Vidi fonton por Atlantiko

{{TemasPri|la oceano Atlantiko|la samnoma [[departemento]] de [[Kolombio]]|[[Atlantiko (Kolombio)]]}}
{{Informkesto geografiaĵo|maro
|priskribo de bildo=
|regiono-ISO   = XA
|mapo lokumilo = iso
|mapo1 lokumilo = 
|latitudo      = {{#invoke:Wikidata|claim|P625|parameter=latitude}}
|longitudo     = {{#invoke:Wikidata|claim|P625|parameter=longitude}}
|zomo          = 2
|parenco       = 
|parenco_tipo  = 
|longo         = 
|longo tipo    = Maksimuma longo
|larĝo         = 
|larĝo tipo    = Maksimuma larĝo
}}
[[Dosiero:Atlantic Ocean - en.png|eta|300ra|La Atlantika Oceano, sen inkludi la zonojn de [[Arkto]] kaj [[Antarkto]].]]
[[Dosiero:Atlantic Ocean to Africa.ogv|eta|300ra|Tiu filmeto estis farita de la kosmoŝipanaro de la Ekspedicio 29 surŝipe de [[Internacia Kosmostacio|ISS]]. Tiu pasado ekas ĝuste nordoriente de la insulo [[Novlando]] super la Norda Atlantiko al [[centra Afriko]], super [[Suda Sudano]].]]
[[Dosiero:TresCarabelas.jpg|eta|300ra|Kopioj de la ŝipoj ''Pinta'', ''Niña'' kaj ''Santa María'' ĉe [[Palos de la Frontera]], supozeble la unuaj kiuj trapasis la Atlantikon estre de [[Kristoforo Kolumbo]].]]
[[Dosiero:Mar del Plata-Puerto-Loberia.jpg|eta|250ra|Ŝipoj ĉe la haveno de Mar del Plata en Argentino kaj marleonoj unuarange.]]
[[Dosiero:Clouds over the Atlantic Ocean.jpg|eta|250ra|Vido de la Atlantiko ĉe la marbordo de [[Brazilo]]. Tiu oceano povas montri trankvilan veteron, kiel en la bildo, sed ĝi estas ankaŭ fonto de uraganoj.]]
[[Dosiero:Punta del este3.jpg|eta|250ra|Haveno de [[Punta del Este]] en [[Urugvajo]].]]
La '''Atlantiko'''<ref>[http://vortaro.net/#atlantiko atlantiko en vortaro.net]</ref> aŭ '''Atlantika Oceano''' estas la dua plej granda [[oceano]] sur la terglobo. Nur la [[Pacifiko]] estas pli granda. Per suma [[areo]] de proksimume 106,400,000 kvadrataj kilometroj<ref name="brit">"The New Encyclopædia Britannica", Volume 2, Encyclopædia Britannica, 1974. p. 294</ref> ĝi kovras ĉirkaŭ 20 % de la surfaco kaj proksimume 29 % de la [[Tero]] de ĝia akvosurfacareo. La unua parto de ĝia nomo rilatas al [[Atlaso (mitologio)|Atlaso]] de [[greka mitologio]], igante Atlantikon la "Maro de Atlaso".

Ĝi situas inter [[Nordameriko]], [[Sudameriko]], [[Eŭropo]] kaj [[Afriko]]. Atlantiko estiĝis el la disigo, antaŭ milionoj da jaroj, de la afrika kaj amerika kontinentoj. Ĝia plej granda profundo estas 9.560 m ĉe la marprofundo de [[Porto-Riko]]. En ĝia centro troviĝas submara montaro, la [[Mezatlantika Dorso]]. Atlantiko okupas longforman, S-forman basenon etendantan laŭlonge inter Eŭrazio kaj Afriko en la orienton, kaj Ameriko en la okcidenton. Kiel unu komponaĵo de la interligita tutmonda oceano, ĝi estas ligita en la nordo al la [[Arkta Oceano]], al la [[Pacifiko]] en la sudokcidento, la [[Hinda Oceano]] en la sudoriento, kaj la [[Suda Oceano]] en la sudo (aliaj difinoj priskribas Atlantikon kiel etende suden al [[Antarkto]]). La [[ekvatoro]] subdividas ĝin en la Nordan Atlantikon kaj la Sudan Atlantikon.

Atlantikon karakterizas pluraj [[marfluo]]j, inter kiuj plej rimarkindas la varmeta [[Golfa Marfluo]], kiu fluas de [[Meksiko]] ([[Meksika golfo]]) al Eŭropo, kaj kiu ebligas la tipan [[kontinenta klimato|kontinentan klimaton]] en Eŭropo. Se tiu fluo ne ekzistus, Eŭropo estus tiom malvarma kiom la nordo de [[Kanado]], ĉar ĝi situas ĉe la sama [[latitudo]].

La plej malnova konata mencio de "Atlantiko" estas en La Historioj de [[Herodoto]] de ĉirkaŭ 450 a.K. (Hdt. 1.202.4): ''Atlantis thalassa'' (greke: ἀτλαντὶς θάλασσα; nome: Maro de Atlas). La esprimo la etiopa [[Oceano]], derivita de [[Etiopio]], estis aplikita al la suda Atlantiko tiom malfrue kiom ĝis la mezo de la [[19-a jarcento]].<ref>{{Cite book|author1=George Ripley|author2=Charles Anderson Dana|title=The American cyclopaedia: a popular dictionary of general knowledge|url=http://books.google.com/books?id=ROQXAQAAIAAJ&pg=PA69|accessdate=[[15-a de aprilo]] [[2011]]|year=1873|publisher=Appleton|pages=69–}}</ref> Antaŭ ol eŭropanoj malkovris aliajn oceanojn, la esprimo "oceano" mem estis sinonima kun la akvoj preter la [[Ĝibraltara Markolo]] kiun oni nun konas kiel Atlantiko. La fruaj grekoj kredis tiun oceanon kiel [[Oceano (mitologio)|giganta rivero ĉirkaŭanta la mondon]].

