Vidi fonton por Ŝtata monopolo

En [[ekonomiko]], '''ŝtata''' (ankaŭ foje nomata '''registara''' aŭ '''publika''') '''monopolo''' estas formo de truda [[monopolo]] en kiu [[Registaro|registara]] [[agentejo]] aŭ [[publika kompanio]] estas la ununura provizanto de aparta [[Produkto (ekonomio)|produkto]] aŭ [[servo]]. Ĝi estas monopolo kreita, administrita kaj foje ankaŭ funkciigita de la registaro kaj ebligita de speciala leĝo malpermesanta [[Konkurenco|konkurecon]] <ref name=":02">{{Citation|last1=Scognamiglio|first1=Carlo|title=Public Monopolies|date=1992|url=https://doi.org/10.1007/978-1-349-12818-1_9|work=Oligopoly and Dynamic Competition: Firm, Market and Economic System|pages=249–278|editor-last=Baldassarri|editor-first=Mario|access-date=2023-04-22|place=London|publisher=Palgrave Macmillan UK|language=en|doi=10.1007/978-1-349-12818-1_9|isbn=978-1-349-12818-1|last2=Caroli|first2=Matteo}}</ref><ref>{{Citation|last=Gordon|first=Richard L.|title=Problems of Environmental Impacts and Regulating Business Practices|date=1994|url=http://dx.doi.org/10.1007/978-1-4615-2620-9_10|work=Regulation and Economic Analysis|pages=129–147|place=Boston, MA|publisher=Springer US|doi=10.1007/978-1-4615-2620-9_10|isbn=978-1-4613-6123-7|access-date=2022-05-02}}</ref>.

Registara [[monopolo]] povas funkcii de ajna nivelo de registaro— supernacia (kiel en [[doganunio]] <ref>{{Cite book|url=http://www.bloomsburycollections.com/book/the-regulation-of-the-state-in-competitive-markets-in-the-eu|title=The Regulation of the State in Competitive Markets in the EU|date=2007|publisher=Hart Publishing|isbn=978-1-84113-497-0|doi=10.5040/9781472560124.ch-004}}</ref>) ŝtata, regiona, loka; la termino stata monopolo kutime signifas registaran monopolon administrita fare de la nacia registaro <ref>Sullivan, Arturo; Steven M. Sheffrin (2022). ''Economics: Principles in action''. Paramus, NJ: Savvas Learning Company. p. &nbsp;159. <small>ISBN 0-13-063085-3</small>. Arkivita el la originalo la 20-an de decembro 2016 . Prenite la 5an de julio 2010.</ref>.

== Teorio ==
Estas tri ĉefaj kialoj kial la [[ŝtato]] efektivigas ĉi tiun tipon de merkato:

* la ŝtato respondecas pri provizado de specifa bono aŭ specifa servo en sektoro esenca por la civitano en kiu privataj kompanioj ne havas eblon enspezi;
* la ŝtato respondecas pri disponigado de specifa bono aŭ specifa servo en sektoro esenca por la civitano en kiu firmaoj povus krei fortan [[spekulado]]<nowiki/>n;
* la ŝtato trudas monopolon sur konsumaĵo malfacile anstataŭebla aŭ havas malmultajn alternativojn por pliigi sian impostan enspezon, ekzemple, dum tra la historio en multaj regnoj, [[salo]] kaj ankoraŭ en multaj landoj [[tabako]].

La [[prezo]] de bono aŭ servo povas ŝanĝiĝi, de civitano al civitano, surbaze de subsidiarecaj kriterioj por malpli bonhavaj homoj; tial, kun malsamaj prezoj bazitaj sur enspezo, t.e. ĝi povas konsistigi reguligita prezo kiu estas la sama por ĉiuj.

== Ekzemploj ==
En multaj landoj, la [[poŝto]]sistemo estas administrata de la ŝtato kaj konkurenco estas malpermesita per leĝo en kelkaj aŭ ĉiuj servoj. En [[Skandinaviaj landoj|skandinavaj landoj]], iuj varoj konsiderataj malutilaj al la [[socia bonfarto]] estas distribuitaj (kaj tiel kontrolitaj) per ŝtata monopolo. Aparte, en [[Finnlando]], [[Islando]], [[Norvegio]] kaj [[Svedio]], publikaj kompanioj havas monopolojn por la vendo de [[alkoholaĵo]]j, [[kazino]]j kaj aliaj [[Hazardludo|hazardlud]]- institucioj, kiel la [[loterio]], ankaŭ kutime estas monopoligitaj.

Same, [[Sociala sekureco|socialasekuraj sistemoj]], kie la registaro kontrolas la industrion kaj specife malpermesas konkurecon, kiel en [[Kanado]], estas ŝtataj monopoloj.

== Vidu ankaŭ ==

* [[Ŝtatigo]]

== Referencoj ==
{{Referencoj|2}}

{{Bibliotekoj}}

[[Kategorio:Fiska politiko]]
[[Kategorio:Monopolo]]