Vidi fonton por Ateismo

[[Dosiero:Atheismsymbol endorsed by AAI.svg|eta|dekstra|190ra|Unu el la simboloj de ateismo]]
[[Dosiero:Atheism.svg|eta|dekstra|190ra|Alia simbolo de ateismo]]
[[Dosiero:Atheists Agnostics Zuckerman en.svg|eta|altdekstre=1.4|La % de la ateistoj kaj agnostikoj en la mondo 2007<ref>{{en}} Phil Zuckerman: Atheism: Contemporary Rates and Patterns, in: Michael Martin (ed.): The Cambridge Companion to Atheism. [[Cambridge University Press]] 2007.</ref>.]]
'''Ateismo''' estas grekdevena vorto, kiu signifas '''sendiismon''' aŭ '''di-neismon''', do ke oni ne kredas je la ekzisto de ajna [[dio]]. Ĝi kontrastas kun ''[[teismo]]'', kiu signifas [[kredo]]n je dio, dioj aŭ [[diaĵo]]j. En ĝenerala parolado kaj argumentado oni renkontas variajn uzadojn de la termino. Ateismo povas esti [[sekularismo|sekulara]], sed ekzistas ankaŭ ateismaj [[religio]]j, ekzemple certagrade la [[ĝajnismo]] kaj multaj formoj de [[budhismo]].

== Specoj de ateismo ==
La [[Filozofio|filozofia]] tradicio rigardas ateismon ne nur foresto de di-kredo, sed efektiva kredo ke dio ne ekzistas. Tiel kontrastas '''implicita ateismo''', simpla nekredo, kaj '''eksplicita ateismo, ''' kiu asertas la neekziston de dioj.

Filozofoj, kiam ili enkondukas la [[Filozofio de religio|filozofion de religio]], ofte emfazas, ke estas grave distingi inter ĉi sekvaj asertoj: «Mi ne kredas, ke dio ekzistas» kaj «Mi kredas, ke dio ne ekzistas». Filozofoj ofte postulas, ke la unua aserto estas konsekvenca kun kaj el [[agnostikismo]] (tamen ili devus diri specife ''ateisma agnostikismo'') kaj ateismo; la dua estas konsekvenca nur kun eksplicita ateismo.

[[Praktika ateismo]], konata ankaŭ kiel [[pragmatika ateismo]], estas unu el du ĉefaj branĉoj de la ateismo (dum la alia estas la teoria ateismo). Temas pri maniero vivi kaj agadi en kiu, kvankam oni ne neas la ekziston de dio(j), oni konsideras (ĉu implicite ĉu eksplicite) nula la influon kiun tiu(j) havas aŭ havus sur la ĉiutaga vivo. Pro tio, la praktikaj ateistoj vivas praktike kvazaŭ ili kredus, ke ne ekzistas dio aŭ religia valoro. Simila koncepto al la praktika ateismo estas la tendenco konata en [[angla lingvo]]<ref>Kaj el tio internacie.</ref> kiel ''apatheism'' (nome kompono de ''apaty'' «[[apatio]]» kaj ''theism'' «teismo» aŭ «[[diismo]]», foje tradukita kiel ''[[apateismo]]''), konsistanta en apatio aŭ manko de intereso rilate al la ekzisto aŭ neekzisto de Dio.<ref>{{Citaĵo el la reto |url=http://atheism.about.com/od/Atheist-Dictionary/g/Definition-Apatheist.htm |titolo=Descripción de Apateísmo por atheism.about.com |alirdato=2019-06-12 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20160420213219/http://atheism.about.com/od/Atheist-Dictionary/g/Definition-Apatheist.htm |arkivdato=2016-04-20 }}</ref>

== Ateismo kaj agnostikismo ==
Ĉar kredo ne estas ligita al scio, [[agnostikismo]] ne egalas ateismon; ankaŭ ĝi estas meza vidpunkto. Ĝi nur asertas, ke pri dioj oni ne povas atingi (certan) scion. Oni povas esti ateisma agnostikulo, aŭ [[teismo|teisma]] agnostikulo; la pozicio de agnostikismo koncernas scion, kaj en si mem ne rilatas al la afero de la specifa kredo.

Teistoj ofte kunmiksas ateistojn, ambaŭ specojn de agnostikuloj, kaj pozitivistojn per la termino ''nekredantoj''.

Plue ekzistas kutimo diferencigi inter eksplicita ateisto rilate al la jud-kristana dio kaj laŭvorta, aŭ implicita, ateisto rilate al iuj aliaj dioj.

== Morala konsidero ==
Iuj skoloj de ateistoj ankaŭ faras plian distingon inter «katolika» kaj «ortodoksa ateismo» uzante la originalajn signifojn de tiuj kristanaj terminoj. Laŭ ili la «katolika» ateisto nur forneas la ekziston de dio dum la memdeklarita «ortodoksa ateisto» konsentas kun la aserto de [[Miĥail Bakunin]] ke «se dio ekzistus, oni devus malpermesi ĝin». Tiuj kiuj konceptas ateismon kiel morala pozicio (kontraste al la pozicioj teologia aŭ metafizika), emfazas la signifon de tiu diferenco.

== Monda situacio de ateismo ==
Laŭ taksoj proksimume 2,5% de la monda loĝantaro klasifikas sin mem kiel ateistoj, kaj proksimume 12,8% kiel nereligiaj (laŭ [[Encyclopædia Britannica]]). Ĉi tiuj procentaĵoj estas ĝenerale pli altaj en [[Eŭropo|eŭropaj]] kaj eks-socialismaj landoj, kaj pli malaltaj en [[Usono]] kaj [[evoluantaj landoj]]. La efektiva procentaĵo de ateistoj eble estas pli alta ĉar personoj kiuj respondas al [[Opinisondado|opinisondoj]] ofte estas hezitemaj malkovri sin mem al eblaj leĝa, ekonomia aŭ socia [[diskriminacio]]j.

Ekde la [[20-a jarcento]] sendiismo iĝis oficiala [[doktrino]] de iuj filozofiaj skoloj, ekzemple [[Komunismo|komunismaj]], institucioj aŭ ŝtatoj, ekzemple [[Ĉinio]] iame, kompareble kun la situacio de [[ŝtatreligio]], ankaŭ nomata oficiala religio.

