Vidi fonton por Erevano

{{AliaSignifo|Erevano (stacidomo)}}
{{Geokesto | urbo
<!-- *** Kapo *** -->
| nomo                     = Erevano
| devena_nomo              = {{Lang-hy|Երևան}}
| alia_nomo               =
| alia_nomo1              =
| kategorio                 = ĉefurbo
<!-- *** Nomo *** -->
| etimologio                =
| oficiala_nomo            = Երևան
| moto                    =
| kromnomo                 =
<!-- *** Dosiero *** -->
| dosiero                    = 
{{Pluraj bildoj
 | pozicio     = centre
 | direkto     = vertikala
 | larĝeco = 300
 | dosiero1 = Mount Ararat and the Yerevan skyline (March 2024).png
 | dosiero2 = Yerevan coll mix.jpg
 | dosiero3 = Yerevan_general_pics_2013.jpg
 | dosiero4 = Yerevan panorama.png
 | dosiero5 = Collage of attractions in Yerevan.png
 | piedlinio = Fotomontaĵo
}}
| dosiero_grandeco           = 300px
| dosiero_priskribo            =
<!-- *** Simboloj *** -->
| flago                     = Flag of Yerevan.svg
| blazono                   = Coat of аrms of Yerevan.svg
<!-- *** Lando ktp. *** -->
| lando                     = Armenio
| lando_tipo                =
| lando_flago               = 1
| ŝtato                    =
| regiono                   =
| regiono_tipo              = Gubernio
| distrikto_faldo           = 1
| distrikto                 = Aĵapnjako
| distrikto1                 = Arabkiro
| distrikto2                 = Avano
| distrikto3                 = Davtaŝeno
| distrikto4                 = Erebuno
| distrikto5                 = Kanaker-Zejtuno
| distrikto6                 = Kentrono
| distrikto7                 = Malatjo-Sebastio
| distrikto8                 = Nork-Maraŝo
| distrikto9                 = Nor-Norko
| distrikto10                = Nubaraŝeno
| distrikto11                = Ŝengavito
| municipo             =
| municipo_tipo        =
| histregiono_faldo         = 1
| histregiono               = Aĥemenida dinastio
| histregiono1          = Reĝlando Armenio
| histregiono2          = Ĥanato de Erevano
| histregiono3          = [[Armena Demokratia Respubliko|ADR]]
| histregiono4          = [[Armena Soveta Socialisma Respubliko|ASSR]]
| histregiono5          =
| urbo                      =
| urbo_noto                =
| urbo_tipo                 =
<!-- *** Familio *** -->
| parenco                   =
| parto                     =
| rivero                    = rivero Hrazdan
| rivero1                   = rivero Arakso
| memorindaĵo_faldo        =
| memorindaĵo              = Fortikaĵo Erebuno
| memorindaĵo1             = Matenadarano
| memorindaĵo2             =
| memorindaĵo3             =
| memorindaĵo4             =
| memorindaĵo5             =
| memorindaĵo6             =
| memorindaĵo7             =
| memorindaĵo_tipo         =
| ŝoseo                    =
| montaro                   = Ararato
| montaro_tipo              = Monto
<!-- *** Situo *** -->
| situo                 = Erevano
| koordinatoj_en_titolo     = true
| leviĝo                  = 989.4
| lat_d                    = 40
| lat_m                    = 11
| lat_s                    = 00
| lat_NS                   = N
| long_d                   = 44
| long_m                   = 31
| long_s                   = 00
| long_EW                  = E
| plej_alta                  =
| plej_alta_lat_d            =
| plej_alta_long_d           =
| plej_malalta                   =
| plej_malalta_lat_d             =
| plej_malalta_long_d            =
<!-- *** Dimensioj *** -->
| areo                     = 227.0
| areo_rondumo            = 1
<!-- *** Loĝantaro *** -->
| loĝantaro               = 1111300
| loĝantaro_dato          = 2009
<!-- *** Historio & gvidantaro *** -->
| establita              = 782 a.K.
| establita_tipo         = Fondo
| urbestro = {{#invoke:Wikidata|claim|P6|parameter=link}}
<small>(ekde {{#invoke:Wikidata|claim|P6|qualifier=P580}})</small>
| dato                     =
| ĉefulo                    = 
| ĉefulo_tipo               = 
| ĉefulo_partio              =
<!-- *** Kodoj *** -->
| horzono           = UTC | utc_offset =+4
| horzono_DST       = | utc_offset_DST =
| poŝtkodo              =
| areo_kodo                = +374 1
| areo_kodo_tipo           =
| kodo                     =
| kodo_tipo               =
| kodo1                    =
| kodo1_tipo               =
| kodo2                    =
| kodo2_tipo               =
<!-- *** UNESCO ktp. *** -->
<!-- *** Liberaj kampoj *** -->
| libera                    =
| libera_tipo               =
| libera1                   =
| libera1_tipo              =
<!-- *** Mapoj *** -->
| mapo_priskribo             = Situo enkadre de Azio
| mapo_lokumilo              = Azio
| mapo1_priskribo              = Situo rilate al Kaŭkazio
| mapo1_lokumilo              = Kaŭkazio
| mapo2_priskribo              = Situo enkadre de Armenio
| mapo2_lokumilo              = Armenio
<!-- *** Retpaĝoj *** -->
| retpaĝo                  = [http://www.yerevan.am www.yerevan.am]
| commons                  = Yerewan
| portalo                  = Armenio
<!-- *** Notoj *** -->
| notoj                = {{mapligilo urbo|zomo=10}}
}}
'''Erevano''' aŭ '''Jerevano''' ({{lang-hy|Երևան}}<ref>http://buscon.rae.es/dpdI/SrvltConsulta?lema=Erev%E1n</ref> [jerevan] {{Aŭdigo|Hye-Yerevan.ogg}}, estas la [[ĉefurbo]] de [[Armenio]],<ref name="parliament.am">http://www.parliament.am/legislation.php?sel=show&ID=1&lang=eng</ref> kaj la plej granda [[Listo de urboj de Armenio|urbo]] de la lando. Ĝia areo estas {{unuo|227|[[km²]]}}. Erevano havas specialan administran statuson, spite al la ''[[Teritoria Organizo de Armenio|marzoj]]'' (մարզէր) en kiuj dividiĝas la lando.<ref>http://www.gov.am/enversion/regional_7/regional.htm</ref> Ĝi estis fondata en la jaro [[782]] a.K. okcidente de tio kio hodiaŭ estas [[Armenio]], ĉe la orienta ekstremo de la [[monto]] [[Ararato]] kaj ĉe la bordo de la [[rivero Hrazdan]]. Post bataloj, disraboj, incendioj kaj tertremoj, Erevano fariĝis [[ĉefurbo]] de la [[Armena Demokratia Respubliko]] post la [[Unua mondmilito]] kaj ĝia loĝantaro pliiĝis per la alveno de pluraj centoj de postvivantoj de la [[armena genocido]] fare de la turka registaro, kaj ĝi plu etendiĝis dum la [[20-a jarcento]] kiam konvertiĝis en unu el la 15 ĉefurboj de [[Sovetio]]. Tiamaniere, la malgranda urbo transformiĝis en unu el la plej gravaj de la [[regiono]], sidejo de la plej gravaj kulturaj, artaj, edukaj kaj industriaj asocioj, krom la politika centro kaj bazo de ampleksa fervoja reto kaj komerca centro. Erevano estas la malplej loĝata el la tri landaj ĉefurboj de [[Kaŭkazio]].

Laŭ la stato de {{WikidataLoĝantaroDato}} en la urbo vivis {{unuo|{{WikidataLoĝantaro}}|loĝantoj}} sur areo de {{unuo|{{#expr:({{#invoke:Wikidata|claim|P2046}}) round 2}}}} kvadrataj kilometroj, kio rezultigas loĝdenson de {{unuo|{{#expr:({{WikidataLoĝantaro}}/{{#invoke:Wikidata|claim|P2046}}) round 0}}}} loĝantoj/km². En [[2003]] la urba loĝantaro estis taksita je 1 091 235 loĝantoj,<ref>{{Citaĵo el la reto |url=http://docs.armstat.am/census/pdfs/11.pdf |titolo=Arkivita kopio |alirdato=2009-04-21 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20131227082930/http://docs.armstat.am/census/pdfs/11.pdf |arkivdato=2013-12-27 }}</ref><ref>{{Citaĵo el la reto |url=http://docs.armstat.am/census/pdfs/12.pdf |titolo=Arkivita kopio |alirdato=2009-04-21 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20080910034121/http://docs.armstat.am/census/pdfs/12.pdf |arkivdato=2008-09-10 }}</ref> kaj 1 245 700 se oni kalkulas la ĉirkaŭajn vilaĝetojn.<ref>{{Citaĵo el la reto |url=http://www.yerevan.am/index.php?page=mayor&lang=eng |titolo=Arkivita kopio |alirdato=2009-04-21 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20090113190256/http://www.yerevan.am/index.php?page=mayor&lang=eng |arkivdato=2009-01-13 }}</ref> En Erevano loĝas 42% de la tuta loĝantaro, sekvata de [[Gyumri]], kiu havas 150 917 loĝantojn. La aliaj provincaj ĉefurboj de Armenio estas tre malgrandaj kaj havas nur kelkajn milojn da loĝantoj. Multaj el ili forlasas tiujn urbojn pro ĝenerala regado de malriĉeco kaj senlaboreco.

La [[historio de Erevano]] komenciĝas en la [[8-a jarcento]] a.K., per la fondiĝo de la [[Urarto|urarta]] fortikaĵo nomata ''[[Fortikaĵo Erebuno|Erebuni]]'' en la [[jaro]] [[782]] a.K. Iom post iom la nomo evoluis, kune kun la evoluo de la [[armena lingvo]], inter la 5-a kaj [[4-a jarcento]] a.K, per modifado de la [[litero]] "b" en la nomo, ĝis transiro al "v".

Erevano havas propran [[universitato]]n, [[Akademio de la Sciencoj]], Ŝtatan [[Muzeo]]n kaj diversajn publikajn bibliotekojn. En la urbo ankoraŭ ekzistas ruinoj de urarta fortikaĵo de pli ol 3000 jaroj. Inter la vidindaj konstruaĵoj de Erevano menciindas la [[Katedralo]], la [[Bazaro]] kaj la [[Opero (Erevano)|Opero]]. La [[flughaveno]] situas en Zvartnoco.

== Etimologio kaj naciaj simboloj ==
[[Dosiero:Erevan - La forterese d'Erebouni 07.JPG|eta|La naskiĝo de Erevano ĉe la fortikaĵo de ''Erebuno'': kojnoforma skribo lasita de la reĝo Argiŝto la 1-a de Urarto sur bazalta ŝtono pri la fondaĵo de la urbo en la jaro 782 a.K.]]
[[Dosiero:Tsaghkadzor, Kecharis, S. Nshan, timpano (Yerevan in inscription).jpg|eta|"EREVAN" (ԵՐԵՒԱՆ) skribaĵo el la monaĥejo Keĉaris, kiu venas el la jaro 1223<ref>[[Marie-Félicité Brosset]]. [[iarchive:bub gb LZkLAAAAYAAJ|Rapports sur un voyage archéologique dans la Georgie et dans l'Aarménie exécuté en 1847–1848]]. — Académie Impériale, 1849. — P. 116</ref>]]
Unu teorio pri la origino de la nomo de Erevano estas la urbo, kiu ricevis la nomon de la armena reĝo, Jervand (Oronto la 4-a)<ref name="Kouymjian. Armenia, p. 5">Kouymjian. "Armenia", p. 5.</ref>, la lasta estro de la [[Orontidoj|Orontida Dinastio]], kaj fondinto de la urbo Jervandaŝat<ref name="Kouymjian. Armenia, p. 5"/> . Tamen plejverŝajne la nomo de la urbo devenas de la [[Urarto|urarta]] milita fortikaĵo Erebuni (Էրեբունի), kiu estis fondita sur la teritorio de nuntempa Erevano en 782 a.K. de Argiŝi la 1-a. Ĉar elementoj de la [[urarta lingvo]] miksiĝis kun tiu de la [[Armena lingvo|armena]], la nomo fine evoluis al ''Erevano''(Erebuni = Erevani = Erevan = Erevano). Akademiulo Margarit Israeljan notas ĉi tiujn ŝanĝojn komparante surskribojn trovitajn sur du kojnskribaj tabuloj ĉe Erebuni:<blockquote>La transskribo de la dua kojnskriba ''bu'' [originala emfazo] de la vorto estis tre esenca en nia interpreto, ĉar ĝi estas la urarta ''b,'' kiu transiris al la armena ''v'' (b> v). La originala skribo de la surskribo tekstis «er-bu-ni»; tial la elstara armenologo kaj orientalisma profesorino Ghapancjan ĝuste obĵetis, rimarkante ke la urarta ''b'' ŝanĝiĝis al ''v'' komence de la vorto (Biani> Van) aŭ inter du vokaloj (ebani> avan, Zabaha> Javaĥk )... En aliaj vortoj ''b'' estis metita inter du vokalojn. La vera elparolo de la fortikaĵa urbo estis ŝajne ''Erebuni'' .</blockquote>

La origino de la urbonomo venas de la [[fortikaĵo Erebuno]] (de la Reĝlando [[Urarto]]), situanta en la urbocentro kaj nuntempe nur restas la ruinoj. En tiu epoko ĝi estis unu el la ĉefaj urartaj urboj. Cetere, unu el la 12 [[distrikto]]j de Erevano nomiĝas ''Erebuni'' kiel memoraĵo al ĝia pranomo.<ref>Vidu artikolojn [[Historio de Erevano]], [[Historio de Armenio]] kaj [[Urarto]].</ref>

La ĉefa simbolo de Erevano, evidente, estas la [[monto]] [[Ararato]], videbla dum mildaj tagoj ekde iu ajn punkto de la [[urbo]]. Ĝi estas reprezentata en la urboŝildo. Tamen, la monto Ararato ne plu apartenas al [[Armenio]], sed al [[Turkio]] pro militoj de la pasinta [[jarcento]] kiam ĝi perdis tiun teritorion hodiaŭ nomata ''historia teritorio de Armenio''.

En la urboŝildo videblas kronita [[leono]]<ref>http://www.yerevan.am/index.php?page=emblem&lang=eng</ref> kiu iam estis antaŭe uzata de la [[Armena Demokratia Respubliko|Armena Respubliko]] en [[1918]] post ĝia sendependiĝo disde la [[Rusa Imperio]]. Tiu ĉi simbolo reprezentas la unuan reĝon de la [[Armena reĝlando en Kilikio]], [[Leo la 2-a de Armenio]]. La nomo venas de ''leono'', en la [[latina lingvo]].

La leono ''Levon'', kaj ĉiuj reĝoj de la Roupenida dinastio, estas reprezentataj per la krono kaj sceptro en la dekstra gambo, kaj en la centro de la dizajno de la monto Ararato, kvarpiede marŝante, la ŝtatestron.<ref>http://www.acam-france.org/armenie/politique/emblemes.htm</ref>
Kontraste, la okcidentaj simboloj , kie la leono reprezentiĝas stare (en la [[13-a jarcento]], Armenio rigardas al la romia okcidento kiel modelo).

Ekde [[2004]], Erevano havas propran nacian himnon, ''Erebuni-Erevan'', verkita de Parujr Sevak kaj komponita de Edgar Hovhannisjan en 1968 okaze de la 2750a datreveno de ĝia fondiĝo, elektita dum konkurso por reprezenti la urbon, kaj [[flago]]n surbaze de la urboŝildo.<ref>http://www.yerevan.am/en/symbols-of-yerevan/</ref> La flago enhavas la ŝildon kun leono sur blanka fono, ĉirkaŭata de 12 etaj ruĝaj trianguloj kiuj reprezentas la dek du sinsekvajn armenajn ĉefurbojn.

== Historio ==
=== Antikva historio ===
[[Dosiero:Erebuni.jpg|eta|250ra|maldekstra|La ruinoj de la [[Fortikaĵo Erebuno]]]]
La antikva Erevano kreditigas sian fruan ekzistadon sur sulko de la [[reĝo]] de [[Urarto]], [[Argiŝto la 1-a]] kiu mencias la fondiĝon de la [[fortikaĵo Erebuno]] en 782&nbsp;a.&nbsp;K., kiel ŝirmaĵo kontraŭ la atakoj kaj invadoj el la nordo de [[Kaŭkazio]]. Erevano, estas unu el la plej antikvaj urboj de la [[mondo]]. Inter la sesa kaj kvara jarcentoj a.K., Erevano estis unu el la ĉefaj centroj de la [[aĥemenida dinastio]]. En 585 a.K, la fortikaĵo Teiŝebaini (Karmir Blur), 30 mejloj norde de Erevano, estis detruita de la [[skitoj]].

La nomo Erevano (aŭ Jerevano) estas uzata ekde la [[7-a jarcento]] a.K sub regado de la [[Persa Imperio|persoj]]. Ĝi sekvis la destinon de Armenio kaj estis disputata de la [[Romia Imperio|romianoj]], [[Persa Imperio|persoj]] kaj [[Partujo|partoj]], ĝis la [[Araba konkero de Armenio|araba regado]], kaj sinsekvaj regionaj dinastioj.

=== Erebuni ===
La praa reĝlando [[Urarto]] estis formita en la 9-a jarcento antaŭ Kristo fare de reĝo [[Arame]] en la baseno de la [[Van (lago)|lago Van]] de la [[Armena Altebenaĵo]], inkluzive de la teritorio de nuntempa Erevano.  Arkeologiaj pruvoj, kiel kojnskriba surskribo,  indikas, ke la urarta militista fortikaĵo ''[[Erebuno|Erebuni]]'' (Էրեբունի) estis fondita en 782 a.K. per la ordono de reĝo [[Argiŝti la 1-a]] en la loko de nuntempa Erevano<ref>{{citaĵo el la reto|url=http://www.yerevan.am/main.php?page_id=278&lang=3|titolo=Yerevan Municipality:Old Yerevan|arkivdato=2011-10-02|alirdato=2020-09-22|arkivurl=https://web.archive.org/web/20111002075814/http://www.yerevan.am/main.php?page_id=278&lang=3}}</ref>, por servi kiel fortikaĵo kaj citadelo gardanta la zonon kontraŭ atakoj el la [[Norda Kaŭkazio|norda Kaŭkazo]].  La kojnskriba surskribo eltrovita ĉe Fortikaĵo [[Erebuno|Erebuni]] tekstas:<blockquote>Per la grandeco de la dio [[Ĥaldo|Ĥaldi]] , Argiŝti, filo de Menua, konstruis ĉi tiun potencan fortikaĵon kaj proklamis ĝin Erebuni por la gloro de Biainili [Urarto] kaj por ensorbigi timon inter la malamikoj de la reĝo. Argiŝti diras, "La tereno estis dezerto, antaŭ la grandaj verkoj, kiujn mi plenumis sur ĝi. Per la grandeco de Ĥaldo, Argiŝti, filo de Menua, estas potenca reĝo, reĝo de Biainili kaj reganto de [[Tuŝpo]]." [Van]. </blockquote> Dum la pinta epoko de la urarta potenco, irigaciaj kanaloj kaj artefaritaj akvorezervujoj estis konstruitaj en Erebuni kaj ĝiaj ĉirkaŭaj teritorioj.
[[Dosiero:Erebuni Fortress, Yerevan, Armenia 01.jpg|eta|altdekstre=1.7|Fortikaĵo [[Erebuno]] fondita de [[Argiŝti la 1-a]] de [[Urarto]] en 782 a.K.]]
Meze de la 7-a jarcento a.K., la urbon [[Tejŝebano|Teiŝebaini]] konstruis [[Rusa la 2-a]] de Urarto, ĉirkaŭ 7 kilometrojn okcidente de Fortikaĵo Erebuni.  Ĝi estis fortikigita sur monteto, nuntempe konata kiel ''Karmir Blur'' ene de distrikto [[Ŝengavito]] de Erevano, por protekti la orientajn limojn de Urarto de la barbaraj [[cimeroj]] kaj [[skitoj]] . Dum elfosadoj, estis eltrovitaj la restaĵoj de la palaco de la regantoj kiu enhavis cent dudek ĉambrojn kiu disvastiĝis tra pli ol 40,000 m <sup>2</sup>, kune kun citadelo dediĉita al la [[Urarto|urarta dio]] [[Tejŝebo]]. La konstruado de la urbo [[Tejŝebano|Tejŝebaini]], same kiel la palaco kaj la citadelo estis finita antaŭ la fino de la 7-a jarcento a.K., dum la regado de [[Rusa la 3-a]]. Tamen Tejŝebaini estis detruita de alianco de [[medoj]] kaj skitoj en 585 a.K.