== Geografio ==
[[Dosiero:Porto Covo pano April 2009-4.jpg|eta|250ra|Atlantiko vidita el la okcidenta marbordo de [[Portugalio]]|alt=Photo of surf breaking on rocky shore]]
Atlantiko limiĝas okcidente fare de Norda kaj Suda Ameriko. Ĝi ligas al la [[Arkta Oceano]] tra la [[Dania Markolo]], [[Gronlanda Maro]], [[Norvega Maro]] kaj [[Barenca Maro]]. En la oriento, la limoj de la oceano mem estas [[Eŭropo]]: la [[Ĝibraltara Markolo]] (kie ĝi ligas kun la [[Mediteranea Maro]] -nome unu el siaj marĝenaj maroj- kaj, en victurno, [[Nigra Maro]], kiuj ambaŭ ankaŭ koncernas Azion kaj Afrikon.

En la sudoriento, Atlantiko kuniĝas kun la [[Hinda Oceano]]. La 20° orienta meridiano, suden de [[Kabo Aguljas]] al Antarkto difinas ĝian limon. Kelkaj aŭtoritatoj montras ĝin kiel etende suden al [[Antarkto]], dum aliaj montras ke ĝi limas ĉe la 60° paralelo de la [[Suda Oceano]].<ref>[http://iodeweb5.vliz.be/oceanteacher/index.php?module=contextview&action=contextdownload&id=gen11Srv32Nme37_366 ''Limits of Oceans and Seas'']. [[International Hydrographic Organization]] Special Publication No. 23, 1953.</ref>

En la sudokcidento, la [[Drake-pasejo]] ligas ĝin al la [[Pacifiko]]. La homfarita [[Panama Kanalo]] interligas Atlantikon kaj Pacifikon. Krom tiuj menciitaj, aliaj grandaj korpoj de akvo najbaraj al Atlantiko estas la [[Kariba Maro]], la [[Meksika Golfo]], la [[Hudsona Golfo]], la [[Arkta Oceano]], la [[Norda Maro]], la [[Balta Maro]], kaj la [[Kelta Maro]].

Kovrante ĉirkaŭ 22% de la surfaco de la Tero, Atlantiko estas dua en grandeco post la Pacifiko. Kun siaj apudaj maroj, ĝi okupas areon de proksimume 106,400,000 kvadrataj kilometroj;<ref name="brit" /> sen ili, ĝi havas areon de 82,400,000 kvadrataj kilometroj. La tero kiu dreniĝas en Atlantikon kovras kvar fojojn tiujn de la Pacifika aŭ Hinda oceanoj. La volumeno de Atlantiko kun siaj apudaj maroj estas 354,700,000 kubaj kilometroj kaj sen ili 323,600,000 kubaj kilometroj.

La mezaveraĝa profundo de Atlantiko kun siaj apudaj maroj, estas 3,339 metroj; sen ili ĝi estas 3,926 metroj. La plej granda profundo, nome ''Milvokia Marfosaĵo'' kun 8,380 metroj, estas en la Portorika Marfosaĵo. La Atlantika larĝo varias de 1,538 marmejloj (2,848&nbsp;km; 1,770 mejl.) inter Brazilo kaj Sieraleono al pli ol 3,450 marmejloj (6,400&nbsp;km; 4,000 mejl.) en la sudo.

== Kultura signifo ==
Transatlantika vojaĝado ludis gravan rolon en la vastiĝo de okcidenta civilizo en [[Ameriko]]. Estas Atlantiko kiu apartigas la "Malnovan Mondon" disde la "Nova Mondo". En modernaj tempoj, kelkaj idiomaĵoj nomas la oceanon laŭ humure eta maniero ''La Lageto'', priskribante kaj la geografiajn kaj kulturajn disigojn inter Nordameriko kaj Eŭropo, aparte inter la anglalingvaj nacioj de ambaŭ kontinentoj. Multaj britoj nomas Usonon kaj Kanadon "trans la lageto", kaj inverse.<ref>Ekzemple: BBC Click – Epizodo 4a Aprilo 2009</ref>

La "Nigra Atlantiko" aludas al la rolo de tiu oceano en formado de la historio de nigruloj, ne malplej en diasporoj. [[Irlando|Irlanda]] migrado al [[Usono]] okazigis la signifan esprimon "The Green Atlantic (La Verda Atlantiko)". La "Ruĝa Atlantiko" estas relative nova esprimo kiun uzas maristaj proletoj kaj revoluciuloj kiuj historie rezistis ekspluatadon sur maro kaj forĝis novan multkulturan kaj poliglotan Atlantikon laboristaran.
<ref>{{Cite web|last=David|first=Armitage|title=The Red Atlantic|url=http://muse.jhu.edu/login?auth=0&type=summary&url=%2Fjournals%2Freviews_in_american_history%2Fv029%2F29.4armitage.html|publisher=Project MUSE|accessdate=28an Oktobro 2012|titolo=Arkivita kopio|alirdato=2021-08-26|arkivurl=https://web.archive.org/web/20160304230934/http://muse.jhu.edu/login?auth=0&type=summary&url=%2Fjournals%2Freviews_in_american_history%2Fv029%2F29.4armitage.html|arkivdato=2016-03-04}}</ref>

== Marfundo ==
[[Dosiero:Atlantic bathymetry.jpg|eta|Atlantika [[bathymetry]]|Mapo kiu uzas koloron por montri oceanan profundon]]
La ĉefa kvalito de la [[batimetrio]] (malsupra [[topografio]]) estas submara [[mezoceana dorso]] nomita la [[Mezantlantika Kresto]]<ref>{{Citaĵo el libro|titolo=The Challenger at Sea: A Ship That Revolutionized Earth Science|aŭtoro=Kenneth J. Hsü|jaro=1992|ISBN=978-0-691-08735-1|paĝo=57}}</ref>. Ĝi etendiĝas de [[Islando (insulo)|Islando]] en la nordo ĝis ĉirkaŭ 58° suda latitudo, atingante maksimumon da larĝo de proksimume 860 marmejloj ({{unuo|1.590|km}}; 990 mejl.). Granda tektona fosaĵo ankaŭ etendas laŭ la kresto super la plej granda parto de ĝia longo. La akvoprofundeco ĉe la apekso de la kresto estas malpli ol 2,700 metroj (1,500 [[klafto]]j; 8,900&nbsp;ft) en la plej multaj lokoj, dum la fundo de la kresto estas tri fojojn tiel profunde. Pluraj pintoj leviĝas super la akvo kaj formas insulojn<ref>{{Citaĵo el libro|titolo=The Mediterranean Was a Desert: A Voyage of the Glomar Challenger|aŭtoro=Kenneth J. Hsü|jaro=1987|ISBN=978-0-691-02406-6}}</ref>. La Suda Atlantika Oceano havas kroman submaran kreston, nome la [[Valvis-dorso]]n<ref>National Geographic Atlas of the World: Revised Sixth Edition, National Geographic Society, 1992</ref>.

