Vidi fonton por Abasida Kaliflando

{{Informkesto pereinta ŝtato
| nomo = 
| origina nomo = {{Lang-ar|ٱلْخِلافَةُ ٱلْعَبَّاسِيَّة}} {{-}}al-Ĥilāfah al-‘Abbāsījah'
| jaro de estiĝo = 750
| jaro de pereo  = 1258
| jaro de estiĝo 1 = 1261
| jaro de pereo1 = 1517
| pli antaŭ                       = jes
| antaŭ 1 = Omajada Kaliflando
| antaŭ 1 flago                   = 
| antaŭ 2                         = 
| antaŭ 2 flago                   = 
| pli post                         = jes
| post 1 = Otomana imperio
| post 1 flago                     = 
| post 2   = Fatimida kaliflando
| post 2 flago                     = 
| post 3   = Mameluka sultanujo
| post 3 flago                     = 
| larĝeco de la 1-a kolumno       = 
| flago  = Abbasid banner.svg
| artikolo pri la flago            = 
| flago grandeco                   = 
| blazono                          = 
| artikolo pri la blazono          = 
| blazonpriskribo                  = 
| blazono grandeco                 = 
| kadro blazono                    = 
| mapo = Abbasids850.png
| mapo grandeco = 
| mapo noto = Plej granda amplekso de la Abasida Kaliflando, ĉ. 850
| ĉefurbo = [[Kufa]]<br />[[Bagdado]]
<br />[[Ar-Raqqah]]<br />[[Samarra]]<br />[[Kairo]]
| areo                             = 
| areo noto                        = 
| la plej alta punkto              = 
| la plej alta punkto noto         = 
| la plej longa rivero             = 
| la plej longa rivero noto        = 
| nombro de loĝantoj              = 
| nombro de loĝantoj noto         = 
| lingvoj                          = [[araba]] (regantoj); diversaj (loĝantoj)
| nacieca konsisto                 = 
| religio                          = [[Islamo]] (regantoj); diversaj (loĝantoj)
| ŝtata formo  = islama kalifujo
| patrina lando                    = 
| monunuo                          = [[Dirhamo]]
| estiĝo                          = 
| pereo                            = 
| evt1                             = 
| evt1 dato                        = 
....
| evt8                             = 
| evt8 dato                        = 
| estroA titolo                    =
| estroA1                          =
| estroA1 dato                     =
}}<!--[[File:Abbasid Caliphate.png|775px]]-->
[[Dosiero:Abbasid al-Mahdi dirham Kirman 166AH.jpg|eta|dekstre|250ra|[[Dirhamo]] de Al-Mahdi, 166 Heĝira jaro, [[Kermano]], arĝento 2.95 g.]]
[[Dosiero:Yahyâ ibn Mahmûd al-Wâsitî 005.jpg|eta|250ra|Dum la regado de [[Harun al-Raŝid]], la urbo [[Bagdado]] ekfloris kiel centro de scienco, kulturo kaj [[komerco]].]]
La '''Abasida Kaliflando''' ({{Lang-ar|الخلافة العباسية}} kaj transliterumita ''al-Ĥilāfah al-‘Abbāsījah'') estis la [[kaliflando]] estrita de la dua [[dinastio]] de la [[sunao|sunaistaj]] [[kalifo]]j ([[750]]-[[1258]]), kiuj sekvis la [[Omajadoj]]n, nome la tria el la [[Islamo|islamaj]] kaliflandoj, kiuj sukcedis la [[Islamo|islaman]] [[profeto]]n [[Mohamedo|Mahomedo]]. Ĝi estas ankaŭ nomata '''Kaliflando de [[Bagdado]]''', ĉar la kalifoj, dum plejparto de tiu periodo havis la [[ĉefurbo]]n en Bagdado, kiu estas en nuntempa [[Irako]], post ekhavi [[aŭtoritato]]n super la [[Islama ekspansio|islama imperio]] el la [[Omajada kaliflando]] en la jaro 750 (jaro 132 de [[Islama kalendaro|islama kalendara]] kalkulado). La Abasidoj devenis de [[‘Abbas ibn ‘Abd al-Muttalib]] ([[566]]-[[652]]), plej juna [[onklo]] de la profeto Mahomedo, el kiu la kaliflando havas sian nomon.<ref name="EB"/>

La Abasida Kaliflando unue centris sian [[registaro]]n en [[Kufa]], sed en 762 la kalifo [[Al-Mansur]] fondis la urbon Bagdado, norde de la [[Sasanida Imperio|sasanida]] ĉefurbo [[Seleŭkio-Ktesifono|Ktesifono]]. La elekto de ĉefurbo tiom proksima al [[Persio]] mem respegulis kreskantan fidon en la persaj [[burokrato]]j, ĉefe de la [[Barmakidoj|Barmakida]] familio, por [[Administracio|administracii]] la teritoriojn konkeritajn fare de arabaj islamanoj, same kiel la pliigantan inkludon de ne-arabaj islamanoj en la [[ummao]]. Spite tiun dekomencan [[kunlaborado]]n, la Abasidoj de la fino de la [[8-a jarcento]] estis izolintaj kaj arabajn [[Konvertito|novkonvertitojn]] ''maŭali''<ref>{{Cite web|title = ABŪ MOSLEM ḴORĀSĀNĪ – Encyclopaedia Iranica|url = http://www.iranicaonline.org/articles/abu-moslem-abd-al-rahman-b|website = www.iranicaonline.org|accessdate = 2015-11-20}}</ref> kaj iranajn burokratojn,<ref>{{Citaĵo el libro|url=https://books.google.com/books?id=AhEab85xHAMC|titolo=The History of Government from the Earliest Times: Volume II: The Intermediate Ages p.720|familia nomo=Finer|persona nomo=S. E.|dato=1999-01-01|eldoninto=OUP Oxford|ISBN=9780198207900}}</ref> kaj estis devigitaj lasi aŭtoritaton en [[Al-Andalus]] kaj [[Magrebo]] al la Umajadoj, en [[Maroko]] al la [[Idrisida dinastio]], en [[Ifrikio]] al la [[Aglabidoj]], kaj en [[Egiptio]] al la [[Ŝijaismo|ŝijaisma]] kaliflando de [[Fatimida kaliflando|Fatimidoj]]. La [[politika povo]] de kalifoj multe finis per la stariĝo de [[Bujidoj]] kaj la [[Turko-Selĝukoj|Selĝukaj]] [[Turkoj]]. Kvankam la Abasida [[hegemonio]] super la ampleksega Islama Imperio estis laŭgrade limigita al ceremonia religia funkcio, la dinastio retenis kontrolon super sia [[Mezopotamio|Mezopotamia]] [[teritorio]]. La ĉefurbo [[Bagdado]] iĝis centro de [[scienco]], [[kulturo]], [[filozofio]] kaj [[Invento|inventado]] dum la [[Islama Orepoko]].

Tiu periodo de kultura florado finiĝis en 1258 pro la [[Batalo de Bagdado (1258)|rabado de Bagdado]] fare de [[Mongola Imperio|Mongoloj]] sub la estreco de [[Hulagu Ĥan]]. La Abasida linio de regantoj, kaj la islama kulturo ĝenerale, recentriĝis en la [[Mamelukoj|Mameluka]] ĉefurbo [[Kairo]] en 1261. Kvankam manka de politika povo, la dinastio pluis postuli aŭtoritaton en religiaj aferoj ĝis post la [[Otomana dinastio|otomana]] [[Otoman–Mameluka Milito (1516–17)|konkero de Egiptio]] (1517).<ref>{{harvnb|Holt|1984}}</ref>

== Historio ==
=== Kialoj de la dinastiŝanĝo kaj Abasida Revolucio (750–751) ===
{{Ĉefartikolo|Abasida Revolucio}}
La abasidaj kalifoj atingis la povon per movado direktita kontraŭ la umajadoj, konsiderataj tro mondaj de multaj islamanoj. Tiuj reprezentis la malnovan [[aristokratio]]n el [[Mekao]]. Tial la transiro de la umajadoj al la abasidoj estas konsiderata de multaj sciencistoj ''[[Konservativismo|konservativa]] revolucio'' aŭ ''abasida revolucio''. Oni konsentas, ke la komenco de la abasida regno reprezentis ne nur dinastiŝanĝon, sed ankaŭ serion de aliaj ŝanĝoj.

[[Dosiero:Sultan Sanjar mausoleum.jpg|eta|Maŭzoleo de la Sultano Sanjaro en [[Merv]], de la epoko de la Abasida ribelo.]]
[[Abu Muslim]], [[Kufa]]ano de necerta [[Etno|etneco]] (eble [[Persoj|Persa]] aŭ [[Araboj|Araba]]),<ref>[http://www.iranicaonline.org/articles/abu-moslem-abd-al-rahman-b]</ref> malfermis la [[ribelo]]n en [[Merv]]/[[Ĥorasano]] en la jaro [[747]] kaj partoprenis al la kalifigo de [[Abul Abbas|Abu 'l-Abbās]] ([[as-Saffah]]), posteulo de Abbas, la onklo de la profeto [[Mohamedo]].

Alvenis al la ribeluloj anoj el la persa/irana loĝantaro, kiu adoptis islamon kaj malkontentis pri la regado de la araba [[nobelaro]]. Kompare al la araboj, persaj islamanoj estis traktitaj kiel [[Duaranga civitano|duarangaj civitanoj]], sed havis grandan influon en [[ekonomio]] kaj administracio kaj havis krome kontaktojn kun la [[Ŝijaismo|ŝijaanoj]] de la partio de [[Ali ibn Abi Talib]]. En 750 la abasidoj rompis en la [[batalo]] de la granda rivero Zab en Nordirako la lastan reziston de la umajadoj sub la kalifo [[Marvano la 2-a]].

La sekvan [[masakro]]n de la umajadoj supervivis nur unu umajada [[princo]], kiu fuĝis al [[Hispanio]]/[[Andaluzio]], kie li fondis en 756 kiel [[Abd ar-Rahman la 1-a]] la unuan [[emirlando de Kordovo|emirlandon de Kordovo]]. Kvankam Andaluzio estis denove perdita, la abasidoj sukcesis defendi en la jaro 751 en la [[batalo ĉe Talas]] la ĵus akiritan [[Transoksianio]]n kontraŭ la [[ĉinoj]].

=== Firmigo de la potenco (752–775) ===
Abu l-Abbās [[as-Saffah]] mortis en 754. Lia frato kaj posteulo [[Al-Mansur]], kiun multaj taksas kiel la veran fondinton de la abasida dinastio, murdigis la homon [[Abu Muslim]] en 755 kaj organizis la ŝtaton kiel pers/iranan imperion. Kontraŭe al la umajadoj la abasidoj bazis sian regadon ĉefe je [[iranaj popoloj]] kaj poste je [[Tjurkaj popoloj|turkaj]]. En kvar jaroj li konstruigis ĝis 762 [[Bagdado]]n kaj igis ĝin pro ĝia avantaĝa situo ĉefurbon. Tio celis kaj trankviligi kaj esti pli proksime de la persaj ''maŭali'' (novkonvertitoj) kiuj jam ekzistis en tiu regiono pli influita de la persaj historio kaj kulturo, kaj parto de la persaj ''mavali'' postulis malpli da araba hegemonio en la imperio. Bagdado establiĝis ĉe la [[Tigriso|rivero Tigris]] en 762. Nova posteno, tiu de la [[veziro]], estis kreita por delegi centran aŭtoritaton, kaj eĉ pli granda aŭtoritato estis delegita al lokaj [[emiro]]j. Eventuale, tio signifis ke multaj abasidaj kalifoj estis apartigitaj al pli [[ceremonio|ceremonia rolo]] ol sub la Umajadoj, ĉar la veziroj ekfaris pli grandan influon, kaj la rolo de la malnova araba aristokrataro estis malrapide anstataŭata de persa burokrataro.<ref name="AHGC"/>

[[Dosiero:Abbasids Baghdad Iraq 765.jpg|eta|maldekstre|Monero de Abasidoj, [[Bagdado]], Irako, 765.]]
La administracio estis ŝpareme kaj efike organizata, ĉio estis centrigita en la manoj de la kalifo kaj sekurigita pere de [[Spionado|spionsistemo]]. Dum la regado de Al-Mansur oni perdis la kontrolon de Al-Andalus, kaj la ribelo de la [[ŝijaismo|ŝijaanoj]] en [[Hiĝazo]] estis subpremita en la jaroj 762/763 ĉefe post la batalo de [[Baĥamra]].<ref name="DD"/>

La Abasidoj estis tre dependaj el la subteno de Persoj<ref name="EB"/> en ties superado de Umajadoj. La sukcedanto de Abu al-'Abbas nome [[Al-Mansur]] bonvenigis nearabajn islamanojn al sia kortego. Kvankam tio helpis integri araban kaj persan kulturojn, ĝi apartigis multajn el ties arabaj subtenantoj, ĉefe [[Ĥorasano|ĥorasanajn]] arabojn kiuj estis subtenintaj ilin en ties bataloj kontraŭ la Umajadoj.