=== Antikva Armenio ===
Dum la venka periodo de [[Aleksandro la Granda]], kaj post la malkresko de la [[aĥemenida dinastio]], la [[Orontidoj|orontidaj]] regantoj de la [[Armena satrapio]] atingis sendependecon kiel rezulto de la [[Batalo de Gaŭgamelo]] en 331 a.K., fondante la [[Reĝlando Armenio|Reĝlandon Armenio]]. Kun la starigo de novaj urboj kiel [[Armaviro (urbo)|Armavir]], Zarehavan, Bagaran kaj Jervandaŝat, la graveco de [[Erebuno|Erebuni]] iom post iom malpliiĝis.

Kun la pliiĝo de la potenco de la [[artaksia dinastio]] de Armenio kiu usurpis la povon en 189 a.K., la [[Reĝlando Armenio]] tre disetendiĝis por inkludi gravajn teritoriojn de [[Malgrandazio|Malgranda Azio]], [[Atropateno]], [[Iberio (Kaŭkazia)|Iberio]], [[Fenicio]] kaj [[Sirio]]. La [[Artaksia dinastio|artaksidoj]] konsideris Erebuni kaj [[Tuŝpo]] urbojn de persa heredaĵo. Sekve, novaj urboj kaj komercaj centroj estis konstruitaj de reĝoj [[Artaŝes la 1-a|Artaksio la 1-a]], [[Artavasdes la 1-a (Armenio)|Artavasdes la 1-a]] kaj [[Tigrano la Granda]]. Tiel, kun la superrego de urboj kiel [[Artaŝata]] kaj [[Tigranakerto]] , Erebuni signife perdis sian gravecon kiel centra urbo.

Sub la regado de la [[Arsakida Dinastio|arsakida dinastio]] de Armenio (54-428 p.K.), multaj aliaj grandaj urboj ĉirkaŭ Erebuni inkluzive de [[Eĉmiadzin|Vagharŝapat]] kaj [[Dvin]] prosperis. Sekve, Erebuni estis tute neŭtraligita, perdante sian rolon kiel ekonomia kaj strategia centro de Armenio. Dum la periodo de la arsakidaj reĝoj, Erebuni estis registrita nur en [[Maniĥeismo|maniĥea]] teksto de la 3-a jarcento, kie estas menciite, ke unu el la disĉiploj de la profeto [[Maniĥeismo|Maniĥeo]] fondis maniĥean komunumon proksime al la kristana komunumo en Erebuni.

Laŭ ''Aŝĥaracjuc'', Erebuni estis parto de la kantono Kotajko (Կոտայք գավառ, ''Kotajk-gavar'', malsama al la nuna [[Kotajko]]) de la provinco Ajrarato, ene de [[Granda Armenio]].

Armenio fariĝis kristana nacio komence de la 4-a jarcento, dum la regado de la arsakida reĝo [[Tiridato la 3-a (Armenio)|Tiridato la 3-a]].

=== Sasanida kaj romia epoko ===
[[Dosiero:Avan 1.JPG|eta|250px | [[Ciranavor]], 6-a jarcento]]
Post la dispartigo de Armenio fare de la [[Bizanco|bizanca]] kaj [[Sasanida Imperio|sasanida]] imperioj en 387 kaj en 428, Erebuni kaj la tuta teritorio de [[orienta Armenio]] falis antaŭ la potenco de sasanida Persio. La armenaj teritorioj formis la provincon [[Persa Armenio]] ene de la Sasanida Imperio .
Pro la malpliigita rolo de Erebuni, kaj ankaŭ pro la foresto de taŭgaj historiaj datumoj, plejparto el la historio de la urbo sub la sasanida regado estas nekonata <ref>{{citaĵo el libro|familinomo=Hacikyan|nomo=Agop Jack|titolo=The Heritage of Armenian Literature: From the Oral Tradition to the Golden Age|volumo=1|jaro=2000|eldoninto=Wayne State University Press|loko=Detrojto|isbn=978-0-8143-2815-6|aŭtorligilo=Agop Jack Hacikyan|aŭtoro2=Basmajian, Gabriel|aŭtoro3=Franchuk, Edward S.|aŭtoro4=Ouzounian, Nourhan|paĝo=[https://archive.org/details/heritageofarmeni00ajha/page/168 168]|url=https://archive.org/details/heritageofarmeni00ajha/page/168}}</ref>.
En 587 dum la regado de imperiestro Maŭrico, Erevano kaj granda parto de Armenio venis sub romian administradon post kiam la [[Romio|romianoj]] venkis la Sasanidan Persan Imperion ĉe la batalo de Blaratono. Baldaŭ poste, La preĝejo [[Ciranavor]] de [[Avano]] estis konstruita inter 595 kaj 602. Malgraŭ esti parte damaĝita dum la [[Tertremo de Erevano 1679|tertremo en 1679]]), ĝi estas la plej malnova pluvivanta preĝejo ene de modernaj limoj de la urbo Erevano.

La provinco Persa Armenio (ankaŭ konata kiel Persarmenio ''Parskahajk'') daŭris ĝis 646, kiam la provinco dissolviĝis kun la [[islama konkero de Persio]].

=== Mezepoko ===
[[Dosiero:Bagrotouni.svg|eta|250ra|Rekonstruado de la [[Bagratida dinastio|Bagratida standardo]]]]
La disvolviĝo de la urbo intensiĝas dum [[Mezepoko]] (ĉ. la 5-a kaj 6-a jarcentoj), kaj la unua erevana preĝejo, Preĝejo al Sanktaj Petro kaj Paŭlo, estas baptata en la [[5-a jarcento]]. Pluraj historiaj konstruaĵoj de la urbo, interalie la preĝejo [[Avan (preĝejo)|Avan]] atestas pri tiu epoko. Post pluraj konkeraj intencoj de la araboj, en [[658]] ili okupas la urbon<ref name="armenianow">http://armenianow.com/pdf/yerevan.pdf</ref>. Ĝi fariĝis la dua plej grava urbo de la regiono post [[Dvin]], kiu estis restonta kiel la ĉefa ekonomika centro de la Ararata plataĵo ĝis la [[11-a jarcento]]. La araboj intencas islamigi la armenan loĝantaron pere de amasaj islamigoj, sed ĝenerala rezistado devigas ilin forlasi tiun intencon. Post tio la sekvaj [[kalifo]]j toleris la [[kristanismo]]n kaj donas ampleksan memstarecon al la [[armenoj]]. Erevano konis pacan kaj prosperan [[jarcento]]n ĝis la ribeliĝoj de [[740]]. La vilaĝo estis invadata kaj pluraj kvartaloj bruligataj; konsekvence, la urbo perdis la memstarecon ĝis [[850]] kiam la estonta armena reĝo [[Aŝoto la 1-a de Armenio]] kiu estis reganto, per titolo « princo el la princoj », rekuperas ĝin. Tiu ĉi reĝo markas la komencon de la [[Bagratida dinastio]]
[[Dosiero:ErevanKhanate.gif|eta|250ra|maldekstra|Mapo de la Ĥanato de Erevano.]]
En [[920]], kun apogo de la [[Bizanca Imperio]], la [[reĝo]] [[Aŝoto la 2-a de Armenio|Aŝoto la 2-a]] aneksis Erevanon kaj sian regionon al la reĝlando. Dum la [[10-a jarcento]] pro ĝia ekonomia kaj militista potenco, Erevano fariĝas la centro de la orienta Armenio. Ĝis la [[11-a jarcento]] ĝis estis parto de la reĝlando de la bagratidoj, sed estis kaŝe ofertata al la bizancanoj en [[1023]] antaŭ aparteni al la [[Selĝukidoj]]. Post la morto de la reĝo en [[1041]], [[Mikaelo la 5-a]] reklamas kaj rekuperas la urbon, [[Ani]] kaj la plataĵon Ararato.<ref>Gérard Dédéyan (dir.), ''op. cit.'', p. 313.</ref> Sed dua invado de la selĝukidoj estis malfavora al la regiono, la bizancanoj retiriĝis al la [[vilaĝo]] Ani.<ref name="Gérard">Gérard Dédéyan (dir.), ''op. cit.'', p. 269.</ref> Tradicie agresemaj, la selĝukidoj atakas, disrabas, bruligas kaj fine detruas Erevanon. Ili lasis la urbon abandonata, la kadavroj kovris la stratojn, kaj finfine prenis la kontrolon de la reĝlando en [[1064]].<ref name="Gérard"/> En la 12-a jarcento, [[Kartvelio]] fariĝas grava regiona militista potenco kaj akceptis kuniĝi al la [[armenoj]] por la forpelado de la selĝukidoj. Erevano estas prenata de la [[armenoj]] en [[1201]], kiuj rekonstruas ĝin kaj la urbo konas dum 20 jaroj oran epokon. Ekde [[1225]], la [[turkmenoj|turkmenaj]] kaj [[mongoloj|mongolaj]] invadoj sinsekvas unu la alian kaj ili finiĝas per tolerema regado al la kristanoj. En 1236 la mongoloj konkeras la urbon [[Anio (urbo)|Anion]] kaj Armenion iĝas parto de [[Ilĥanlando]]. En [[1256]] Erevano iĝas [[ĉefurbo]] de unu el la kvar regionoj de la [[Mongola Imperio]]. Fine de la [[13-a jarcento]], la islamiĝo de [[Ghazan|Ĝazan-Ĥano]] kaj la mongola nomadismo bremsas la disvolviĝon de la regiono<ref name="armenianow"/>. La tuta lando suferas je malsatego kaj la loĝantaro preferas forfuĝi kaj abandoni plian fojon la urbon Erevano. En [[1387]], [[Tamerlano]] invadas, disrabas kaj la urbon kaj la regionon, post pluraj sensukcesaj provoj.
[[Dosiero:Erivan1796.jpg|eta|270ra|dekstra|Erevano en 1796]]

Dum la turko-persaj militoj, la urbo ŝanĝis 14-foje sian reganton inter [[1513]] kaj [[1737]]. En [[1604]], laŭ ordono de [[Abaso 1-a]] la granda, dekmiloj da [[armenoj]] (inkluzive de la erevananoj) estis deportitaj al [[Persio]]. Kiel konsekvenco, la erevana loĝantaro fariĝis 80% muslima kaj 20% kristan-armenoj. Dum la [[jardeko]] de [[1670]], la franco [[Jean Chardin]] vizitis la urbon kaj priskribis ĝin en siaj ''Vojaĝoj de Chardin Cavalier tra Transkaŭkazio en 1672-1673''. La [[7-a de junio]] [[1679]], [[Tertremo de Erevano 1679]] detruis la urbon.

Post [[1747]], la urbo estis parto de la [[Ĥanato de Erevano]], muslima princlando sub persa regado. Dum la dua ruso-persa milito, Erevano estis liberigita fare de la rusaj trupoj sub gvidado de [[Ivano Paskeviĉ]] la [[1-a de oktobro]] [[1827]], kaj formale cedata de la [[persoj]] en [[1828]].

=== Triboj ak-kojunloj kaj kara-kojunloj ===
[[Dosiero:Argavand Tower Back.JPG|eta|maldekstre|La maŭzoleo de kara-kojunlaj emiroj en Argavando peroksime al Erevano]]
Dum la lasta kvarono de la 14-a jarcento, la tjurkaj triboj [[ak-kojunlo]]j kaj [[kara-kojunlo]]j transprenis Armenion, inkluzive de Erevano. En 1400, [[Timur]]o invadis Armenion kaj Kartvelion, kaj kaptis pli ol 60 000 el la postvivintaj lokanoj kiel sklavoj. Multaj distriktoj inkluzive de Erevano estis senhomigitaj.<ref>{{citaĵo el la reto|url=http://rbedrosian.com/atmi4.htm |titolo=The Turco-Mongol Invasions |eldoninto=Rbedrosian.com |alirdato=2012-05-22}}</ref>

En 1410, Armenio falis sub la regon de la [[Ŝijaismo|ŝijaisma]] [[Oguzoj|oghuza]] [[Tjurkaj popoloj|tjurka]] tribo [[kara-kojunlo]]j. Laŭ la armena historiisto [[Tomaso de Mecop]], kvankam la kara-kojunloj postulis pezajn impostojn kontraŭ la la armenoj, la fruaj jaroj de ilia regado estis relative pacaj kaj ia rekonstruo de urboj okazis.<ref>Kouymjian, Dickran (1997), "Armenia from the Fall of the Cilician Kingdom (1375) to the Forced Migration under Shah Abbas (1604)" en ''The Armenian People From Ancient to Modern Times, Volumo II: Foreign Dominion to Statehood: The Fifteenth Century to the Twentieth Century'', eld. [[Richard G. Hovannisian]], Novjorko: St. Martin's Press, p. 4. {{ISBN|1-4039-6422-X}}.</ref> La kara-kojunloj igis Erevanon la centro de la nove formita administra teritorio ''Ĉuĥur Saad''. La teritorio ricevis la nomon de tjurka gvidanto konata kiel ''emiro Saad'' .

Tamen ĉi tiu paca periodo estis frakasita kun la kresko de Kara Iskander inter 1420 kaj 1436, kiu laŭdire igis Armenion "dezerto" kaj submetis ĝin al "detruo kaj rabado, buĉado kaj kaptiteco"<ref>Kouymjian. "Armenia", p. 4.</ref>. La militoj de Iskander kaj lia fina malvenko kontraŭ la [[timuridoj]], okazigis plian detruon en Armenio, ĉar denove multaj armenoj estis kaptitaj kaj venditaj kiel sklavoj kaj la tero estis submetita je rekta ŝtelado, devigante multajn el ili forlasi la regionon<ref name="Kouymjian. Armenia, p. 5"/>.

Post la falo de la [[Armena reĝlando en Kilikio]] en 1375, la sidejo de la Armena Eklezio estis transdonita de [[Siso]] al [[Eĉmiadzin]] proksime de Erevano en 1441. Tiel Erevano fariĝis la ĉefa ekonomia, kultura kaj administra centro en Armenio.

=== Irana regado ===
[[Dosiero:Kond 1.JPG|eta|dekstre|[[Kond]], historia kvartalo de Erevano, kreita dum la 17a jarcento]]
[[Dosiero:Erivan1796.jpg|eta|Erevano en 1796 dum la persa dinastio de la [[kaĝaroj]], de G. Sergeeviĉ. Armena preĝejo videblas maldekstre kaj persa moskeo dekstre]]
En 1501-1502, la plejparto de la orientaj armenaj teritorioj inkluzive de Erevano estis rapide konkeritaj de la aperantaj [[safavidoj]] de Irano gviditaj de ŝaho [[Ismail la 1-a]]<ref>Steven R. Ward. [https://books.google.nl/books?id=MOuVAgAAQBAJ&pg=PA43&dq=shah+ismail+conquers+armenia+in&hl=nl&sa=X&ei=qktRVeLjO4i07gbns4CwCg&ved=0CD0Q6AEwBA#v=onepage&q=shah%20ismail%20conquers%20armenia%20in&f=false ''Immortal, Updated Edition: A Military History of Iran and Its Armed Forces''] pp 43. [[Georgetown University Press]], 8an de januaro 2014 {{ISBN|1626160325}}</ref>.  Baldaŭ poste en 1502, Erevano iĝis la centro de la ''Erivan Beglarbegi'', nova administra teritorio de Irano formita de la Safavidoj. Dum la sekvaj 3 jarcentoj, ĝi restis, kun mallongaj paŭzoj, sub la irana regado. Pro ĝia strategia signifo, Erevano, konata kiel ''Revan'' de la [[Otomanoj]], estis komence ofte kontraŭbatalita, kaj pasis tien kaj reen, inter la regado de la rivalaj irana kaj otomana imperioj, ĝis ĝi konstante iĝis kontrolita de la safavidoj. En 1555, Irano certigis sian legitiman posedon super Erevano kun la otomanoj per la [[Traktato de Amasja]]<ref>''A Global Chronology of Conflict: From the Ancient World to the Modern Middle East'', Vol. II, ed. Spencer C. Tucker, (ABC-CLIO, 2010). 516.</ref> .

En 1582–1583, la otomanoj estritaj de [[Serdar Ferhad Paŝao]] mallonge regis Erevanon. Ferhad Paŝao sukcesis konstrui la fortikaĵon ''Erivan'' sur la ruinoj de miljara antikva armena fortikaĵo, ĉe la bordo de la [[rivero Hrazdan]].  Tamen, otomana regado finiĝis en 1604 kiam la la persaj trupoj reakiris Erevanon kiel rezulto de la unua otomana-safavida milito .

Ŝaho [[Abaso la 1-a]] de Irano kiu regis inter 1588 kaj 1629, ordonis la deportadon de centmiloj da armenoj inkluzive de civitanoj de Erevano ĝis kontinenta Irano. Kiel konsekvenco, Erevano grave perdis sian armenan loĝantaron, kiu malpliiĝis al 20%, dum islamanoj inkluzive de persoj, turkoj, kurdoj kaj tataroj (poste konataj kiel ''azeroj'') akiris dominecon kun ĉirkaŭ 80% de la loĝantaro de la urbo. Islamanoj estis aŭ sidemaj, duon-sidemaj aŭ nomadaj. Armenoj ĉefe okupis la kvartalon [[Kond]] de Erevano kaj la kamparajn antaŭurbojn ĉirkaŭ la urbo. Tamen la armenoj superregis diversajn profesiojn kaj komercojn en la regiono kaj havis grandan ekonomian signifon por la persa administracio <ref>{{Citaĵo el la reto |url=http://www.religions.am/files/788/library/historic/H006.pdf |titolo=History of Eastern Armenia |alirdato=2020-09-22 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20160304073943/http://www.religions.am/files/788/library/historic/H006.pdf |arkivdato=2016-03-04 }}</ref> .