La [[Mezantlantika Kresto]] apartigas Atlantikon en du grandajn trogojn kun profundoj de 3,700-5,500 metroj (2,000-3,000 klaftoj; 12,100-18,000&nbsp;ft). Transversaj krestoj ''kurantas'' inter la kontinentoj kaj la Mezantlantika Kresto dividas la marfundon en multajn basenojn. Kelkaj el la pli grandaj basenoj estas la basenoj Blake, Gujanoj, Nordameriko, Kabo-Verdo, kaj Kanariaj Insuloj en la Norda Atlantiko. La plej grandaj sudatlantikaj basenoj estas la basenoj Angolo, Kabo, Argentino, kaj Brazilo.

La profunda marfundo supozeble estas sufiĉe plata kun fojaj profundoj, [[Profunda submara fosego|profundakvaj ebenaĵoj]], tranĉeoj, [[Submara monto|submaraj montoj]], [[baseno]]j, [[altebenaĵo]]j, [[kanjono]]j, kaj kelkaj [[gujoto]]j. Diversaj bretoj laŭ la marĝenoj de la kontinentoj konsistigas proksimume 11% de la malsupra topografio kun malmultaj profunda kanaltranĉado trans la kontinenta pliiĝo.

== Akvokarakterizaĵoj ==
[[Dosiero:Circulacion termohalina.jpg|Pado de la termohalina cirkulado. Purpuraj padoj reprezentas profund-akvajn fluojn, dum bluaj padoj reprezentas surfacajn fluojn.|eta|alt=Map displaying a looping line with arrows indicating that water flows eastward in the far Southern ocean, angling north east of Australia, turning sough after passing Alaska, then crossing the mid-Pacific to flow north of Australia, continuing west below Africa, then turning northwest until reaching eastern Canada, then angling east to southern Europe, then finally turning south just below Greenland and flowing down the Americas' eastern coast, and resuming its flow eastward to complete the circle]]
[[Dosiero:Oceanic gyres.png|eta|Mapo de la kvin gravaj oceanaj rondiroj|alt=Map showing 5 circles. The first is between western Australia and eastern Africa. The second is between eastern Australia and western South America. The third is between Japan and western North America. Of the two in the Atlantic, one is in hemisphere.]]
Averaĝe, Atlantiko estas la plej sala grava oceano; surfacakva saleco en la malferma oceano varias de 33 ĝis 37 partoj per milo (3.3-3.7%) de maso kaj varias laŭ latitudo kaj sezono. Vaporiĝo, [[precipitaĵo]], riverenfluo kaj flosglacio fandanta influas sur la surfacaj salecvaloroj. Kvankam la plej malsupraj salecvaloroj estas ĵus norde de la [[ekvatoro]] (pro peza tropika [[pluvo]]kvanto), ĝenerale la plej malsupraj valoroj estas en la altaj latitudoj kaj laŭ marbordoj kie grandaj [[rivero]]j eniras. Maksimumaj salecvaloroj okazas ĉe proksimume 25° nordo kaj sude, en subtropikaj regionoj kun malalta pluvokvanto kaj alta vaporiĝo.

Surfacakvaj temperaturoj, kiuj varias laŭ latitudo, marfluaj sistemoj, kaj sezonigas kaj reflektas la latitudinan distribuadon de [[sunenergio]], intervalo de malsupre {{GdC|−2}} ({{GdF|28}}). Maksimumaj [[temperaturo]]j okazas norde de la ekvatoro, kaj minimumaj valoroj estas trovitaj en la [[Poluso|polusaj regionoj]]. En la mezaj latitudoj, la areo de maksimumaj temperaturvarioj, valoroj povas varii je 7-{{GdC|8}} (45-{{GdF|46}}).

Atlantiko konsistas el kvar gravaj akvomasoj. La nordaj kaj sudatlantikaj centraj akvejoj konsistigas la surfacon. La sub-antarkta meza akvo etendiĝas al profundoj de 1,000 metroj (550 klaftoj; 3,300&nbsp;ft). La Nordatlantika Profundaĵo atingas profundojn de entute 4,000 metroj (2,200 klaftoj; 13,000&nbsp;ft). La Antarkta Fundaĵo okupas oceanajn basenojn ĉe profundoj pli grandaj ol 4,000 metroj.

Ene de la Norda Atlantiko, marfluoj izolas la [[Sargasa Maro|Sargasan Maron]], grandan longforman akvareon, kun pli-ol-averaĝa saleco. La Sargasa Maro enhavas grandajn kvantojn de [[fuko]] ([[makroalgoj]]) kaj ankaŭ estas la ovumareo por kaj la [[eŭropa angilo]] kaj la amerika angilo.

La [[Koriolisforto]] cirkulas en nordatlantikan akvon en dekstruma direkto, dum sudatlantika akvo cirkulas maldekstrume. La sudaj [[tajdo]]j en Atlantiko estas duon-tagnoktaj; tio estas, po du flusoj okazas dum po 24 lunaj horoj. En latitudoj super 40° Norda iu orientokcidenta oscilado okazas.

== Klimato ==
[[Dosiero:Atlantic hurricane graphic.gif|eta|dekstra|Ondoj de [[pasato]]j ĉe areoj de Atlantika Oceano de konverĝaj ventoj kiuj moviĝas laŭlonge de la sama trako kiel la domina vento - kreas malstabilecojn en la atmosfero kiuj povas kaŭzi la formadon de [[uragano]]j.|alt=Map of Caribbean showing seven approximately parallel westward-pointing arrows that extend from east of the Virgin Islands to Cuba. The southern arrows bend northward just east of the Dominican Republic before straightening out again.]]
[[Klimato]] estas influita de la temperaturoj de la surfacaj akvoj kaj akvofluoj same kiel de [[vento]]j. Pro la granda kapacito de la oceano al reteno kaj liberigo de [[varmo]], maraj klimatoj estas pli moderaj kaj havas malpli ekstremajn laŭsezonajn variojn ol enlandaj klimatoj. [[Precipitaĵo]] povas esti ĉirkaŭkalkulita el marbordaj veterdatenoj kaj aertemperaturo de akvotemperaturoj.