Tiuj fendoj en ties subteno kondukis al tujaj problemoj. La Umajadoj, kvankam elpovigitaj, ne estis detruitaj. La nura survivanta membro de la Umajada [[reĝa familio]], foriris al Hispanio kie li establiĝis kiel sendependa [[Emiro]] ([[Abd ar-Rahman la 1-a]], 756). En 929, [[Abd ar-Rahman la 3-a]] ekhavis la titolon de kalifo, establante [[Al Andalus]] el [[Kordovo (Hispanio)|Kordovo]] ([[Kordova Kaliflando]]) kiel rivalo de Bagdado kaj kiel laŭjure ĉefurbo de la Islama Imperio.

En 756, la Abasida Kalifo Al-Mansur sendis ĉirkaŭ 4,000 arabajn [[pagosoldato]]jn por helpi la ĉinan [[Dinastio Tang|dinastion Tang]] en la [[Anluŝana ribelo|ribelo de An Ŝi kontraŭ An Luŝan]]. La Abasidoj aŭ "Nigraj Flagoj", kiel ili estis ofte nomitaj, estis konataj en la [[kronikoj]] de la dinastio Tang kiel hēiyī Dàshí, "Nigrevestitaj Tazi", (黑衣大食) ("Tazi" estas [[pruntovorto]] de la dinastio Tang el la [[persa]] por aludi al 'Araboj'). Al-Raŝid sendis [[ambasadoro]]jn al la ĉina dinastio Tang kaj establis bonajn rilatojn kun ili.<ref name="Bloodworth 2004, p. 214">Bloodworth & Bloodworth 2004, p. 214</ref><ref>Jenkins 1999, p. 61</ref><ref>Carné 1872, p. 295</ref><ref>Ghosh 1961, p. 60</ref><ref>Hermann 1912, p. 77</ref><ref>Anon 1928, p. 1617</ref> Post la milito, tiuj ambasadoroj restis en [[Ĉinio]].<ref>Chapuis 1995, p. 92</ref><ref>Kitagawa 1989, p. 283</ref><ref>Smith & Weng 1973, p. 129</ref><ref>Baker 1990, p. 53</ref><ref>Fitzgerald 1961, p. 332</ref> kaj la kalifo [[Harun al-Raŝid]] establis aliancon kun Ĉinio.<ref name="Bloodworth 2004, p. 214"/>

=== Potencpinto aŭ Abasida Orepoko (775–861) ===
[[Dosiero:John the Grammarian as ambassador before Theophilos and Mamun.jpg|eta|250ra|La Bizanca ambasado de [[Johano la 7-a (Konstantinopolo)|Johano la Gramatikisto]] en 829 al Ma'mun (bildo maldekstra) el Teofilos (bildo dekstra).]]
La Abasida hegemonio devis forte labori en la lasta duono de la 8-a jarcento (750–800), sub kelkaj kompetentaj kalifoj kaj ties veziroj por superi la politikajn defiojn kreitajn de la naturo de imperio, kaj la limigitan komunikadon tra ĝi kaj por okazigis ŝanĝojn en la administracio necesaj por teni ordon.<ref name = "Brauer">Brauer 1995</ref> Dum tiu frua periodo de la dinastio, partikulare dum la regado fare de [[al-Mansur]], Harun al-Raŝid, kaj [[al-Ma'mun]], estis kreita ankaŭ la [[reputacio]] kaj povo de la dinastio.<ref name=EB>Hoiberg 2010, p. 10</ref> Al-Mahdi [[Abasida invado de Malgranda Azio (782)|renovigis la lukton]] kontraŭ la [[Bizancanoj]] kaj liaj filoj pluigis la konflikton ĝis [[Irene de Ateno|Imperiestrino Irene]] moviĝis al paco.<ref name=DD>Dupuy & Dupuy 1986, p. 233</ref> Post kelkaj jaroj de paco, [[Nikeforos la 1-a]] rompis la traktaton, poste faris multajn invadojn dum la unua jardeko de la 9a jarcento. Tiuj atakoj atingis ĝis la [[Toros-montaro]] finante per venko ĉe la [[Batalo de Krasos]] kaj la [[Abasida invado de Malgranda Azio (806)|amasa invado de 806]], estrita de Raŝid mem. La [[ŝiparmeo]] de Raŝid ankaŭ klopodis sukcese ĉar ĝi kaptis [[Kipro]]n. Eventuale, la momento turniĝis kaj multo de la tero akirita same perdiĝis. Raŝid decidis fokusiĝi al la ribelo de [[Rafi ibn al-Lajt]] en [[Ĥorasano]] kaj dume mortiĝis tie.<ref name=DD1>Dupuy & Dupuy 1986, p. 265</ref> Kvankam la [[Bizanca Imperio]] luktis kontraŭ la abasida regado en [[Sirio]] kaj [[Anatolio]], militoperacoj dum tiu periodo estis minimumaj, ĉar la kaliflando fokusiĝis al internaj aferoj, kaj ties [[guberniestro]]j ĝuis pli grandan [[aŭtonomeco]]n kaj uzis siajn pliiĝantan povon por fari siajn postenojn heredeblaj.<ref name = "AHGC">Anon 2008</ref>

Samtempe, la Abasidoj frontis defiojn pli proksime al hejmo. Harun al-Raŝid turniĝis al [[Barmakidoj]], nome persa familio kiu ege kreskis sian povon en la administracio de la ŝtato, kaj li mortigis plejparton el la familio.<ref>{{harvnb|Meisami|1999}}</ref> Dum la sama periodo, kelkaj partioj eklasis la imperion por aliaj teroj aŭ ekkontrolis el distaj partoj de la imperio for el la Abasidoj. La regado de Al-Raŝid kaj de liaj filoj estis konsiderata pinto de la Abasidoj.<ref name=mag>{{harvnb|Magnusson|Goring|1990|p=2}}</ref> Post la morto de Raŝid, la imperio estis disigita per kvara ''[[fitna]]'' nome [[enlanda milito]] inter la kalifo [[al-Amin]] kaj lia frato [[al-Ma'mun]] kiu havis la subtenon de Ĥorasano. Tiu milito finiĝis per [[Sieĝo de Bagdado (812–813)|dujara sieĝo]] de Bagdado kaj finfina morto de al-Amin en 813.<ref name=DD1/> Al-Ma'mun regis dum 20 jaroj de relativa trankvilo interrompita per ribelo subtenita de Bizancanoj en [[Azerbajĝano (Irano)|Azerbajĝano]] fare de [[Ĥuramanoj]]. Al-Ma'mun estis ankaŭ responsa de kreo de aŭtonoma Ĥorasano, kaj plue elpelis bizancajn atakojn.<ref name=DD1/> [[Al-Mu'tasim]] akiris povon en 833 kaj lia regado markis la finon de la fortaj kalifoj. Li plifortigis sian personan armeon pere de turkaj pagosoldatoj kaj tuj rekomencis la militon kontraŭ la Bizancanoj. Liaj militaj ekskursoj estis ĝenerale sukcesaj fine per famigita venko en la [[Rabatako de Amorio]]. Liaj klopodoj kapti [[Konstantinopolo]]n malsukcesis kiam lia ŝiparo estis detruita de ŝtormo.<ref>{{harvnb|Dupuy|dupuy|1986|pp=265–266}}</ref> La Bizancanoj restartis la luktadon pere de [[Rabatako de Damieto (853)|Rabatako de Damieto]] en Egiptio. [[Al-Mutavakil]] respondecis pri la sendo de [[Trupo (armeo)|trupoj]] en [[Anatolio]]n denove, invadatakante kaj rabante ĝis ili estis finvenkitaj en la [[Batalo de Lalakaono]] en 863.<ref name=DD3>{{harvnb|Dupuy|dupuy|1986|p=266}}</ref>

==== Sukcesaj kalifoj ====
[[Dosiero:Harun-Charlemagne.jpg|eta|maldekstra|300ra|La [[kalifo]] [[Harun ar-Raŝid]] akceptas delegitaron de [[Karolo la Granda]]. Pentraĵo de Julius Köckert.]]
La posteulo de Al-Mansur, [[Al-Mahdi]] (775–785) komencis starigi belegan kortegon. Al-Mahdi tre baldaŭ superis la umajadojn rilate al elspezo de ŝtataj financoj por reprezentaj celoj.

Sub [[Harun ar-Raŝid]] (786–809) la evoluo enkondukita de liaj antaŭuloj atingis sian klimakson. Li estis nur meza kalifo, sed la [[Veziro|veziraro]] de la persaj [[barmakidoj]] sekurigis la stabilecon de la imperio. Tamen post la perdo de [[Al Andalus]] (756) perdiĝis ankaŭ la kontrolo super [[Magrebo]], kiam la [[idrisidoj]], la [[rustamidoj]] kaj la [[aglabidoj]] atingis la faktan sendependecon disde la [[kaliflando]]. Malgraŭ la perdo de tiuj regionoj la imperio atingis en la 8-a kaj 9-a jarcentoj eksterordinaran [[Ekonomia kresko|ekonomian ekspansion]], kiu evoluigis floran urban kulturon. Homoj de ĉiuj profesioj setlis en la novaj ekonomiaj centroj, riĉulojn kaj registaranojn atingis spekulativa febro. Post tiu sekvis konstrufebro por starigo de novaj [[palaco]]j, [[bazaro]]j kaj [[Loĝejo|loĝejaj]] [[kvartalo]]j.

[[Dosiero:Harun Al-Rashid and the World of the Thousand and One Nights.jpg|eta|dekstre|Harun ar-Raŝid.]]
Aldoniĝis [[komerco]], kiu profitis de [[komuna lingvo]], religio kaj ŝtataneco. Varfluoj kun neimageblaj enspezoj, akompanataj de [[Banko|bankaferoj]] markis tiun epokon. Eĉ simpla [[Ŝtofo|ŝtofvendisto]] povis postlasi [[heredaĵo]]n de ĝis 1,000 [[dinaro]]j. Krome komercistoj tiam pagis [[imposto]]jn laŭ memtaksado, do multe tro malpli. [[Agrikulturo]] stabiliĝis en tiu epoko per la [[kulturigo]] de novaj regionoj pere de [[akvoalkonduko]], [[irigacio]], sekigo de [[marĉo]]j kaj la sekva kulturado de produktoj kiel [[sukerkano]], [[daktilo]]j, [[oranĝo]]j kaj [[kotono]].

Sed tia floranta urbokulturo estigis sociajn problemojn en la islama socio. Iu devis prilabori la monon, kiu funkciigis la ekonomian ekspansion. La problemo iĝis tiu de la [[kamparano]]j. La [[terposedanto]]j memvole precizigis la sumon, kiun la luprenantoj devis pagi antaŭe. Ankaŭ la impostojn, kiujn devis pagi [[kristanoj]] estis altaj. Multaj terposedantoj kunlaboris kun la komercistoj, kiuj aĉetis la [[rikolto]]n: la kamparanoj ricevis multe da mono, kaj la enspezoj estis dividitaj inter la posedanto kaj la komercisto. Kiam alvenis plendoj, la registaro en Bagdado tuj agis, sed tio ne sufiĉis, ĉar Bagdado estis malproksima.

Sekvis trostreĉiĝo de la imposta sistemo kaj ŝuldiĝo de la kamparanoj. Estiĝis [[Kamparfuĝo|kamparofuĝo]] kaj religi-sociaj ribeloj ([[Nordafriko]] ekde 767, [[Egiptio]] 789 kaj 793, [[Sirio]] 796, [[Tabaristano]] sub [[Ali ibn Abi Talib]] ĝis 792, [[Ĥorasano]] sub [[al-Muqanna]] ĝis [[796]], en [[Azerbajĝano]], [[Sistano]] kaj [[Kermano]]). La ribeloj estis nur malfacile subpremeblaj fare de la trupoj de la kalifo, ĉar ĉiuj gravaj decidoj devis veni el Bagdado.