Dum la dua otomana-safavida milito, otomanaj soldatoj sub la ordono de [[Murado la 4-a]] konkeris la urbon la 8an de aŭgusto 1635. Revenante kun sia venko al [[Konstantinopolo]], li malfermis la " ''Erevanan Kioskon'' " ( ''Revan Köşkü'' ) en [[Palaco de Topkapi|Palaco de Topkapı]] en 1636. Tamen, iranaj trupoj subkomanditaj de ŝaho Safi reprenis Erevanon la 1an de aprilo 1636. Kiel rezulto de la Traktato de Zuhab en 1639, la irananoj rekonfirmis sian regadon super [[orienta Armenio]], inkluzive de Erevano. La 7an de junio 1679, giganta tertremo detruis la urbon sur la teron <ref>[http://www.iranica.com/newsite/articles/v8f5/v8f561.html Encyclopaedia Iranica] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20071009205010/http://www.iranica.com/newsite/articles/v8f5/v8f561.html |date=2007-10-09 }} (George A. Bournoutian and Robert H. Hewsen, Erevano)</ref>.
[[Dosiero:05 Chardin Yerevan1672.gif|eta|maldekstre | Ilustraĵo pri Erevano de franca vojaĝisto [[Jean Chardin]] en 1673 de kiam li vojaĝis tra la safavida imperio]]
En 1724, la ''fortikaĵo Erivan'' estis sieĝita de la otomana armeo. Post periodo de rezisto, la fortikaĵo falis sub la turkoj. Rezulte de la otomana invado, la ''Erivan Beglarbegi'' de la safavitoj estis nuligita.

Post mallonga periodo de otomana regado super [[orienta Armenio]] inter 1724 kaj 1736, kaj kiel rezulto de la falo de la [[Safavidoj|Safavida dinastio]] en 1736, Erevano kune kun la apudaj teritorioj iĝis parto de la lastatempe formita administra teritorio de [[Ĥanato de Erevano]] sub la [[afŝaridoj]] de Irano, kiu ampleksis areon de 15.000 kvadrataj kilometroj. La afŝaridoj regis orientan Armenion ekde la meze de la 1730-aj jaroj ĝis la 1790-aj jaroj. Post la falo de la afŝaridoj, la [[kaĝaroj]] de Irano prenis la regon de Orienta Armenio ĝis 1828, kiam la regiono estis konkerita de la [[Rusia Imperio|Rusa Imperio]] post ilia venko super la kaĝaroj kiu rezultigis la [[Traktato de Turkmenĉajo|Traktaton de Turkmenĉajo]] de 1828.

=== Rusa regado ===
[[Dosiero:Siege of Erivan Fortress on 1 October 1827.jpg|eta|Pentraĵo de [[Franz Roubaud]] pri la fortikaĵo Erevano sieĝita en 1827, de la rusaj fortoj dub la gvidanto [[Ivan Paskeviĉ]] dum la rusa-persa milito de 1826-1828]]
[[Dosiero:Ձորագյուղ, Երևան.jpg|eta|Dzoragyugh neighbourhood of old Yerevan in the 19th century]]
Dum la dua [[Rus-Persa Milito (1804-1813)|rusa-persa milito]] de la 19-a jarcento, la rusa-persa milito de 1826–1828, Erevano estis kaptita de rusaj trupoj sub generalo Ivan Paskeviĉ la 1an de oktobro 1827 <ref name="SAE"/><ref>{{citaĵo el libro|familinomo=Ferro|nomo=Mark|titolo=The Use and Abuse of History: How the Past Is Taught to Children|publisher=Routledge|year=2003|location=Londono|page=233|isbn=0-415-28592-5}}</ref><ref>{{Cite book|last=Kirakossian|first=Arman J.|titolo=British Diplomacy and the Armenian Question: From the 1830s to 1914|eldoninto=[[Gomidas Institute]]|jaro=2003|loko=Novjorko|paĝo=142|isbn=1-884630-07-3}}</ref>.  Ĝi estis formale cedita de la irananoj en 1828, post la [[Traktato de Turkmenĉajo]]<ref>Timothy C. Dowling [https://books.google.nl/books?id=KTq2BQAAQBAJ&pg=PA728&dq=russo+persian+war+1804-1813&hl=nl&sa=X&ei=QnOXVJXpCcz7UPevhPAK&ved=0CCcQ6AEwAQ#v=onepage&q=russo%20persian%20war%201804-1813&f=false ''Russia at War: From the Mongol Conquest to Afghanistan, Chechnya, and Beyond''] p 729 ABC-CLIO, 2a de decembro 2014 {{ISBN|1598849484}}</ref>.  Post 3 jarcentoj sub irana okupo, Erevano kune kun la cetero de [[Orienta Armenio]] nomata kiel "Armena Provinco", fariĝis parto de la [[Rusia Imperio|Rusa Imperio]], periodo kiu daŭrus ĝis la disfalo de la Imperio en 1917. La rusoj sponsoris la reloĝigan procezon de la armena loĝantaro el Persio kaj Turkio. Pro la reloĝigo, la procento de la armena loĝantaro de Erevano kreskis de 28% al 53,8%. La reloĝigo celis krei rusan potencan ponton en [[Mezoriento]].  En 1829, armenaj repatriigitaj el Persio estis transloĝigitaj en la urbo kaj nova kvartalo estis konstruita.

Erevano funkciis kiel sidejo de la nove kreita armena provinco inter 1828 kaj 1840. Antaŭ la vizito de [[Nikolao la 1-a (Rusio)|Nikolao la 1-a]] en 1837, Erevano fariĝis [[ujezdo]] . En 1840, la Armena provinco dissolviĝis kaj ĝia teritorio enkorpiĝis en novan pli grandan provincon; la Kartvelia-Imeretia-Gubernio. En 1850 la teritorio de la iama provinco estis reorganizita en la [[Erevana gubernio|Erevana Gubernio]], kovrante areon de 28,000 kvadrataj kilometroj. Erevano estis la centro de la nove establita gubernio <ref>The Nagorno-Karabakh Conflict: A Legal Analysis. Heiko Krger, Heiko Krüger. Springer, 2010. {{ISBN|3-642-11787-2}}, {{ISBN|978-3-642-11787-9}}.</ref>.

En tiu periodo, Erevano estis urbeto kun mallarĝaj vojoj kaj stratetoj, inkluzive de la centra kvartalo ''Ŝahar'', la komerca centro ''Ghantar'' , kaj la loĝkvartaloj Kond, Dzoragjugh, Nork kaj Ŝentagh. Dum la 1840-aj kaj 1850-aj jaroj, multaj lernejoj malfermiĝis en la urbo. Tamen la unua grava plano de Erevano estis adoptita en 1856, dum kiu fondiĝis lernejo de knabinoj de Sankta Ripsime kaj Sankta Gajane kaj malfermiĝis la Angla Parko. En 1863, la strato Astafjan estis renovigita kaj malfermita. En 1874, Zaĥarja Gevorgjan malfermis la unuan presejon de Erevano, dum la unua teatro malfermis siajn pordojn en 1879.

La 1an de oktobro 1879, Erevano ricevis statuson de urbo per dekreto de [[Aleksandro la 2-a (Rusio)|Aleksandro la 2-a]] de Rusio. En 1881 malfermiĝis La Seminario de Erevanaj Instruistoj kaj la Erevana Bierfarejo, sekvita de la fabriko de vinoj kaj brandoj de Tairjan en 1887. Aliaj fabrikoj por alkoholaj trinkaĵoj kaj minerala akvo estis malfermitaj dum la 1890-aj jaroj. La monumenta preĝejo de [[Sankta Gregorio la Iluminanto]] estis malfermita en 1900. Elektro kaj telefonaj linioj estis enkondukitaj en la urbon respektive en 1907 kaj 1913.

Ĝenerale Erevano rapide kreskis sub la rusa regado, kaj ekonomie kaj politike. Malnovaj konstruaĵoj estis malkonstruitaj kaj anstataŭe konstruiĝis novaj konstruaĵoj el eŭropa stilo.

Komence de la 20-a jarcento la loĝantaro de Erevano superis 29.000.  En 1902, fervoja linio ligis Erevanon kun [[Gjumri|Aleksandropol]], [[Tbiliso]] kaj [[Ĝulfo]]. Samjare malfermiĝis la unua publika biblioteko de Erevano. En 1905, la pranevo de [[Napoleono Bonaparte|Napoleono la 1-a]]; princo Louis Joseph Jérôme Napoléon (1864–1932) estis nomumita kiel guberniestro de Erevana provinco.  En 1913, por la unua fojo en la urbo, funkciis telefona linio kun okdek abonantoj <ref>{{citaĵo el libro|familinomo= Walker|nomo = Christopher|titolo= Armenia: A Survival of a Nation, Chapter 3|eldoninto = Librairie Au Service de la Culture|jaro = 1980|paĝo = [https://archive.org/details/armeniasurvivalo0000walk_c0v5/page/75 75]|isbn = 978-0-312-04944-7|url = https://archive.org/details/armeniasurvivalo0000walk_c0v5/page/75}}</ref>.

Erevano funkciis kiel la centro de la gubernio ĝis 1917, kiam [[Erevana gubernio]] dissolviĝis kun la kolapso de la [[Rusia Imperio|Rusa Imperio]].

=== Mallonga sendependeco ===
[[Dosiero:Government-House-of-Republic-of-Armenia-1918-1920.jpg|eta|maldekstre|Registara domo de la [[Armena Respubliko (1918-1920)|Armena Demokratia Respubliko]], kie [[Aram Manugjan]] proklamis la sendependecon en majo de 1918]]
Komence de la 20-a jarcento, Erevano estis malgranda urbo kun 30 000 loĝantoj.  En 1917, la Rusa Imperio finiĝis per la [[Oktobra Revolucio]]. Post tio armenaj, kartvelaj kaj islamaj estroj de [[Suda Kaŭkazio|Transkaŭkazio]] unuiĝis por formi la [[Transkaŭkaza Federacia Demokratia Respubliko|Transkaŭkazan Federacion]] kaj proklamis la secesion de Transkaŭkazio <ref name="Univ">Encyclopædia Universalis France S.A., " Erevan ", 1995.</ref>.

La federacio tamen estis mallongdaŭra. Post akirado de la potenco super [[Gjumri|Aleksandropolo]], la turka armeo avancis direkte al la sudo kaj oriento por elimini la centron de armena rezisto bazita en Erevano. La 21an de majo 1918, la turkoj komencis sian kampanjon moviĝi direkte al Erevano tra Sardarapat. [[Katolikoso de Armenio|Katolikoso]] [[Georgo la 5-a (Armenio)|Gevorg la 5-a]] ordonis, ke preĝejaj sonoriloj sonoru dum 6 tagoj, kiel armenoj de ĉiuj sociaj kampoj, kamparanoj, poetoj, forĝistoj kaj eĉ klerikoj, kunvenis por formi organizitajn armenajn trupojn.  Civiluloj, inkluzive de infanoj, helpis pri la penado ankaŭ, ĉar "Ĉaroj tiritaj de bovoj, [[akvobubalo]]j kaj bovinoj blokis la vojojn alportante manĝaĵojn, provizaĵojn, municiojn kaj volontulojn de la ĉirkaŭaĵo de Erevano"<ref>{{citaĵo el libro|familinomo=Bobelian|nomo=Michael|titolo=Children of Armenia: A Forgotten Genocide and the Century-long Struggle for Justice|eldoninto=Simon & Schuster|loko= Novjorko|jaro=2009|paĝo=34|isbn =978-1-4165-5725-8}}</ref>.

Antaŭ la fino de majo 1918, la armenoj povis venki la turkan armeon en la [[Batalo de Sardarapat|bataloj de Sardarapat]], Aparan kaj [[Batalo de Karakilizo|Karakilisa]] . Tiel, la 28an de majo 1918, la [[Armena Revolucia Federacio|daŝnaka]] gvidanto [[Aram Manugjan|Aram Manukjan]] deklaris la sendependecon de Armenio. Poste, Erevano fariĝis la ĉefurbo kaj la centro de la ĵus fondita [[Armena Respubliko (1918-1920)|Armena Demokratia Respubliko]], kvankam la membroj de la Armena Nacia Konsilio ankoraŭ restis en Tbiliso ĝis sia alveno en Erevano por formi la registaron en la somero de la sama jaro. Armenio fariĝis parlamenta respubliko kun kvar administraj dividoj. La ĉefurbo Erevano estis parto de la ''Ararata Provinco''. Tiutempe Erevano ricevis pli ol 75 000 rifuĝintojn el [[okcidenta Armenio]], kiuj postvivis la masakrojn faritajn de la otomanaj turkoj dum la [[Armena genocido]]<ref>Hovannisian. ''Armenia on the Road to Independence'', p. 193.</ref>.
[[Dosiero:May 28 1919 celebration Yerevan.jpg|eta|250px | Celebrado de la unua datreveno de la [[Armena Respubliko (1918-1920)|Armena Demokratia Respubliko]] en 1919]]
La 26an de majo 1919, la registaro aprobis leĝon por malfermi la [[Erevana Ŝtata Universitato|Erevanan Ŝtatan Universitaton]], kiu situis sur la ĉefa Astafjan (nun [[Strato Abovjan|Abovjan]]) strato de Erevano <ref>{{Citaĵo el la reto|familinomo=|nomo=|dato=|titolo=ФАКТЫ: Передача Иревана от Азербайджана Армении - 16 "за", 1 "против"|url=https://novosti.az/azerbaijan/3635.html|url-status=live|arkivurl=https://web.archive.org/web/20181102043115/http://novosti.az/azerbaijan/3635.html|arkivdato=2018-11-02|alirdato=|retejo=}}</ref>.

Post la subskribo de la [[Traktato de Sèvres]] en 1920, Armenio ricevis formalan internacian agnoskon. Usono, kaj ankaŭ multaj sudamerikaj landoj, oficiale malfermis diplomatiajn kanalojn kun la registaro de sendependa Armenio. Erevano ankaŭ malfermis reprezentantejojn en [[Unuiĝinta Reĝlando|Britio]], [[Italio]], [[Germanio]], [[Serbio]], [[Grekio]], [[Irano]] kaj [[Japanio]] .

Tamen, post la mallonga periodo de sendependeco, Erevano falis sub la bolŝevikojn , kaj Armenio estis integrigita en [[Soveta Rusio]] la 2an de decembro 1920. Kvankam naciismaj fortoj sukcesis repreni la urbon en februaro 1921 kaj sukcese liberigis ĉiujn malliberigitajn politikajn kaj militajn personojn, la la naciisma elito de la urbo denove estis venkita de la sovetiaj fortoj la 2an de aprilo 1921.

=== Soveta regado ===
[[Dosiero:The Soviet Union 1968 CPA 3672 stamp (David of Sassoun Monument in Yerevan (Yervand Kochar, 1959) and Ararat Mountains).jpg|eta|200ra|maldekstra|Poŝtmarko de 12 [[Sovetia rublo|kopekoj]] de 1968, kiuj memorigas la datrevenon 2750 de la erevana fondiĝo]]
La [[Ruĝa Armeo]] invadis Armenion la 29an de novembro 1920 ekde la nordoriento. La 2an de decembro 1920, Erevano kune kun la aliaj teritorioj de la Unua Respubliko Armenio, fariĝis parto de [[Rusia Soveta Federacia Socialisma Respubliko|Soveta Rusio]], konata kiel [[Armena Soveta Socialisma Respubliko]]. Tamen la [[Armena Soveta Socialisma Respubliko|Armena SSR]] iom poste formis la [[Transkaŭkaza Federacia Soveta Socialisma Respubliko|Transkaŭkazan FSSR]] kune kun la [[Kartvela Soveta Socialisma Respubliko]] kaj la [[Azerbajĝana Soveta Socialisma Respubliko]], inter 1922 kaj 1936.

Sub la sovetia regado, Erevano fariĝis la unua inter la urboj en Sovetunio, por kiu ĝenerala plano estis ellaborita. La "Ĝenerala Plano de Erevano" ellaborita de la akademiano [[Aleksandro Tamanjan|Aleksandero Tamanjan]], estis aprobita en 1924. Ĝi estis komence projektita por loĝantaro de 150 000 homoj. La urbo rapide transformiĝis je moderna industria metropolo kun pli ol unu miliono da homoj. Novaj edukaj, sciencaj kaj kulturaj institucioj estis fonditaj ankaŭ.
[[Dosiero:Erevan - La mère Arménie.JPG|eta|dekstre|[[Patrino Armenio]] starigita en 1967, anstataŭante la monumentan statuon de [[Josif Stalin]]]]
Tamanjan asimilis naciajn tradiciojn kun tiutempa urba konstrumanieroj. Lia projekto prezentis radian-ringan aranĝon, kiu kovris la ekzistantan urbon kaj enkorpigis grandan parton de sia ekzistanta stratplano. Rezulte de ĝi, multaj historiaj konstruaĵoj estis malkonstruitaj, inkluzive preĝejojn, moskeojn, la persan fortikaĵon, banejojn, bazarojn kaj [[karavanserajo]]jn . Multaj el la distriktoj ĉirkaŭ centra Erevano estis nomitaj laŭ iamaj armenaj komunumoj detruitaj de la otomanaj turkoj dum la [[Armena genocido]]. La distriktoj [[Arabkiro]], [[Malatjo-Sebastio|Malatio-Sebastio]] kaj [[Nork-Maraŝo|Nork Maraŝo]], ekzemple, ricevis la nomon de la urboj Arabkiro, Malatjo , Sebastjo kaj Maraŝo, respektive. Post la fino de [[Dua mondmilito|Dua Mondmilito]], germanaj militkaptitoj kutimis helpi en la konstruado de novaj konstruaĵoj kaj strukturoj, kiel ekzemple la ponto Kievjan <ref>{{citaĵo el libro|familinomo=Suny|nomo=Ronald Grigor|aŭtorligilo=Ronald Grigor Suny|titolo=The Revenge of the Past: Nationalism, Revolution, and the Collapse of the Soviet Union|url=https://archive.org/details/revengepastnatio00suny|url-access=limigita|eldoninto=Stanford University Press|jaro=1993|loko=[[Stanford]]|paĝo=[https://archive.org/details/revengepastnatio00suny/page/n144 122]|isbn=0-8047-2247-1}}</ref>.

Kun la paso de la jaroj, la centra distrikto [[Kentrono]] fariĝis la plej evoluinta areo en Erevano, io, kio kreis signifan breĉon kompare kun aliaj distriktoj de la urbo. La plej multaj el la instruaj, kulturaj kaj sciencaj institucioj centriĝis en la distrikto Kentrono.

En 1965, dum la memorfestoj de la kvindeka datreveno de la [[Armena genocido]], Erevano estis la loko de manifestacio, la unua tia manifestacio en Sovetunio, por postuli agnoskon de la genocido fare de la sovetaj aŭtoritatoj. En 1968, la 2,750-a datreveno de la urbo estis festita.

Erevano ludis ŝlosilan rolon en la armena nacia demokratia movado aperinta dum la [[Miĥail Gorbaĉov|Gorbaĉov]]-epoko de la 1980-aj jaroj. La reformoj de [[Glasnost]] kaj [[Perestrojko]] malfermis demandojn pri aferoj kiel la statuso de [[Montara Karabaĥo]], la medio, rusigo, koruptado, demokratio kaj eventuale sendependeco. Komence de 1988, preskaŭ unu miliono da armenoj el pluraj regionoj de Armenio okupiĝis pri manifestacioj pri ĉi tiuj temoj, centritaj en la Teatra Placo de la urbo (nuntempe [[Opero (Erevano)|Placo de Libereco]]).