Estus eraro supozi, ke ĉiuj ateistoj malestimas dion aŭ [[religio]]n. Ofte ili respektas la religiajn sentojn de di-kredantoj kaj rigardas la religiojn kiel parton de la kultura tradicio, tamen ili mem ne vidas kaŭzon aŭ eblecon imagi la ekziston de [[Supernaturo|supernatura]] [[estaĵo]].

Kelkaj, tamen, emas montri malŝaton por religiemuloj, kiaj [[Richard Dawkins]], [[Piergiorgio Odifreddi]] kaj [[Danilo Mainardi]], laŭ kiuj scienculo ne povas esti dikredanto; eĉ laŭ Dawkins opinias kredon je Dio propra de "priscienca [[Analfabeteco|analfabeto]]". Laŭ [[Roberto Giovanni Timossi]] ''(L'illusione dell'ateismo. Kial la scienco ne nagas Dion),'' proponas elimini, se veras la supra opinio, el la listo de scienculoj [[Galilejo]]n, [[Isaac Newton]], [[Alessandro Volta]], [[Blaise Pascal]], [[James Clerk Maxwell]], [[Johann Gregor Mendel]], [[Louis Pasteur]], [[Max Planck]], [[Albert Einstein]], John Carew Eccles...

== Historio ==
{{Ĉefartikolo|Historio de ateismo}}
Kvankam la plej frue trovita uzokutimo de la esprimo ''ateismo'' estas el [[Francio]] de la [[16-a jarcento]],<ref name=mw-online>{{citation | url=http://www.merriam-webster.com/dictionary/atheism | title=Merriam-Webster Online:Atheism | quote=First Known Use: 1546 | accessdate=2013-11-21}}</ref> ideoj kiuj estus rekonitaj hodiaŭ kiel ateismaj estas dokumentitaj de la [[Vedoj|veda periodo]] kaj de la [[grek-romia antikvo]].

=== Frua hindia religio ===
Ateismaj skoloj estas trovitaj en frua hinda penso kaj ekzistis de la tempoj de la historia veda religio.<ref>{{Citaĵo el libro|url=http://books.google.com/?id=B90uj14NHjMC&pg=PA64|titolo=India, that is, sidd|alirdato=2011-04-09|familia nomo=Pandian|jaro=1996|eldoninto=Allied Publishers|ISBN=978-81-7023-561-3|paĝo=64}}
</ref> Inter la ses ortodoksaj skoloj de hindua filozofio, Samĥja, nome la plej malnova filozofia pensoskolo, ne akceptas dion, kaj ankaŭ la frua Mimamsa malaprobis la nocion de dio.<ref>{{Citaĵo el libro|url=http://books.google.com/?id=PoaMFmS1_lEC&pg=PA258|titolo=A history of Indian philosophy, Volume 1|alirdato=2011-04-09|familia nomo=Dasgupta|persona nomo=Surendranath|jaro=1992|eldoninto=Motilal Banarsidass Publ.|ISBN=978-81-208-0412-8|paĝo=258}}
</ref> La ĝisfunde materialisma kaj kontraŭ-teista filozofia skolo Cārvāka (ankaŭ nomita Nastika aŭ Lokaiata) kiu originis de Hindio ĉirkaŭ la 6-a jarcento a.K. estas verŝajne la plej eksplicite ateisma skolo de filozofio en [[Hindio]], simila al la greka cirenajka skolo. Tiu branĉo de hinda filozofio estas klasifikita tiel heterodoksa pro sia malakcepto de la aŭtoritato de Vedoj kaj tial ne estas konsiderita parto de la ses ortodoksaj skoloj de [[hinduismo]], sed ĝi estas rimarkinda kiel signoj de materialisma movado ene de hinduismo.<ref>Sarvepalli Radhakrishnan and Charles A. Moore. ''A Sourcebook in Indian Philosophy''. ([[Princeton University Press]]: 1957, Twelfth Princeton Paperback printing 1989) pp. 227–249. ISBN 0-691-01958-4.
</ref> Chatterjee kaj Datta klarigas ke nia kompreno de Cārvāka filozofio estas fragmenta, surbaze plejparte de kritiko de la ideoj fare de aliaj skoloj, kaj ke ĝi ne estas vivanta tradicio:

"Kvankam materialismo en iu formo aŭ aliaj ĉiam ĉeestis en Hindio, kaj fojaj referencoj estas trovitaj en la Vedoj, la Budhista literaturo, la Epopeoj, same kiel en la pli postaj filozofiaj verkoj ni ne trovas ajnan sisteman laboron pri materialismo, nek ajnan fakorganizitan skolon de anoj kiujn la aliaj filozofiaj skoloj posedas. Sed preskaŭ ĉiu laboro de la aliaj skolstatoj, por refuto, la materialismaj vidoj. Nia scio pri hinda materialismo estas ĉefe bazita sur tiuj."<ref>Satischandra Chatterjee and Dhirendramohan Datta. ''An Introduction to Indian Philosophy''. Eighth Reprint Edition. ([[University of Calcutta]]: 1984). p. 55.
</ref>

Aliaj hindaj filozofioj ĝenerale rigarditaj kiel ateismaj inkludas la klasikan Samĥjan kaj Purvan Mimamsan. La malakcepto de dio kiel personkreinto ankaŭ vidiĝas en [[ĝajnismo]] kaj [[budhismo]] en [[Hindio]].<ref name="Joshi">{{cite journal |last=Joshi |first=L.R. |year=1966 |title=A New Interpretation of Indian Atheism |journal=Philosophy East and West |volume=16 |issue=3/4 |pages=189–206|doi=10.2307/1397540 |ref=harv |jstor=1397540| issn=0031-8221}}
</ref>