La oceanoj estas la plej grava fonto de la atmosfera humideco kiu akiriĝas tra vaporiĝo. Klimatzonoj varias laŭ [[latitudo]]; la plej varmaj zonoj etendiĝas trans la atlantika nordo de la [[ekvatoro]]. La plej malvarmaj zonoj estas en altaj latitudoj, kie la plej malvarmaj regionoj egalrilatas al la areoj kovritaj de marglacio. [[Marfluo]]j influas klimaton transportante varmajn kaj malvarmajn akvojn al aliaj regionoj. La ventoj kiuj estas malvarmetigitaj aŭ varmigitaj kie ili blovas super tiuj fluoj influas apudajn kamparajn regionojn.

La [[Golfa Marfluo]] kaj ĝia norda etendaĵo direkte al Eŭropo, nome la [[Nordatlantika Marfluo]], ekzemple, varmigas la atmosferon de la [[Britaj Insuloj]] kaj nordokcidenta Eŭropo kaj influas veteron kaj klimaton tiom sude kiom ĉe la norda Mediteraneo. La malvarmakvaj fluoj kontribuas al peza nebulo de la marbordo de orienta [[Kanado]] (la areo ''Grand Banks of Newfoundland'' (Grandiozaj Bankoj de Novlando)) kaj la nordokcidenta marbordo de [[Afriko]]. Ĝenerale, vento transportas humidon kaj aeron super kamparaj regionoj. Uraganoj formiĝas en la suda parto de la Norda Atlantika Oceano. Pli lokaj specialaj veterekzemploj povus esti trovitaj en ekzemploj kiaj ekzemple la Azora Kontraŭciklono, la [[Bengela Marfluo]], Nor'easter ktp.

== Historio ==
[[Dosiero:Pangea animation 03.gif|eta|Animacio montranta la apartigon de [[Pangeo]], kiu formis Atlantikon kiel estas konata hodiaŭ.|alt=Animation showing the continents separating from a single mass, making creating the Atlantic in the process]]
Atlantiko ŝajnas esti la dua plej nova de la kvin oceanoj. Ĝi ne ekzistis antaŭ 130 milionoj da jaroj, kiam la kontinentoj kiuj estis formitaj de la disrompo de la prasuperkontinento Pangeo disdriviĝis. Atlantiko estis grandskale esplorita el la plej komencaj setlejoj de ĝiaj marbordoj.

La [[vikingo]]j, la [[portugalo]]j, kaj la [[hispano]]j estis la plej famaj inter fruaj esploristoj. Post [[Kolumbo]], la eŭropa esplorado rapide akcelis, kaj multaj novaj komercvojoj estis establitaj. Kiel rezulto, Atlantiko iĝis kaj restas la plej grava arterio inter Eŭropo kaj Ameriko (konata kiel transatlantika komerco). Sciencaj esploradoj inkludas tiujn de la [[ekspedicio Challenger]], la ekspedicio German Meteor, tiu de la [[Universitato Kolumbio]], de la Terobservatorio Lamont-Doherty kaj de la Usona Hidrografia Servo.