=== Post la sendependeco ===
[[Dosiero:Yerevan at night.jpg|eta|dekstre|Nokta vido de Erevano en aŭtuno 2013]]
[[Dosiero:Elite Plaza Business Center at Night.jpg|eta|La nova aspekto de la Erevana urbocentro ĉe la komerca kaj negoca centro de la urbo]]
Post la [[dissolvo de Sovetunio]], Erevano fariĝis ĉefurbo de Armenio la 21an de septembro 1991 <ref name="BJFAO">{{citaĵo el la reto|url=http://www.bjfao.gov.cn/yhjw/famous/asia/11311.htm|2=titolo:埃里温|alirdato=2017-07-08|dato=2010-12-20|eldoninto=北京市人民政府外事办公室|lingvo=ĉina|titolo=Arkivita kopio|arkivurl=https://web.archive.org/web/20180704214212/http://www.bjfao.gov.cn/yhjw/famous/asia/11311.htm|arkivdato=2018-07-04}}</ref>.  Subteni provizojn de gaso kaj elektro montriĝis malfacila afero; konstanta elektro ne estis restarigita ĝis 1996 inter la kaoso de la malbone instigita kaj planita transiro al [[merkata ekonomio]].

Ekde 2000, centra Erevano transformiĝis je vasta konstruejo, kun gruoj starigitaj tra la tuta distrikto [[Kentrono]]. Oficiale la dudekopo de multetaĝaj konstruaĵoj estas parto de grandskalaj urboplanaj projektoj. Ĉirkaŭ 1,8 miliardoj da dolaroj elspeziĝis por tia konstruado en 2006, laŭ la nacia statistika servo. Prezoj por urbocentraj apartamentoj kreskis ĉirkaŭ dekoble dum la unua jardeko de la 21a jarcento. Multaj novaj stratoj kaj avenuoj estis malfermitaj, kiel la strato Argiŝti, strato Italio, avenuo Saralanĵ, avenuo Monte Melkonjan kaj [[Norda Avenuo (Erevano)|Norda Avenuo]].

Tamen, kiel rezulto de ĉi tiu ekprospero, la plimulto de la historiaj konstruaĵoj situantaj sur la centra [[strato Aram]] estis aŭ tute detruitaj aŭ transformitaj en modernajn loĝkonstruaĵojn per la konstruado de pliaj etaĝoj. Nur kelkaj strukturoj konserviĝis, ĉefe en la parto, kiu etendiĝas inter la [[strato Abovjan]] kaj [[avenuo Mesrop Maŝtoc]]<ref>{{citaĵo el libro|familinomo=Astourian |nomo=Stephan H. |titolo=From Ter-Petrosian to Kocharian: Leadership Change in Armenia |url=http://iseees.berkeley.edu/bps/publications/2000_04-asto.pdf |eldoninto=University of California, Berkeley |alirdato=29an de julio 2020 |jaro=2001 |ref=harv |arkiveurl=https://web.archive.org/web/20130620084455/http://iseees.berkeley.edu/bps/publications/2000_04-asto.pdf |arkivdato=20an de junio 2013|paĝo=44}}</ref>.

La unua grava post-sendependeca protesto en Erevano okazis en septembro 1996, post la anonco pri la venko de [[Levon Ter-Petrosjan]] en la prezidanta elekto. Gravaj opoziciaj partioj tiutempaj, solidigitaj ĉirkaŭ la eksa komitatano de Karabaĥo kaj eksa ĉefministro Vazgen Manukjan, organizis amasajn manifestaciojn inter la 23a kaj la 25a de septembro, pro akuzoj je fraŭdoj dum la balotadoj de Ter-Petrosjan{{sfn|Astourian|2001|p=45}}.
[[Dosiero:Aram street, government bld. no.3 Yerevan, Armenia (2015).jpg|eta|maldekstra|Vidaĵo de la centro de la urbo laŭ lastaj konstruaj ondoj]]
Ĉirkaŭ 200 000 homoj kolektiĝis en la Placo de Libereco por protesti kontraŭ la balotaj rezultoj. Post serio de tumultoj kaj perfortaj protestoj ĉirkaŭ la parlamento konstruanta la 25an de septembro, la registaro sendis tankojn kaj soldatojn al Erevano por plenumi la malpermeson de mitingoj kaj manifestacioj en la sekva tago.  Ĉefministro Vazgen Sargsjan kaj Ministro pri Nacia Sekureco [[Serĵ Sargsjan]] anoncis en la [[Publika Televido de Armenio]], ke iliaj respektivaj agentejoj malhelpis <ref>{{citaĵo el libro|titolo=Human rights watch world report 1997: events of 1996|jaro=1997|eldoninto=[[Human Rights Watch]]|loko=Novjorko|isbn=9781564322074|paĝo=198}}</ref> .

En februaro 2008, agitado en la ĉefurbo inter la aŭtoritatoj kaj opoziciaj manifestaciantoj gviditaj de eks-prezidanto Levon Ter-Petrosjan okazis post la armena prezidant-elekto en 2008. La eventoj rezultigis 10 mortojn kaj postan 20-tagan krizostaton deklaritan de prezidanto [[Robert Koĉarjan]]<ref name="Jeffries">{{citaĵo el libro|familinomo=Jeffries|nomo=Ian|titolo=The Caucasus and Central Asian Republics at the Turn of the Twenty-First Century: A guide to the economies in transition|url=https://archive.org/details/caucasuscentrala00jeff|jaro=2003|eldoninto=Routledge|loko=Novjorko|isbn=9780203358474|paĝo=[https://archive.org/details/caucasuscentrala00jeff/page/n67 57]}}</ref>.

En julio 2016, grupo de armitaj viroj nomantaj sin ''Sasna Crer'' sturmis policejon en la distrikto Erebuni de Erevano , prenante plurajn ostaĝojn, postulante la liberigon de opozicia gvidanto Ĵirajr Sefiljan kaj la eksiĝo de prezidanto Serĵ Sargsjan. El ili 3 policanoj estis mortigita kiel rezulto de la atako.  Multaj kontraŭregistaraj protestantoj aranĝis amaskunvenojn solidare kun la pafantoj.  Tamen, post 2 semajnoj da intertraktadoj, la krizo finiĝis kaj la pafantoj kapitulacis<ref>[http://www.azatutyun.am/a/27919472.html Մահացել է ՊՊԾ գնդի տարածքի գրավման ժամանակ վիրավորված ոստիկանը]</ref>.

== Geografio kaj klimato ==
[[Dosiero:YerevanAerial.jpg|eta|250ra|Erevano je 20 km alte, nordokcidente]]
Erevano troviĝas en orienta Armenio, en la nordorienta zono de la valo de la monto [[Ararato]]. La supra parto de la urbo estas ĉirkaŭata de montaro en tri punktoj, dume la suda parto troviĝas la bordoj de [[rivero Hrazdan]], kiu enfluas en la [[rivero Arakso]]. La rivero Hrazdan dividas la urbon en du partoj. La urba alteco estas inter 900 kaj 1300 m.
[[Dosiero:Hrazdanatproshian.jpg|maldekstra|200ra|eta|[[Rivero Hrazdan]]]]
Ĉar Erevano estas la ĉefurbo de la lando, ĝi ne apartenas al iu ajn ''[[provinco|marzo]]''. Malgraŭ tio, ĝi estas ĉirkaŭata de la sekvaj ''marzoj'': [[Kotajko]] (norde), [[Ararato]] (sude), [[Armaviro (provinco)]] (sudokcidente) kaj [[Aragacotno]] (nordokcidente).

La [[klimato]] de Erevano estas kontinenta, kun sekaj kaj varmaj someroj kaj malvarmaj kaj [[Neĝo|neĝa]] vintroj. La [[temperaturo]] en [[aŭgusto]] atingas {{GdC|40}}, dume en [[januaro]], la plej malvarma [[monato]] ĝi povas atingi {{GdC|−15}} ({{GdF|5}}). La pluvado estas malofta, kun mezuma ĉiujara pluvado de 350&nbsp;mm.

== Politiko ==
=== Ĉefurbo ===
Erevano estas la ĉefurbo de [[Armenio]] ekde la [[Armena Demokratia Respubliko|Unua Respubliko]] en [[1918]]. Tiam, malgranda ĉefurbo de la armena regno situanta en la plataĵo ĉe la monto [[Ararato]], antikva tero de la armenoj, tial evidentiĝas ĝia altrudo kiel ĉefurbo de la juna respubliko.

Malgraŭ tio ke Armenio perdas sian sendependon kaj estas aneksata al Sovetio kiel [[Armena Soveta Socialista Respubliko]], Erevano restas kiel ĉefurbo kaj gastas la politikajn instituciojn de la respubliko. En [[1991]], post la fondiĝo de la tria armena respubliko, Erevano restas kiel la politika centro kaj arigas ĉiujn naciajn instituciojn: parlemento, ministerioj, prezidenta palaco, publikaj organismoj kaj juraj institucioj.

=== Municipo ===
[[Dosiero:Police-erevan.jpg|eta|maldekstra|270ra|Aŭtoj de la municipa polico de Erevano]]
La [[Konstitucio]] de la Armena Respubliko, adoptata la [[5-a de julio]] [[1995]] ne inkluzivas Erevanon inter la ''[[provinco|marzoj]]'' de la lando.<ref>http://www.parliament.am/legislation.php?sel=show&ID=2425&lang=eng</ref> Ĝi estas aparta administra regiono kvankam ĝia regado similas al la cetero de la marzoj sed kun kelkaj specifaĵoj.<ref name="parliament.am"/>

La administra aŭtoritato de Erevano estas reprezentata de:
* La urbestro, nomumata de la prezidento (kiu povas ankaŭ lin/ŝin forigi) laŭ propono de la unua ministro, ĉirkaŭata de kvar sekretarioj kiuj gvidas 11 sektorojn (i.a. financo, transporto, dungado, kulturo, edukado, ktp.),<ref>http://www.yerevan.am/index.php?.</ref>
* la Konsilio de Erevano, kiu arigas sub la aŭtoritateco de la urbestro la distriktestrojn,<ref>http://www.parliament.am/legislation.php?sel=show&ID=1305&lang=eng</ref>
* Dek du distriktoj, ĉiu distrikto havas sian propran distriktestron kaj ĝian konsilion sub la gvidado de la urbestro. Entute, Erevano havas ĉefan urbodomon kaj etan urbodomon po distrikto.

La lasta modifado de la Konstitucio ([[27-a de novembro]] [[2005]]) transformis la urbon en ''komunumo'' ; la [[konstitucio]] disponigas de tiam ke tiu komunumo devas esti regata de urbestro rekte aŭ nerekte elektata, kaj ke ĝi devas esti regata per specifa leĝo,<ref>http://www.parliament.am/legislation.php?sel=show&ID=1&lang=eng.</ref> la ''leĝo rilate al Erevano''. Tiu leĝo estis aprobata fine de [[2008]] kaj ratifita de la respublika prezidento la [[15-a de januaro]] [[2009]]; ĝi antaŭvidas la elektadon de urbestro fare de la [[Dosiero:Yerevan Ararat by Nerses.jpg|dekstra|eta|270ra|Erevano kaj Ararato fone]]Municipa Konsilio por kvarjara regadperiodo kaj lia/ŝia anstataŭo inter la 12 vic-urbestroj el la dekdu dependaj distriktoj de la urbo.<ref>http://www.a1plus.am/en/?page=issue&iid=68225 {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20090309080633/http://www.a1plus.am/en/?page=issue&iid=68225 |date=2009-03-09 }}.</ref> Laŭ tiu leĝo, la Konsilio estos renovigata dum la elektadoj de la [[31-a de majo]] [[2009]], ĝi konsistos el 65 membroj kaj estos elektata la urbestro el ĝia sino.<ref>http://www.reporter.am/go/article/2009-02-27-yerevan-to-elect-a-city-council-for-the-first-time {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20140812173143/http://www.reporter.am/go/article/2009-02-27-yerevan-to-elect-a-city-council-for-the-first-time |date=2014-08-12 }}.</ref>

Hambartsum Galstjan estis la lasta urbestro de la [[Armena Soveta Socialista Respubliko]] kaj la unua de la sendependa Armenio. Ekde la sendependo en [[1991]], ok urbestroj sukcediĝis. Jervand Zaharjan estis la urbestro en 2003 ĝis marto 2009,<ref>http://www.yerevan.am/index.php?page=communities.</ref> dato kiam la prezidanto [[Serĵ Sargsjan]] anstataŭas lin per Gagik Beglarjan kiel antaŭvido al la municipa balotado la [[31-a de majo]].<ref>http://www.armenews.com/article.php3?id_article=49675 {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20120111074420/http://www.armenews.com/article.php3?id_article=49675 |date=2012-01-11 }}.</ref>

Krom la nacia kaj strata polico, Erevano havas municipan policon. Tiuj tri policaj organismoj okupiĝas pri la ordo en la urbo per opa laborado.

=== Distriktoj ===
Erevano dividiĝas en [[12]] [[distrikto]]j (Համայնք).<ref>http://www.yerevan.am/index.php?page=mayor {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20180619140734/http://www.yerevan.am/index.php?page=mayor |date=2018-06-19 }}.</ref>

Ĉiu distrikto estas subdividata en kvartalojn (Թաղամաս). Unu distrikto povas havi ĝis sep kvartalojn.

[[Dosiero:Districts-erevan.jpg|eta|360ra|dekstra|La 12 distriktoj de Erevano]]
{| class="wikitable"
|+ '''Distriktoj kaj kvartaloj de Erevano'''
! Distriktoj (Համայնք)
! Loĝantaro
! Areo
! Kvartaloj (Թաղամաս)
|-----
| [[Aĵapnjako]]<br />Աջափնյակ
| <center>125;800</center>
| <center>25,68&nbsp;km</center>
| Aĵapnjako, Noraŝeno, Nazarbekiano, Silikiano,<br /> Lukaŝino, Haĝtanako, Vahaknio
|-{{GrizaLinio}}
| [[Arabkiro]]<br />Արաբկիր
| <center>150&nbsp;200</center>
| <center>12,35&nbsp;km</center>
| Nor Arabkir, Aygedsor
|-----
| [[Avano]]<br />Ավան
| <center>50&nbsp;400</center>
| <center>8,37&nbsp;km</center>
| Avano, Avan-Areŝo 1 et 2
|-{{GrizaLinio}}
| [[Davtaŝeno]]<br />Դավթաշեն
| <center>50&nbsp;500</center>
| <center>6,71&nbsp;km</center>
| Davtachen, Narek
|-----
| [[Erebuno]]<br />Էրեբունի
| <center>126&nbsp;200</center>
| <center>48,41&nbsp;km</center>
| Erebuno, Nor-Areŝo, Sari-Taĝo, Vardaŝeno,<br /> Muŝavano, Verin-Hraŝeno
|-{{GrizaLinio}}
| [[Kanaker-Zejtuno]]<br />Քանաքեր-Զեյթուն
| <center>102&nbsp;700</center>
| <center>8,10&nbsp;km</center>
| Kanakero, Nor-Zejtuno
|-----
| [[Kentrono]]<br />Կենտրոն
| <center>179&nbsp;100</center>
| <center>14,20&nbsp;km</center>
| Pokr-Kentrono, Noragjuĝo, Nor-Kilikio, Ajgestano,<br /> Kondo
|-{{GrizaLinio}}
| [[Malatjo-Sebastio]]<br />Մալաթիա-Սեբաստիա
| <center>158&nbsp;700</center>
| <center>25,80&nbsp;km</center>
| Nor-Malatjo, Nor-Sebastio, Zoravar-Antraniko,<br /> Ŝahumiano, Araratiano
|-----
| [[Nork-Maraŝo]]<br />Նորք-Մարաշ
| <center>14&nbsp;600</center>
| <center>4,60&nbsp;km</center>
| Norko, Nor-Maraŝo
|-{{GrizaLinio}}
| [[Nor-Norko]]<br />Նոր Նորք
| <center>132&nbsp;100</center>
| <center>14,47&nbsp;km</center>
| Nor-Norko
|-----
| [[Nubaraŝeno]]<br />Նուբարաշեն
| <center>9&nbsp;300</center>
| <center>18,11&nbsp;km</center>
| Nubaraŝeno
|-{{GrizaLinio}}
| [[Ŝengavito]]<br />Շենգավիթ
| <center>146&nbsp;100</center>
| <center>4,05&nbsp;km</center>
| Nerkin-Ŝengavito, Verin-Ŝengavito, Koĝbo,<br /> Nerkin-Ĉarbaĥo, Verin-Ĉarbaĥo, Noragavito
|}

== Loĝantaro ==
En la komenco ĝi estis eta vilaĝo, sed kun la paso de la tempo kaj diversaj historiaj okazintaĵoj, Erevano fariĝas ĉefurbo de Armenio, granda urbo kun pli ol unu miliono da loĝantoj. Tamen, en [[1827]] la urbo nur havis 6 publikajn parkojn, 851 vendejojn, 7 [[karavangastejo]]jn, 10 banejojn kaj 1&nbsp;736 ŝtonajn domojn. En [[1989]] la erevana loĝantaro estas la triono de la tuta enlanda armena loĝantaro.

Ĝis la [[Perestrojko]] kaj falo de [[Sovetunio]] en 1991, la loĝantaro estis plimulte [[armenoj]] sed ankaŭ estis gravaj malplimultoj de [[rusoj]], [[kurdoj]], [[azeroj]] kaj [[persoj]]. La tuta azera malplimulto malaperis por la milito pro la [[Montara Karabaĥo]] inter [[1988]] kaj [[1994]], kaj la ekonomia krizo de la 90-aj jaroj forfuĝigas grandan parton de la rusoj. Hodiaŭ, la erevananoj estas ĉefe armenoj.

Kiel en la cetero de la lando kaj de aliaj eksaj sovetaj respublikoj, multaj personoj foriris al la eksterlando (ĉefe al [[Eŭropo]] kaj [[Nord-Ameriko]]) pro la ekonomia krizo..<ref>http://docs.armstat.am/census/pdfs/12.pdf {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20080910034121/http://docs.armstat.am/census/pdfs/12.pdf |date=2008-09-10 }}.</ref> La tuta erevana loĝantaro estis 1&nbsp;245&nbsp;700 en [[2006]] laŭ la erevana urbodomo.

Erevananoj (''jerevanciner'') ĝenerale uzas la [[Erevana dialekto|Erevanan dialekton]], [[Orient-armena lingvo|orientan armenan dialekton]] plej probable formita dum la 13-a jarcento. Ĝi estas nuntempe parolata en Erevano kaj ĉirkaŭe, inkluzive de la urboj [[Eĉmiadzin]] kaj [[Aŝtarako]]. Vortoj el la [[Klasika armena lingvo]] (''[[Grabaro|Grabar]]'') konsistigas signifan parton de la vortprovizo de la dialekto.  Laŭlonge de la historio, ĝi estis influita de pluraj lingvoj, precipe rusa kaj persa kaj pruntaj vortoj havas signifan ĉeeston en ĝi hodiaŭ. Ĝi estas nuntempe la plej disvastigita armena dialekto en la regiono.