=== Grek-romia antikvo ===
[[Dosiero:Socrates Louvre.jpg|eta|altdekstre|En la verko de [[Platono]] nome ''[[Apologio de Sokrato (Platono)|Apologio]]'', [[Sokrato]] (en la bildo) estis akuzita de Meleto kiel nekredanto en dioj.]]
Okcidenta ateismo havas siajn radikojn en antaŭ-sokrata [[Greka filozofio]], sed ne aperis kiel klara mondokoncepto ĝis la fino de la [[klerismo]]. La greka filozofo Diagoro de la 5-a jarcento a.K. estas konata kiel la "unua ateisto",<ref>Friedrich Solmsen (1942). ''[http://books.google.com/books?vid=0blEqYn0npw5h4r_qPHc_fk&id=rLASAAAAIAAJ&pgis=1 Plato's Theology]''. [[Cornell University Press]]. p 25.
</ref> kaj estas tiele citita kiel tia fare de [[Cicerono]] en lia ''De Natura Deorum''.<ref name="CIC">''...&nbsp;nullos esse omnino Diagoras et Theodorus Cyrenaicus&nbsp;...'' Cicero, Marcus Tullius: ''De natura deorum.'' eldono de Richard D. McKirahan. Thomas Library, [[Bryn Mawr College]], 1997, paĝo 3. ISBN 0-929524-89-6
</ref> [[Atomismo|Atomistoj]] kiaj ekzemple [[Demokrito]] provis klarigi la mondon laŭ sole materialisma maniero, sen referenco al la spirita aŭ mistera. Kritio rigardis religion kiel homan inventon uzitan por timigi homojn en sekvado de morala ordo kaj ankaŭ [[Prodiko el Keos|Prodiko]] ŝajne havas evidentigitajn ateismajn deklarojn en sia laboro. [[Filodemo]] raportas, ke Prodiko kredis, ke "la dioj de popolkredo nek ekzistas nek ilin oni konas, sed ke la prahomo, [pro admiro, diigis] la fruktojn de la tero kaj praktike ĉion kio kontribuis al lia ekzisto". Protagoro foje estis prenita kiel ateisto sed prefere apogis agnostikajn opiniojn, komentante, ke "Koncerne la diojn mi estas nekapabla malkovri de tio, ĉu ili ekzistas, aŭ kiel ili enestas en formo; ĉar ekzistas multaj malhelpoj al scio, la obskureco de la subjekto kaj la mallongeco de homa vivo."<ref>{{Cite book|last=Bremmer|first=Jan|chapter=Atheism in Antiquity|postscript=,}} in {{harvnb|Martin|2006|pp=12–13}}</ref> Ankaŭ la grekaj filozofoj Teodoro Cirenajko<ref name=CIC/><ref>Diogenes Laërtius, The Lives and Opinions of Eminent Philosophers, ii
</ref> kaj [[Stratono de Lampsako]]<ref>Cicero, ''Lucullus'', 121. in Reale, G., ''A History of Ancient Philosophy''. SUNY Press. (1985).
</ref> de la 3-a jarcento a. K. ne kredis ke dioj ekzistas.

[[Sokrato]] (ĉ. 471-399 a.K.) estis asociita en la atena publika menso kun la tendencoj en antaŭ-sokrata filozofio direkte al naturalisma enketo kaj la malaprobo de diaj klarigoj por fenomenoj. Kvankam tia interpreto misprezentas lian penson laŭ kiu li estis portretita en tia maniero en la komedia teatraĵo Nuboj de [[Aristofano]], li estis pli poste akuzita pro malpieco kaj kiel koruptanto de idojn. Ĉe lia proceso Sokrato estis anoncita kiel impete nei ke li estas ateisto kaj nuntempaj fakuloj disponas nur el malmulte da kialo por pridubi tiun aserton.<ref>{{Cite book|last=Bremmer|first=Jan|chapter=Atheism in Antiquity|postscript=,}} en {{harvnb|Martin|2006|pp=14–19}}</ref><ref>
{{Cite book |first1=Thomas C. |last1=Brickhouse |last2=Smith |first2=Nicholas D. |title=Routledge Philosophy Guidebook to Plato and the Trial of Socrates |year=2004 |publisher=[[Londono]]: eldonejo ''[[Routledge]]''|isbn=0-415-15681-5 |page=112}} Partikulare, li asertas, ke la opinio, ke li estas kompleta ateisto kontraŭdiras la alian parton de la akuzo, nome ke li enmetis "novajn diaĵojn".</ref>

[[Euhemero]] (ĉ. 330-260 a.K.) publikigis sian opinion ke la dioj estas nur la diigitaj regantoj, konkerintoj kaj fondintoj de la pasinteco, kaj ke iliaj sektoj kaj religioj estis en esenco la daŭrigo de malaperitaj regnoj kaj pli frue politikaj strukturoj.<ref>Fragmentoj de la verko de Euhemero laŭ la latina traduko de Ennio estis konservita en [[Patroj de la Eklezio|Patristikaj]] verkoj (ekz. de [[Laktancio]] kaj de [[Eŭsebio de Cezareo]]), kiuj baziĝas sur pli fruaj fragmentoj de [[Diodoro Sicilia|Diodoro]] 5,41–46 & 6.1. Atestoj, ĉefe en la kunteksto de polemika kritikaro, troviĝas ekz. en [[Kalimako]], ''Himno al Zeŭso'' 8.
</ref> Kvankam ne strikte ateisto, Euhemero poste estos kritikata ĉar "disvastigis ateismon trans la tuta loĝata tero per detruado de la dioj".<ref>[[Plutarko]], ''Moralia—Isis kaj Osiris'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Plutarch/Moralia/Isis_and_Osiris*/B.html#23 23]
</ref>

Gravas en historio de ateismo ankaŭ [[Epikuro]] (ĉ. 300 a.K.). Baze super ideoj de Demokrito kaj de Atomistoj, li apogis materialisman filozofion laŭ kiu la universo estis regita per la leĝoj de ŝanco sen la bezono de dia interveno. Kvankam li deklaris ke diaĵoj ekzistas, li kredis ke ili estis neinteresitaj en homa ekzisto. La celo de la Epikuristoj devis ekhavi trankvilon kaj unu gravan manieron fari tion estis per eksponado de timo al dia kolerego kiel neracie. La Epikuristoj ankaŭ neis la ekziston de postvivo kaj la bezonon timi dian punon post morto.<ref>{{Citaĵo el la reto|url=http://plato.stanford.edu/entries/epicurus/|titolo=Epicurus (Stanford Encyclopedia of Philosophy)|alirdato=2013-11-10|verko=Plato.stanford.edu}}</ref>