Post la morto de Harun en 809 la potenco dividiĝis inter la fratoj [[al-Amin]] (en Bagdado) kaj [[al-Ma'mun]] (en [[Merv]]). Sed jam en [[810]] okazis batalo inter ambaŭ; tiun batalon gajnis al-Mamun, filo de persa patrino, en 813. Sed li alvenis al Bagdado nur en 819 kaj famiĝis ĝis sia morto en la jaro 833 ĉefe pro la subteno de scienco. Tiam islamanoj transprenis la sciencan heredaĵon de [[romianoj]] kaj [[Antikvaj Grekoj|antikvaj grekoj]] kaj pluevoluigis ĝin. Ĉirkaŭ la jaro 830 al-Mamun tiucele fondis la [[domo de saĝeco|Domon de saĝeco]] (''bajt al-hikma''), kiu tamen ne supervivis la [[sunaismo|sunaisman]] reagon de lia posteulo [[al-Mutavakil]] (847–861).

Okazis denove ribeloj en Bagdado (813), Azerbajĝano (816-837) kaj Tabaristano (840).

=== Falo kaj disigo al aŭtonomaj dinastioj (861–945) ===
Post [[al-Mamun]] regis ties frato [[al-Mutasim]] (833–842). Du [[komploto]]j igis lin krei en 836 novan ĉefurbon, [[Samara]], kaj personan turkan [[gvardio]]n. Sekve la kalifoj en Samara iĝis tute dependaj de tiu gvardio. Jam la posteulo de al-Mutasim, al Mutavakil estis murdita de ĝi en 861 laŭ incito de sia propra filo. Poste ŝanĝiĝis en similaj ribeloj senpotencaj kalifoj. Unu el ili fuĝis al Bagdado, estis sieĝata tie en 866 kaj poste [[Ekzekuto|ekzekutita]]. Aldoniĝis la ena disrompiĝo de la imperio. La armeo uzis la duonon de la ŝtataj enspezoj kaj postulis sekurajn monfontojn. Jam al-Mamun donis personan [[feŭdo]]n al sia meritoplena generalo [[Tahir ibn Husajn]] en Ĥorasano. Sekve iĝis tute normale doni tiajn feŭdojn (''[[iqta]]'') al turkaj [[militestro]]j, kiuj baldaŭ regis tiujn feŭdojn kiel sendependaj feŭdestroj.

[[Dosiero:TajikistanP19-100Somoni-1999(2000)-donatedeh f.jpg|eta|maldekstre|250ra|Bildo de [[Emiro]] de [[Ĥorasano]] nome Isma'il ibn Ahmad sur [[monbileto]] de [[Taĝika somonio]] kiu ekzercis sendependan aŭtoritaton el Abasidoj.]]
Ĉirkaŭ 820, la [[Samanidoj]] estis komencintaj la procezon ekzerci sendependan aŭtoritaton en [[Transoksianio]] kaj [[Ĥorasano]], same kiel faris la Ŝijaismaj [[Hamdanidoj]] en Norda Sirio, kaj la sukcedaj dinastioj de [[Tahiridoj]] kaj [[Safaridoj]] de [[Irano]]. La Safaridoj, el Ĥorasano, preskaŭ kaptis Bagdadon en 876, kaj la [[Tulunidoj]] ekkontrolis plej el Sirio. La tendenco al malfortigo de la centra povo kaj plifortigo de minoraj kaliflandoj en la periferio pluis, escepte ĉe la 10-jara periodo de la regado de [[Al-Mu'tadid Billah]]. Li akiris partojn de Egiptio, Sirio, kaj Ĥorasano reen sub kontrolo de Abasidoj. Speciale post la epoko de la "[[Malordo de Samaro]]", la Abasida centra registaro malfortiĝis kaj la [[Centrifugado|centrifugaj]] tendencoj evidentiĝis en la kaliflandaj provincoj. Ĉirkaŭ la komenco de la 10-a jarcento, la Abasidoj preskaŭ perdis kontrolon de Irako antaŭ variaj emiroj, kaj la kalifo [[ar-Radi]] estis devigita agnoski ties povon per kreado de la posteno de "Princo de Princoj" (''amir al-umara''). [[Al-Mustakfi]] havis mallongan regadon el 944-946, kaj dum tiu periodo la persa fakcio konata kiel [[Bujidoj]] el [[Provinco Gilano]] enpoviĝis kaj ekkontrolis super la burokrataro en Bagdado. Laŭ la historio de Miskavajh, ili ekdistribuis [[iktao]]jn ([[feŭdo]]jn en la formo de impostobienoj) al siaj subtenantoj. Tiu periodo de surloka nereligia kontrolo daŭris preskaŭ 100 jarojn.<ref name=EB/> La perdo de abasida povo profite al la Bujidoj ŝanĝis ĉar la [[Selĝukoj]] anstataŭis la persojn.<ref name=mag/>

[[Dosiero:Kairo Ibn Tulun Moschee BW 7.jpg|eta|dekstre|220ra|[[Minareto]] de la [[Moskeo de Ibn Tulun]], nome la plej granda ĝis nun restanta konstruaĵo el la [[Tulunidoj|Tulunida]] periodo.]]
Fine de la 8-a jarcento la Abasidoj konstatis ke ili ne plu povos elteni pli grandan regnon ol tiu de Romo kunigita el Bagdado. En 793 la ŝijaisma dinastio de Idrisidoj formis ŝtaton el [[Fez]] en [[Maroko]], dum familio de guberniestroj sub la Abasidoj iĝis pli kaj pli sendependa ĝis ili fondis la [[Aglabidoj|Aglabidan Emirlandon]] el la 830-aj jaroj. Al-Mu'tasim startis retiriĝon uzante ne-islamajn pagosoldatojn en sia persona armeo. Ankaŭ dum tiu periodo oficiroj startis murdi superulojn kun kiuj ili malkonsentis, partikulare kalifojn.<ref name=EB/> Ĉirkaŭ la 870-aj jaroj Egiptio iĝis aŭtonoma sub [[Ahmad ibn Tulun]]. Ankaŭ oriente, guberniestroj malfortigis siajn ligojn kun la centro. La Safaridoj de [[Herato]] kaj la Samanidoj de [[Buĥaro]] elrompiĝis ekde la 870-aj jaroj, kultivante multe pli persanecajn kulturon kaj ŝtatan administracion. En tiu epoko nur la centraj teroj de Mezopotamio estis sub rekta kontrolo de Abasidoj, kaj [[Palestino]] kaj [[Hiĝazo|Hiĝaz]] ofte estis administraciata de Tulunidoj. Bizanco, aliparte, komencis peli arabajn islamanojn orienten en Anatolio.

Ĉirkaŭ la 920-aj jaroj, la situacio plue ŝanĝis, ĉar Nordafriko perdiĝis por la Abasidoj. Ŝijaisma sekto kiu agnoskis nur la kvin unuajn [[Imamo]]jn kaj markis siajn radikojn al filino de Muhammad, nome [[Fatima bint Muhamad|Fatima]], ekkontrolis la teritoriojn de Idrisidoj kaj poste de Aglabidoj.<ref name=mag/> Nomita la [[Fatimida dinastio]], ili antaŭeniris al Egiptio en 969, establante sian ĉefurbon ĉe [[Fustat]] en [[Kairo]], kion ili konstruis kiel fortikaĵan rifuĝejon de la ŝijaismaj [[doktrino]] kaj politiko. Ĉirkaŭ 1000 ili iĝis la ĉefa politika kaj ideologia defio al [[Sunaisma Islamo]] en la formo de Abasidoj. En tiu epoko tiu laste menciita ŝtato estis rompita en kelkaj gubernioj kiuj, kvankam agnoskante la kalifan aŭtoritatecon el Bagdado, faris ĉefe kion ili deziris, eĉ luktante unu kontraŭ alia. La kalifo mem estis sub 'protekto' de la [[Bujidoj|Bujidaj]] Emiroj kiuj posedis la tutan Irakon kaj okcidentan Iranon, kaj estis iel ŝijaismemaj.

[[Dosiero:Dirham of al-Muttaqi.jpg|eta|maldekstre|250ra|Arĝenta ''[[dirhamo]]'' de [[al-Muttaki]], inkludante la nomojn kaj de la kalifo kaj de la emiro Bajkam.]]
Ekster Irako, ĉiuj aŭtonomaj provincoj malrapide havis la karakterojn de ŝtatoj ''[[de facto]]'' kun heredeblaj regantoj, armeoj, kaj enspezoj kaj funkciis sub nur teoria kalifa [[suvereneco]], kio povus ne necese esti respegulita de ajna kontribuo al la kalifa [[trezoro]], kiaj la emiroj de [[Soomro]] kiuj estis akirintaj kontrolon de [[Sindo]] kaj regis la tutan provincon el ties ĉefurbo [[Mansuro (Sindo)|Mansuro]].<ref name="Brauer"/> [[Mahmud de Gazni]] ekuzis la titolon de [[sultano]], kontraste al tiu de [[Emiro|"amir"]] kiu estis pli ofte uzata, markante la sendependon de la [[Gaznavida Imperio]] disde la kalifa aŭtoritato, spite la fanfaronaj montroj fare de Mahmud de Sunaisma [[ortodokseco]] kaj de ceremonia submeto al la kalifo. En la 11-a jarcento, la perdo de respekto al la kalifoj pluis, kaj kelkaj islamaj regantoj ne plu menciis la kalifan nomon en la vendreda ''[[ĥutba]]'', aŭ aperigis ĝin en siaj stampaĵoj de [[monero]]j.<ref name="Brauer" />

La [[Ismailanismo|ismailanisma]] [[Fatimida kaliflando|Fatimida]] dinastio de Kairo malkonsentis kun la Abasidoj ankaŭ pro la titola aŭtoritato de la Islama [[ummao]]. Ili komandis iome subtenon en la ŝijaismaj sekcioj de Bagdado (kia ĉe [[Karĥ]]), kvankam Bagdado estis la urbo plej konektita al la kaliflando, eĉ en la epoko de Bujidoj kaj Selĝukoj. La verdaj flagoj de Fatimidoj kontrastis el la nigraj de Abasidoj, kaj la defio de Fatimidoj nur finiĝis per sia propra falo en la 12-a jarcento.

=== Bujida kaj Selĝuka militkontroloj (945–1118) ===
Spite la povon de la [[Bujidoj|Bujidaj]] emiroj, la Abasidoj retenis tre ceremonian kortegon en Bagdado, priskribita de la Bujida burokrato Hilal al-Sabi', kaj ili retenis ian influon super Bagdado same kiel super la religia vivo. Kiam la Bujida povo ŝvenis post la morto de la emiro [[Baha' al-Daŭla]], la kaliflando kapablis reakiri iome da forto. La kalifo [[al-Kadir]], ekzemple, kondukis la ideologian lukton kontraŭ la Ŝijaistoj per verkaĵoj kiaj la ''Bagdada Manifesto'' kontraŭ la [[Sepimamismo]]. La kalifo reordigis en Bagdado mem, cele al evito de ''[[fitna]]'' en la ĉefurbo, ofte lukte kontraŭ la ''[[ajjarun]]''.

[[Dosiero:Alp-arslan.jpg‎|eta|dekstra|La sultano [[Alp Arslan]].]]
Pro [[dekadenco]] de Bujidoj, okazis malpleno de povo kiu estis finfine plenigita de la dinastio de [[Oguzaj Turkoj]] konata kiel [[Selĝukoj]]. Ĉirkaŭ 1055, la Selĝukoj estis prenintaj kontrolon kaj el Bujidoj kaj el Abasidoj, kaj ekhavis ĉion el la restinta nereligia povo.<ref name=EB/> Kiam la emiro kaj iama [[sklavo]] [[Basasiri]] eklevis la Ŝijaisman [[Fatimida]]n flankon en Bagdado en 1058, la kalifo [[al-Kaim]] malkapablis venki lin sen helpo ekstera. [[Toghril Beg]], la Selĝuka sultano, restaŭris Bagdadon sub Sunaisman regadon kaj ekhavis Irakon por sia dinastio. Denove, la Abasidoj estis devigitaj trakti kun militista povo kun kiu ili ne povis kongrui, kvankam la Abasida kalifo restis la oficiala estro de la islama komunumo. La sukcedaj sultanoj [[Alp Arslan]] kaj [[Malikŝah]], same kiel ties veziro [[Nizam al-Mulk]], ekhavis rezidejon en Persio, sed ekhavis povon super la Abasidoj en Bagdado. Kiam la dinastio ekmalfortiĝis en la 12-a jarcento, la Abasidoj rehavis pli grandan sendependon denove.

