Vidi fonton por Artikolo (gramatiko)

{{Prisupre|pri=unu vortospeco en gramatiko|apa=Artikolo}}
'''Artikolo''' en [[gramatiko]] estas [[partikulo]] indikanta [[difiniteco]]n, uzata en [[substantivo|substantiva subfrazo]]. En Esperanto ekzistas nur la difina artikolo ''la''. En iuj lingvoj estas ankaŭ '''ne-difina artikolo''' (ekzemple en la [[angla lingvo|angla]], la [[germana lingvo|germana]] ktp.) kaj eĉ '''partitiva artikolo''', kiel en la [[franca lingvo|franca]] (''de la'', ''du'' signifanta pli-malpli "iom da").

== Artikolo en diversaj lingvoj ==
Multaj lingvoj, kiel la [[japana lingvo|japana]], la [[ĉina lingvo|ĉina]] kaj la plimulto el la slavaj lingvoj ne havas ajnan artikolon. La uzo de la artikoloj varias multe inter diversaj lingvoj, sed ĝenerale ĝi indikas difinitecon aŭ nedifinitecon. En la [[greka lingvo|greka]] difina artikolo estas uzata eĉ antaŭ propraj nomoj, dum en la plimulto de aliaj eŭropaj lingvoj kun artikoloj la nomoj estas komprenataj kiel difinitaj en si mem, sen bezono de artikolo.

Esperanto kaj la latinidaj lingvoj kutime uzas la difinan artikolon pli vaste ol ekz. la angla, kie ĝi ne estas uzata por indiki ĝeneralan kategorion:

* ''Man is a political animal.''
* La homo estas politika besto.

Jen la angla uzas la nudan substantivon ''man'' por indiki la ĝeneralan aron aŭ kategorion de homoj, sed postulas nedifinan artikolon ''a'' ĉe la predikata subfrazo, dum Esperanto uzas ''la'' por indiki tutan kategorion kaj ne uzas nedifinan artikolon.

Esperanto, la franca, la greka kaj pluraj aliaj lingvoj foje uzas artikolon por fari substantivon el [[adjektivo]]; ekzemple la esperanta uzo de "la angla [lingvo]", "la greka [lingvo]" ktp. por lingvoj.

== Artikolo en Esperanto ==
=== Difina artikolo ===
{{Ĉefartikolo|Artikolo difinita}}

==== Bazaj reguloj ====
Regulo 1 de la [[Gramatiko de Esperanto|Fundamenta Gramatiko]] diras en kompara esperanta traduko:
: Artikolo nedifinita ne ekzistas; ekzistas nur artikolo difinita "la", egala por ĉiuj genroj, kazoj kaj nombroj.<ref>[[Fundamento de Esperanto]], 10-a eld. Pizo: Edistudio 1991, p. 295. Temas pri kompara traduko surbaze de la [http://www.akademio-de-esperanto.org/fundamento/gramatiko.html oficiala teksto en kvin lingvoj] (franca, angla, germana, rusa, pola). </ref>

Nur en la franca kaj rusa tekstoj de regulo 1 krome troviĝas jena noto (kompara traduko):
:La uzado de la artikolo estas tia sama, kiel en la germana, franca kaj aliaj lingvoj. La personoj, por kiuj la uzado de la artikolo prezentas malfacilaĵon, povas [en la unua tempo] tute ĝin ne uzi.<ref>Fundamento, 10-a eld. p. 295. "kaj aliaj lingvoj" nur en la rusa teksto, mankas en la franca. La enmeto "en la unua tempo" tiel en la [[Fundamenta Krestomatio]].</ref>

Sed post nelonga tempo la parolantaro de Esperanto iel interkonsentis pri la uzo de la artikolo.

La artikolon oni devas uzi:
:1. se temas pri io jam konata, difinita, jam priparolita;
:2. se temas pri io kiel reprezentanto de sia klaso, kategorio;
:3. se temas pri io ununura, sola en sia speco.

Do la artikolo propre anstataŭas la vortojn: tiu, tiu certa, ĉiu, sola, unu-nura; kaj ĝi estas kaj devas esti uzata nur, se anstataŭ ĝi prove estas meteblaj tiuj ĉi vortoj sen la aliigo de la senco.