La romia filozofo [[Seksto Empiriko]] eltenis ke oni devu prokrasti juĝon pri praktike ĉiuj kredoj - formo de skeptiko konata kiel
[[Pironismo]] — ke nenio estas esence malbona, kaj ke [[ataraksio]] ("mens-paco" aŭ "trankvilo") estas atingebla retenante onian juĝon. Lia relative granda kvanto de postvivado de verkoj havis daŭrantan influon sur pli postaj filozofoj.<ref name="gordonstein">Stein, Gordon (Ed.) (1980). "[http://www.positiveatheism.org/india/s1990c25.htm The History of Freethought and Atheism] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20070930024429/http://www.positiveatheism.org/india/s1990c25.htm |date=2007-09-30 }}". ''An Anthology of Atheism and Rationalism''. New York: Prometheus. Retrieved 2007-APR-03.</ref>

La signifo de "ateisto" ŝanĝis laŭlonge de la klasika antikveco. La unuaj kristanoj estis konsideritaj ateistoj fare de nekristanoj pro ties malkredo je paganaj dioj.<ref name="cathencyc-atheism">[[s:Catholic Encyclopedia (1913)/Atheism|Atheism]]" en ''Catholic Encyclopedia'' de 1913</ref>
Dum la [[Romia Imperio]], kristanoj estis ekzekutitaj pro sia malakcepto de la [[Romia religio|romiaj dioj]] ĝenerale kaj de la adorado al imperiestro partikulare. Kiam kristaneco iĝis la ŝtata religio de Romo sub [[Teodosio]] en 381, [[herezo]] iĝis punebla ofendo.<ref>Maycock, A. L. kaj Ronald Knox (2003). ''[http://books.google.com/books?id=DmL8CljbqDwC Inquisition from Its Establishment to the Great Schism: An Introductory Study]{{404|date=January 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}''. ISBN 0-7661-7290-2.</ref>

=== Mezepoko al Renesanco ===
Dum la [[Alta Mezepoko]], la [[islama mondo]] trapasis oran epokon. Kun la rilataj progresoj en scienco kaj filozofio, arabaj kaj persaj landoj produktis elstarajn raciistojn kaj ateistojn, kiaj Muhammad al Warraq (7-a jarcento), Ibn al-Rawandi (827-911), Al-Razi (854-925) kaj [[Al-Maari]] (973-1058). Al-Maari verkis kaj instruis ke religio mem estas "fablo inventita fare de la antikvuloj"
<ref name="Nicholson318">Reynold Alleyne Nicholson, 1962, ''A Literary History of the Arabs'', paĝo 318. Routledge</ref> kaj ke homoj estis "de du specoj: tiuj kun cerboj, sed neniu religio, kaj tiuj kun religio, sed neniu cerbo."
<ref>[http://www.sdsmt.edu/student-orgs/tfs/reading/freethought/islam.html Freethought Traditions in the Islamic World] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20120214102422/http://www.sdsmt.edu/student-orgs/tfs/reading/freethought/islam.html |date=2012-02-14 }} de Fred Whitehead; citita ankaŭ en Cyril Glasse, (2001), ''The New Encyclopedia of Islam'', p. 278. Rowman Altamira.</ref> Malgraŭ esti relative produktivaj verkistoj, preskaŭ neniu el ilia skribo pluvivas al la moderna tago, la plej granda parto de kio malgrande restas estante konservita tra citaĵoj kaj eltiraĵoj en pli postaj verkoj fare de islamaj apologiistoj provantaj refuti ilin.
<ref>''Al-Zandaqa Wal Zanadiqa'', de Mohammad Abd-El Hamid Al-Hamad, unua eldono 1999, Dar Al-Taliaa Al-Jadida, Sirio (araba)</ref> Aliaj akademiuloj de la elstara Ora epoko estis asociitaj kun raciista penso kaj ateismo, kvankam la aktuala intelekta atmosfero en la islama mondo, kaj la malabunda indico kiu pluvivas de la epoko, faras tiun punkton disputiga hodiaŭ.

En Eŭropo, la subteno de ateismaj vidoj estis malofta dum la komenca kaj plena Mezepoko; [[metafiziko]] kaj [[teologio]] estis la dominaj interesoj apartenantaj al religio.<ref name="Zdybicka 2005 4">{{harvnb|Zdybicka|2005|p=4}}
</ref> Ekzistis, aliflanke, movadoj ene de tiu periodo kiu antaŭenigis heterodoksajn konceptojn de la kristana dio, inkluzive de malsamaj vidoj de la naturo, transcendeco, kaj sciigeblo de dio. Individuoj kaj grupoj kiaj ekzemple [[Skoto Eriugena]], Davido de Dinant, Amalriko de Bena, kaj la Fratoj de la [[Libera Spirito]] konservis kristanajn vidpunktojn kun [[Panteismo|panteistaj]] tendencoj. [[Nikolao el Kuzo]] subtenis formon de [[fideismo]] kiun li nomigis daĝan nesaĝon ("erudicia nescio"), asertante ke dio estas preter homa kategoriado, kaj tiel nia kono de li estas limigita por konjekti. [[Vilhelmo el Okam]] inspiris kontraŭ-metafizikajn tendencojn per sia [[Nominalismo|nominalista]] limigo da homa scio al eksterordinaraj objektoj, kaj asertis ke la dia [[esenco]] ne povis esti intuicie aŭ racie ekkaptita per homa intelekto. Sekvantoj de Okam, kiaj ekzemple John el Mirecourt kaj Nikolao de Autrecourt antaŭenigis tiun vidon. La rezulta disiĝo inter kredo kaj racio poste influis radikalajn kaj reformemajn teologojn kiaj ekzemple [[John Wyclif]], [[Jan Hus]], kaj [[Marteno Lutero]].<ref name="Zdybicka 2005 4"/>

La [[Renesanco]] faris multon por vastigi la amplekson da [[Liberpensuloj|liberpensado]] kaj skeptika enketado. Individuoj kiaj ekzemple [[Leonardo da Vinci]] serĉis eksperimentadon kiel rimedo de klarigo, kaj kontraŭbatalis argumentojn de religiema aŭtoritato. Aliaj kritikistoj de religio kaj de la eklezio dum tiu tempo estis [[Makiavelo]], Bonaventure des Périers, kaj [[François Rabelais]].<ref name="gordonstein"/>