=== Revivado de militforto (1118–1206) ===
Kvankam la kalifo [[al-Mustarŝid]] estis la unua kalifo kiu organizis armeon kapabla fronti Selĝukan armeon en batalo, li estis tamen venkita en 1135 kaj mortigita. La kalifo [[Al-Muktafi la 2-a|al-Muktafi]] estis la unua Abasida kalifo kiu reakiris la plenan militan sendependon de la Kaliflando, kun la helpo de sia veziro Ibn Hubajra. Post preskaŭ 250 jaroj de submeto al eksterlandaj dinastioj, li sukcese defendis Bagdadon kontraŭ la Selĝukoj en la [[sieĝo de Bagdado (1157)]], tiele sekurigante Irakon por la Abasidoj. La regado de [[An-Nasir]] ({{diskreta mallongigo|m.|mortis}} 1225) reportis la kaliflandfon reen en la povo tra la tuta Irako, baze grandparte sur la [[Sufiismo|Sufiismaj]] ''futuŭŭa'' organizoj kiujn la kalifo mem estris.<ref name=mag/> [[Al-Mustansir]] konstruigis la Lernejon [[Mustansirija Universitato|Mustansirija]], cele al eklipsigo de la Selĝukepoka [[Al-Nizamija]] konstruigita de [[Nizam al-Mulk]].

=== Mongola invado (1206–1258) ===
[[Dosiero:Baghdad 1258.jpg|eta|maldekstre|[[Sieĝo de Bagdado (1258)|Sieĝo de Bagdado]] fare de Mongoloj estritaj de [[Hulagu Ĥano]] en 1258.]]
En 1206, [[Ĝingis-Ĥano]] establis povegan dinastion inter la [[Mongoloj]] de [[centra Azio]]. Dum la 13a jarcento, tiu [[Mongola Imperio]] konkeris plej el la teritorioj de [[Eŭrazio]], inklude kaj Ĉinion oriente kaj multon de la malnova [[Islama Kaliflando]] (same kiel la teritoriojn de la [[Kieva Regno]]) okcidente. La [[Batalo de Bagdado (1258)|destruo de Bagdado]] fare de [[Hulagu Ĥano]] en 1258 estis tradicie rigardita kiel proksimuma fino de la [[Islama Orepoko|Ora Epoko de Islamo]] aŭ de la Abasida Kaliflando.<ref>{{harvnb|Cooper|Yue|2008|p=215}}</ref> Mongoloj timis ke supernatura katastrofo okazus se estus elverŝita la sango de [[Al-Musta'sim]], rekta posteulo de la onklo de Muhammad nome [[Al-‘Abbas ibn ‘Abd al-Muttalib]],<ref name=encyclopedia>{{harvnb|Glassé|Smith|2002}}</ref> kaj nome la lasta regata Abasida kalifo en Bagdado. La [[Ŝijaismo|ŝijaistoj]] de [[Persio]] asertis ke tia katastrofo ne estis okazinta post la morto de [[Husajn ibn Ali]]; tamen kiel [[prudento]] laŭ la Mongola [[tabuo]] kiu malpermesis elverŝi reĝan sangon, [[Hulagu]] envolvis en [[tapiŝo]]n Al-Musta'sim kaj portis lin al la morto fare de la [[hufo]]j de ĉevaloj la 20-an de februaro 1258. Ankaŭ la tuja familio de la kalifo estis ekzekutita, kun la nuraj esceptoj de lia plej juna filo kiu estis sendita al Mongolio, kaj de filino kiu estis sklavigita en la [[haremo]]n de Hulagu.<ref>{{harvnb|Frazier|2005}}</ref>

=== Abasida Kaliflando de Kairo (1261–1517) ===
{{Ĉefartikolo|Mameluka Sultanlando (Kairo)}}
En la 9a jarcento, la Abasidoj kreis armeon fidelan nur al ties kaliflando, komponita de ne-arabdevenuloj, konataj kiel [[Mamelukoj]].<ref name="István Vásáry 2005">{{harvnb|Vásáry|2005}}</ref><ref name="Isichei 1997 192">{{harvnb|Isichei|1997|p=192}}</ref><ref name="T. Pavlidis 2011">{{harvnb|Pavlidis|2010}}</ref><ref>{{harvnb|Mikaberidze|2004}}</ref><ref name="bbs">{{harvnb|Visser|2005|p=19}}</ref> Tiu armeforto, kreita dum la regado de [[al-Ma'mun]] (813–33) kaj de lia frato kaj sukcedanto [[al-Mu'tasim]] (833–42), evitis la pluan disintegradon de la imperio. La Mameluka armeo, kvankam ofte rigardita negative, kaj helpis kaj malhelpis la kaliflandon. Jam frue, ĝi havigis al la registaro stabilan forton por pritrakti kaj internajn kaj eksterajn problemojn. Tamen, la kreado de tiu eksterlandula armeo kaj la transigon fare de al-Mu'tasim de la ĉefurbo el Bagdado al [[Samaro]] kreis dividon inter la kaliflando kaj la popoloj kiujn ili klopodis regadi. Aldone, la povo de la Mamelukoj rapide kreskiĝis ĝis [[al-Radi]] (934–41) estis devigita lasi plej el la reĝaj funkcioj al [[Muhammad ibn Ra'ik]].<ref>Chisholm, Hugh, eld. (1911). "Abbasids". [[Encyclopædia Britannica]]. 1 (11-a eld.). Cambridge University Press. p. 10. [https://en.wikisource.org/wiki/1911_Encyclop%C3%A6dia_Britannica/Abbasids] Konsultita la 10-an de novembro 2016.</ref>

La Mamelukoj finfine enpoviĝis en Egiptio. En 1261, post la detruego de Bagdado fare de Mongoloj, la Mamelukaj regantoj de Egiptio re-establis la Abasidan kaliflandon en [[Kairo]]. La unua Abasida kalifo en Kairo estis [[Al-Mustansir la 2-a|Al-Mustansir]]. La Abasidaj kalifoj en Egiptio plutenis aŭtoritaton, sed ĝi estis limigita al religiaj aferoj. La Abasida Kaliflando de Kairo daŭris ĝis la tempo de [[Al-Mutavakkil la 3-a]], kiu estis forportita kiel prizonulo fare de [[Selim la 1-a]] al [[Konstantinopolo]] kie li havis nur ceremonian rolon. Li mortiĝis en 1543, post sia reveno al Kairo.

== Kulturo ==
=== Islama Ora Epoko ===
{{Ĉefartikolo|Islama Ora Epoko}}
[[Dosiero:ManuscriptAbbasid.jpg|eta|250ra|Manuskripto el Abasida Erao.]]
La Abasida historia periodo daŭra ĝis la [[Sieĝo de Bagdado (1258)|Mongola konkero de Bagdado]] en 1258 estis konsiderata la Islama Ora Epoko.<ref name = "Tahir Abbas">{{harvnb|Abbas|2011|p=9}}</ref> La Islama Ora Epoko estis inaŭgurita je la mezo de la 8-a jarcento fare de la ascendo de la Abasida [[Kaliflando]] kaj la transiron de la ĉefurbo el [[Damasko]] al Bagdado.<ref name="Vartan">{{harvnb|Gregorian|2003}}</ref> La Abasidoj estis influitaj de la postuloj de [[Korano]] kaj de [[hadito]] kiaj "la [[inko]] de fakulo estas pli sankta ol la [[sango]] de [[martiro]]" indike al la valoro de [[kono]] kaj [[sciaro]]. Dum tiu periodo la islama mondo iĝis intelekta centro por scienco, [[filozofio]], [[medicino]] kaj [[Eduko|edukado]] ĉar <ref name="Vartan"/> la Abasidoj estis pioniroj de la defendo de kono kaj establis ekzemple la gravan institucion de la [[Hejmo de Saĝeco]] en Bagdado; kie kaj islamaj kaj neislamaj fakuloj klopodis traduki kaj arigi ĉiujn konojn el la mondo en la [[Araba lingvo|araban]].<ref name = "Vartan" /> Multaj klasikaj verkoj de [[antikveco]], kiuj alimaniere estus perditaj, estis tradukitaj en araban kaj en [[Persa lingvo|persan]] kaj poste siavice tradukitaj en [[Turka lingvo|turkan]], [[Hebrea lingvo|hebrean]] kaj [[Latina lingvo|latinan]].<ref name="Vartan"/> Dum tiu periodo la islama mondo estis mikspoto de kulturoj kiuj kolektis, sintezigis kaj grave antaŭenirigis la konon akirita el la antikvaj [[Antikva Romo|romia]], [[ĉinoj|ĉina]], [[Historio de Hindio|hindia]], [[Akemenida Imperio|persa]], [[Antikva Egiptio|egipta]], nordafrikaj, [[Antikva Grekio|greka]] kaj [[Bizanca Imperio|bizanca]] civilizoj.<ref name="Vartan"/> "En preskaŭ ĉiu kampo de klopodoj — en [[astronomio]], [[alkemio]], [[matematiko]], medicino, [[optiko]] kaj tiel plu — la kaliflandaj sciencistoj estis en la [[avangardo]] de la scienca progreso."<ref>{{harvnb|Huff|2003|p=48}}</ref>

=== Scienco ===
{{Ĉefartikolo|Scienco en la mezepoka islama mondo|Medicino en mezepoka islama mondo}}
[[Dosiero:Mustansiriya University CPT.jpg|eta|altdekstre|[[Mustansirija Universitato]] en [[Bagdado]].]]
[[Dosiero:Al-Jaahith - African Arab Naturalist - Basra - al jahiz.jpg|eta|altdekstre|[[Ĝabir ibn Hajjan]], "nome patro de [[kemio]]".<ref>{{harvnb|Derewenda|2007|p=247}}</ref><ref>{{harvnb|Vallely|2006}}</ref>]]
[[Dosiero:Alhazen, the Persian.gif|eta|altdekstre|[[Alhazen]], "nome patro de [[optiko]]".<ref>{{harvnb|Verma|1969}}</ref>]]
La regadoj de [[Harun al-Raŝid]] (786–809) kaj de liaj posteuloj markis epokon de grandaj intelektaj atingoj. Grandparte, tio estis la rezulto de disigaj fortoj kiuj estis [[subfoso|subfosantaj]] la reĝimon de [[Umajidoj|Umajadoj]], kiu dependis el la aserto pri la supereco de la [[araba kulturo]] kiel parto de la postulo de [[legitimeco]], kaj el la bonvenigo fare de Abasidoj al subteno el nearabaj islamanoj. Oni amplekse interkonsentas ke la Abasidaj kalifoj modelis sian administracion laŭ tiu de [[Sasanida Imperio|Sasanidoj]].<ref>{{harvnb|Gibb|1982|p=66}}</ref> La filo de Harun al-Raŝid, nome [[Al-Ma'mun]] (kies patrino estis [[Persa popolo|persa]]), estis citita jene:
{{Citaĵo |La Persoj regis dum jarmilo kaj ne bezonis nin arabojn eĉ por unu tago. Ni estis regantaj ili dum unu aŭ du jarcentoj kaj ne povas fari ĝin sen ili por unu horo.<ref>{{harvnb|Spuler|1960|p=29}}</ref>}}

Nombraj mezepokaj pensistoj kaj sciencistoj vivantaj sub islama regado ludis gravan rolon en la transigo de [[Islama scienco]] al la Kristana [[Okcidenta civilizo|Okcidento]]. Aldone, la periodo vidis la rekuperon de multo el la matematika, [[Geometrio|geometria]] kaj astronomia konaro el [[Aleksandrio]], kia tio el [[Eŭklido]] kaj Klaŭdo [[Ptolemeo]]. Tiuj rekuperitaj matematikaj metodoj estis poste plibonigitaj kaj disvolvigitaj de aliaj islamaj fakuloj, ĉefe de [[Persianoj|persaj]] sciencistoj [[Al-Biruni]] kaj [[Abu Nasr Mansur]].