<center><timeline>
Colors=
  id:lightgrey value:gray(0.9)
  id:darkgrey  value:gray(0.7)
  id:sfondo value:rgb(1,1,1)
  id:barra value:rgb(0.6,0.7,0.8)

ImageSize = width:550 height:373
PlotArea = left:50 bottom:50 top:30 right:30
DateFormat = x.y
Period = from:0 till:1300000
TimeAxis = orientation:vertical
AlignBars = justify
ScaleMajor = gridcolor:darkgrey increment:500000 start:0
ScaleMinor = gridcolor:lightgrey increment:100000 start:0
BackgroundColors = canvas:sfondo

BarData=
  bar:1827 text:1827
  bar:1890 text:1890
  bar:1917 text:1917
  bar:1926 text:1926
  bar:1939 text:1939
  bar:1970 text:1970
  bar:1975 text:1975
  bar:1979 text:1979
  bar:1989 text:1989
  bar:1998 text:1998
  bar:2003 text:2003
  bar:2006 text:2006
  bar:2007 text:2007

PlotData=
  color:barra width:20 align:left

  bar:1827 from:0 till: 10000
  bar:1890 from:0 till: 12500
  bar:1917 from:0 till: 34000
  bar:1926 from:0 till: 65000
  bar:1939 from:0 till: 204000
  bar:1970 from:0 till: 767000
  bar:1975 from:0 till: 899000
  bar:1979 from:0 till: 1019000
  bar:1989 from:0 till: 1201539
  bar:1998 from:0 till: 1249200
  bar:2003 from:0 till: 1091235
  bar:2006 from:0 till: 1104900
  bar:2007 from:0 till: 1107800

PlotData=

  bar:1827 at: 10000 fontsize:S text: 10000 shift:(-8,5)
  bar:1890 at: 12500 fontsize:S text: 12500 shift:(-10,5)
  bar:1917 at: 34000 fontsize:S text: 34000 shift:(-10,5)
  bar:1926 at: 65000 fontsize:S text: 65000 shift:(-10,5)
  bar:1939 at: 204000 fontsize:S text: 204000 shift:(-10,5)
  bar:1970 at: 767000 fontsize:S text: 767000 shift:(-10,5)
  bar:1975 at: 899000 fontsize:S text: 899000 shift:(-10,5)
  bar:1979 at: 1019000 fontsize:S text: 1019000 shift:(-10,5)
  bar:1989 at: 1201539 fontsize:S text: 1201539 shift:(-10,5)
  bar:1998 at: 1249200 fontsize:S text: 1249200 shift:(-10,5)
  bar:2003 at: 1091235 fontsize:S text: 1091235 shift:(-10,5)
  bar:2006 at: 1104900 fontsize:S text: 1104900 shift:(-10,5)
  bar:2007 at: 1107800 fontsize:S text: 1107800 shift:(-10,5)

TextData=
  fontsize:S pos:(50,20)
  text:  demografia evoluo de Erevano inter 1827 kaj 2007
</timeline></center>

=== Etnoj ===
Erevano estis loĝata unue de armenoj kaj restis homogena ĝis la 15-a jarcento. La loĝantaro de la Fortikaĵo Erivan, fondita en la 1580-aj jaroj, estis ĉefe kunmetita de islamaj soldatoj, ĉirkaŭkalkulita du ĝis tri mil.  La urbo mem estis ĉefe loĝata de armenoj. Franca vojaĝanto Jean-Baptiste Tavernier, kiu vizitis Erevanon eble ĝis ses fojojn inter 1631 kaj 1668, deklaras ke la urbo estas ekskluzive loĝita de armenoj. La demografio de la regiono ŝanĝiĝis pro serio de militoj inter la Otomana, Irana kaj Rusa imperioj. Ekde la frua 19-a jarcento, Erevano havis islaman plimulton.

Ĝis sovetiigo de Armenio, Erevano estis multkultura urbo, ĉefe kun armena kaj "kaŭkaza tatara" (nuntempa [[Azerioj|azera]]) popoloj. Post la [[Armena genocido]] multaj rifuĝintoj de tio, kion la armenoj nomas [[Okcidenta Armenio]] (nuntempe Turkio, tiama Otomana Imperio ) eskapis al [[Orienta Armenio]]. En 1919, ĉirkaŭ 75.000 armenaj rifuĝintoj de la Otomana Imperio alvenis al Erevano, plejparte el la regiono [[Vaspurakano]] (urbo [[Van]] kaj ĉirkaŭaĵoj ). Signifa parto de ĉi tiuj rifuĝintoj mortis pro tifo kaj aliaj malsanoj <ref name="Karapetyan 1600-1724">M. Karapetyan (1986) "[http://hpj.asj-oa.am/4534/ The Dynamics of the Number and Ethnic Structure of the Population of Yerevan in 1600–1724] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20180928122212/http://hpj.asj-oa.am/4534/ |date=2018-09-28 }}" ''[[Patma-Banasirakan Handes]]''. pp. 95–109. {{ISSN|0135-0536}}</ref>.

De 1921 ĝis 1936, ĉirkaŭ 42,000 etnaj armenoj de [[Armenoj en Irako|Irako]], [[Armenoj en Turkio|Turkio]], [[Armenoj en Irano|Irano]], [[Armenoj en Grekio|Grekio]], [[Armenoj en Sirio|Sirio]], [[Armenoj en Francio|Francio]], [[Armenoj en Bulgario|Bulgario]] ktp. iris al [[Armena Soveta Socialisma Respubliko|sovetia Armenio]], kun la plej multaj el ili ekloĝantaj en Erevano. La dua ondo de repatriigo okazis de 1946 ĝis 1948, kiam ĉirkaŭ 100.000 etnaj armenoj de Irano, Sirio, Libano, Grekio, Bulgario, [[Armenoj en Rumanio|Rumanio]], [[Armenoj en Kipro|Kipro]], [[Armenoj en Palestino|Palestino]], Irako, [[Armenoj en Egiptio|Egiptio]], Francio, [[Armenoj en Usono|Usono]] ktp. translokiĝis al sovetia Armenio, el kiuj la plejmulto ekloĝis en Erevano. Tiel, la etna konsisto de Erevano fariĝis pli unueca dum la unuaj 3 jardekoj en Sovetunio. Fine de la 1980-aj jaroj kaj komence de la 1990-aj jaroj, la ceteraj 2 000 [[Azerioj|azeroj]] forlasis la urbon, pro la konflikto de [[Montara Karabaĥo]].

=== Religio ===
==== Armena Apostola Eklezio ====
[[Dosiero:Katedralo Sankta Sarkis.jpg|maldekstra|eta|[[Katedralo Sankta Sarkis]], sidejo de la [[Ararata Pontifika Diocezo]].]]
La [[Armena Apostola Eklezio]] estas la superrega religio en Armenio. La preĝejo Sanktaj Paŭlo kaj Petro de la 5-a jarcento malkonstruita en novembro 1930 de la sovetianoj, estis unu el la plej fruaj preĝejoj iam ajn konstruitaj en regiono [[Erebuno|Erebuni]]-Erevano. Multaj el la praaj armenaj kaj mezepokaj preĝejoj de la urbo estis detruitaj de la sovetianoj en la 1930-aj jaroj dum la [[Granda purigo|Granda Purigo]].
La reguliga korpo de la armena eklezio en Erevano estas la [[Ararata Pontifika Diocezo]], kie la [[Katedralo Sankta Sarkis]] estas la sidejo de la diocezo. Ĝi estas la plej granda diocezo de la Armena Eklezio kaj unu el la plej malnovaj diocezoj en la mondo, kovranta la urbon Erevano kaj la [[Ararato (provinco)|Araratan Provincon]] de Armenio.
Erevano nuntempe estas hejmo de la plej granda armena preĝejo en la mondo, la [[Katedralo Sankta Gregorio la Iluminanto|Katedralo de Sankta Gregorio la Iluminanto]]. Ĝi estis konsekrita en 2001, dum la 1700-a datreveno de la fondiĝo de la Armena Eklezio kaj la adopto de kristanismo kiel la nacia religio en Armenio.
Erevano havas 17 aktivajn armenajn preĝejojn same kiel kvar kapelojn.

==== Rusa Ortodoksa Eklezio ====
[[Dosiero:St. Nikolai.png|eta|250px | Rusa katedralo de Sankta Nikolaj, detruita en 1931]]
Post la kapto de Erevano fare de la rusoj kiel rezulto de la rusa-persa milito de 1826–1828, multaj rusaj ortodoksaj preĝejoj estis konstruitaj en la urbo sub la ordonoj de la rusa komandanto generalo Ivan Paskeviĉ . La Katedralo Sankta Nikolao malfermita dum la dua duono de la 19-a jarcento, estis la plej granda rusa preĝejo en la urbo. La Preĝejo de la Propeto de la Sankta Dipatrino estis malfermita en 1916 en [[Kanaker-Zejtuno|Kanaker-Zejtun]].
Tamen plej multaj preĝejoj estis fermitaj aŭ malkonstruitaj de la sovetianoj dum la 1930-aj jaroj. La Katedralo Sankta Nikolao estis tute detruita en 1931, dum la Preĝejo de la Propeto de la Sankta Dipatrino estis fermita kaj transformita unue en magazenon kaj poste en klubon por la militistaro. Diservoj rekomencis en la preĝejo en 1991, kaj en 2004 aldoniĝis kupolo kaj sonorilturo al la konstruaĵo. En 2010 okazis la pionira ceremonio de la nova rusa ortodoksa preĝejo Sankta Kruco kun la ĉeesto de patriarko [[Cirilo la 1-a]] de Moskvo . La preĝejo estis fine konsekrita la 7an de oktobro 2017, kun la ĉeesto de [[Katolikoso de Armenio|Katolikoso]] [[Garegino la 2-a]], rusaj episkopoj kaj la eklezia bonfaranto Ara Abramjan .

[[Dosiero:Synagogue in Yerevan 06.JPG|maldekstra|eta|Sinagogo en Erevano.]]

==== Aliaj religioj ====
Laŭ Ivan Chopin, estis ok moskeoj en Erevano meze de la 19-a jarcento. La [[Blua Moskeo (Erevano)|Blua Moskeo de Erevano]], el la 18a jarcento, estis reestigita kaj remalfermita en la 1990-aj jaroj, kun irana financado, kaj estas nuntempe la nura aktiva moskeo en Armenio, plejparte servante la iranajn loĝantojn kaj vizitantojn.
Erevano estas hejmo de etaj [[Jezidoj|jezida]], [[Molokanismo|molokana]], novpagana, [[Bahaismo en Armenio|bahaa]] kaj [[Judoj en Armenio|juda]] komunumoj, kun la juda komunumo reprezentata de la Juda Konsilio de Armenio. Diversaj netriunuaj komunumoj, konsiderataj danĝeraj sektoj de la [[Armena Apostola Eklezio]], ankaŭ troviĝas en la urbo, inkluzive de [[Atestantoj de Jehovo]], [[Mormonoj]], [[Adventistoj de la Sepa Tago]] kaj Vorto de Vivo .

== Ekonomio ==
=== Industrio ===
[[Dosiero:Yerevan city hall, vodka & brandy factory.jpg|eta|maldekstre|[[Erevana Ararat Brando-Fabriko]] (maldekstre)]]
la urbo Erevano en la ĉiujara totala industria produkto de Armenio kontribuas kun ĉirkaŭ 41%. La industrio de Erevano estas sufiĉe diversigita inkluzive de kemiaĵoj, primaraj metaloj kaj ŝtalproduktoj, maŝinaro , kaŭĉukaj produktoj, plastaĵoj, tapiŝoj kaj teksaĵoj, vestaĵoj kaj ŝuoj, juvelaĵoj, lignoproduktoj kaj mebloj, konstrumaterialoj kaj ŝtonprilaborado, alkoholaj trinkaĵoj, minerala akvo, laktaĵoj kaj prilaboritaj manĝaĵoj. Kvankam la ekonomia krizo de la 90-aj jaroj detruis la industrion de la lando, pluraj fabrikoj restis ĉiam funkciantaj, precipe en la petrolkemia kaj la aluminia sektoroj.

Armenaj trinkaĵoj, precipe armena konjako kaj biero, havas tutmondan famon. Tial, Erevano estas hejmo de multaj ĉefaj entreprenoj de Armenio kaj Kaŭkazo por produktado de alkoholaj trinkaĵoj, kiel ekzemple la Erevana Fabriko de Brando Ararat, ''Yerevan Brandy Company'' , Erevana Ĉampana VinFabriko , "Biero de Erevano" (Kilikia Beer) bierfarejo, Armco Branda Fabriko, Proŝjan-Branda Fabriko kaj Astafjana Vina-Branda Fabriko. La 2 tabakproduktantoj en Erevano estas la kompanioj "Cigaronne" kaj "Grand Tabak".
[[Dosiero:Yerevan Brandy Company (2008).jpg|eta|250ra|Erevana Brando-kompanio]]
Tapiŝa industrio en Armenio havas profunde enradikiĝintan historion kun antikvaj tradicioj, sekve, tapiŝa produktado estas sufiĉe disvolvigita en Erevano kun tri ĉefaj fabrikoj, kiuj ankaŭ produktas manfaritajn tapiŝojn. La fabriko "Megerian Carpet" estas la ĉefa en ĉi tiu sektoro.

Aliaj ĉefaj plantoj en la urbo inkluzivas la kemian kaj kaŭĉukan fabrikon "Nairit", fabrikon de aluminio Rusal Armenal, fabrikoj de armen-kanadaj sukeraĵejoj "Grand Candy", ĉokoladfabriko "Arcolad", fabriko "Marianna" por laktaĵoj, "Grupo Talgrig" por tritikaj kaj farunaj produktoj, "Shant" glaciaĵfabriko, "Crown Chemicals" por farboj, "ATMC" Travertina mina kompanio, Yerevan Watch Factory "AWI-horloĝoj", Yerevan Jewellry Plant, kaj la mineralakvaj fabrikoj de "Arzni", " Sil ", kaj" Dilijan Frolova ".

Manĝaĵoj inkluzivas prilaboritajn viandojn, ĉiajn konservaĵojn, tritikon kaj farunon, dolĉaĵojn kaj ĉokoladon, sekajn fruktojn, nealkoholaĵojn kaj trinkaĵojn. Konstrumaterialoj ĉefe inkluzivas [[travertino]]n, dispremitajn ŝtonojn, asfalton kaj asfaltan betonon.

=== Konstruado ===
[[Dosiero:Pavstos Buzand street 2015, Yerevan (1).jpg|eta|maldekstre|Konstruaĵo el la 19a jc. en la urbocentro, remodeligita kun modernaj aldonaĵoj]]
La konstrua sektoro spertis signifan kreskon dum la unua jardeko de la 21a jarcento.  Ekde 2000, Erevano atestis masivan konstruan eksplodon, financitan plejparte de armenaj milionuloj de Rusio kaj Usono, kun vasta kaj kontestata renoviga procezo en kiu multaj konstruaĵoj de la 18-a kaj 19-a jarcentoj estis malkonstruitaj kaj anstataŭigitaj per novaj konstruaĵoj. Ĉi tiu kresko kuniĝis kun signifa kresko de nemoveblaĵoj.<ref>{{citaĵo el la reto|url=http://www.caucaz.com/home/breve_contenu.php?id=451|titolo=Haroutiun Khatchatrian, " Un ambitieux agenda économique pour l'Arménie: Le nouveau gouvernement pourra-t-il relever le défi ? " sur ''Caucaz.com'', 18an de julio 2007|alirdato=26an de majo 2008|lingvo=franca}}</ref>

Multaj gravaj konstruprojektoj estis faritaj en Erevano, kiel la [[Norda Avenuo (Erevano)|Norda Avenuo]] kaj la rehabilitado de ''Malnova Erevano'' ĉe la [[strato Aram]]. La Norda Avenuo finiĝis kaj estis malfermita en 2007, dum la projekto ''Malnova Erevano'' ankoraŭ estas prilaborata. En la lastaj jaroj, la urbocentro ankaŭ spertis gravan vojan rekonstruadon, same kiel la renovigon de la [[Placo de la Respubliko (Erevano)|Placo de la Respubliko]], financita de la uson-armena milionulo Kirk Kerkorian. Aliflanke, la argentina armena komercisto [[Eduardo Eurnekián|Eduardo Eurnekian]] transprenis la flughavenon, dum la kaskada disvolva projekto estis financita de la usona armena milionulo Gerard L. Cafesjian .

Tamen la sektoro grave falis antaŭ la fino de la unua jardeko de la 21-a jarcento, sekve de la tutmonda nemoveblaĵa krizo en 2007-2009. En 2013, Erevano regis pli ol 58% de la ĉiujara totala konstrua sektoro de Armenio.

[[Dosiero:Pavstos Byuzand street.jpg|eta|250px | Historiaj distriktoj estis malkonstruitaj kaj anstataŭitaj per modernaj konstruaĵoj]]
En februaro 2017, la urba disvolva komitato de la registaro malkaŝis siajn planojn por la venontaj gravaj konstruaj projektoj en la urbo. Kun totala kosto de 300 milionoj da usonaj dolaroj, nova komerca distrikto altiĝos en la centro de la urbo, por anstataŭigi la nunan butikan regionon Firdusi.  La komitato ankaŭ anoncis la konstruadon de etnografia loĝdistrikto ''Noj'' ([[Noa]]) ĉe la okcidenta ĉirkaŭaĵo de distrikto Kentrono, kun proksimuma kosto de 100 milionoj da usonaj dolaroj <ref>[http://www.mediamax.am/am/news/yerevan/22169/ «Նոյ» թաղամասը կարժենա $ 100 մլն]</ref>.

==== Publikaj plibonigaĵoj ====
La [[strato]]j, [[ponto]]j, publikaj [[parko]]j, [[fervojo]]j (i.a.) kiuj estis forlasataj dum la 90-aj jaroj pro la ekonomia krizo, denove estas riparataj iom post iom kaj novaj stratoj estas konstruataj, post kelkaj jaroj. Nuntempe la ekonomio estas pli prospera, la investaĵoj pliiĝas kaj la riparado kaj kreado de novaj servoj estas bezonataj por rekuperi forlasatan sektoron post 15 jaroj.

=== Turismo ===
[[Dosiero:Erevan - Vernissage 01.JPG|eta|250ra|''Bazaro'' de Erevano]]
Turismo en Armenio evoluas jaron post jaro kaj la ĉefurbo Erevano estas unu el la gravaj turismaj celoj. La urbo havas la plimulton de luksaj hoteloj, modernaj restoracioj, drinkejoj kaj noktokluboj. La [[flughaveno Zvartnoco]] ankaŭ faris renovigan projektojn kun la kreskanta nombro da turistoj vizitantaj la landon. Multaj lokoj en Erevano estas allogaj por turistoj, kiel ekzemple la dancaj fontanoj de la Placo de la Respubliko, la Operejo, la Kaskado-komplekso, la ruinoj de urarta [[Erebuno]], la historia loko de Karmir Blur ( Teishebaini), ktp. La hotelo Armenia [[Marriott]] situas en la koro de la urbo ĉe Placo de la Respubliko, dum aliaj gravaj hotelĉenoj ankaŭ estas en la urbocentro, kiel ekzemple la Ora Tulipo Yerevan Hotel kaj Congress Hotel. Antaŭnelonge, novaj luksaj hoteloj estis inaŭguritaj en la kvartalo Silikjan de la distrikto Aĵapnjak.