=== Moderna epoko ===
Historiisto Geoffrey Blainey skribis ke la [[Reformacio]] pavimis la vojon por ateistoj atakante la aŭtoritaton de la [[Romkatolika Eklezio]], kiu en victurno "kviete inspiris aliajn pensulojn por ataki la aŭtoritaton de la novaj protestantaj eklezioj".<ref>Geoffrey Blainey; A Short History of Christianity; Viking; 2011; p.388</ref> [[Diismo]] akiris influon en [[Francio]], [[Prusio]], kaj [[Anglio]]. La nederlanda filozofo [[Baruch Spinoza]] estis "verŝajne la unua konata "duon-ateisto" kiu sciigis sin en kristana tero en la moderna epoko", laŭ Blainey. Spinoza kredis ke naturaj leĝoj klarigas la funkciadon de la universo. En 1661 li publikigis sian ''Mallongan Disertaĵon pri Dio''.<ref>Geoffrey Blainey; A Short History of Christianity; Viking; 2011; p.343</ref>

Kritiko de kristanismo iĝis ĉiam pli ofta en la 17-a kaj [[18-a jarcento]]j, precipe en Francio kaj Anglio, kie ŝajne estis religia malbonfarto, laŭ nuntempaj fontoj. Kelkaj protestantaj pensuloj, kiaj ekzemple [[Thomas Hobbes]], apogis materiistan filozofion kaj skeptikon rilate al supernaturaj okazoj, dum la jud-nederlanda filozofo Spinoza malaprobis [[Dia providenco|dian providencon]] en favoro de [[Panenteismo|panenteista]] naturalismo. Ekde la fino de la 17-a jarcento, diismo estis malkaŝe apogita fare de intelektuloj kiaj ekzemple John Toland kiu elpensis la esprimon "panteisto".<ref>{{Citaĵo el la reto|url=http://www.etymonline.com/index.php?term=pantheism|titolo=Online Etymology Dictionary|alirdato=2013-11-26}}</ref>

La unua konata eksplicita ateisto estis la germana kritikisto de la religio Matthias Knutzen en siaj tri verkoj de 1674.<ref>Winfried Schröder, en: Matthias Knutzen: Schriften und Materialien (2010), p. 8. Vidu ankaŭ Rebecca Moore, ''The Heritage of Western Humanism, Scepticism and Freethought'' (2011), kiu nomigis Knutzen "the first open advocate of a modern atheist perspective" (la unua malferma defendanto de la moderna ateisma vidpunkto) [http://reason.sdsu.edu/germany.html online here] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20120330182416/http://reason.sdsu.edu/germany.html |date=2012-03-30 }}</ref> Li estis sekvita fare de du aliaj eksplicitaj ateistaj verkistoj, la pola eks-jezuita filozofo [[Kazimierz Łyszczyński]] kaj en la 1720-aj jaroj la franca pastro [[Jean Meslier]].<ref>{{cite web |url=http://nova.wpunj.edu/newpolitics/issue40/Onfray40.htm |title=Michel Onfray on Jean Meslier |publisher=[[William Paterson University]] |accessdate=2011-11-04 |titolo=Arkivita kopio |alirdato=2014-06-10 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20120112154508/http://nova.wpunj.edu/newpolitics/issue40/Onfray40.htm |arkivdato=2012-01-12 }}</ref> En la fluo de la 18-a jarcento, aliaj malkaŝe ateismaj pensuloj sekvis, kiaj ekzemple Baron d'Holbach, Jacques-André Naigeon, kaj aliaj francaj materialistoj.
<ref name=Holbach-SoN>{{Citaĵo el libro|url=http://fulltextarchive.com/page/The-System-of-Nature-Vol-21/|titolo=The System of Nature|alirdato=2011-04-07|familia nomo=d'Holbach|persona nomo=P. H. T.|jaro=1770|volumo=2}}</ref> [[John Locke]] male, kvankam rekomendanto de toleremo, instigis aŭtoritatojn por maltoleri ateismon, kredante ke la neo de la ekzisto de dio [[subfoso|subfosus]] la socian ordon kaj kondukus al kaoso.<ref>Jeremy Waldron; ''God, Locke, and Equality: Christian Foundations in Locke's Political Thought''; Cambridge, UK; 2002; p.217</ref>

La filozofo [[David Hume]] evoluigis skeptikan sciteorion blokitan en empirio, kaj la filozofio de Immanuel Kant forte pridubis la eblecon de metafizika scio mem. Ambaŭ filozofoj subfosis la metafizikan bazon de natura teologio kaj kritikis klasikajn argumentojn por la ekzisto de dio. Tamen, ili ne estis ateistoj mem.

[[Dosiero:Ludwig Andreas Feuerbach.jpg|eta|maldekstra|altdekstre|''The Essence of Christianity'' de [[Ludwig Feuerbach]] (1841) multe influus filozofojn kiaj ekzemple [[Engels]], [[Marx]], [[David Strauss]], [[Nietzsche]], kaj [[Max Stirner]]. Li konsideris dion kiel homa invento kaj religiajn agadojn dezir-plenumadaj. Pro tio li estas konsiderita la fonda patro de moderna [[antropologio de religio]].]]
Dum la [[Teroro (franca revolucio)|Teruro de 1792-93]], la kristana kalendaro de Francio estis aboliciita, monaĥejoj, monaĥinejoj kaj ekleziaj proprietoj estis kaptitaj kaj monaĥoj kaj monaĥinoj forpelitaj. Historiaj preĝejoj estis malmuntitaj.<ref>Geoffrey Blainey; A Short History of Christianity; Viking; 2011; pp.&nbsp;397–8</ref> Blainey notas ke, kvankam [[Voltaire]] estas ĝenerale konsiderita kiel forte kontribuinta al ateisma pensado dum la Revolucio, li ankaŭ konsideris, ke timo al dio estis malinstiginta plian malordon, kaj diris "Se dio ne ekzistus, estus necese inventi lin."<ref>Geoffrey Blainey; A Short History of Christianity; Viking; 2011; pp.&nbsp;390–391</ref> En ''[[Pensoj pri la Revolucio en Francio]]'', (1790), la filozofo [[Edmund Burke]] kondamnis ateismon, kaj verkis pri "literatura paciencludo" kiu estis "antaŭ kelkaj jaroj forminta ion kiel regula plano por la detruo de la kristana religio. Tiu objekto kiun ili traktis kun grado de fervoreco kiu ĝis nun estis malkovrita nur en la perantoj de iu sistemo de pieco ... Tiuj ateismaj patroj havas bigotecon propran ... ". Sed, Burke asertis, "la homo estas per sia konstitucio religia besto" kaj "ateismo estas kontraŭ, ne nur nia kialo, sed ankaŭ niaj instinktoj; kaj ... ĝi ne povas regi longe".<ref>[http://ebooks.adelaide.edu.au/b/burke/edmund/reflections-on-the-revolution-in-france/ Pensoj pri la Revolucio en Francio] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20131203033011/http://ebooks.adelaide.edu.au/b/burke/edmund/reflections-on-the-revolution-in-france/ |date=2013-12-03 }}; (1790) de [[Edmund Burke]]</ref>