[[Kristanoj]] (partikulare [[Nestorianismo|Nestorianaj]] kristanoj) kontribuis al la araba islama civilizo dum la [[Umajidoj|Umajadoj]] kaj la Abasidoj tradukante verkojn de [[Grekaj filozofoj]] al la [[Siria lingvo|siria]] kaj poste al la [[Araba lingvo|araba]].<ref>{{harvnb|Hill|1993|p=4}}</ref><ref>{{harvnb|Brague|2009|p=164}}</ref> Nestorianoj ludis elstaran rolon en la formado de araba kulturo,<ref>{{harvnb|Hoiberg|2010a|p=612}}</ref> kaj la [[Skolo de Gundiŝapur]] estis elstara en la periodo de lastaj [[Sasanidoj]], [[Umajidoj|Umajadoj]] kaj komencaj Abasidoj.<ref>{{harvnb|Söylemez|2005|p=3}}</ref> Notinde, ok generacioj de Nestoriana familio [[Buĥtiŝu]] servis kiel privataj [[doktoro]]j por kalifoj kaj sultanoj inter la 8-a kaj 11-a jarcentoj.<ref>{{harvnb|Bonner|Ener|Singer|2003|p=97}}</ref><ref>{{harvnb|Ruano|Burgos|1992|p=527}}</ref>

[[Algebro]] estis grave disvolvigita de persa sciencisto [[Muhammad ibn Mūsā al-Khwārizmī]] dum tiu tempo per sia mejloŝtona teksto, ''Kitab al-Ĝabr ŭa-l-Mukabala'' ([[Kompendio|Kompendia]] libro pri kalkulo per finigo kaj ekvilibro), el kio devenas la termino ''algebro''. Li estis tiele konsiderita la patro de [[algebro]],<ref>{{harvnb|Eglash|1999|p=61}}</ref> kvankam ankaŭ la greka matematikisto [[Diofanto de Aleksandrio|Diofanto]] jam estis uzanta tiun titolon. La terminoj [[algorismo]] kaj [[algoritmo]] estas derivitaj el la nomo de [[Ĥŭarizmi|al-Ĥŭarizmi]], kiu estis responsa ankaŭ pri la enmeto de la [[Arabaj ciferoj]] kaj de la [[Hind–araba nombrosistemo]] trans la [[Hindia subkontinento]].

[[Ibn al-Hajtham]] (Alhazen) disvolvigis fruan [[scienca metodo|sciencan metodon]] en sia ''[[Libro de Optiko]]'' (1021). La plej grava disvolvigo de scienca metodo estis la uzado de [[eksperimento]]j por distingi inter konkurencaj [[Scienca teorio|sciencaj teorioj]] ene de ĝenerale [[empirismo|empiria]] orientado, kiu ekis inter la islamaj sciencistoj. La empiria probo de Ibn al-Hajtham pri la interplekta teorio de lumo (kio estas, ke [[Radio|lumaj radioj]] eniras la [[okulo]]jn pli ol esti elsendita de ili) estis partikulare grava. Alhazen estis grava en la [[Historio de la scienco|historio de la scienca metodo]], partikulare en sia alproksimiĝo al eksperimentado,<ref>{{harvnb|Toomer|1964}}</ref> kaj estis menciita kiel la "unua vera [[sciencisto]] de la mondo".<ref>{{harvnb|Al-Khalili|2009}}</ref>

[[Medicino en mezepoka Islamo]] estis areo de scienco kiu progresis partikulare dum la Abasida regado. Dum la 9a jarcento, Bagdado enhavis ĉirkaŭ 800 doktorojn, kaj oni faris tie grandajn malkovrojn en la kompreno de [[anatomio]] kaj [[malsano]]j. La [[Klinika ekzameno|klinika]] distingo inter [[morbilo]] kaj [[variolo]] estis priskribita dum tiu tempo. Fama persa sciencisto [[Ibn Sina]] (konata okcidente kiel [[Aviceno]]) produktis traktaĵojn kaj verkojn kiuj resumis la ampleksan kvanton de sciaro kiun sciencistoj estis akumulintaj, kaj estis tre influena tra liaj [[enciklopedio]]j, ''La medicina [[Kanono (apartigilo)|kanono]]'' kaj ''La kuraclibro''. La verkaro lia kaj de multaj aliaj rekte influis la esploradon de eŭropaj sciencistoj dum la [[Renesanco]].

[[Astronomio en mezepoka Islamo]] estis antaŭenigita fare de [[Al-Battani]], kiu plibonigis la precizon de la mezuro de la [[precesio]] de la [[akso de la Tero]]. La korektoj faritaj al la [[tercentra teorio]] fare de al-Battani, [[Ibn-Ruŝd]], [[Nasir al-Din al-Tusi]], [[Muajjaddin Urdi]] kaj [[Ibn al-Ŝatir]] estis poste enmetitaj en la teorio de la [[kopernika suncentrismo]].<ref>{{harvnb|Rabin|2010}}</ref> La [[astrolabo]], kvankam origine disvolvigita fare de la [[Antikvaj Grekoj|grekoj]], estis plie kaj plue disvolvigita fare de islamaj [[astronomo]]j kaj [[inĝeniero]]j, kaj sekve alportita al la mezepoka Eŭropo.

[[Alkemio kaj kemio en mezepoka Islamo|Islamaj alkemiistoj]] influis mezepokajn eŭropajn alkemiistojn, partikulare fare de la verkoj atribuitaj al Ĝabir ibn Hajjan ([[Geber]]). Nombraj [[kemia procezo|kemiaj procezoj]] kiaj la teknikoj por [[distilado]] estis disvolvigitaj en la islama mondo kaj poste disvastigitaj en Eŭropon.

=== Literaturo ===
{{Ĉefartikolo|Islama literaturo|Araba literaturo|Persa literaturo}}
[[Dosiero:Ali-Baba.jpg|eta|maldekstre|{{Citation | title = [[Ali Baba]] | first = Maxfield | last = Parrish | author-link = Maxfield Parrish}}]]
La plej bone konata [[Fikcio|fikcia]] verko el la islama mondo estas certe ''[[Mil kaj unu noktoj]]'', nome kolekto de fantastaj [[popolrakonto]]j, [[legendo]]j kaj [[parabolo]]j kompilitaj ĉefe dum la Abasida epoko. La kolekto estas registrita kiel originita el araba traduko de sasanidepoka persa prototipo, kun verŝajnaj originoj en tradicioj de [[Hindia literaturo]]. Historioj el [[Araba literaturo|arabaj]], [[Persa literaturo|persj]], [[Mezopotamio|mezopotamiaj]], kaj [[Egipta literaturo|egiptiaj]] [[folkloro]]j kaj literaturoj estis poste aldonitaj. Ŝajne la [[eposo]] formiĝis en la 10-a jarcento kaj atingis sian finan formon ĉirkaŭ la 14-a jarcento; la nombro kaj tipo de rakontoj variis el unu [[manuskripto]] al alia.<ref name="arabianNights">{{Harvnb | Grant | Clute | 1999 | p = 51}}.</ref> Ĉiuj arabaj rakontoj de [[fantasto]] estis ofte nomitaj "[[Arabaj noktoj kaj tagoj|Arabaj Noktoj]]" se tradukitaj al angla aŭ aliaj okcidentaj lingvoj, senrilate ĉu ili aperis en la libro ''Mil kaj unu noktoj''.<ref name="arabianNights"/> Tiu eposo estis influa okcidente ekde ĝi estis tradukita en la 18-a jarcento, unue fare de [[Antoine Galland]].<ref>{{harvnb|de Camp|1976|p=10}}</ref> Oni verkis multajn imitaĵojn, speciale en [[Francio]].<ref name="arabianNights2">{{harvnb|Grant|Clute|1999|p=52}}</ref> Variaj roluloj el tiu eposo iĝis [[Kultura ikono|kulturaj ikonoj]] en kaj okcidenta kaj orienta kulturo, kiaj [[Aladino]], [[Sinbado]] kaj [[Ali Baba]].

Fama ekzemplo de [[islama poezio]] pri [[amafero|amtemo]] estis ''[[Lejla kaj Maĝnun]]'', kiu poste estis disvolvigitaj ĉefe fare de [[Irananoj|iranaj]], [[Azerioj|azeraj]] kaj aliaj poetoj en [[Persa lingvo|persa]], [[Azerbajĝana lingvo|azerbajĝana]], [[Turka lingvo|turka]], kaj aliaj [[Tjurkaj Lingvoj|tjurkaj lingvoj]]<ref>{{harvnb|Clinton|2000|pp=15–16}}</ref> date reen ĝis la Umajada epoko en la 7-a jarcento. Ĝi estas [[Tragedio|tragedia]] historio de senmorta sed mortiga amo multe samkiel la posta ''[[Romeo kaj Julieto]]''.

[[Araba poezio]] atingis siajn plej grandajn pintojn en la Abasida epoko, speciale antaŭ la perdo de centra aŭtoritato kaj la plialtiĝo de la persaj dinastioj. Verkistoj kiaj [[Abu Tammam]] kaj [[Abu Nuŭas]] estis tre konektita kun la kalifa kortego en Bagdado dum la komenco de la 9a jarcento, dum aliaj kiel [[al-Mutanabbi]] ricevis tian [[patroneco]]n el regionaj kortegoj.

=== Filozofio ===
[[Dosiero:Canon-Avicenna.jpg|eta|200ra|La unua paĝo de manuskripto, aŭtorita de Aviceno.]]
{{Ĉefartikolo|Islama filozofio|Kalam}}
Unu el la oftaj difinoj por "Islama filozofio" estas "la stilo de filozofio produktita ene de la kadro de la islama kulturo."<ref name="RoutledgeEoP">{{harvnb|Leaman|1998}}</ref> Islama filozofio, en tiu difino estas nek necese koncerna kun religiaj aferoj, nek estas nure produktita de [[islamanoj]].<ref name="RoutledgeEoP" /> Ties verkoj pri [[Aristotelo]] estis ŝlosila paŝo en la transsendo de lernado el antikvaj grekoj al la islama mondo kaj al Okcidento. Ili ofte korektis la filozofon, kuraĝante fortan [[debato]]n en la spirito de ''[[iĝtihad]]''. Ili ankaŭ verkis influajn originalajn filozofajn verkojn, kaj ties pensaro estis aligita en [[Kristana filozofio]] dum la Mezepoko, ĉefe de [[Tomaso de Akvino]].

Tri pensuloj, nome [[al-Kindi]], [[al-Farabi]], kaj [[Aviceno]], kombinis [[Aristotelismo]]n kaj [[Novplatonismo]]n kun aliaj ideoj enkondukitaj tra Islamo, kaj [[Avicenismo]] estis poste establita kiel rezulto. Aliaj influaj islamaj filozofoj en la kaliflandoj estis [[al-Ĝahiz]], kaj [[Ibn al-Hajtham]] (Alhazen).

=== Arkitekturo ===
{{Ĉefartikolo|Islama arkitekturo}}
[[Dosiero:Courtyard of the Great Mosque of Kairouan.jpg|eta|200ra|maldekstre|Granda Moskeo de Kajruano.]]
Laŭ la ŝanĝo de povo el la Umajadoj al la Abasidoj, ankaŭ la arkitekturaj stiloj ŝanĝiĝis. La kristanaj stiloj evoluis en stilo bazita plie sur la [[Sasanida Imperio]] uzante [[Koto|kotajn]] kaj bakitajn [[briko]]jn kun ĉizita [[stuko]].<ref name=wil>{{harvnb|Wilber|1969|p=5}}</ref> Aliaj ĉefaj disvolviĝoj estas la kreado aŭ vasta pligrandigo de urboj laŭ ili iĝis ĉefurboj de imperio. Tio komenciĝis per la kreado de Bagdado, eke en 762, kio estis planita kiel [[Urbomuro|enmuregigita]] urbo kun [[moskeo]] kaj [[palaco]] en la centro. La muregoj havos kvar [[Pordego|elirpordegojn]] el la urbo. Al-Mansur, kiu estis responsa pri la kreado de Bagdado, planis ankaŭ la urbon de [[Ar-Raka]], ĉe [[Eŭfrato]]. Finfine, en 836, al-Mu'tasim movis la ĉefurbon al nova loko kiun li kreis ĉe la [[Tigris]], nome [[Samaro]]. Tiu urbo bezonis 60 laborjarojn, kun [[kurejo]]j kaj [[ĉasrezervejo]]j.<ref name=wil/> Pro la seka naturo de la [[medio]], kelkaj el la palacoj konstruitaj en tiu epoko, estis izolataj havenoj, kiel [[oazo]]j. [[Fortikaĵo Al-Uĥaidir]] estas fajna ekzemplo de tiu tipo de konstruaĵo kiu havas [[stalo]]jn, loĝejajn kvartalojn, kaj moskeojn, kaj ĉio ĉirkaŭis [[Korto|internajn kortojn]].<ref name=wil/> Aliaj moskeoj de tiu epoko, kiaj la [[Moskeo de Ibn Tulun]], en [[Kairo]], kaj la [[Granda Moskeo de Kajruano]] en [[Tunizio]] kvankam konstruita dum la Umajada dinastio, estis substance renovigita en la 9a jarcento. Tiu renovigo estis tiom etenda kiel rekonstruo, ĉefe en la plej apartaj lokoj de la islama mondo, en areo kiun la [[Aglabidoj]] kontrolis; tamen la stiloj uzitaj estis ĉefe de Abasidoj.<ref>{{harvnb|Wilmer|1969|pp=5–6}}</ref> Mezopotamio havas nur unu survivantan [[maŭzoleo]]n el tiu epoko, en Samaro. Tiu [[Oklatero|oklatera]] [[kupolo]] estas la fina ripoza loko de [[al-Muntasir]].<ref name=wil2>{{harvnb|Wilber|1969|p=6}}</ref> Aliaj arkitekturaj plinovigoj kaj stiloj estis malmultaj, kiaj la [[kvarcentra arko]], kaj [[kupolo]] starigita sur [[trumpo]]j. Malfeliĉe, multo perdiĝis pro la efemera naturo de stuko kaj brilaj [[kahelo]]j.<ref name=wil2/>
[[Dosiero:Kairo Ibn Tulun Moschee BW 4.jpg|eta|250ra|Moskeo de Ibn Tulun.]]