Erevano mem, inspiras fremdulojn viziti la urbon por ĝui la miraklan vidon de la biblia monto [[Ararato]], ĉar la urbo situas sur la piedoj de la monto formante la formon de romia amfiteatro. Ekzistas amaso da historiaj ejoj, preĝejoj kaj citadeloj en areoj kaj regionoj ĉirkaŭante la urbon (Garni, Zvartnoco, Ĥor-Virapo, ktp.).

Aliflanke, vizitantoj kaj turistoj povas ĝui la ĉarmajn noktojn de Erevano kun gamo de pluraj specoj de restoracioj, strato-kafejoj, tetrinkejoj, kazinoj, drinkejoj, diskotekoj, noktokluboj kaj karaokeejoj.
[[Dosiero:Armenia Garni side.jpg|eta|maldekstra|250ra|Garni, proksime de Erevano]]
Kun ĉ. {{formatnum:380000}} vizitantoj en [[2006]] kaj pli ol {{formatnum:450000}} antaŭviditaj en [[2007]],<ref>[https://web.archive.org/web/20120124121047/http://www.armenews.com/article.php3?id_article=33635 Krikor Amirzayan, « Les autorités arméniennes prévoient 450&nbsp;000 touristes en Arménie pour 2007 », en ''Nouvelles d'Arménie'', la 28-an de julio 2007 (arkivigite)].</ref> Armenio plifortigas la enlandan [[turismo]]n. La unua urbo kiu profitas la alvenon de amasaj tursimaj grupoj aŭ unuopuloj estas Erevano kie troviĝas la ĉefaj kulturaj institucioj. La dizajno de [[hotelo]]j, [[restoracio]]j (kiuj multe pliiĝas dum la lastaj kvin jaroj), la [[flughaveno]] estis ampleksigata, novaj amuzparkoj estas konstruataj kaj multnombraj vojaĝagentejoj kaj turismaj oficejoj. La pliiĝo de [[taksio]]j kaj prestiĝaj vendejoj estas la nerekta konsekvenco de la turisma ekspansio.

==== Komerco ====
Armenio, ĉiutage alproksimiĝas al la okcidenstila ekonomika sistemo, la surstrataj bazaroj kaj komercaj centroj aperas en la tuta urbo. Ĉiuj grandaj markoj estas reprezentataj en Erevano: [[Armani]], [[Adidas]], [[Lacoste]], [[Puma]], [[Levi's]], [[Naf Naf]], [[Lucky-Goldstar|LG]], [[Philips]] kaj [[Hertz]].<ref>{{Citaĵo el la reto |url=http://www.armeniainfo.am/activities/?section=boutiques&page=1 |titolo=Arkivita kopio |alirdato=2009-04-22 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20090308125219/http://www.armeniainfo.am/activities/?section=boutiques&page=1 |arkivdato=2009-03-08 }}</ref>

==== Servoj ====
En [[2001]] la kontribuo de Erevano en la nacia sektoro de servoj altiĝis al 76,3 %.<ref name="PRSP"/>

Erevano gastigas la sidejojn de la ĉefaj enlandaj naciaj amaskomunikiloj: presaĵoj (''Armenian liberty'', ''Azg'', ktp.), radioj <ref>http://radiostationworld.com/Locations/Armenia/Radio.asp.</ref> (''Nacia Armena Radio'',<ref>http://www.armradio.am/.</ref> ''Radio 2'', ''Radio VEM'',<ref>http://www.vem.am/?go=news|titre=Radio VEM.</ref> ''Radio Van'',<ref>http://www.radiovan.am/.</ref> ''City FM'', ''Radio Aurora'',<ref>http://www.radioaurora.am/.</ref> ''RFI'', ktp.) kaj televidkanaloj ([[Armenio 1]], [[Armenio TV]], ''Erevano TV'', ktp.).

La bonaj studoj kaj kleriĝo de la loĝantaro kaj la malaltaj salajroj forte allogas la eksterlandajn investantojn. La informadiko, inter aliaj, en plena disvolviĝo kaj post la instalado de [[Lycos Europe]] en Erevano junie [[2005]],<ref>[http://www.01net.com/editorial/278546/emploi/lycos-europe-delocalise-ses-informaticiens-en-armenie Karine Solovieff, «Lycos Europe délocalise la majorité de ses informaticiens en Arménie», en la retejo ''01net'', la 23-an de majo 2005] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20081010193412/http://www.01net.com/editorial/278546/emploi/lycos-europe-delocalise-ses-informaticiens-en-armenie/ |date=2008-10-10 }}.</ref> Estas [[Microsoft]] kiu decidis malfermi oficejon en Armenio.<ref>{{Citaĵo el la reto |url=http://www.uite.org/newsitems/1023/ |titolo=UITE, «Microsoft office was opened in Yerevan » |alirdato=2009-04-22 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20080202053249/http://www.uite.org/newsitems/1023/ |arkivdato=2008-02-02 }}</ref> Aliflanke, la fakaj societoj pri la interreta domajno aŭ de la poŝtelefonaj, post forta kreskado kaj postulado de ĝiaj servoj, instalis sidejon en Erevano.

Lastatempe la vivnivelo pliboniĝas kaj altiĝas,<ref name="worldbank">[http://www-wds.worldbank.org/external/default/WDSContentServer/WDSP/IB/2008/02/04/000333038_20080204023327/Rendered/PDF/411810SR0P10161isclosed0Jan03102008.pdf Armenia — Geographic distribution of poverty and Inequality'']</ref> kiel avantaĝo, la nunaj necesaĵoj povas esti kontentige solvataj, spite al antaŭa jardeko ; tial multnombraj bankaj agentejoj malfermiĝis post la 90-aj jaroj kaj ankaŭ pluraj advokatoficejoj kaj financaj konsilejoj.

=== Sano ===
[[Dosiero:Astghik Hospital, Yerevan 0242.jpg|eta|250px | Medicina Centro Astghik]]
La du trionoj<ref name="yerevan.am">http://www.yerevan.am/index.php?page=headline.</ref> de la armena sansistemo troviĝas en Erevano. La urbo havas kvin ĝeneralajn hospitalojn, naŭ plurfakajn sancentrojn kaj pluraj urĝejoj kaj aliaj medicinaj centroj,<ref name="yerevan.am"/> kaj publikaj kaj privataj.

Kuracaj servoj en Armenio, krom de patrineco, ne estas subvenciitaj de la registaro. Tamen la registaro ĉiujare asignas certan sumon el la ŝtata buĝeto por la kuracaj bezonoj de la socie pli vundeblaj grupoj.

En Erevano estas grava kuracista kaj medicina servo en la regiono. Pluraj hospitaloj de Erevano renovigitaj per modernaj teknologioj, provizas kuracajn kaj medicinajn esplorojn, kiel ekzemple Medicina Centro Ŝengavit, Medicina Centro Erebuni, Medicina Centro Izmirljan, Medicina Centro Sankta Gregorio la Iluminanto, Medicina Centro Nork-Maraŝ, Medicina Respublika Centro de Armenio, Medicina Centro Astghik , Armenian American Wellness Center , kaj Mĥitar Heraci Hospitala Komplekso de la [[Erevana Ŝtata Medicina Universitato]]. La komunumo administras 39 poliklinikojn / medicinajn centrojn tra la urbo.<ref>{{Citaĵo el la reto |url=http://armenicum.am/clinic/eng |titolo=Armenicum Clinical Centre |alirdato=2020-09-22 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20180718124113/http://armenicum.am/clinic/eng |arkivdato=2018-07-18 }}</ref>

La Esplora Centro pri Patrina kaj Infana San-Protekto funkcias en Erevano ekde 1937, dum la Klinika Centro Armenicum estis malfermita en 1999, kie esploroj estas farataj ĉefe pri infektaj malsanoj kaj rilataj esploroj, inkluzive de [[HIV]] , [[imunomanko]] kaj [[hepatito]].

La Farmacia Fabriko Liqvor, kiu funkcias ekde 1991 en Erevano, estas nuntempe la plej granda fabrikanto de medikamentoj en Armenio.

=== Batalo kontraŭ la malriĉeco ===
La indekso pri malriĉeco de Erevano forte malpliiĝis dum la lastaj jaroj kaj multe pli rapide ol la cetero de Armenio: la ekstrema malriĉeco kaj la malriĉeco respektive transisris de 24,8 % kaj 58,4 % de la loĝantaro en [[1998]]-[[1999]] al 3,6 % kaj 23,9 % en [[2005]].<ref name="worldbank"/> Tamen, la ĉefurbo prezentas la plejan malegalecon en la tuta lando.<ref name="worldbank"/> La distrikto [[Kentrono]] estas la malplej malriĉa, sed la distriktoj [[Aĵapnjako]], [[Ŝengavito]] kaj [[Nubaraŝeno]] estas la plej malriĉaj distriktoj.<ref name="worldbank"/>

Tiu ĉi pozitiva evoluo naciskaliĝas (kun la helpo de la [[Monda Banko]] kaj la [[Internacia Mona Fonduso]]) pro la akceliĝo de la ekonomika kreskado kaj la intenco malpliigi la maldungadon. La plej rimarkinda produktiveco de Erevano laŭ raportoj de la cetero de la lando ŝuldiĝas al la koncentriĝo de la ekonomikaj aktivecoj en la ĉefurbo.<ref name="PRSP"/>

== Urbocentro ==
La urbocentro gastigas la universitatojn, la Nacian Sciencan Akademion de la Armena Respubliko, la muzeojn, ministeriojn, publikajn bibliotekojn, artgaleriojn, dancejojn, koncertejojn.

La distrikto [[Kentrono]] (''kentron'' « centro » en la [[armena lingvo]]) ampleksiĝas komence de la [[placo de la Respubliko (Erevano)|placo de la Respubliko]] kaj la [[Opero (Erevano)|Opero]]. La urbocentro estas esence formata de longaj ombrumitaj avenuoj bordataj de sovetstilaj konstruaĵoj. La originaleco de tiuj konstruaĵoj el tufo (vulkanaj rozkoloraj ŝtonoj) kiuj kovras la fasadojn ornamitaj per mezepokaĵoj. Unu el la plej rimarkindaĵoj de la urbo estas la multaj fontanoj ĉe la verdaj spacoj de la urbo.

=== La nuna Erevano ===
Post la sendependeco, Erevano iom post iom liberiĝas de la komunismaj simboloj. La stratoj kaj placoj kun sovetaj nomoj estas renomitaj kaj la statuoj de sovetuniaj herooj estas forigataj.

La vilaĝo konstante transformiĝas, pli kaj pli alproksimiĝante al la stilo de okcidentaj ĉefurboj. Malgraŭ la krizo de la 90-aj jaroj la komercejoj kaj restoracioj ĉie floras kaj pluraj gravaj urbestraj agadoj transformas la centron. La plej rimarkinda el tiuj agadoj estas sendube la konstruado de [[avenuo]] por piedirantoj - la [[Norda Avenuo (Erevano)|Norda Avenuo]]<!-- retejo morta: ref>[http://www.armeniadiaspora.com/projects/n_ave/index.html planoj, informoj kaj unuaj fotoj pri la projekto]</ref --> - preskaŭ 800 metrojn longa kiu kunligas la du plej gravajn neŭralgiajn punktojn de la [[ĉefurbo]], kiuj estas la [[Opero (Erevano)|Opero]] kaj la [[Placo de la Respubliko (Erevano)|Placo de la Respubliko]]. Pli ol simpla [[strato]], ĝi fariĝis nova [[kvartalo]] el moderna dizajno kun pluraj vendejoj, [[restoracio]]j kaj grandega subtera parkejo. Tre proksime de la [[Placo de la Respubliko (Erevano)|Placo de la Respubliko]] troviĝas la sola [[GLAT]]-ejo de la lando, kiu konsistas el [[trinkejo]] nomata ''[[Meline's Bar]]''.<!-- retejo morta: ref>http://www.ourakcha.com/clickandgo.php?langue=es&urlsite=http://melinesbar.narod.ru/</ref -->

[[Avenuo Marŝal Bagramjan]] (armene Մարշալ Բաղրամյան Պողոտա) estas avenuo en la centra distrikto Kentrono kaj la nordokcidenta distrikto Arabkiro. [[Placo Charles Aznavour]] (armene Շառլ Ազնավուրի հրապարակ), estas malgranda placo en la distrikto Kentrono. [[Placo Garegin Nĵdeh]] (armene: Գարեգին Նժդեհի Հրապարակ Garegin Nĵdehi hraparak), antaŭe Placo Suren Spandarjan (armene: Սուրեն Սպանդարյանի հրապարակ Suren Spandarjani hraparak), estas la dua plej granda placo en la urbo. La [[Strato Tamanjan]] (armene: Թամանյան Փողոց, Tamanjan pogoc') estas piedira strato la centra distrikto Kentrono kaj ligas la Erevanan Kaskadon norde kun la strato Moskovjan sude.

La konstanta kreskado de la aŭtomobila trafiko devigis la urbodomon entrepreni konstrulaborojn kiuj konsistas el periferia strato por mildigi la trafikon en la urbocentro. Tiu kreskado de aŭtoj ankaŭ okazigas seriozan problemon pro la serĉado de parkejo. La urbodomo anoncis en [[aprilo]] [[2008]] la konstruadon ĝis [[2011]] de {{formatnum:10000}} subteraj parkejoj ĉe la plej bezonataj lokoj de la urbo, tiaj kiaj la [[Urbodomo]], la [[Opero (Erevano)|Opero]] aŭ la [[Stadiono Hrazdano]], por la solvado de tiu problemo..<!-- retejo morta: ref>Krikor Amirzayan, « {{formatnum:10000}} parkings souterrains à Erévan d’ici 2011 », en ''Nouvelles d'Arménie'', http://www.armenews.com/article.php3?id_article=40092.</ref -->

=== Arkitekturo ===
[[Dosiero:2014 Erywań, Ulica Arama 3 (01).jpg|maldekstra|eta|Tradiciaj konstruaĵoj el la 19a jarcento en Erevano, sur [[strato Aram]]]]
La [[Placo de la Respubliko (Erevano)|Placo de la Respubliko]], la [[Opero (Erevano)|Opero de Erevano]], kaj la [[Kaskado (Erevano)|Kaskado]] estas inter la ĉefaj famaĵoj en la centro de Erevano, ĉefe disvolvitaj surbaze de la originala projektado de la akademiano [[Aleksandro Tamanjan]], kaj la reviziita plano de arkitekto Ĵim Torosjan<ref>{{citaĵo el la reto |url=http://www.armenianow.com/?action=viewArticle&CID=1258&IID=1042&AID=1054 |titolo=ArmeniaNow.com |eldoninto=ArmeniaNow.com |alirdato=2an de julio 2010 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20100812130046/http://www.armenianow.com/?action=viewArticle&CID=1258&IID=1042&AID=1054 |arkivdato=2010-08-12 }}</ref>.

Grava renoviga procezo estis lanĉita en Erevano ekde 2000. Rezulte de tio, multaj historiaj strukturoj estis malkonstruitaj kaj anstataŭigitaj per novaj konstruaĵoj. Ĉi tiu urba renoviga plano renkontiĝis kun opozicio kaj kritiko de pluraj loĝantoj, ĉar la projektoj detruas historiajn konstruaĵojn devenantajn de la periodo de la Rusa Imperio, kaj ofte lasas loĝantojn senhejmaj. Urbocentraj domoj laŭkriterie tro malgrandaj estas pli ofte disfaligitaj kaj anstataŭigitaj per altaj tur-aspektaj konstruaĵoj.
[[Dosiero:Yerevan Northern 2010.jpg|eta|Modernaj konstruaĵoj en la [[Norda Avenuo (Erevano)|Norda Avenuo]]]]
La [[Katedralo Sankta Gregorio la Iluminanto|katedralo Sankta Gregorio]], la nova konstruaĵo de la [[urbodomo de Erevano]], la nova sekcio de la instituto [[Matenadarano]], la nova terminalo de la internacia [[Internacia Flughaveno Zvartnoco|flughaveno Zvartnoco]], la Cafesĝjan Centro por la Artoj ĉe la [[Kaskado (Erevano)|Kaskado]], la [[Norda Avenuo (Erevano)|Norda Avenuo]] kaj la nova registara komplekso de ministerioj estas inter la ĉefaj konstruprojektoj plenumitaj dum la unuaj du jardekoj de la 21a jarcento<ref>{{citaĵo el la reto |aŭtoro=By&nbsp;Gayane Mirzoyan |url=http://chai-khana.org/en/former-iranian-market-ferdowsi-to-be-demolished-1 |titolo=Former Iranian Market Ferdowsi – To be Demolished &#124; Gayane Mirzoyan |eldoninto=Chai Khana |dato=2015-08-11 |alirdato=2017-12-11 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20161018125224/http://chai-khana.org/en/former-iranian-market-ferdowsi-to-be-demolished-1 |arkivdato=2016-10-18 }}</ref><ref>{{citaĵo el la reto |url=http://onnik-krikorian.com/2013/09/stepping-back-in-time-in-kond/ |titolo=Kond: Stepping Back in Time &#124; Onnik James Krikorian |eldoninto=Onnik-krikorian.com |date= |alirdato=2017-12-11 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20171212084348/http://onnik-krikorian.com/2013/09/stepping-back-in-time-in-kond/ |arkivdato=2017-12-12 }}</ref><ref>{{citaĵo el la reto|familinomo=Aghajanian |nomo=Liana |url=http://www.ianyanmag.com/city-of-dust-how-an-ongoing-construction-boom-is-destroying-yerevans-architectural-heritage/ |titolo=City of Dust: How an Ongoing Construction Boom Is Destroying Yerevan's Architectural Heritage &#124; IANYAN Magazine |eldoninto=Ianyanmag.com |dato=2015-03-19 |alirdato=2017-12-11}}</ref>.

[[Strato Aram]] de malnova Erevano kaj la ĵuskonstruita Norda Avenuo estas respektive inter la rimarkindaj ekzemploj kun la tradiciaj kaj modernaj arkitekturaj trajtoj de Erevano.

En majo 2017, Erevano estas hejmo de 4.883 loĝdomaj konstruaĵoj, kaj 65.199 stratlanternoj instalitaj sur 39.799 stratlumaj fostoj, kovrantaj totalan longon de 1.514&nbsp;km. La urbo havas 1 080 stratojn kun totala longo de 750&nbsp;km

=== Parkoj kaj ĝardenoj ===
[[Dosiero:Poplavok.jpg|eta|270ra|Poplavok]]

Erevano estas tre verda urbo, plena de parkoj kaj fontanoj, la centro estas ĉirkaŭata de «verda zono», longa plurkilometra parko kie estas kafejoj, sportejoj (teniso kaj manpilko), statuoj kaj multnombraj arboj. La verda zono komenciĝas sude, ĉe la Katedralo Sourp Krikor Loussavoritĉ, kaj finiĝas norde fare de granda kafejo-restoracio simile al ŝipo, nomata ''Poplavok'', apud la [[Avenuo Mesrop Maŝtoc]], malantaŭ la [[Opero (Erevano)|Opero]]. Proksime de la Opero troviĝas la Placo de la Libereco, kiu estas parko kies baseno kaj dekduo da kafejoj kaj restoracioj multe allogas kaj la erevananoj kaj la turistojn.