La [[Franca Revolucio]] portis ateismon kaj kontraŭklerikalan diismon ekster la salonoj kaj en la publikan sferon. La Barono d'Holbach estis elstara figuro en la franca [[Klerismo]] kiu estas plej konata pro sia ateismo kaj pro siaj volumenaj skribaĵoj kontraŭ religio, la plej fama el ili ''Système de la nature'' (1770) sed ankaŭ ''Le Christianisme dévoilé'' (1766). Grava celo de la franca revolucio estis restrukturado kaj subigo de la pastraro kun respekto al la ŝtato tra la Civila Konstitucio de la pastraro. Provoj plenumi ĝin kaŭzis kontraŭklerikalan perforton kaj la elpelon de multaj pastraro el Francio. La kaosaj politikaj okazaĵoj en revoluciema Parizo poste rajtigis la pli radikalajn [[jakobeno]]jn enpoviĝi en 1793, konduke al la Teroro. La jakobenoj estis deistoj kaj lanĉis la [[Kulto al la Supera Estaĵo|Kulton de la Supera Estaĵo]] kiel nova franca ŝtata religio. Kelkaj ateistoj ĉirkaŭ [[Jacques René Hébert]] anstataŭe serĉis establi la [[Kulto al la racio|Kulton de Racio]], nome formo de ateisma pseŭdo-religio kun diino personiganta racion. Ambaŭ movadoj klopodis kontribui al provoj perforte senkristanigi Francion. La Kulto de Racio finiĝis post tri jaroj kiam ĝiaj estroj, inkluzive de Jacques René Hébert, estis gilotinitaj fare de la jakobenoj. La kontraŭklerikalaj persekutoj finiĝis kun la Termidora Reago.

La napoleona epoko instituciigis la sekularigadon de franca socio, kaj eksportis la revolucion al norda Italio, en la espero de kreado de cedemaj respublikoj. En la 19-a jarcento, ateistoj kontribuis al politika kaj socia revolucioj, faciliganta la renversiĝojn de [[1848]], la [[Risorgimento]]-n en Italio, kaj la kreskon de internacia socialista movado. En la dua duono de la jarcento, ateismo alvenis al pinto sub la influo de [[raciismo|raciistaj]] kaj [[Liberpensuloj|liberpensulaj]] filozofoj. Multaj elstaraj germanaj filozofoj de tiu epoko neis la ekziston de diaĵoj kaj estis kritikaj kontraŭ religio, kiaj [[Ludwig Andreas Feuerbach|Ludwig Feuerbach]], [[Arthur Schopenhauer]], [[Max Stirner]], [[Karl Marx]], kaj [[Friedrich Nietzsche]].<ref>{{Citaĵo el libro|url=http://books.google.com/?id=BKz2FcDrFy0C&pg=PA1&dq=nietzsche+schopenhauer+marx+feuerbach|titolo=Subjectivity and Irreligion: Atheism and Agnosticism in Kant, Schopenhauer, and Nietzsche|alirdato=2011-04-09|familia nomo=Ray|persona nomo=Matthew Alun|jaro=2003|eldoninto=Ashgate Publishing, Ltd.|ISBN=978-0-7546-3456-0}}
</ref>

=== Ekde 1900 ===
Ateismo en la [[20-a jarcento]], precipe en la formo de praktika ateismo, avancis en multaj socioj. Ateisma penso trovis agnoskon en multaj aliaj, pli larĝaj filozofioj, kaj ekzemple [[ekzistadismo]], [[objektivismo]], sekulara humanismo, [[nihilismo]], [[anarkiismo]], logika [[pozitivismo]], [[marksismo]], [[feminismo]],<ref name=feminism>{{Citaĵo el libro|url=http://books.google.com/?id=tAeFipOVx4MC&pg=PA233&lpg=PA233&dq=%22Feminism+and+Atheism%22&q=%22Feminism%20and%20Atheism%22|titolo=The Cambridge Companion to Atheism|alirdato=2011-04-09|familia nomo=Overall|persona nomo=Christine|jaro=2006|ĉapitro=Feminism and Atheism|ISBN=978-1-139-82739-3}} in {{harvnb|Martin|2006|pp=233–246}}
</ref> kaj la ĝenerala scienca kaj raciisma movado. Krome, ŝtata ateismo aperis en Orienta Eŭropo kaj Azio dum tiu periodo, partikularle en la [[Sovetunio]] sub [[Vladimir Lenin]] kaj [[Josif Stalin]], kaj en [[Ĉinio]] sub [[Mao Zedong]]. Ateistaj kaj kontraŭ-religiaj politikoj en Sovetunio inkludis nombrajn leĝojn, senleĝigon de religia instruado en lernejoj, kaj la apero de asocio Ligo de Aktivaj Ateistoj.<ref>Richard Pipes; ''Russia under the Bolshevik Regime''; The Harvill Press; 1994; pp. 339–340</ref><ref name="Viking p.494">Geoffrey Blainey; ''A Short History of Christianity''; Viking; 2011; p. 494</ref>