=== Rimarkindaj transiroj ===
{{Ĉefartikolo|Transiroj de Atlantika Oceano}}
[[Dosiero:RaII.InMuseum.jpg|eta|dekstra|Ra II, nome ŝipo konstruita el [[papiruso]], navigadis sukcese tra la Atlantiko fare de [[Thor Heyerdahl]] provante, ke eblis trapasi la Atlantikon el Afriko uzante tiajn ŝipojn en fruaj epokoj de historio.]]
* Proksimume en 980-982, [[Eriko la ruĝa]] malkovris [[Gronlando]]n, geografie kaj geologie parton de Ameriko.
* En la jaro 1000, la islandano [[Leifr Eiríksson]] estis la unua eŭropano kiu piediris sur nordamerikan grundon, nome ĉe la orienta marbordo de hodiaŭa [[Kanado]], t.e. la regiono de [[Novlando kaj Labradoro]], inkluzive de la areo de tero nomita "[[Vinlando]]" fare de Ericson. La norena eltrovaĵo estis dokumentita en la 13-a-jarcentaj [[Islandaj Sagaoj]] kaj estis konfirmita per lastatempa arkeologia pruvo ĉe [[L'Anse aux Meadows]].
* Ĉirkaŭ 1010, Thorfinnr Karlsefni gvidis provitan viking setlejon en Nordameriko kun 160 setlantoj, sed poste estis movita for fare de la indiĝenoj. Lia filo Snorri Thorfinnsson estis la unua amerikano naskita (ie inter 1010 kaj 1013) al eŭropaj (islandaj) enmigrintgepatroj.
* En 1419 kaj 1427, portugalaj navigistoj atingis Madejron kaj Acorojn, respektive.
* De 1415 ĝis 1488, portugalaj navigistoj velis laŭ la okcidenta afrika marbordo, atingante la Bonesperan Kabon.
* En 1492, [[Kristoforo Kolumbo]] alteriĝis sur la insulon San-Salvadoro en Bahamoj.
* En 1500, [[Pedro Álvares Cabral]] atingis Brazilon.
* En 1524, florentina esploristo [[Giovanni da Verrazzano]], en la servo de la reĝo [[Francisko la 1-a]], malkovris la orientan marbordon de la nuna Usono.
* En 1534, [[Jacques Cartier]] eniris la [[Golfo de Sankta Laŭrenco|Golfon de Sankta Laŭrenco]] kaj atingis la buŝon de la [[Sankta-Laŭrenca Rivero]].
* En Aprilo de 1563, Nicolas Barre kaj 20 aliaj senhelpaj [[Hugenoto]]j estis la unuaj se temas pri konstrui (krudan) boaton en Ameriko kaj veli trans Atlantikon. Ili velis de Charlesfort, suda Karolino al la marbordo de Anglio kie ili estis savitaj per angla ŝipo. Kvankam ili turnis sin al kanibalismo, sep viroj postvivis la vojaĝon, inkluzive de Barre.
* En 1764, William Harrison (la filo de John Harrison) velis sur la HMS Tataron, per la H-4 tempopeco. La vojaĝo iĝis la bazo por la invento de la tutmonda sistemo de [[Longitudo]].
* En 1858, Cyrus West Field terenmetis la unuan transatlantikan telegrafkablon (ĝi rapide malsukcesis).
* En 1865, la ŝipo de Brunel la ''SS Great Eastern'' terenmetis la unuan sukcesan transatlantikan telegrafkablon.
* En 1870, la malgranda boato ''Urbo de Ragusa'' (de [[Dubrovnik]]) iĝis la unua malgranda [[savboato]] se temas pri kruci Atlantikon, nome de [[Cork]] ĝis [[Bostono]] kun nur du skipanoj, nome John Charles Buckley kaj Nikola Primorac (di Costa).
* En 1896, Frank Samuelsen kaj George Harbo de [[Norvegio]] iĝis la unuaj homoj se temas pri iam remi trans Atlantiko.
[[Dosiero:RMS Titanic sea trials April 2, 1912.jpg|300ra|dekstra|eta|''Titanic'' estas navigacianta maldekstre]]
[[Dosiero:Vuelo Gago Coutinho y Sacadura Cabral.svg|eta|dekstra|250ra|Itinero de Coutinho kaj Cabral en 1922.]]
* La [[15an de aprilo]] [[1912]] la ''[[Titanic]]'' sinkis post trafado de [[glacimonto]] kun perdo de pli ol 1,500 vivoj.
* 1914-1918, la [[Unua Batalo de Atlantiko]] okazis dum la [[Unua Mondmilito]].
* En 1919, la usona NC-4 iĝis la unua [[hidroplano]] se temas pri kruci Atlantikon (kvankam ĝi faris paron da alteriĝoj sur insuloj kaj la maro).
* Poste en 1919, brita aviadilo pilotita fare de Alcock kaj Brown faris la unuan senhaltan transatlantikan flugon, de [[Novlando]] ĝis [[Irlando]].
* En 1921, la britoj estis la unuaj se temas pri transiri la Nordan Atlantikon en aerŝipo.
* En 1922, portugalaj pilotoj [[Sacadura Cabral]] kaj [[Gago Coutinho]] faris la [[Unua flugo super Suda Atlantiko|unuan aertransiron]] de la [[Suda Atlantiko]] pere de hidroplano liganta [[Lisbono]]n ĝis [[Rio-de-Ĵanejro]].
* En 1927, [[Charles Lindbergh]] faris la unuan soloan senhaltan transatlantikan flugon per [[aviadilo]] (inter [[Novjorko]] kaj [[Parizo]]).
* En 1931, Bert Hinkler igis la unuan soloan senhaltan transatlantikan flugon trans la Suda Atlantiko per [[aviadilo]].
* En 1932, Amelia Earhart iĝis la unua ino se temas pri fari solflugon trans Atlantiko.
* 1939-1945, la [[Dua Batalo de Atlantiko]] dum la [[Dua Mondmilito]]. Preskaŭ 3,700 aliancitaj ŝipoj estis drakigitaj je kosto de 783 germanaj [[submarŝipo]]j.
* En 1952, Ann Davison estis la unua virino se temas pri sole veli Atlantikon.
* En 1965, Robert Manry krucis Atlantikon de Usono ĝis [[Anglio]] senhalte en 13,5-futa (4,1-metra) velboato nomita "Tinkerbell".<ref name="ReferenceA">Tinkerbelle (1967; Harper & Row, New York City, N.Y.)</ref> Ankaŭ pluraj aliaj krucis Atlantikon en tre malgrandaj velboatoj en la [[1960-aj jaroj]], neniu el ili senhalte, tamen.
* En 1969 kaj 1970 [[Thor Heyerdahl]] lanĉis ekspediciojn al trapaso de Atlantiko per boatoj konstruitaj el [[papiruso]]. Li sukcesis pri krucado de Atlantiko de [[Maroko]] ĝis [[Barbado]] post du-monata vojaĝo de 6,100&nbsp;km pre ''Ra II'' en 1970, tiel decide pruvante ke boatoj kiaj ekzemple la Ra povus esti velintaj danke al la Kanaria Fluo trans Atlantikon en la pratempo.<ref>Ryne, Linn. [https://web.archive.org/web/20081221173610/http://www.norway.org/history/expolorers/heyerdahl/heyerdahl.htm Voyages into History]. Konsultita la 13an de Januaro 2008.</ref>
* En 1980, Gérard d'Aboville estis la unua viro krucanta Atlantiko per remadsoloo.
* En 1984, Amyr Klink krucis la sudan atlantikan remadsoloe de [[Namibio]] ĝis [[Brazilo]] en 100 tagoj.<ref name="ReferenceA"/>
* En 1984, kvin argentinanoj velas en 10-metra-longa flosaĵo produktita de arbotrunkoj nomita ''Atlantis'', de Kanarioj kaj post 52 tagoj 3,000 mejloj (4,800&nbsp;km) de vojaĝo ili alvenis al [[Venezuelo]] en provo ke vojaĝantoj de Afriko eble krucis Atlantikon antaŭ Kristoforo Kolumbo.
* En 1994, Guy Delage estis la unua viro se temas pri supoze naĝi trans Atlantiko (kun la helpo de piedbatkomisiono, de Kabo-Verdo ĝis Barbado).
* En 1998, Benoît Lecomte estis la unua viro se temas pri naĝi trans la norda Atlantiko sen piedbatkomisiono, ĉesante dum nur unu semajno en la Acoroj.
* En 1999, post remado dum 81 tagoj kaj 4,767 kilometroj (2,962 mejloj), Tori Murden iĝis la unua virino se temas pri kruci Atlantikon de remboato sole kiam ŝi atingis [[Gvadelupo]]n el la Kanarioj.