=== Vitro kaj kristalo ===
[[Mezoriento]] estis, ekde tempoj de la [[Romia Imperio]], agnoskita kiel centro de kvalita [[vitro]] kaj [[kristalo]]. Trovaĵoj de la 9a jarcento el Samaro montras stilojn similajn al sasanidaj formoj. La tipoj de objektoj faritaj estis [[botelo]]j, [[flakono]]j, [[vazo]]j, kaj [[taso]]j uzitaj por hejma uzado. Dekoraĵoj sur tiuj hejmaj aĵoj estis mulditaj flutoj, [[Abelĉelaro|abelĉelaj]] modeloj, kaj [[skribaĵo]]j.<ref name=dim>{{harvnb|Dimand|1969|p=199}}</ref> Aliaj stiloj kiuj aspektas ne de sasanida deveno estis stampaĵoj. Tiuj estis tipe rondoformaj stampaĵoj, kiaj [[medaliono]]j aŭ [[disko]]j montrantaj [[animaloj]]n, [[birdoj]]n, aŭ [[kufa]]jn skribaĵojn. Kolora [[plumbovitro]], tipe blua aŭ verda, estis trovita en [[Nejŝaburo]], kun [[Prismo|prismaj]] [[Parfumo|parfumujoj]]. Fine, [[vitroĉizado]] povus esti la alta punkto de la abasida vitro-laboro, dekorita per floraj kaj animalaj desegnoj.<ref>{{harvnb|Dimand|1969|pp=199–200}}</ref>

=== Pentrarto ===
[[Dosiero:Thr muze art islam 7.jpg|200ra|eta|maldekstre|Bovlo pentrita sub travidebla emajlo (multkolora), Nejŝaburo, 9a aŭ 10-a jarcento. [[Nacia Muzeo de Irano]], [[Teherano]].]]
La komenca [[islama pentrarto]] ne survivis en grandaj kvantoj, kaj foje estas malfacile diferencigebla; tamen Samaro estas bona ekzemplo ĉar ĝi estis konstruita de la Abasidoj kaj abandonita post 56 jaroj. La muroj de la ĉefaj ĉambroj de la palaco kiu estis elfosita montras [[murpentraĵo]]jn kaj tre bonkvalitajn ĉizitajn stukajn [[Mura surtabulaĵo|surtabulaĵojn]]. La stilo estas evidente adoptita kun malmulta variado el la [[sasanida arto]], ĉar ne nur la stilo estas simila kun [[haremo]]j, [[animaloj]], kaj dancantaj personoj, ĉio enmetita en striornamoj, sed ankaŭ la vestaĵoj estas persaj.<ref name=dim2>{{harvnb|Dimand|1969a|p=206}}</ref> [[Nejŝaburo]] havis sian propran skolon de pentrarto. Elfosaĵoj ĉe Nejŝaburo montras artaĵojn kaj unukolorajn kaj multkolorajn el la 8-a kaj 9-a jarcentoj. Unu fama artaĵo konsistas el ĉasantaj nobeloj kun [[falko]]j kaj [[Ĉevalrajdado|ĉevalrajde]]. La vestaĵoj lokigis ilin kiel el [[Tahiridoj]], kiuj estis siavice subdinastio de Abasidoj. Aliaj stiloj estas de [[vegetaĵaro]], kaj [[frukto]]j en brilaj koloroj en kvarfutalta surtabulaĵo.<ref name=dim2/>

[[Dosiero:Bowl with Kufic Inscription.jpg|eta|dekstra|Bovlo kun [[kufa]] skribaĵo, 9a jarcento [[Broklina Muzeo]].]]

=== Ceramiko ===
Kvankam pentrarto kaj arkitekturo ne estis fortaj areoj dum la Abasida dinastio, [[ceramiko]] estis alia afero. La islama kulturo kiel tuto, kaj la Abasida partikulare, estis [[Avangardo|avangardaj]] de novaj ideoj kaj [[tekniko]]j. Kelkaj ekzemploj de ties verkaro estis pecoj gravuritaj per ornamaĵoj kaj poste kolorigitaj per brun-flavaj, verdaj, kaj purpuraj [[emajlo]]j. [[Desegnaĵo|Desegnoj]] estis diversaj kun ĉefe [[Geometria figuro|geometriaj modeloj]], [[Kufa literaro]], [[Arabesko (ornamaĵo)|arabeskaj]] striornamoj, kun [[rozeto]]j, animaloj, birdoj, kaj eĉ fojfoje homoj.<ref>{{harvnb|Dimand|1969b|p=211}}</ref> La abasida ceramiko el la 8a kaj 9a jarcentoj estas trovata tra la tuta regiono, tiom for kiom ĝis Kairo. Tiuj estis ĝenerale faritaj el flava [[argilo]] kaj bakitaj multfoje kun separitaj emajloj por produkti metalajn brilojn kun nuancojn de oraj, brunaj, aŭ ruĝaj koloroj. Ĉirkaŭ la 9-a jarcento, la ceramikistoj estis jam majstrigintaj ties teknikojn, kaj ties dekoraj desegnoj povis esti dividitaj en du stiloj. La persa stilo montras animalojn, birdojn, homojn, kun Kufa literaro en oro. Pecoj elfositaj el Samaro superis en vibreco kaj [[belo]] ajnan el postaj periodoj. Tiuj estis ĉefe faritaj por la uzado de la kalifo. Oni produktis ankaŭ [[kahelo]]jn uzante tiun saman teknikon por krei kaj unukolorajn kaj multkolorajn brilajn kahelojn.<ref>{{harvnb|Dimand|1969b|p=212}}</ref>

=== Tekstiloj ===
[[Dosiero:Carpet Tree of Life.JPG|eta|maldekstre|[[Tapiŝo]] pri la [[Vivarbo]].]]
[[Egiptio]] estis centro de [[tekstilindustrio]] kaj parto de la abasida kultura antaŭeniro. [[Koptoj]] laboris en la tekstilindustrio kaj produktis [[Lino|lintolaĵojn]] kaj [[silko]]jn. [[Tinnis]] estis fama pro siaj fabrikoj kaj havis ĉirkaŭ 5,000 teksejojn. ''Kasab'' estis fajnaj lin-tolaĵoj por [[turbano]]j kaj oni produktis ankaŭ [[Ledo|ledaĵojn]] por vestaĵoj de la supra klaso. En urbo nome Tuna ĉe Tinnis, estis farita la ''[[kisŭah]]'' por la [[Kaaba]] en [[Mekko]]. Fajna silko estis produktita ankaŭ en Dabik kaj [[Damiato]].<ref>{{harvnb|Dimand|1969c|p=216}}</ref> De partikulara intereso estas la stampitaj kaj surskribitaj fabrikaĵoj. Ne nur ili uzis [[inko]]jn sed ankaŭ likvan [[oro]]n. Kelkaj el la plej fajnaj pecoj estis kolorigitaj tiel ke ili postulis ses separatajn stampojn por akiri la plej proprajn desegnojn kaj kolorojn. Tiu teknologio poste disvastiĝis al Eŭropo.<ref>{{harvnb|Dimand|1969c|pp=216–217}}</ref>

=== Teknologio ===
{{Ĉefartikolo|Inventoj en mezepoka Islamo|Islama Agrikultura Revolucio}}
En [[teknologio]], la islama mondo adoptis [[paperfabrikado]]n el Ĉinio.<ref name= Lucas/> La uzado de [[papero]] etendis el Ĉinio en la islaman mondon en la 8a jarcento, kaj alvenis en Hispanion (kaj poste al la cetero de Eŭropo) en la 10-a jarcento. Ĝi estis pli facile produktebla ol [[pergameno]], malpli rompebla ol la [[papiruso]], kaj povas absorbi inkon, kio faras ĝin ideala por lasi registrojn kaj fari kopiojn de la Korano. "Islamaj paperfabrikantoj desegnis kunigliniajn metodojn por permane kopii manuskriptojn por produkti eldonojn multe pli grandajn ol ajna disponebla en Eŭropo dum jarcentoj."<ref>{{harvnb|Cotter|2001}}</ref> Estis el Islamaj landoj el kie la cetero de la mondo lernis fabriki paperon el [[lino]].<ref>{{harvnb|Dunn|2003|p=166}}</ref> La kono de [[nigra pulvo]] estis ankaŭ transvastigita el Ĉinio tra islamaj landoj, kie ankaŭ oni disvastigis la [[formulo]]jn por pura [[kalia nitrato]] kaj por [[eksplodaĵo|eksploda]] nigra pulvo.<ref>{{harvnb|al-Hassan|2002}}</ref>

[[Dosiero:Abbasids Baghdad Iraq 1244.JPG|eta|Monero de Abasidoj, Bagdado, Irako, 1244. Jen simbolo de la povego de la komerco kaj transporto en epoko de Abasidoj.]]
Oni faris antaŭeniron en [[irigacio]] kaj [[farmado]], uzante novajn teknologiojn kiaj la [[ventomuelilo]]. Kultivaĵoj kiaj de [[migdalo]]j kaj de [[citruso]]j estis alportiaj al Eŭropo tra [[al-Andalus]], kaj la sukerkultivado estis laŭgrade adoptita de eŭropanoj. Krom [[Nilo]], [[Tigriso]] kaj [[Eŭfrato]], navigeblaj riveroj estis maloftaj, kaj tiele martransportado estis ege grava. Navigaj sciencoj estis tre disvolvigitaj, kaj ili uzis praan [[sekstanto]]n (konatan kiel ''kamal''). Kombine kun detalaj [[mapo]]j de la periodo, [[maristo]]j kapablis navigi tra [[oceano]]j pli ol navigeti laŭlonge de [[marbordo]]j. Islamaj navigistoj estis ankaŭ responsaj pri la reenmeto de grandaj [[Trimastulo|trimastaj]] [[Komerca ŝipo|komercŝipoj]] en la [[Mediteraneo]]n. La nomo [[karavelo]] povas derivi el pli frua araba ŝipo konata kiel ''qārib''.<ref>{{harvnb|Schwarz|2013}}</ref> Arabaj komercistoj hegemoniis en la [[Hinda Oceano]] ĝis la alveno de la [[Portugaloj]] en la 16-a jarcento. [[Hormuz]] estis grava centro por tiu komerco. Estis ankaŭ densa reto de komercvojoj en la [[Mediteraneo]], laŭlonge kiu islamaj landoj komercis unu kun alia kaj kun eŭropaj potencoj kiaj [[Venecia respubliko|Venecio]], [[Ĝenova Respubliko|Ĝenovo]] kaj [[Katalunio]]. La [[Silka Vojo]] trapasis [[Centra Azio|Centrazion]] tra islamaj [[Ĥanlando]]j inter Ĉinio kaj Eŭropo.