Super la altaĵoj de la urbo, ĉe [[Parko de la Venko]] troviĝas monumento al la [[Patrino Armenio]] kiu donas eksterordinaran vidaĵon de Erevano, la monto [[Ararato]] kaj parto de ĝia plataĵo. Ankaŭ troveblas eta amuzparko, piknikejo, baseno kun barkoj, kafejoj kaj granda luksa hotelo, la ''Golden Palace''.<ref>[http://www.goldenpalacehotel.am/]</ref> Krome estas la [[Parko 2800-a datreveno de Erevano]], la [[Ringa Parko]], [[Parko de la enamiĝintoj]] kaj la [[Parko Ĥaĉatur Abovjan]].

Multaj aliaj grandaj parkoj beligas la urbocentron kaj la periferiajn kvartalojn kiuj kelkfoje estas ĉirkaŭataj de vastaj verdaj zonoj. En resumo, nur restas kelkaj cikatroj el la ekonomia kriza epoko de [[1992]] ĝis [[1993]], kiam la erevananoj devis haki la plejparton de la arboj de la urbo por varmigi sin dum la krudaj malvarmaj vintroj.<ref>[http://www.infosdelaplanete.org/article.php?ID=1025 Infos de la planète, « Reforestation: le projet Arbre Arménie»] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20110816162022/http://www.infosdelaplanete.org/article.php?ID=1025 |date=2011-08-16 }}, la 23-an de septembro 2006.</ref>

=== Monumentoj ===
==== Historiaj ====
Multaj el la strukturoj de Erevano estis detruitaj aŭ dum eksterlandaj invadoj aŭ kiel rezulto de la giganta tertremo en 1679. Tamen kelkaj strukturoj restis modere sendamaĝaj kaj estis renovigitaj dum la sekvaj jaroj.

Fortikaĵo Erebuni, ankaŭ konata kiel ''Arin Berd'' , estas la monteto, kie la urbo Erevano estis fondita en 782 antaŭ Kristo fare de reĝo [[Argiŝti la 1-a]]. La restaĵoj de aliaj strukturoj de pli fruaj periodoj ankaŭ troviĝas en [[Ŝengavito]].

La kapelo el la 4-a jarcento, de la Sankta Dipatrino kaj la preĝejo [[Ciranavor]] el la 6-a jarcento, ambaŭ situantaj en distrikto [[Avano|Avan]] en norda Erevano, estas inter la plej malnovaj pluvivaj kristanaj strukturoj de la urbo. Origine antaŭurbo norde de Erevano, Avan estis fine sorbita de la laŭgrada ekspansio de la urbo. La distrikto ankaŭ estas hejmo al la restaĵoj de la kapelo Sankta Johano el la 12a kaj 13a jarcentoj.

Preĝejo Katoghike, mezepoka kapelo en la centro de Erevano konstruita en 1264, estas unu el la plej bone konservitaj preĝejoj de la urbo. [[Preĝejo Sankta Zoravor (Erevano)|Preĝejo Zoravor Sankta Dipatrino]] estas ankaŭ inter la plej bonaj pluvivaj preĝejoj de Erevano, konstruita inter 1693-1694 tuj post la detrua tertremo, sur la ruinoj de mezepoka preĝejo. [[Katedralo Sankta Sarkis]] rekonstruita en 1835–1842 estas la sidejo de [[Ararata Pontifika Diocezo]] de la Armena Eklezio.

La [[Blua Moskeo (Erevano)|Blua Moskeo]] aŭ "Gök Jami", konstruita inter 1764 kaj 1768 en la centro de la urbo, estas nuntempe la sola enkzistanta moskeo en Armenio.

La Ruĝa Ponto de [[Rivero Hrazdan]] estas strukturo el la 17a jarcento, konstruita post la tertremo en 1679 kaj poste rekonstruita en 1830.

==== Nuntempaj ====
[[Opero (Erevano)|Erevana Opera Teatro]] aŭ la ''Armena Nacia Akademia de Opero kaj Baleta Teatro'' malfermiĝis en 1933, estas grava orientilo en la urbo kune kun la [[Matenadarano]] malfermita en 1959, kaj la komplekso [[Cicernakaberdo]] de la [[Armena genocido]] malfermiĝis en 1967.

[[Kinejo Moskvo]], malfermita en 1937 sur la loko de la preĝejo Sanktaj Paŭlo kaj Petro de la 5-a jarcento, estas grava ekzemplo de la soveta erao. En 1959, monumento estis starigita proksime al la stacidomo de Erevano dediĉita al la legenda armena heroo [[Davido de Sasuno|David de Sasuno]]. La monumenta statuo de [[Patrino Armenio]] estas ina personigo de la [[Armena naciismo|armena nacio]], starigita en 1967, anstataŭante la grandegan statuon de [[Josif Stalin]] en la [[parko de la Venko]] .

La [[Panteono Komitas]] estas tombejo malfermita en 1936 kie multaj famaj armenoj estas entombigitaj, dum la [[Panteono Jerablur]], estas armea tombejo kie pli ol 1,000 armenaj martiroj de la [[milito en Montara Karabaĥo]] estas entombigitaj ekde 1990.

Multaj novaj rimarkindaj konstruaĵoj estis konstruitaj post la sendependeco de Armenio kiel la [[Kaskado (Erevano)|Kaskado]], kaj la [[Katedralo Sankta Gregorio la Iluminanto|Katedralo Sankta Gregorio]] malfermiĝis en 2001 por memorfesti la 1700-an datrevenon de kristanismo en Armenio. En majo 2016, monumenta statuo de la elstara armena ŝtatisto kaj armea gvidanto [[Garegin Nĵdeh]] estis starigita en la centro de Erevano.

== Edukado ==
[[Dosiero:Yerevan State University.jpg|eta|[[Erevana Ŝtata Universitato]]]]
La plej antikvaj universitatoj de Erevano venas de la [[Armena Demokratia Respubliko|unua respubliko]] ([[1918]]-[[1920]]) :Ĉar Erevano estas la ĉefurbo de Armenio, ĝi havas la plejparton de la instru-centroj de la lando. En Armenio troviĝas 27 lernejoj<ref>http://www.edu.am/DownloadFile/229arm-ADDRESS_BOOK_of_COLLEGES.pdf.</ref> kaj 12 artlernejoj<ref>http://www.edu.am/DownloadFile/233arm-ADDRESS_BOOK_of_CRAFTSMANSHIP_COLLEGES.pdf.</ref> kiuj estas administrataj de la Ministerio pri Edukado.

La plej grandaj universitatoj de Armenio, kaj publikaj kaj privataj havas sian sidejon en Erevano. Ili multe allogas la eksterlandajn studantojn, ĉefe el [[Hindio]], pro la tre malaltaj prezoj kompare kun aliaj landoj kaj altkvalita instruado de medicino en la angla lingvo.<ref>{{Citaĵo el la reto |url=http://www.indianembassy.am/eng/studying_in_armenia.html |titolo=informoj de la retejo de la armenia abasadejo en Hindio |alirdato=2009-04-22 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20080926212949/http://www.indianembassy.am/eng/studying_in_armenia.html |arkivdato=2008-09-26 }}</ref>

* La [[Ŝtata Erevana Universitato]] (Ե.Պ.Հ. - JSU) inaŭguriĝis la {{daton|16|majo|1919}} kaj hodiaŭ akceptas 13&nbsp;000 studantojn.<ref>[http://www.ysu.am/ retejo de la Ŝtata Erevana Universitato]</ref>
* En [[1921]], tuj antaŭ la sovetigo de la lando, malfermiĝas la Ŝtata Muziklernejo nome [[Ŝtata Konservatorio Komitas]].<ref>{{Citaĵo el la reto |url=http://www.conservatory.am/ |titolo=retejo de la Ŝtata Muziklernejo |alirdato=2009-04-22 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20070812011451/http://www.conservatory.am/ |arkivdato=2007-08-12 }}</ref>

La malfermado de sovetiaj universitatoj fariĝis dum la 30-aj jaroj:
* La [[Ŝtata Medicina Universitato de Erevano|Ŝtata Medicina Universitato]] (Ե.Պ.Բ.Հ. - JSMU)<ref>[http://www.ysmu.am/ retejo de la Ŝtata Medicina Universitato (Ե.Պ.Բ.Հ. - JSMU)]</ref> en [[1930]].
* La Ŝtata Inĝeniera Universitato <ref>{{Citaĵo el la reto |url=http://www.seua.am/eng/index.html |titolo=retejo de la Ŝtata Inĝeniera Universitato |alirdato=2009-04-22 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20090609165318/http://www.seua.am/eng/index.html |arkivdato=2009-06-09 }}</ref> en [[1933]] (ĝi havas 10&nbsp;000 studantojn).
* La Ŝtata Lingva Universitato<ref>[http://www.brusov.am/ retejo de la Ŝtata Lingva Universitato]</ref> en [[1935]].

Ankaŭ la eksterlandaj universitatoj malfermis siajn pordojn post la sendependeco:
* La [[Usona Universitato de Armenio]] (Հայաստանի Ամերիյան Համալսարան)<ref>[http://www.aua.am/ retejo de la Usona Universitato de Armenio (Հայաստանի Ամերիյան Համալսարան)]</ref> en [[1991]].
* La Ŝtata Rusa-Armena Universitato (Հ.Ռ.Հ. - RAU), kiu akceptas 1&nbsp;600 dulingvajn studantojn ekde [[1997]].
* La Franca Universitato en Armenio (UFAR)<ref>[http://ufar.am/ retejo de la Franca Universitato en Armenio (UFAR)]</ref> en [[2000]].
[[Dosiero:Asue1.jpg|eta|maldekstre | [[Armena Ŝtata Universitato de Ekonomiko]]]]

* La [[Hajbusak Universitato de Erevano]], (armene Երևանի Հայբուսակ Համալսարան) estas privata universitato en Erevano.
* La [[Nacia Politeknika Universitato de Armenio]] (armene Հայաստանի ազգային պոլիտեխնիկական համալսարան, en angla ''State Engineering University of Armenia'') estas supera eduka centro en Armenio, kie okazas instruado pri inĝenierado kaj teknologio.
* La [[Armena Ŝtata Akademio de Belartoj]] (armene: Հայաստանի գեղարվեստի պետական ակադեմիա), estas ŝtata publika universitato fondita en 1946, funkciiganta kune kun la [[Ŝtata Instituto pri Teatro kaj Kino]] de Erevano, la Belarta Akademio fariĝis sendependa ekde 1994.
* La [[Armena Ŝtata Universitato de Ekonomiko]] (armene: Հայաստանի պետական տնտեսագիտական համալսարան) estas ŝtata universitato de [[ekonomiko]] en Erevano, fondita en 1975.
* La [[Centro Tumo por Kreivaj Teknologioj]] (en la armena: Թումո ստեղծարար տեխնոլոգիաների կենտրոն) estas senpaga centro pri lernado de ciferecaj komunikiloj en Erevano.

== Kulturo kaj amuziĝo ==
=== Muzeoj ===
Erevano estas hejmo de multaj muzeoj, artgalerioj kaj bibliotekoj. La plej elstaraj el tiuj estas la [[Nacia Galerio de Armenio]], la [[Historia Muzeo de Armenio]], la [[Kafesĝjan Arta Centro]], la [[Matenadarano]]: biblioteko de malnovegaj manuskriptoj, kaj la Muzeo kaj memorejo pri la Armena Genocido de la komplekso [[Cicernakaberdo|Cicernakaberd]].
[[Dosiero:Armenia Museum of Art and History.jpg|eta|La [[Nacia Galerio de Armenio]]]]
Fondita en 1921, la [[Nacia Galerio de Armenio]] kaj la [[Historia Muzeo de Armenio]] estas la ĉefaj muzeoj de la urbo. Aldone al konstanta ekspozicio de verkoj de armenaj pentristoj, la galerio enhavas kolekton de pentraĵoj, desegnaĵoj kaj skulptaĵoj eldonitaj de germanaj, usonaj, aŭstraj, belgaj, hispanaj, francaj, hungaraj, italaj, nederlandaj, rusaj kaj svisaj artistoj. Ĝi kutime aranĝas portempajn ekspoziciojn<ref>{{citaĵo el la reto|url=http://www.gallery.am/colls.php?ct_id=1&langid=1 |titolo=Website of the National Gallery of Armenia |alirdato=20an de majo 2008 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20080411075406/http://www.gallery.am/colls.php?ct_id=1&langid=1 |arkivdato=11an de aprilo 2008}}</ref>.

La muzeo pri Armena genocido troviĝas ĉe la piedo de monumento Cicernakaberdo kaj prezentas multajn ĉeestintajn rakontojn, tekstojn kaj fotojn de la epoko. Ĝi konsistas el memorŝtono el tri partoj, kies lasta estas dediĉita al intelektaj kaj politikaj personoj, kiuj, kiel diras la retejo de la muzeo, "protestis kontraŭ la genocido farita de la turkoj kontraŭ la armenoj. Inter ili estas Armin. T. Wegner, Hedvig Büll, Henry Morgenthau Sr., [[Franz Werfel]], Johannes Lepsius, [[James Bruce|James Bryce]], [[Anatole France]] , [[Giacomo Gorrini]] , [[Benedikto la 15-a]], [[Fridtjof Nansen|Fritjof Nansen]], kaj aliaj.
[[Dosiero:View of Yerevan and Mount Ararat from Cafesjian Museum of Art.JPG|eta|maldekstra|Vidaĵo el terasa ĝardeno de la Kafesĝjan Arta Centro de la [[Kaskado (Erevano)|Kaskado]]]]
[[Kafesĝjan Arta Centro]] ene de la [[Kaskado (Erevano)|Kaskada]] komplekso estas arta centro malfermita la 7an de novembro 2009. Ĝi montras amasan kolekton vitran arton, precipe la verkojn de la ĉeĥaj artistoj Stanislav Libenský kaj Jaroslava Brychtová. La antaŭaj ĝardenoj montras skulptaĵojn el la kolekto de Gerard L. Cafesjian.

La [[muzeo Erebuni]] fondita en 1968, estas arkeologia muzeo enhavanta urartajn artefaktojn trovitajn dum elfosadoj ĉe la fortikaĵo [[Erebuno|Erebuni]]. La Historia Muzeo de Erevano kaj la Historia Muzeo de [[Armena Revolucia Federacio]] estas inter la elstaraj muzeoj, kiuj respektive havas la historion de Erevano kaj la [[Armena Respubliko (1918-1920)|Unua Respubliko de Armenio]]. La Militista Muzeo ene de la komplekso [[Patrino Armenio]] temas pri la partopreno de armenaj soldatoj en la [[dua mondmilito]] kaj en la [[milito en Montara Karabaĥo]].
[[Dosiero:Музей Комитаса 1.jpg|eta|[[Muzeo Komitas]]]]
La urbo ankaŭ estas hejmo de granda nombro da artaj muzeoj. La [[Muzeo Sergej Paraĝanov|dommuzeo de Sergej Paraĝanov]] malfermita en 1988 estas dediĉita al la artverkoj de [[Sergej Paraĝanov]] en kino kaj pentraĵo. La [[Muzeo Komitas]] malfermita en 2015, estas muzika arta muzeo dediĉita al la fama armena komponisto [[Komitas Vardapet|Komitas]]. La [[Muzeo de Literaturo kaj Artoj|Muzeo de Literaturo kaj Artoj Ĉarenc]] malfermiĝis en 1921, [[Muzeo de Moderna Arto de Erevano]] malfermiĝis en 1972, kaj la [[Artmuzeo de Proksima Oriento|Mezorienta Artmuzeo]] malfermita en 1993, estas ankaŭ inter la rimarkindaj artaj muzeoj de la urbo <ref>{{citaĵo el la reto|url=http://www.armeniatour.com/muse.php?id=14&sid=40 |titolo=ArmeniaTour |alirdato=20an de majo 2008 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20080220194151/http://www.armeniatour.com/muse.php?id=14&sid=40 |arkivdato=20an de februaro 2008}}</ref>.

Biografiaj muzeoj ankaŭ oftas en Erevano. Multaj famaj armenaj poetoj, pentristoj kaj muzikistoj estas honorataj per domaj muzeoj memore, kiel poeto [[Hovhannes Tumanjan]], komponisto [[Aram Ĥaĉaturjan|Aram Ĥaĉturjan]], pentristo [[Martiros Sarjan]], romanverkisto [[Ĥaĉatur Abovjan]], kaj franc-armena kantisto [[Charles Aznavour]] <ref>Brady Kiesling, ''Rediscovering Armenia'', 2000, [http://yerevan.usembassy.gov/armenia.pdf Read online] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20080626205330/http://yerevan.usembassy.gov/armenia.pdf |date=2008-06-26 }}</ref>.

Lastatempe multaj muzeoj de scienco kaj teknologio malfermiĝis en Erevano, kiel la Muzeo pri Armena Medicino (1999), la Spaca Muzeo de Erevano (2001), Scienca kaj Teknologia Muzeo (2008), Muzeo pri Komunikado (2012) kaj la Malgranda Einstein-Interaga Scienca Muzeo (2016).

=== Bibliotekoj ===
[[Dosiero:Matenadaran, Ereván, Armenia, 2016-10-03, DD 22.jpg|eta|[[Matenadarano]], unu el la plej gravaj deponejoj pri manuskriptoj el la tuta mondo, situanta en Erevano.]]
La [[Nacia Biblioteko de Armenio]] situanta sur strato Terjan de Erevano, estas la publika biblioteko de la urbo kaj de la tuta respubliko. Ĝi estis fondita en 1832 kaj funkcias en sia nuna konstruaĵo ekde 1939. Alia nacia biblioteko de Erevano estas la Infana Biblioteko Ĥnko Aper, fondita en 1933. Aliaj ĉefaj publikaj bibliotekoj inkluzivas la Centran Bibliotekon Avetik Isahakjan fondita en 1935, la Respublikan Medicinan Bibliotekon de Sciencoj fondita en 1939, la Bibliotekon de Scienco kaj Teknologio fondita en 1957, kaj la Muzikan Bibliotekon fondita en 1965. Krome, ĉiu administra distrikto de Erevano havas sian propran publikan bibliotekon (kutime pli ol unu biblioteko).

La [[Matenadarano]] estas biblioteko-muzeo kaj esplorcentro, regrupigante 17 000 antikvajn manuskriptojn kaj plurajn bibliojn el la mezepoko. Ĝiaj arkivoj enhavas riĉan kolekton de valoraj antikvaj armenaj, malnovgrekaj, arameaj, [[Asirio|asiraj]], hebreaj, latinaj, mezaj kaj modernaj persaj manuskriptoj. Ĝi situas sur [[Avenuo Mesrop Maŝtoc]] centra Erevano.

La 6an de junio 2010, Erevano estis nomumita kiel Monda Libroĉefurbo en 2012 fare de la Eduka, Scienca kaj Kultura Organizo de Unuiĝintaj Nacioj ([[Unesko]]). La armena ĉefurbo estis elektita pro la kvalito kaj vario de la programo, kiun ĝi prezentis al la elekta komitato, kiu kunvenis en la sidejo de Unesko en Parizo la 2an de julio 2010.

La Ŝtatarkivo de Armenio fondita en 1923, estas scienca esplorcentro kaj deponejo, kun kolekto de ĉirkaŭ 3,5 milionoj da valoraj dokumentoj.