== Ekonomio ==
Atlantiko kontribuis signife al la evoluo kaj ekonomio de ĉirkaŭaĵoj. Krom grava transatlantika transportado kaj komunikadaj itineroj, Atlantiko ofertas abundajn gaso- kaj [[nafto]]-kuŝejojn en la [[Sedimenta rokaĵo|sedimentaj]] [[petro]]j de la kontinentaj deklivoj. Atlantiko gastigas la plej riĉajn [[fiŝkaptado|fiŝkaptadajn]] resursojn de la mondo, precipe en la akvoj kovrante la bretojn. La plej gravaj fiŝoj estas [[moruo]], [[eglefino]], [[merluĉo]], [[haringo]], kaj [[skombro]].

La plej produktivaj areoj inkludas tiujn de la [[Novlandaj Grandaj Benkoj|Grandaj Benkoj]] de [[Novlando]], la breton de [[Nov-Skotio]], la benkon Georges de [[Kabo Cod]], la Bahamajn Benkojn, la akvojn ĉirkaŭ [[Islando]], la [[Irlanda Maro|Irlandan Maron]], la [[Dogger-benko]]n de [[Norda Maro]], kaj la Falklandajn Benkojn. [[Angilo]], [[omaro]] kaj [[baleno]]j aperas en grandaj kvantoj. Diversaj internaciaj traktatoj provas redukti [[poluo]]n kaŭzitan de minacoj al la medio — kiaj ekzemple [[naftopoluo]], [[marrubo]] — kaj la forbruligon de venenruboj sur maro.

== Naturaj danĝeroj ==
[[Dosiero:Iceberg A22A, South Atlantic Ocean.jpg|eta|[[Glacimonto]] A22A en la Suda Atlantika Oceano|alt=Overhead photo of iceberg with surrounding clouds|alt=Overhead photo of iceberg]]
[[Glacimonto]]j estas oftaj de februaro ĝis aŭgusto en la [[Davisa Markolo]], [[Dania Markolo]], kaj la nordokcidenta Atlantiko kaj estis ekviditaj same longe sude kiel ĝis Bermudo kaj Madejro. Ŝipoj estas ekipitaj de glacirompigaj superkonstruaĵoj en la ekstrema nordo de oktobro ĝis majo. Persista [[nebulo]] povas esti mara danĝero de majo ĝis septembro, same kiel [[uragano]]j povas okazi norde de la ekvatoro (majo ĝis decembro).

La sudorienta marbordo de Usono havas longan historion de [[vrako]]j pro siaj multaj sablejoj kaj rifoj. La marbordoj de Virginio kaj Norda Karolino estis precipe danĝeraj.

La [[Bermuda Triangulo]] verŝajne populare estas la loko de multnombra aviadaj kaj kargadaj okazaĵoj pro neklarigitaj kaj supozeble misteraj kialoj, sed marbordgardistaraj informoj ne apogas tiun kredon.

Ankaŭ [[uragano]]j estas natura danĝero en Atlantiko, sed plejparte en la norda parto de la oceano, malofte tropikaj ciklonoj formiĝas en la sudaj partoj. Uraganoj kutime formiĝas inter [[1a de junio]] kaj [[30a de novembro]] de ĉiu jaro.

== Tereno ==
[[Dosiero:HMS Challenger (1858).jpg|eta|dekstra|250ra|La ŝipo ''HMS Challenger'' ([[1858]]).]]
De oktobro ĝis junio la surfaco estas kutime kovrita per flosglacio en la [[Labradora Maro]], [[Dania Markolo]], kaj [[Balta Maro]]. Laŭhorloĝee varmakva rondiro okupas la nordan Atlantikon, kaj male varmakva rondiro aperas en la suda Atlantiko. La [[Mezantlantika Kresto]], nome kruda nord-suda centra linio por la tuta atlantika baseno, unue malkovrita fare de la [[Ekspedicio Challenger]] dominas la marfundon. Tio estis formita per la [[vulkano|vulkanismo]] kiu formis ankaŭ la marfundon kaj la insulojn leviĝantajn de ĝi.

Atlantiko havas neregulajn marbordojn alineitaj per multaj golfoj, golfetoj, kaj maroj. Tiuj inkludas la Nordan Maron, Baltan Maron, Nordan Maron, Labradoran Maron, Nigran Maron, Golfon Sankt-Laŭrencon, Golfon de Fundy, Golfon de Majno, Mediteraneon, Meksikian golfon, kaj Kariban Maron.

Insuloj inkludas [[Novlando]]n (inkluzive de centoj da ĉirkaŭaj insuloj), [[Gronlando]]n, [[Ferooj]]n, [[Britio]]n (inkluzive de multaj ĉirkaŭaj insuloj), [[Irlando]]n, Rockall, Sabloinsulo, [[Acoroj]]n, St. Pierre kaj Miquelon, [[Madejro]]n, [[Bermudoj]]n, [[Kanarioj]]n, [[Karibio]]n, [[Kabo-Verdo]]n, Santomeon kaj Principeon, Fernando de Noronha, Atolon das Rocas, Ascension, Sanktan Heleno'n, Trindade kaj Martim Vaz, Tristan da Cunha, Insulo Gough (konata ankaŭ kiel Diego Alvares), [[Falklandaj Insuloj]], [[Fajrolando]], Sudgeorgia Insulo, Suda Sandviĉo-Insulojn, kaj Buvet-insulon. (vidu sube)

== Bordaj landoj kaj teritorioj ==
{{Ĉefartikolo|Makaronezio|Atlantika Eŭropo}}
La ŝtatoj (teritorioj en klinitaj literoj) kun marbordo al la Atlantika Oceano (eksklude la Nigran, Baltan kaj Mediteranean Marojn) estas la jenaj:

=== Eŭropo ===
{{Div col|cols=5}}
* [[Dosiero:Flag of the Azores.svg|23ra]] ''[[Azoroj]]''
* {{BEL}}
* {{DEN}}
* ''{{FRO}}''
* {{FRA}}
* {{DEU}}
* ''{{GGY}}''
* {{ISL}}
* {{IRL}}
* [[Dosiero:Flag of the Isle of Man.svg|23ra]] ''[[Manksinsulo]]''
* ''{{JEY}}''
* {{NED}}
* {{NOR}}
* {{POR}}
* {{ESP}}
* {{SWE}}
* {{GBR}}
{{Div col end}}