Islamaj inĝenieroj en la islama mondo faris nombrajn plinovigajn industriajn uzojn de [[akvoenergio]], kaj fruajn industriajn uzojn de [[tajda energio]], [[ventenergio]], kaj [[nafto]] (ĉefe per distilado en [[keroseno]]). La industriaj uzoj de [[akvomuelilo]]j en la islama mondo datas el la 7-a jarcento, dum horizontal-[[akvorado|radigitaj]] kaj vertikal-radigitaj akvomueliloj estis ambaŭ vaste uzataj ekde almenaŭ la 9-a jarcento. Ĉirkaŭ la tempo de [[Krucmilito]]j, ĉiu provinco laŭlonge de la islama mondo havis funkciantajn [[Muelejo|muelilojn]], el [[al-Andalus]] kaj Nordafriko al la Mezoriento kaj Centrazio. Tiuj mueliloj plenumis varion de agrikulturaj kaj industriaj taskoj.<ref name=Lucas>{{harvnb|Lucas|2005|p=10}}</ref> Islamaj inĝenieroj ankaŭ disvolvigis [[maŝino]]jn (kiaj [[pumpilo]]j) kiuj profitis el [[krankŝafto]]j, uzis [[dentrado]]jn en mueliloj kaj akvolevantajn maŝinojn, kaj uzis [[akvobaraĵo]]jn por havigi aldonan energion por akvomueliloj kaj akvolevantaj maŝinoj.<ref name=Hassan>{{harvnb|al-Hassan|2002a}}</ref> Tiaj antaŭeniroj ebligis tian uzadon por multaj industriaj taskoj kiuj estis antaŭe farataj per [[manlaboro]] en [[antikveco]] por esti [[Mekanizado|mekanizitaj]] kaj enkondukitaj per maŝinaro anstataŭe en la mezepoka islama mondo. Oni subtenis la [[tezo]]n ke la industria uzado de akvenergio disvastigis el la islama al la kristana Hispanio, kie [[Fulado|ful-maŝinoj]], [[papermuelejo]]j kaj [[Forĝejo|forĝomueliloj]] estis registritaj por la unua fojo en [[Katalunio]].<ref>{{harvnb|Lucas|2005}}</ref>

Nombraj industrioj estis generataj dum la [[Araba Agrikultura Revolucio]], kiaj fruaj industrioj por tekstiloj, [[sukero]], [[ŝnuro]]j, [[mato]]j, silko, kaj papero. Latinaj tradukoj el la [[12-a jarcento]] pasis la konon pri kemio kaj instrumentfarado partikulare.<ref>{{harvnb|al-Hassan|2002b}}</ref> Ankaŭ la agrikulturaj kaj [[Metio|metiaj]] industrioj spertis altajn nivelojn de kresko dum tiu periodo.<ref name = Labib>{{harvnb|Labib|1969}}</ref>

== Listo de Abasidaj kalifoj ==
[[Dosiero:Abbasids.png|eta|400ra|dekstra|Genealogia arbo de la Abasida familio. Verde la Abasidaj kalifoj de Bagdado. Flave, la Abasidaj kalifoj de Kairo. Muhammad la Profeto estas inkludita (majuskle) por montri la parencecon de Abasidoj kun li.]]
[[Dosiero:Abbasid Caliphate 900-es.svg|400ra|dekstra|]] 
{|class="wikitable"
|-
! # || Kalifo || Heĝiraj jaroj || Kristaj jaroj
|-bgcolor="#C0C0C0"
|align="center" colspan="4"|'''Kalifoj de la Abasida Kaliflando'''
|-
| 1 || Abu'l Abbas [[As-Saffah]] || 131–136 || 750–754
|-
| 2 || [[Al-Mansur]] || 136–158 || 754–775
|-
| 3 || [[Al-Mahdi]] || 158–169 || 775–785
|-
| 4 || [[Al-Hadi]] || 169–170 || 785–786
|-
| 5 || [[Harun al-Raŝid]] || 170–193 || 786–809
|-
| 6 || [[Al-Amin]] || 193–198 || 809–813
|-
| 7 || [[Al-Ma'mun]] || 198–218 || 813–833
|-
| 8 || [[Al-Mu'tasim]] || 218–227 || 833–842
|-
| 9 || [[Al-Ŭatik]] || 227–232 || 842–847
|-
| 10 || [[Al-Mutavakil]] || 232–247 || 847–861
|-
| 11 || [[Al-Muntasir]] || 247–248 || 861–862
|-
| 12 || [[Al-Musta'in]] || 248–252 || 862–866
|-
| 13 || [[Al-Mu'taz]] || 252–255 || 866–869
|-
| 14 || [[Al-Muhtadi]] || 255–256 || 869–870
|-
| 15 || [[Al-Mu'tamid]] || 257–279 || 870–892
|-
| 16 || [[Al-Mu'tadid (Bagdado)|Al-Mu'tadid]] || 279–289 || 892–902
|-
| 17 || [[Al-Muktafi (17-a abasida kalifo)|Al-Muktafi]] || 289–295 || 902–908
|-
| 18 || [[Al-Muktadir]] || 295–320 || 908–932
|-
| 19 || [[Al-Kahir]] || 320–322 || 932–934
|-
| 20 || [[Ar-Radi]] || 322–329 || 934–940
|-
| 21 || [[Al-Muttaki]] || 329–334 || 940–944
|-
| 22 || [[Al-Mustakfi]] || 334–336 || 944–946
|-
| 23 || [[Al-Muti']] || 336–363 || 946–974
|-
| 24 || [[At-Ta'i]] || 363–381 || 974–991
|-
| 25 || [[Al-Kadir]] || 382–422 || 991–1031
|-
| 26 || [[Al-Ka'im]] || 422–468 || 1031–1075
|-
| 27 || [[Al-Muktadi]] || 468–487 || 1075–1094
|-
| 28 || [[Al-Mustazhir]] || 487–512 || 1094–1118
|-
| 29 || [[Al-Mustarŝid]] || 512–530 || 1118–1135
|-
| 30 ||[[Ar-Raŝid (1135)|Ar-Raŝid]]|| 530–531 || 1135–1136
|-
| 31 || [[Al-Muktafi (31-a abasida kalifo)|Al-Muktafi]] || 531–555 || 1136–1160
|-
| 32 || [[Al-Mustanĝid]] || 555–566 || 1160–1170
|-
| 33 || [[Al-Mustadi]] || 566–576 || 1170–1180
|-
| 34 || [[An-Nasir]] || 576–622 || 1180–1225
|-
| 35 || [[Az-Zahir (kalifo)|Az-Zahir]] || 622–623 || 1225–1226
|-
| 36 || [[Al-Mustansir (Bagdado)|Al-Mustansir]] || 623–640 || 1226–1242
|-
| 37 || [[Al-Musta'sim]] || 640–656 || 1242–1258
|-bgcolor="#C0C0C0"
|align="center" colspan="4"|'''Kalifoj de Kairo'''
|-
| 39 || [[Al-Mustansir (Kairo)|Al-Mustansir]] || 659–660 || 1261–1262
|-
| 40 || [[Al-Hakim la 1-a (Kairo)]] || 660–702 || 1262–1302
|-
| 41 || [[Al-Mustakfi la 1-a (Kairo)]] || 702–741 || 1303–1340
|-
| 42 || [[Al-Ŭatik la 1-a]] || 741–742 || 1340–1341
|-
| 43 || [[Al-Hakim la 2-a]] || 742–753 || 1341–1352
|-
| 44 || [[Al-Mu'tadid la 1-a]] || 753–764 || 1352–1362
|-
| 45 || [[Al-Mutavakkil la 1-a]] || 764–785 || 1362–1383
|-
| 46 || [[Al-Ŭatik la 2-a]] || 785–788 || 1383–1386
|-
| 47 || [[Al-Musta'sim (Kairo)|Al-Musta'sim]] || 788–791 || 1386–1389
|-
| 48 || [[Al-Mutavakkil la 1-a]] (restaŭrigita) || 791–809 || 1389–1406
|-
| 49 || [[Al-Musta'in (Kairo)|Al-Musta'in]] || 809–817 || 1406–1414
|-
| 50 || [[Al-Mu'tadid la 2-a]] || 817–845 || 1414–1441
|-
| 51 || [[Al-Mustakfi la 2-a]] || 845–855 || 1441–1451
|-
| 52 || [[Al-Ka'im (Kairo)|Al-Ka'im]] || 855–859 || 1451–1455
|-
| 53 || [[Al-Mustanĝid (Kairo)|Al-Mustanĝid]] || 859–884 || 1455–1479
|-
| 54 || [[Al-Mutavakkil la 2-a]] || 884–902 || 1479–1497
|-
| 55 || [[Al-Mustamsik]] || 902–914 || 1497–1508
|-
| 56 || [[Al-Mutavakkil la 3-a]] || 914–923 || 1508–1517
|}

== Vidu ankaŭ ==
* [[Araba imperio]]
* [[Islama ekspansio]]
* [[Rondurbo Bagdado]]