[[Dosiero:Bezbozhnik u stanka 22-1929.jpg|eta|maldekstra|altdekstre|Kovrilo de 1929 de sovetunia gazeto ''Bezbozhnik'', montrante la diojn de unudiismaj religioj premitaj de la simbolo de la Jarkvina Plano.]]
Blainey skribis ke dum la dudeka jarcento, ateistoj en okcidentaj socioj iĝis pli aktivaj kaj eĉ batalemaj, kvankam ili ofte "dependis esence de argumentoj utiligitaj fare de multaj radikalaj kristanoj ekde minimume la dekoka jarcento". Ili malaprobis la ideon de intervenista dio, kaj diris ke kristanismo antaŭenigis militon kaj perforton, kvankam "la plej senkompataj gvidantoj en la [[Dua Mondmilito]] estis ateistoj kaj sekularistoj kiuj estis intense malamikaj kaj al judismo kaj al kristanismo" kaj "Poste masivaj abomenaĵoj estis faritaj en la Oriento fare de tiuj entuziasmaj ateistoj, [[Pol Pot]] kaj Mao Zedong ". Kelkaj sciencistoj dume anoncis ke dum la mondo iĝas pli klera, religio estos anstataŭita.<ref>Geoffrey Blainey; ''A Short History of Christianity''; Viking; 2011; p.543</ref>

Logika pozitivismo kaj [[sciencismo]] pavimis la vojon por novpozitivismo, [[analiza filozofio]], [[strukturismo]], kaj [[Naturalismo (filozofio)|naturalismo]]. Novpozitivismo kaj analiza filozofio forĵetis klasikan raciismon kaj metafizikon en favoro de strikta empirio kaj epistemologia [[nominalismo]]. Propagandistoj kiaj ekzemple [[Bertrand Russell]] emfaze malaprobis dikredon. En sia junula verkaro, [[Ludwig Wittgenstein]] provis apartigi metafizikan kaj supernaturan lingvon disde racia diskurso. A. J. Ayer asertis la malverigeblon kaj sensignifecon de religiaj deklaroj, citante sian aliĝon al la empiriaj sciencoj. Rilate la aplikata strukturismo de [[Lévi-Strauss]], li ligis religian lingvon al la homa subkonscio en neado de sia transcenda signifo. J. N. Findlay kaj J. J. C. Smart argumentis ke la ekzisto de dio ne estas logike necesa. Naturistoj kaj materiismaj monistoj kiaj ekzemple [[John Dewey]] konsideris la naturan mondon kiel la bazo de ĉio, neante la ekziston de dio aŭ senmorteco.<ref>{{harvnb|Zdybicka|2005|p=16}}</ref>

<center><gallery>
Image:Irreligion map.png

Image:Descent of the Modernists, E. J. Pace, Christian Cartoons, 1922.jpg

</gallery></center>

== Bildaro de ateistoj aŭ preskaŭ-ateistoj ==
<gallery>
Dosiero:Paul Heinrich Dietrich Baron d'Holbach Roslin.jpg|[[Paul Henri Thiry d'Holbach]]
Dosiero:Hw-marx.jpg|[[Karlo Markso]]
Dosiero:Bakuninfull.jpg|[[Bakunin]]
Dosiero:Epikur.jpg|[[Epikuro]]
Dosiero:Spinoza.jpg|[[Baruĥ Spinozo]]
Dosiero:Voltaire2.jpg|[[Voltaire]]
Dosiero:Immanuel Kant.jpg|[[Immanuel Kant]]
Dosiero:Hebert-1.jpg|[[Jacques René Hébert]]
Dosiero:Feuerbach Ludwig.jpg|[[Ludwig Feuerbach]]
Dosiero:Schopenhauer.jpg|[[Arthur Schopenhauer]]
Dosiero:Nietzsche.jpg|[[Nietzsche]], en 1882
File:Russell1907-2.jpg|[[Bertrand Russell]] en 1907
</gallery>

== Organizaĵoj ==
La [[Internacia Ateisma Alianco]] estas tutmonda federacio de ateismaj kaj individuaj [[organizaĵo]]j devontigitaj por [[Eduko|eduki]] la publikon pri ateismo, [[Sekulareco|sekularismo]] kaj rilataj aferoj. La AAI estis fondita en [[1991]]. La organizaĵo laboras por la [[Apartigo de eklezio kaj ŝtato|disiĝo de religio kaj ŝtato]] sur la monda nivelo kaj la disiĝo de [[religio]] de edukado. La organizaĵo ankaŭ laboras por protekti ateistojn kontraŭ persekutado kaj ĉikanado direktitaj al ateistoj.