=== Afriko ===
{{Div col|cols=5}}
* {{AGO}}
* {{BEN}}
* ''{{BVT}}''
* {{CMR}}
* [[Dosiero:Flag of the Canary Islands.svg|23ra]] ''[[Kanarioj]]''
* {{CPV}}
* {{COD}}
* {{GNQ}}
* {{GAB}}
* {{GMB}}
* {{GHA}}
* {{GIN}}
* {{GNB}}
* {{CIV}}
* {{LBR}}
* [[Dosiero:Flag of Madeira.svg|23ra]] ''[[Madejro]]''
* {{MRT}}
* {{MAR}}
* {{NAM}}
* {{NGA}}
* {{COG}}
* ''{{SHN}}''
* {{STP}}
* {{SEN}}
* {{SLE}}
* {{ZAF}}
* {{TGO}}
* ''{{ESH}} (postulita de [[Maroko]])''
{{Div col end}}

=== Sudameriko ===
{{Div col|cols=5}}
* {{ARG}}
* {{BRA}}
* {{CHI}}
* {{COL}}
* ''{{FLK}}'' (postulita de [[Argentino]])
* [[Dosiero:Flag of French Guiana.svg|23ra]] ''[[Franca Gujano]]''
* {{GUY}}
* ''{{SGS}}'' (postulita de [[Argentino]])
* {{SUR}}
* {{URU}}
* {{VEN}}
{{Div col end}}

=== Karibio ===
{{Div col|cols=5}}
* ''{{AIA}}''
* {{ATG}}
* ''{{ABW}}''
* {{BHS}}
* {{BRB}}
* [[Dosiero:Flag of Bonaire.svg|23ra]] ''[[Bonaire]]''
* ''{{VGB}}''
* ''{{CYM}}''
* {{CUB}}
* [[Dosiero:Flag of Curaçao.svg|23ra]] ''[[Curaçao]]''
* {{DMA}}
* {{DOM}}
* [[Dosiero:Flag of Guadeloupe (local).svg|23ra]] ''[[Gvadelupo]]''
* {{GRD}}
* {{HTI}}
* {{JAM}}
* [[Dosiero:Snake Flag of Martinique.svg|23ra]] ''[[Martiniko]]''
* ''{{MSR}}''
* [[Dosiero:Flag of Saba.svg|23ra]] ''[[Saba]]''
* ''{{PRI}}''
* [[Dosiero:Flag of Saint Barthelemy (local).svg|23ra]] ''[[Saint-Barthélemy]]''
* {{SKN}}
* {{LCA}}
* [[Dosiero:Flag of Sint Maarten.svg|23ra]] ''[[Sint-Maarten]]''
* ''{{MAF}}''
* {{VCT}}
* [[Dosiero:Flag of Sint Eustatius.svg|23ra]] ''[[Sint-Eustatius]]''
* {{TTO}}
* ''{{TCA}}''
* ''{{VIR}}''
{{Div col end}}

=== Centra kaj Norda Ameriko ===
{{Div col|cols=5}}
* {{BLZ}}
* ''{{BMU}}''
* {{CAN}}
* {{CRI}}
* ''{{GRL}}''
* {{GTM}}
* {{HON}}
* {{MEX}}
* {{NIC}}
* {{PAN}}
* [[Dosiero:Flag of Saint-Pierre and Miquelon.svg|23ra]] ''[[Sankta-Piero kaj Mikelono]]''
* {{USA}}
{{Div col end}}

== Golfoj de la Atlantika Oceano ==
[[Dosiero:Bay of Biscay from Terra (2002-04-22).jpg|eta|240ra|Satelita bildo de Biskaja Golfo]]
<div style="-moz-column-count:4; column-count:4;">
* [[Golfo de Kadizo]]
* [[Golfo Darieno]]
* [[Golfo de Gonavo]]
* [[Golfo de Gvineo]]
* [[Golfo de Honduro]]
* [[Golfo de Meksiko]]
* [[Golfo de Morrosquillo]]
* [[Golfo de Mosquitos]]
* [[Golfo Nuevo]]
* [[Golfo San José]]
* [[Golfo San Matías]]
* [[Golfo Urabao]]
* [[Golfo de Biskajo]]
* [[Golfo de Venezuelo]]
</div>

== Insuloj de la Atlantika Oceano ==
[[Dosiero:AzoresLocation.png|eta|250ra|Situo de la Acoroj meze de la Atlantiko]]
<div style="column-count:4;">
* [[Antiloj]]
* [[Sankta Andreo kaj Providenco]] ([[Kolombio]])
* [[Ascension]]
* [[Acoroj]]
* [[Bermudoj]]
* [[Buvet-Insulo]]
* [[Britaj Insuloj]]
* [[Kanarioj]]
* [[Insuloj Cies]]
* [[Kaboverdo]]
* [[Kozumelo]] ([[Meksiko]])
* [[Insulo Estados]]
* [[Fernando de Noronha]]
* [[Ferooj]]
* [[Sud-Georgioj]]
* [[Gronlando]]
* [[Islando]]
* [[Janmajeno]]
* [[Madejro]]
* [[Malvinoj]]
* [[Nov-Skotio]]
* [[Nov-Brunsviko]]
* [[Sankta Heleno]]
* [[Rockall]]
* [[Insulo de Princo Eduardo]]
* [[Sankta-Piero kaj Mikelono]]
* [[Sanpedroepaula rokinsularo]]
* [[Sao-Tomeo kaj Principeo]]
* [[Svalbardo]]
* [[Novlando]]
* [[Fajrolando]]
* [[Tristan da Cunha (insularo)|Tristan da Cunha]]
* [[Diego Alvares]]
* [[Sovaĝaj insuloj]]
* [[Bioko]]
* [[Margarita Insulo]]
</div>

== Havenoj de la Atlantika Oceano ==
=== Argentino ===
<div style="column-count:4;">
* [[Bahía Blanca]]
* [[Puerto Caleta Paula]]
* [[Puerto Antonio Morán]]
* [[Mar del Plata]]
* [[Puerto Deseado]]
* [[Puerto Madryn]]
* [[Puerto San Julián]]
* [[Puerto Santa Cruz|Punta Quilla]]
* [[Quequén]]
* [[Río Gallegos]]
* [[Río Grande (Fajrolando)|Río Grande]]
* [[Ushuaia]]
</div>