== Referencoj ==
{{Referencoj|3}}

== Literaturo ==
* al-Hassan, Ahmad Y. (2002). "Gunpowder Composition for Rockets and Cannon in Arabic Military Treatises in Thirteenth and Fourteenth Centuries: A Gap in the History of Gunpowder and Cannon". History of Science and Technology in Islam. Arkivita el la originalo la 3an de Majo 2015. [http://www.history-science-technology.com/articles/articles%202.html#_edn2] Alirita la 13an de Novembro 2016.
* al-Hassan, Ahmad Y. (2002a). "Transfer of Islamic Technology To The West: Part II: Transmission of Islamic Engineering". History of Science and Technology in Islam. Arkivita el la originalo la 3-an de majo 2015. [http://www.history-science-technology.com/articles/articles%2071.html] Alirita la 13an de Novembro 2016.
* al-Hassan, Ahmad Y. (2002b). "Transfer of Islamic Technology To The West: Part I: Avenues of Technology Transfer". History of Science and Technology in Islam. Arkivita el la originalo la 3-an de majo 2015. [http://www.history-science-technology.com/articles/articles%207.html] Alirita la 13-an de novembro 2016.
* Al-Khalili, Jim (4-a de januaro 2009). "The "First True Scientist"". BBC News. Arkivita el la originalo la 3-an de majo 2015. [http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/7810846.stm] Alirita la 13-an de novembro 2016.
* Anon (2008). "The Islamic World to 1600". Applied History Research Group, University of Calgary. Arkivita el la originalo en 2008-10-05. [https://web.archive.org/web/20081005003551/http://www.ucalgary.ca/applied_history/tutor/islam/fractured/] Alirita la [[22an de oktobro]] [[2016]].
* Baker, Hugh D. R. (1990). Hong Kong Images: People and Animals. Hong Kong University Press. ISBN 962-209-255-1.
* Bloodworth, Ching Ping; Bloodworth, Dennis (2004) [1976]. The Chinese Machiavelli: 3,000 Years of Chinese Statecraft. Transaction Publishers. ISBN 0-7658-0568-5. LCCN 2003059346.
* Bonner, Michael; Ener, Mine; Singer, Amy, eld. (2003). Poverty and Charity in Middle Eastern Contexts. Albany, NY: State University of New York Press. ISBN 978-0-7914-5737-5. LCCN 2002042629. [https://books.google.es/books?id=zBp3y5lWz58C&pg=PA97&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false] Alirita la 13-an de novembro 2016.
* Brague, Rémi (2009). The Legend of the Middle Ages: Philosophical Explorations of Medieval Christianity, Judaism, and Islam. Chicago, IL: University of Chicago Press. ISBN 978-0-2260-7080-3. LCCN 2008028720.
* Brauer, Ralph W. (1995). Boundaries and Frontiers in Medieval Muslim Geography. Philadelphia, PA: American Philosophical Society. pp.&nbsp;7–10. ISBN 0-87169-856-0. LCCN 94078513.
* Claude Cahen: ''Der Islam (Islamo)'', vol. 1: ''Vom Ursprung bis zu den Anfängen des Osmanenreiches (De la origino ĝis la komenco de la osmana imperio)''. Fischer Taschenbuch-Verlag, Frankfurt am Main 1968 (''Fischer Weltgeschichte'' Band 14).
* Carné, Louis de (1872). Travels in Indo-China and the Chinese Empire. London, UK: Chapman and Hall. [https://books.google.es/books?id=XVMuAQAAIAAJ&pg=PA295&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false] Alirita la 22an de Oktobro 2016.
* Chapuis, Oscar (1995). A History of Vietnam: From Hong Bang to Tu Duc. Westport, CT: Greenwood Press. ISBN 0-313-29622-7. LCCN 94048169.
* Clinton, Jerome W. (2000). Talattof, Kamran; Clinton, Jerome W., eds. The Poetry of Nizami Ganjavi: Knowledge, Love, and Rhetoric. Houndmills, UK: Palgrave Macmillan. ISBN 0-3122-2810-4. LCCN 99056710.
* André Clot: ''Harun al Raschid. Kalif von Bagdad. (Harun al Raŝid. Kalifo de Bagdado.)'' Artemis, München u. a. 1988, ISBN 3-7608-1918-4.
* Cooper, William Wager; Yue, Piyu (2008). Challenges of the Muslim World: Present, Future and Past. International Symposia in Economic Theory and Econometrics. Emerald Group Publishing Limited. ISBN 978-0-4445-3243-5.
* Cotter, Holland (29 December 2001). "The Story of Islam's Gift of Paper to the West". New York Times. New York Times. Archived from the original on 3 May 2015. Retrieved 3 May 2015.
* de Camp, L. Sprague (1976). Literary Swordsmen and Sorcerers: The Makers of Heroic Fantasy. Sauk City, WI: Arkham House. ISBN 0-87054-076-9. LCCN 76017991.
* Derewenda, Zygmunt S. (2007). "On Wine, Chirality and Crystallography". Acta Crystallographica A. 64.
* Dimand, Maurice S. (1969). "Islamic Glass and Crystal". In Myers, Bernard S.; Myers, Shirley D. McGraw-Hill Dictionary of Art. 3: Greece to Master F. V. B. New York, NY: McGraw-Hill Book Company. LCCN 68026314.
* Dimand, Maurice S. (1969a). "Islamic Painting". In Myers, Bernard S.; Myers, Shirley D. McGraw-Hill Dictionary of Art. 3: Greece to Master F. V. B. New York, NY: McGraw-Hill Book Company. pp.&nbsp;205–211. LCCN 68026314.
* Wolfram Drews: ''Die Karolinger und die Abbasiden von Bagdad. Legitimationsstrategien frühmittelalterlicher Herrscherdynastien im transkulturellen Vergleich (La karolidoj kaj la abasidoj de Bagdado. Legitimacistrategioj de frumezepokaj regnestraj dinastio en transkultura komparo)''. Akademie Verlag, Berlin 2009, ISBN 978-3-05-004560-3 (''Europa im Mittelalter (Eŭropo en la mezepoko)'' 12).
* Dunn, Kevin M. (2003). Caveman Chemistry: 28 Projects, from the Creation of Fire to the Production of Plastics. Universal Publishers. ISBN 978-1-5811-2566-5. [https://books.google.es/books?id=JOtJKgWkPuQC&pg=PA166&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false] Alirita la 13-an de novembro 2016.
* Dupuy, R. Ernest; Dupuy, Trevor N. (1986). The Encyclopedia of Military History from 3500 B.C. to the Present (2-a eld.). New York, NY: Harper & Row Publishers. ISBN 0-06-181235-8.
* Eglash, Ron (1999). African Fractals: Modern Computing and Indigenous Design. New Brunswick, NJ: Rutgers University Press. ISBN 978-0-8135-2614-0. LCCN 98026043.
* Fitzgerald, Charles Patrick (1961) [1950]. China: A Short Cultural History. Praeger.
* Frazier, Ian (25-a de aprilo 2005). "Invaders: Destroying Baghdad". The New Yorker. 81 (10): 48–55. ISSN 0028-792X.
* Ghosh, Stanley (1961). Embers in Cathay. Garden City, NY: Doubleday. LCCN 61010347. [https://books.google.es/books?id=QvtwAAAAMAAJ&redir_esc=y&hl=es] Alirita la 22an de Oktobro 2016.
* Gibb, Hamilton Alexander Rosskeen (1982) [1962]. Shaw, Stanford J.; Polk, William R., eds. Studies on the Civilization of Islam. Princeton University Press. ISBN 0-691-05354-5.
* Glassé, Cyril; Smith, Huston (2002). The New Encyclopedia of Islam. Walnut Creek, CA: AltaMira Press. ISBN 0-7591-0190-6.
* Grant, John; Clute, John (1999). "The Encyclopedia of Fantasy". Arabian fantasy. New York, NY: St. Martin's Press. ISBN 0-312-19869-8. LCCN 96037472.
* Ulrich Haarmann: ''Geschichte der Arabischen Welt. (Historio de la araba mondo.)'', eld. Heinz Halm. 5-a eldono. C. H. Beck, München 2004, ISBN 3-406-47486-1 (''Beck's historische Bibliothek'').
* Hermann, Heinrich (1912). Chinesische Geschichte [Ĉina Historio] (en germana). D. Gundert.
* Hill, Donald Routledge (1993). Islamic Science and Engineering. Edinburgh: Edinburgh University Press. ISBN 0-7486-0455-3. LCCN 94139614.
* Hoiberg, Dale H., eld. (2010). "Abbasid Dynasty". Encyclopedia Britannica. I: A-Ak – Bayes (15-a eld.). Chicago, IL. ISBN 978-1-59339-837-8.
* Hoiberg, Dale H., eld. (2010a). "Nestorian". Encyclopedia Britannica. VIII : Menage – Ottawa (15th ed.). Chicago, IL. ISBN 978-1-59339-837-8.
* Holt, Peter M. (1984). "Some Observations on the 'Abbāsid Caliphate of Cairo". Bulletin of the School of Oriental and African Studies. University of London. 47 (3): 501–507. doi:10.1017/s0041977x00113710.
* Jenkins, Everett Allo (1999). The Muslim Diaspora: A Comprehensive Reference to the Spread of Islam in Asia, Africa, Europe, and the Americas. 1. Jefferson, NC: McFarland. ISBN 0-7864-0431-0. LCCN 98049332. [https://books.google.es/books?id=oLnXAAAAMAAJ&redir_esc=y&hl=es] Alirita la 22an de Oktobro 2016.
* Hugh Kennedy: ''The Prophet and the Age of the Caliphates. The Islamic Near East from the sixth to the eleventh Century (La profeto kaj la epoko de la kaliflandoj. La islama proksima oriento de la sesa ĝis la dekunua jarcento)''. 2-a eldono. Pearson Longman, Harlow kaj aliaj 2004, ISBN 0-582-40525-4 (''A history of the Near East (Historio de la proksima Oriento)'').
* Hugh Kennedy: ''When Baghdad ruled the Muslim world. The rise and fall of Islam's greatest dynasty (Kiam Bagdado regis la islaman mondon. Kresko kaj falo de la plej granda islama dinastio)''. Da Capo Press, Cambridge MA 2005, ISBN 0-306-81435-8.
* Labib, Subhi Y. (1969). "Capitalism in Medieval Islam". The Journal of Economic History. 29 (1): 79–96. doi:10.1017/S0022050700097837.
* Leaman, Oliver (1998). "Islamic Philosophy". [[Routledge Encyclopedia of Philosophy]]. [[Routledge]]. Arkivita el la originalo la 3-an de majo 2015. [https://www.rep.routledge.com/article/H057] Alirita la 3-an de majo 2015.
* Kitagawa, Joseph Mitsuo (1989). The Religious Traditions of Asia: Religion, History, and Culture. New York, NY: Macmillan Publishing Co. ISBN 0-0289-7211-2. LCCN 89008129.
* Lucas, Adam Robert (2005). "Industrial Milling in the Ancient and Medieval Worlds: A Survey of the Evidence for an Industrial Revolution in Medieval Europe". Technology and Culture. 46 (1): 1–30. doi:10.1353/tech.2005.0026.
* Rabin, Sheila (16-a de aŭgusto 2010). "Nicolaus Copernicus". Stanford Encyclopedia of Philosophy. Stanford. Arkivita el la originalo la 3-an de majo 2015. [http://plato.stanford.edu/entries/copernicus/] Alirita la 13-an de novembro 2016.
* Ruano, Eloy Benito; Burgos, Manuel Espadas (1992). 17e Congrès international des sciences historiques: Madrid, du 26 août au 2 septembre 1990 [17th International Congress of Historical Sciences: Madrid, el 26-a de aŭgusto al 2-a de septembro, 1990]. 1. Comité international des sciences historiques. ISBN 978-84-600-8154-8. [https://books.google.es/books?id=JXUoAQAAIAAJ&dq=17e+Congr%C3%A8s+international+des+sciences+historiques&q=bukhtishu&redir_esc=y&hl=es] Alirita la 13-an de novembro 2016.
* Schwarz, George R. (2013). "History of the Caravel". Nautical Arcaheology. Texas A & M University. Arkivita el la originalo la 3-an de majo 2015. [http://nautarch.tamu.edu/shiplab/01George/caravela/htmls/Caravel%20History.htm] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20150506151022/http://nautarch.tamu.edu/shiplab/01George/caravela/htmls/Caravel%20History.htm |date=2015-05-06 }} Alirita la 13-an de novembro 2016.
* Smith, Bradley; Weng, Wango H. C. (1973). China: A History in Art. New York, NY: Harper & Row. ISBN 0-0601-3932-3. LCCN 72076978. [https://books.google.es/books?id=8rhPAAAAMAAJ&redir_esc=y&hl=es] Alirita la 22an de Oktobro 2016.
* Söylemez, Mehmet Mahfuz (2005). "The Jundishapur School: Its History, Structure, and Functions". The American Journal of Islamic Social Sciences. 22 (2): 1–27.
* Spuler, Bertold (1960). The Muslim World: A Historical Survey. I: The Age of the Caliphs. Translated by Bagley, F. R. C. Leiden, Netherlands: E. J. Brill. ISBN 0-685-23328-6. LCCN 61001030.
* Toomer, G. J. (Decembro 1964). "Book Review: Ibn al-Haythams Weg zur Physik by Matthias Schramm". Isis. Chicago, IL: University of Chicago Press. 55 (4): 463–465. doi:10.1086/349914.
* Vallely, Paul (11-a de marto 2006). "How Islamic Inventors Changed the World". The Independent. London, UK. [http://news.independent.co.uk/world/science_technology/article350594.ece] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20080517013534/http://news.independent.co.uk/world/science_technology/article350594.ece |date=2008-05-17 }} Arkivita el la originalo la 3-an de majo 2015.
* Verma, R. L. (1969). Al-Hazen: Father of Modern Optics.
* Wilber, Donald N. (1969). "Abbasid Architecture". In Myers, Bernard S.; Myers, Shirley D. McGraw-Hill Dictionary of Art. 1: Aa-Ceylon. New York, NY: McGraw-Hill Book Company. LCCN 68026314.

== Eksteraj ligiloj ==
{{Commons category|Abbasid Caliphate}}
* {{Citation | contribution-url = http://www.bbc.co.uk/radio4/history/inourtime/inourtime_20060202.shtml | contribution = Abbasid Caliphs | title = In Our Time | publisher = BBC Radio 4 | chapter-format = streaming RealAudio | place = [[United Kingdom|UK]] | date = 2a de Februaro 2006}}.
* {{Citation | contribution-url = http://www.iranicaonline.org/articles/abbasid-caliphate | contribution = Abbasid Caliphate | type = entry | url = http://www.iranica.com/ | title = Encyclopaedia Iranica | accessdate = 2016-10-22 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20190416193911/http://www.iranica.com/ | archivedate = 2019-04-16 }}.
* {{Citation | contribution-url = https://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/judaica/ejud_0002_0001_0_00087.html | contribution = Abbasids | publisher = Jewish virtual library | title = Judaica}}.
* {{Citation | contribution-url = https://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/History/Abassid.html | contribution = The Abassid Caliphate (758–1258) | publisher = Jewish virtual library | title = History}}.
* {{Tradukita|lingvo= en |artikolo=Abbasid Caliphate|revizio=744225021}}

{{Havenda artikolo|Abasida Kaliflando}}
{{ADLS|2017|01}}
{{Elstara|2017|02|15}}
[[File:Tombstone of carved marble, Egypt, Abbasid era, 9th cent.; Museum of Islamic Art, Cairo (2).jpg|775px]]
{{Bibliotekoj}}
[[Kategorio:Abasida Kaliflando| ]]
[[Kategorio:Historio de Islamo]]
[[Kategorio:Historio de Irako]]
[[Kategorio:Kaliflandoj]]
[[Kategorio:Dinastioj|Abasidoj]]
[[Kategorio:Administraj unuoj malfonditaj en 1250-1259]]
[[Kategorio:1258]]