==== Elizio ====
Regulo 16 de la Fundamenta Gramatiko diras en kompara esperanta traduko pri [[elizio]] de la artikolo (redukto de ''la'' al ''l' ''):
: La finaĵoj de la substantivo kaj de la artikolo povas esti forlasataj kaj anstataŭataj de apostrofo. Ekzemple: ''Ŝiller' '' anstataŭ ''Ŝillero''; ''de l' mondo'' anstataŭ ''de la mondo''; ''dom''' anstataŭ ''domo''.<ref>Fundamento, 10-a eld. p. 303. La teksto de regulo 16 forte malsamas en la kvin diversaj lingvoj.</ref>

==== Oftaj problemoj ====
Por parolantoj de pluraj lingvoj la artikolo en Esperanto prezentas malfacilaĵojn, ĉar ĝi estas kvazaŭ [[falsa amiko]] aŭ tute ne ekzistas en la propra nacia lingvo. Franc-parolantoj ekzemple tendencas tro ofte uzi la artikolon, laŭ la kutimoj en tiu lingvo (ekzemple franca ''la France'' en Esperanto estas simple "Francio", sen artikolo; en Esperanto ĝuste ′ĉiuj homoj′ ne ′ĉiuj la homoj′ [= paŭso el la franca: ''tous les hommes'']<ref>Ekzemplo de [[Emile Boirac]]. Pri ′ĉiuj la′ kaj ′ĉiuj tiuj′. En: [[Oficiala Gazeto Esperantista]] 6-a jaro '''1914''', n-ro 10 (65), p. 211-213. </ref>). Rus-parolantoj male tendencas tro malofte uzi ĝin (ekzemple "vilaĝo XY situas en provinco YZ" anstataŭ "''la'' vilaĝo XY situas en ''la'' provinco YZ"). Malgraŭ la instruoj de la Fundamenta Gramatiko tio hodiaŭ almenaŭ estas rigardata malbona stilo aŭ eĉ malĝusta lingvaĵo.

=== Nedifina artikolo ===
{{Ĉefartikolo|Artikolo nedifinita}}
Artikolo nedifina ne ekzistas en Esperanto. Tamen oni renkontas la vorton '''unu''' uzatan tiasence. Tio estas, se ne eraro, almenaŭ nekorekteco de stilo; en ĝia uzo oni estas gvidata de nacilingvaj kutimoj. En okazo de efektiva neceso oni povas uzi '''iu''' (se temas pri io apartigita el certa grupo), aŭ ia (se temas pri io tute nedifinita). Ekzemple: "Mi vidis iun serviston" (iun el certa nombro de servistoj). "Mi vidis ian serviston" (ian ajn, neniel difinitan).

Kelkaj en la 1930-aj jaroj pretendis la uzon de '''unu''', kiel nedifina artikolo. Sed tiu novigo ne vaste kutimiĝis.

== Literaturo ==
* '''1980''': Kalocsay, K[álmán]; Waringhien, G[aston]: [[Plena Analiza Gramatiko]] de Esperanto. 4-a eld. Rotterdam: Universala Esperanto-Asocio, 1980
* '''1931''': [[Kalocsay]]: ''Lingvo, Stilo, Formo'', 1931. 3-a eld. [[Osako|Oosaka]]: Pirato, 1970
* '''1930''': [[Paul Fruictier|Fruictier]]-[[Grenkamp]]: ''Kompleta Gramatiko kaj Vortfarado'', 1930.

== Vidu ankaŭ ==
* [[Gramatiko de Esperanto]]
* [[Substantivo]]
* [[Difiniteco]]
* [[Sintakso]]

== Notoj ==
{{Referencoj}}

== Eksteraj ligiloj ==
* [https://bertilow.com/pmeg/gramatiko/difiniloj/la/index.html Pri la artikolo] en [[Plena Manlibro de Esperanta Gramatiko]] (PMEG) de [[Bertil Wennergren]].
* [http://lingvakritiko.com/2007/02/05/la-artikolo/ ''La artikolo'' (Studaĵo de Sergio Pokrovskij)]
* [http://www.esperantoland.org/ebea/ Artikoloj] pri la gramatika artikolo Esperanto en [[Elektronika Bibliografio de Esperantaj Artikoloj]] (EBEA)

{{EdE|A}}
{{Bibliotekoj}}

[[Kategorio:Gramatiko]]
[[Kategorio:Gramatiko de Esperanto]]
[[Kategorio:Vortoj]]