=== Belgio ===
* [[Antverpeno]]
[[Dosiero:Port Anvers 1 Luc Viatour.jpg|eta|dekstra|250ra|Parto de la malnova haveno de Antverpeno]]

=== Brazilo ===
* [[Rio de Ĵanejro]]
* [[Santos]]

=== Kanado ===
* [[Halifax]]

=== Kolombio ===
* [[Cartagena de Indias]]
* [[Sankta Andreo kaj Providenco]]
* [[Santa Marta]]
* [[Barranquilla]]

=== Kostariko ===
* [[Moín]]
* [[Puerto Limón (Kostariko)|Puerto Limón]]

=== Kubo ===
* [[Havano]]

=== Hispanio ===
<div style="column-count:4;">
* [[Algeciras]]
* [[Avilés]]
* [[Bilbao]]
* [[Kadizo]]
* [[Ferrol]]
* [[Gijón]]
* [[Onubo]]
* [[Korunjo]]
* [[Las Palmas de Gran Canaria]]
* [[Palma de Mallorca|Palma]]
* [[Puerto de Los Cristianos]]
* [[Puerto de Santa Cruz de Tenerife]]
* [[Santander (Kantabrio)|Santander]]
* [[Villagarcía de Arosa]]
* [[Vigo]]
</div>

=== Usono ===
[[Dosiero:A380 transport Port de Bordeaux.jpg|eta|Transporto ĉe la haveno de [[Bordozo]].]]
* [[Miami]]
* [[Novjorko]]
* [[Newport News]]

=== Francio ===
[[Dosiero:Ferry Le Havre 2007.jpg|eta|Pramoj ĉe la haveno de Le Havre.]]
* [[Bordozo]]
* [[Le Havre]]

=== Gvatemalo ===
* [[Puerto Barrios]]
* [[Santo Tomás de Castilla]]

=== Honduro ===
* [[Puerto Cortés]]
* Puerto Castilla

=== Irlando ===
* [[Cork]]

=== Maroko ===
[[Dosiero:404 Abou Abdallah El Ayachi.JPG|eta|dekstre|230ra|Kazablanka Haveno]]
* [[Kasablanko]]

=== Meksiko ===
[[Dosiero:PortVeracruz55.JPG|eta|Parto de la haveno de Veracruz]]
* [[Campeche]]
* [[Cancún]]
* [[Tampico]]
* [[Veracruz]]

=== Nikaragvo ===
* [[Bluefields]]

=== Norvegio ===
* [[Oslo]]

=== Nederlando ===
[[Dosiero:Achtste Petroleumhaven.jpg|eta|La nafto-haveno de [[Roterdamo]]]]
* [[Roterdamo]]

=== Panamo ===
* [[Kolonurbo|Colón]]

=== Portugalio ===
[[Dosiero:VistadoPorto.jpg|eta|250ra|La nomo de la portugala urbo Porto signifas ''havenon''.]]
* [[Lisbono]]
* [[Porto]]

=== Unuiĝinta Reĝlando ===
* [[Liverpool]]
* [[Southampton]]

=== Domingo ===
* [[Puerto Plata]]
* [[Santo Domingo (ĉefurbo)|Santo Domingo]]
* [[Montecristi (Domingo)|Montecristi]]

=== Senegalo ===
[[Dosiero:Dakar, Senegal.JPG|eta|250ra|Vido de Dakaro laŭ ''Earth Orbit'' ĉe la Atlantiko]]
* [[Dakaro]]

=== Urugvajo ===
* [[Punta del Este]]
* [[La Paloma (banloko)|La Paloma]]

=== Venezuelo ===
* [[La Guaira]]
* [[Maracaibo]]
* [[Puerto la Cruz]]
* [[Puerto Cabello]]
* [[Guanta]]

== Bildaro ==
<gallery>
Dosiero:Atlantic Ocean.png|
Dosiero:Ireland-AtlanticOceanwithAranIsland.jpg|<!-- La (Atlantika Oceano, Atlantiko) kiel vidita de la okcidenta bordo de [[Irlando]] sur  foira tago. -->
Dosiero:Atlantic Ocean surface.jpg|
</gallery>

== Referencoj ==
{{Referencoj}}

== Vidu ankaŭ ==
[[Dosiero:Viajes de colon en.svg|eta|350ra|La vojaĝoj de [[Kristoforo Kolumbo]].]]
* [[Atlantido]]
* [[Maro]]
* [[Akvo]]
* [[Oceano]]
* [[Kristoforo Kolumbo]]
* [[Charles Lindbergh]]
* [[Amerigo Vespucci]]
* [[Antarkta Oceano]]
* [[Arkta Oceano]]
* [[Hinda Oceano]]
* [[Pacifika Oceano]]

== Eksteraj ligiloj ==
{{Projektoj|}}
* http://www.cia.gov/cia/publications/factbook/geos/zh.html {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20060302012021/http://www.cia.gov/cia/publications/factbook/geos/zh.html |date=2006-03-02 }} <!-- CIA – CIA World Factbook – (Atlantika Oceano, Atlantiko) -->
* http://ioc.unesco.org/oceanteacher/OceanTeacher2/01_GlobOcToday/03_GeopolOc/s23_1953.pdf {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20061108004147/http://ioc.unesco.org/oceanteacher/OceanTeacher2/01_GlobOcToday/03_GeopolOc/s23_1953.pdf |date=2006-11-08 }} <!-- ''Limigoj de Oceanaj kaj Maroj'' -->
* http://dapper.pmel.noaa.gov/dchart {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20071225143109/http://dapper.pmel.noaa.gov/dchart/ |date=2007-12-25 }} <!-- _NOAA_ En-_situ_ Oceana Data Vidanto -->
* https://web.archive.org/web/20020221215514/http://oceanographer.navy.mil/atlantic.html.

{{Oceanoj}}
{{Atlantika Oceano}}

{{Havenda artikolo|Atlantika Oceano}}
[[Dosiero:Atlantic Ocean banner.jpg|775ra]]
{{Bibliotekoj}}

[[Kategorio:Atlantiko| ]]