== Referencoj ==
{{Referencoj}}

== Literaturo ==
* Walter Bradmüller, ''Ateismo? No grazie'' (Ĉu ateismo? Ne dankon), Libreria editrive vaticana, 2010. (La aŭtoro, jam docento ĉe la Aŭsburga universitato, pridiskutas la feblecon de karakterizaj punktoj de la ateismo de biologo Richard Dawkins, de Pierre-Simone Laplace kaj la gajan neniismon de Nietzsche).
* Michael Novak, ''No One Sees God: The Dark Night of Atheists and Believers,'' (Neniu povas vidi Dio. Komuna destino pro ateistoj kaj Dikredantoj), 2008. [http://en.wikipedia.org/wiki/Michael_Novak].
* Armstrong, Karen (1999). A History of God. London: Vintage. ISBN 0-09-927367-5.
* Baggini, Julian (2003). Atheism: A Very Short Introduction. Oxford: [[Oxford University Press]]. ISBN 0-19-280424-3.
* Barker, Dan (2008). Godless: How an Evangelical Preacher Became One of America's Leading Atheists. New York: Ulysses Press. ISBN 978-1-56975-677-5. OL 24313839M.
* Bradlaugh, Charles; Besant, Annie; Bradlaugh, Alice; Moss, A. B.; Cattell, C. C.; Standring, G.; Aveling, E. (1884). The Atheistic * Platform. London: Freethought Publishing.
* Dawkins, Richard (2006). The God Delusion. Bantam Press. ISBN 0-593-05548-9.
* Edwards, Paul (2005) [1967]. "Atheism". In Donald M. Borchert. The Encyclopedia of Philosophy. Vol. 1 (2nd ed.). MacMillan Reference USA (Gale). p.&nbsp;359. ISBN 978-0-02-865780-6.
* Flew, Antony (1976). The Presumption of Atheism, and other Philosophical Essays on God, Freedom, and Immortality. New York: Barnes and Noble.
* Flint, Robert (1903). Agnosticism: The Croall Lecture for 1887–88. William Blackwood and Sons. OL 7193167M.
* Flynn, Tom, ed. (25 October 2007). "The new encyclopedia of unbelief". The New Encyclopedia of Unbelief. Prometheus Books. ISBN 978-1-59102-391-3. OL 8851140M.
* Harris, Sam (2005). The End of Faith: Religion, Terror, and the Future of Reason. W. W. Norton & Company.
* Harris, Sam (19 September 2006). Letter to a Christian Nation. Knopf. ISBN 978-0-307-27877-7. OL 25353925M.
* Harris, Sam (April 2006a). "The Myth of Secular Moral Chaos". Free Inquiry 26 (3). ISSN 0272-0701. Konsultita la 2013-11-21. alternate URL
* Hitchens, Christopher (2007). god Is Not Great: How Religion Poisons Everything. Random House. ISBN 978-0-7710-4143-3.
* Hume, David (1779). Dialogues Concerning Natural Religion. London. OL 7145748M.
* Hume, David (1748). An Enquiry Concerning Human Understanding. London.
* Landsberg, Mitchell (28 September 2010). "Atheists, agnostics most knowledgeable about religion, survey says". Los Angeles Times.
* Martin, Michael (1990). Atheism: A Philosophical Justification. Philadelphia: [[Temple University Press]]. ISBN 978-0-87722-642-0. OL 8110936M.
* Nielsen, Kai (2013). "Atheism". Encyclopædia Britannica. Konsultita la 2013-11-25.
* Rafford, R. L. (1987). "Atheophobia—an introduction". Religious Humanism 21 (1): 32–37.
* Rowe, William L. (1998). "Atheism". In Edward Craig. [[Routledge Encyclopedia of Philosophy]]. [[Taylor & Francis]]. ISBN 978-0-415-07310-3.
* Russell, Bertrand (1957). Why I am not a Christian, and other essays on religion and related subjects. Simon and Schuster.
* Sartre, Jean-Paul (2001) [1946]. "Existentialism and Humanism". In Priest, Stephen. Jean-Paul Sartre: Basic Writings. London: Routledge. p.&nbsp;45. ISBN 0-415-21367-3.
* Sartre, Jean-Paul (2004) [1946]. "An existentialist ethics". In Gensler, Harry J.; Spurgin, Earl W.; Swindal, James C. Ethics: Contemporary Readings. London: Routledge. p.&nbsp;127. ISBN 0-415-25680-1.
* Shermer, Michael (1999). How We Believe: Science, Skepticism, and the Search for God. New York: William H Freeman. ISBN 0-7167-3561-X.
* Smith, George H. (1979). Atheism: The Case Against God. Buffalo, New York: Prometheus Books. ISBN 0-87975-124-X. LCCN 79002726. OL 4401616M.
* Stenger, Victor J. (2007). God: The Failed Hypothesis—How Science Shows That God Does Not Exist. Amherst, New York: Prometheus Books. ISBN 978-1-59102-652-5.
* Stenger, Victor J. (22 September 2009). The New Atheism: Taking a Stand for Science and Reason. Prometheus. ISBN 1-59102-751-9. Konsultita la 2009-07-23.
* Zuckerman, Phil, ed. (2010). Atheism and secularity. Santa Barbara, Calif. [u.a.]: Praeger. ISBN 978-0-313-35183-9.
* Zdybicka, Zofia J. (2005). "Atheism". In Maryniarczyk, Andrzej. Universal Encyclopedia of Philosophy 1. Pola Asocio Tomaso Akvino.

== Vidu ankaŭ ==
{{Vikicitaro}}
* [[Agnostikismo]]
* [[Apostateco]]
* [[Diismo]]
* [[Empiriismo]]
* [[Kritiko al la religio]]
* [[Liberpensuloj]]
* [[Naturalismo]]
* [[Nova ateismo]]
* [[Panteismo]]
* [[Raciismo]]
* [[Sekularismo]]
* [[Senreligio]]
<!--* [[La Racieco de Ateismo]]-->
* [[Listo de ateistoj]]
* [[Movado Brights]]
* [[Nevidebla Rozkolora Unukornulo]]
* [[Fluganta Spagetmonstro]]
* [[Ateologio]]

== Eksteraj ligiloj ==
* [http://ateisto.org Ateista Tutmonda Esperanto-Organizo]
* [http://omploader.org/vMjVtZg Kial Mi Ne Estas Kristano, de Bertrand Russel, tradukita al Esperanto]{{404|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
* [https://web.archive.org/web/20100318131112/http://ateismo.iespana.es/a3morto.htm La Timo de la Morto]
* [http://www.infidels.org/news/atheism/ The Atheism Web] - angla (La Ateismo TTT-ejo)
* [http://www.positiveatheism.org Positive Atheism] - angla (Pozitiva Ateismo)
* [http://www.atheists.org American Atheists] - angla (Amerikaj Ateistoj)
* [http://dmoz.org/Society/Religion_and_Spirituality/Atheism/ Open Directory atheism links] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20030618150924/http://www.dmoz.org/Society/Religion_and_Spirituality/Atheism/ |date=2003-06-18 }} - angla (Ateismaj ligiloj)
* [http://www.iep.utm.edu/n-atheis The New Atheists en ''The Internet Encyclopedia of Philosophy'']
* {{dmoz|Society/Religion_and_Spirituality/Atheism/|Atheism}} – kun ligiloj al organizoj kaj retejoj.
* [http://www.bbc.co.uk/religion/religions/atheism/ Religion & Ethics—Atheism] ĉe bbc.co.uk.
* [http://www.infidels.org/library/ Secular Web library] – Biblioteko
* [http://www.agreeley.com/articles/hardcore.html The Demand for Religion] – Demografio de Ateismo de Wolfgang Jagodzinski (Universitato de Kolonjo) kaj Andrew Greeley (Universitato de Ĉikago kaj Universitato de Arizono).
* [https://kern.punkto.info/2023/10/04/kp209-ateismo/ KP209 Ateismo. Ĉu simple la foresto de religio?], podkasto de [[Kern.punkto]] kun [[Anna Löwenstein]] kaj [[Nyegosh Dube]]. Alŝutita 20231004. {{eo}}

{{Havenda artikolo|Ateismo}}
{{Bibliotekoj}}

[[Kategorio:Ateismo| ]]
[[Kategorio:Ismoj]]