=== Arto ===
[[Dosiero:Yerevan Vernissage carpets.jpg|eta|maldekstre|Manfaritaj armenaj tapiŝoj]]
Erevano estas unu el la historiaj centroj de tradicia [[armena tapiŝo]]. Diversaj tapiŝeroj estis elfositaj en lokoj ĉirkaŭ Erevano devenantaj de la 7-a jarcento a.K. aŭ pli frue. La tradicio plue disvolviĝis ekde la 16-a jarcento kiam Erevano fariĝis la centra urbo de [[persa Armenio]]. Tamen, tapiŝa fabrikado en la urbo multe riĉiĝis per la aro de [[Okcidenta Armenio|okcidentaj armenaj]] migrantoj el la [[Otomana Imperio]] tra la 19a jarcento, kaj la alveno de armenaj rifuĝintoj postvivintaj la genocidon en la frua 20a jarcento. Nuntempe en la urbo troviĝas la fabriko ''Arm Carpet'' malfermita en 1924, same kiel la manfaritaj tapiŝoj ''Tufenkjan'' (ekde 1994), kaj manfaritaj tapiŝoj (ekde 2000).

La subĉiela bazaro de [[Erevana Vernisaĝo]] formita fine de la 1980-aj jaroj sur la [[strato Aram]], prezentas grandan kolekton de diversaj specoj de tradiciaj armenaj manfaritaj artverkoj, precipe lignaj skulptaĵoj, tapiŝoj kaj pentraĵoj. Aliflanke, la [[Parko Sarjan]] situanta proksime al la [[Opero (Erevano)|operejo]], estas fama ĉar tie la artistoj konstante elmontras siajn pentraĵojn.

La Armena Centro por Nuntempa Eksperimenta Arto fondita en 1992 en Erevano <ref>{{citaĵo el libro|titolo=Art and AsiaPacific|jaro=2008|eldoninto=Fine Arts Press|paĝo=144|volumo=3|lingvo=angla}}</ref>, estas kreiva centro helpanta interŝanĝi spertojn inter profesiaj artistoj en taŭga etoso.

=== Kinejoj, teatrejoj, operejoj kaj koncertejoj ===
[[Dosiero:Yerevan opera house new.jpg|eta|[[Opero (Erevano)]] malfermita en 1933, konstruita ene de la plano de f [[Aleksandro Tamanjan]]]]
Erevano havas plurajn [[kinejo]]jn inter ili la plej fama kinejo nomata ''Moskvo''. La plejparto de la famaj sukcesaj filmoj spekteblas en la kinejo samtempe kiel en aliaj landoj. Scipovo de la [[rusa lingvo]] estas nepra kondiĉo por spekti filmojn en kinejoj ĉar ĉiuj filmoj estas [[dublado|dublataj]] en la rusan.

Ekde [[2004]] la kinejo ''Moskvo'' okazigas ĉiujare la [[Erevana Internacia Filmfestivalo|Internacian Festivalon ''Ora Abrikoto'']]. Ekde 2005 ĝi estas prezidata de [[Atom Egoyan]] kaj la premion ekzemple en 2007 ricevis la [[filmo]] ''Import/Export'' de la aŭstria reĝisoro [[Ulrich Seidl]].<ref>[http://www.gaiff.am retejo de la] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20110208200512/http://www.gaiff.am/ |date=2011-02-08 }} [[Erevana Internacia Filmfestivalo]]</ref>

La Operejo de Erevano havas en unu flanko la koncertejon [[Aram Ĥaĉaturjan]] kaj aliflanke la operan nacian [[teatro]]n kaj la [[baleto|baletejon]] Aleksandr Spandarjan. Grandnombraj kvalitaj teatrejoj permesas la ĉeestadon al pluraj teatraĵoj kaj pluraj spektaklejoj inter kiuj elstaras ''Hamalir'' kiu ofertas plurajn koncertojn kvankam la trankvileco de la armenoj faciligas la subĉielajn koncertojn ĉe diversaj [[placo]]j.

=== Kino ===
[[Dosiero:Кинотеатр Наири.jpg|250ra|maldekstra|thumb | Kinejo Nairi.]]
Kinarto en Armenio naskiĝis la 16an de aprilo 1923, kiam la Armena Ŝtata Komisiono de Kino estis establita per dekreto eligita fare de la sovetia armena registaro.

En marto 1924, la unua armena filmstudio; ''Armenfilm'' (armene : Հայֆիլմ "Hajfilm", ruse : Арменкино "Armenkino") estis malfermita en Erevano, komencante per dokumenta filmo nomata ''Soveta Armenio''. ''Namus'' estis la unua armena silenta nigroblanka filmo, reĝisorita de Hamo Beknazarjan en 1925, surbaze de teatraĵo de Aleksander Ŝirvanzade, priskribanta la malbonan sorton de du amantoj, kiuj estis dungitaj de siaj familioj inter si ekde infanaĝo, sed pro malobservoj de ''namus''(tradicio de honoro), la knabino estis geedzita de sia patro kun alia persono. La unua produktita sonfilmo estis ''Pepo'' reĝisorita de Hamo Beknazarjan en 1935.

Nuntempe Erevano estas hejmo de pluraj kinejoj inkluzive de [[Kinejo Moskvo]], [[Kinejo Nairi]], Kinejo Hajasta, kineja komplekso ''Cinema Star'' de Dalma Garden Mall, kaj la KinoPark-plurkinejoj de Erevana Butikcentro. Ekde 2004, la Kinejo Moskvo aranĝas ĉiujare la [[Erevana Internacia Filmfestivalo|Internacian Filmfestivalon Ora Abrikoto]] en Erevano . La ''ReAnimania Internacia Animacia Filmo & Bildliteratura Arta Festivalo de Erevano '' lanĉita en 2005, estas ankaŭ inter la popularaj jaraj eventoj en la urbo.

=== Danco ===
[[Dosiero:Armeniapedia dance1.jpg|maldekstra|eta|250px | Armena danco prezentita en Erevano.]]
Tradicia dancado estas tre populara inter la armenoj. Dum la malvarmeta somera tempo de la urbo, eblas trovi tre ofte homojn dancantajn grupe ĉe la [[Norda Avenuo (Erevano)|Norda Avenuo]] aŭ la [[strato Tamanjan]] proksime al la [[Kaskado (Erevano)|Kaskado]].
Profesiaj dancgrupoj formiĝis en Erevano dum la sovetiaj tagoj. La unua grupo estis la Armena Popola Muziko kaj Danca Ensemblo fondita en 1938 de Tatul Altunjan . Ĝin sekvis la Ŝtata Danc-Ensemblo de Armenio en 1958. En 1963 formiĝis la Danca Ensemblo de Berd. La Barekamutjun Ŝtata Ensemblo de Armenio estis fondita en 1987 fare de Norajr Mehrabjan.

La Karin Tradicia Ensemblo de Kanto kaj Danco fondita en 2001 de Gagik Ginosjan estas konata pro revigligado kaj prezentado de la antikvaj armenaj dancoj de la historiaj regionoj de la [[Armena Altebenaĵo|Armena altebenaĵo]], kiel ekzemple Hamŝen, Muŝ, Sasun, Karin, ktp.

=== Muziko ===
[[Dosiero:Aram Khchaturyan Monument in Yerevan.jpg|eta|250px | Operejo de Erevano]]
[[Ĵazo]], klasika, popola kaj tradicia muziko estas inter pluraj ĝenroj popularaj en la urbo Erevano. Granda nombro da ensembloj, orkestroj kaj korusoj de diversaj specoj de armena kaj internacia muziko aktivas en la urbo.

La [[Armena Filharmonia Orkestro]] fondita en 1925, estas unu el la plej malnovaj muzikaj grupoj en Erevano kaj moderna Armenio. La Armena Nacia Radia ĉambra Muzika Koruso fondita en 1929, gajnis la Unuan Premion de [[Sovetunio]] en la konkurso de 1931 inter la respublikoj de Sovetunio. Popola kaj klasika muziko de Armenio estis instruataj per ŝtataj subvencioj dum la sovetiaj tagoj. La Folka Muzika Ensemblo Sajat Nova estis fondita en Erevano en 1938. Nuntempe reĝisorita de Tovmas Poghosjan, la ensemblo prezentas la verkojn de elstaraj armenaj ''[[gusano]]j'' kiel [[Sajat-Nova]], [[Ĝivani]], kaj [[Ŝeram]] .

En 1939 malfermiĝis la Armena Nacia Akademia Teatro de Opero kaj Baleto. Ĝi estas hejmo de la koncertejo Aram Ĥaĉaturjan kaj la aŭditorio Aleksander Spendiarjan de la Nacia Teatro de Opero kaj Baleto.
[[Dosiero:Կամեռային երաժշտության տուն 1.jpg|eta|maldekstre|250px | Ene de la Komitas Ĉambra Muzika Domo]]
La Ĉambra Muzika Domo Komitas malfermiĝis en 1977, ĝi estas la hejmo de ĉambromuzikaj interpretistoj kaj amantoj en Armenio. En 1983, la Sporta kaj Koncerta Komplekso Karen Demiĝjan estis malfermita. Ĝi estas nuntempe la plej granda muzika komplekso en Armenio.

La Nacia Ĉambra Orkestro de Armenio (fondita en 1961), Erevana Ŝatata Bando (1964), Orkestro de Popolaj Instrumentoj de Armenio (1977), Ensemblo de Gusanoj kaj Popolaj Kantoj de Armenio (1983), Ĉambra Koruso Hover (1992), Popola Ensemblo Ŝogaken (1995), Erevana Ŝtata Ĉambra Koruso (1996), Ŝtata Orkestro de Armenaj Naciaj Instrumentoj (2004), kaj la Junulara Ŝtata Orkestro de Armenio (2005), estas ankaŭ inter la famaj muzikaj ensembloj de la urbo Erevano. La duopa piano Ars lunga, violonĉelo atingis internacian famon ekde sia fondiĝo en 2009 en Erevano.

Armena religia muziko restis liturgia ĝis [[Komitas Vardapet|Komitas]] enkondukis polifonion antaŭ la fino de la 19-a jarcento. Komencante de la malfruaj 1950-aj jaroj, religia muziko disvastiĝis kiam armenaj ĉantoj (ankaŭ konataj kiel ''ŝarakan'' ) estis prezentitaj de la soprano [[Lusine Zakarjan]]. La ŝtata Tagharan Ensemblo de Erevano fondita en 1981 kaj nuntempe direktita de Sedrak Yerkanjan, ankaŭ prezentas ritan kaj antikvan armenan muzikon.

Ĵazo estas ankaŭ inter la popularaj ĝenroj en Erevano. La unua ĵazbando en Erevano estis fondita en 1936. Nuntempe multaj ĵazaj kaj etnoĵazaj grupoj aktivas en Erevano kiel Time Report, Art Voices, kaj Nuance Jazz Band. La ĵaza klubo Malĥas fondita de fama artisto Levon Malĥasjan, estas inter la plej popularaj kluboj en la urbo. La Erevana Ĵaz-Festo estas ĉiujara ĵaza festivalo okazanta ĉiun aŭtunon ekde 2015, organizita de la Armena Ĵaza Asocio kun la subteno de la Urbodomo de Erevano <ref>{{Citaĵo el la reto |url=http://mezzoproduction.com/project/yerevan-jazz-fest-2016/ |titolo=Yerevan Jazz Fest |alirdato=2020-09-23 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20180623195441/http://mezzoproduction.com/project/yerevan-jazz-fest-2016/ |arkivdato=2018-06-23 }}</ref>.
[[Dosiero:KOHAR with stars of Armenia-Yerevan-May 2011.jpg|eta|250px | Kohar Simfonia Orkestro kaj Ĥoro, ĉe la Placo de Libereco en 2011]]
Armena roko estiĝis en Erevano meze de la 1960-aj jaroj, ĉefe per Arthur Mesĉjan kaj lia bando ''Arakjalner (Disĉiploj)'' . En la fruaj 1970-aj jaroj, ekzistis gamo da profesiaj grupoj en Erevano sufiĉe fortaj por konkuri kun siaj sovetiaj kolegoj. En post-sovetia Armenio, armena progresivroka sceno estis disvolvigita en Erevano, ĉefe per Vahan Arcruni , la rokmuzika grupo Oaksenham, kaj la bando [[Dorians]]. La Armena Mararmea Bando fondita de [[Arto Tunçboyacıyan]] en 1998 ankaŭ famas pro ĵazo, avangardo kaj popolmuziko. Regeo populariĝas ankaŭ en Erevano ĉefe per la muzika bando ''Reenkarniĝo ''.

La Kafesĝjan Arta Centro estas konata pro ĝiaj regule programitaj eventoj inkluzive de la "Cafesjian Classical Music Series" la unuan merkredon de ĉiu monato, kaj la "Music Cascade" serio de ĵazo, popmuziko kaj rok-muziko prezentitaj ĉiun vendredon kaj sabaton. .

Subĉielaj koncertoj ofte okazas en Erevano dum somero, kiel ekzemple la Kafesĝjan Skulptaĵ-ĝardeno ĉe la [[strato Tamanjan]], la Placo de la Libereco proksime al la [[Opero (Erevano)|Operejo]], la Placo de la Respubliko, ktp. La fama KOHAR-Simfonia Orkestro kaj Koruso foje prezentas malfermajn subĉielajn koncertojn en la urbo.

=== Amuziĝo ===
[[Dosiero:WaterWorld Yerevan.jpg|eta|250ra|<center>''Ĝraŝĥarh'', "Akvomondo"]]
La bestoĝardeno de Erevano estis fondata en [[1940]]. Post travivado de la tre malfacila ekonomia krizo de la 1990-aj jaroj, ĝi havas pli bonan ekonomian staton. La enirado, kiu kostas malpli ol unu [[eŭro]]n, permesas la vidadon de pluraj bestoj: [[elefanto]]j, [[aglo]]j, [[urso]]j, [[kamelo]]j kaj ducent aliaj specioj.<ref>[http://www.armeniapedia.org/index.php?title=Yerevan_Zoo la Zoo en la vikio ''armeniapedia'']</ref>

''Ĝraŝĥarh'', "Akvomondo", estas akva amuzparko <ref>[http://www.armeniapedia.org/wiki/Jrashkharh "Akvomondo" en la vikio ''armeniapedia'']</ref> kiu troviĝas en la altaĵo de la [[urbo]]. Ĝi havas plurajn [[baseno]]jn, [[restoracio]]jn kaj [[kafejo]]jn. La parko fermiĝas de [[oktobro]] ĝis [[majo]] pro la malvarma [[sezono]], sed la konstruado ekde [[2003]] de '''Aquatek'', kovrita parto, inkluzivas jakucojn, basenojn, turkajn banejojn, sportejon, restoraciojn kaj [[hotelo]], permesas la ĝuadon ekde ĝia malfermiĝo en [[oktobro]] [[2007]] dum la tuta [[jaro]].<ref>[http://www.armenianow.com/?action=viewArticle&AID=2581&CID=2560&lng=eng&IID=1158 Julia Hakobyan, « Winter Water World: Popular park expands for cold-weather indulgence » en ''ArmeniaNow''] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20090309101957/http://www.armenianow.com/?action=viewArticle&AID=2581&CID=2560&lng=eng&IID=1158 |date=2009-03-09 }}, la 2-an de novembro 2007.</ref>

Kelkajn kilometrojn for, survoje al la [[lago Sevan]], privilegia loko por la erevananoj dum la semajnfinoj, troviĝas dua amuzparko, ''Play City''. Ĝi havas sportejojn, kinejon kaj ludejon inter aliaj..<ref>{{Citaĵo el la reto |url=http://www.playcity.info/index.php?lang=eng |titolo=retejo de la amuzparko ''Play City'' |alirdato=2009-04-22 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20090426010944/http://www.playcity.info/index.php?lang=eng |arkivdato=2009-04-26 }}</ref>

=== Festivaloj ===
[[Dosiero:Vartavar 2014 Yerevan (5).jpg|eta|maldekstre | [[Vardavar]] en Erevano]]
Krom la artaj festivaloj, la urbo organizas multajn publikajn festojn, kiuj tre allogas la lokanojn kaj ankaŭ la vizitantojn. [[Vardavar]] estas la plej vaste famkonata festivalo inter la armenoj, havante radikojn en la pagana historio de Armenio. Ĝi estas festata 98 tagojn (14 semajnoj) post Pasko. Dum la tago de Vardavar, homoj el ĉiuj aĝoj rajtas superverŝi la fremdulojn per akvo. Ofte vidiĝas homoj kiuj verŝas sitelojn da akvo el la balkonoj super sensuspektaj homoj marŝantaj sub ili. La Cigna Lago de la [[Opero (Erevano)|Erevana Opero]] estas la plej populara ejo por la festadoj de Vardavar.

En aŭgusto 2015, Terjan Kultura Centro subtenata de la Erevana Urbodomo lanĉis sian unuan armenan tradician vestan festivalon konatan kiel la ''Erevana Taraz-Festo'' .

Kiel unu el la praaj vinfaraj regionoj, multaj vinfestoj estas festataj en Armenio. Erevano lanĉis siajn unuajn ĉiujarajn vinfestojn konatajn kiel la ''Erevanaj Vintagoj'' en majo 2016.  La ''Akvomelona Festo'' lanĉita en 2013 ankaŭ fariĝas populara evento en la urbo. La ''Erevana Biero-Festo'' okazas ĉiujare dum la monato aŭgusto. Ĝi unue estis organizita en 2014.

=== Amaskomunikiloj ===
[[Dosiero:Yerevan from Cascade - panoramio.jpg|eta|maldekstre | Erevana televidturo]]
Multaj publikaj kaj privataj televidaj kaj radiaj kanaloj funkcias en Erevano. La [[Publika Televido de Armenio]] funkcias ekde 1956. Ĝi fariĝis satelita televido en 1996. Aliaj satelitaj televidiloj inkluzivas la Armenian Televidon posedatan de la Tut-Armena Amaskomunikila Grupo, Kentron-Televidon posedata de Gagik Carukjan, Shant TV kaj kontraŭpagan Shant TV. Aliflanke Yerkir Media, Armenia 2, Shoghakat TV , Erevana televido, 21TV kaj la televidaj kanaloj de la tutarmenia amaskomunikila grupo estas inter la plej rimarkindaj lokaj televidoj de Erevano.

Rimarkindaj gazetoj eldonitaj en Erevano inkluzivas la ĉiutagajn gazetojn de [[Aravot]], [[Azg]] , [[Golos Armenii]] kaj Hayastani Hanrapetutyun.

== Transportiloj ==
[[Dosiero:Reseau-routier-erevan.gif|eta|250ra|Skemo de la aŭtoŝoseoj de Erevano]]

=== Voj-reto ===
Krom la grandaj aŭtoŝoseoj de la urbo, la [[Avenuo Mesrop Maŝtoc|avenuoj Maŝtoc]], [[Avenuo Bagramjan|Bagramjan]] kaj [[Avenuo Tigran Mec|Tigran Mec]], Erevano havas plurdek kilometrojn da aŭtoŝoseoj, kiuj ŝajnas araneaĵo:
* Aŭtoŝoseo M1 kun direkto al [[Aŝtarako]] kaj [[Gjumri]]
* Aŭtoŝoseo M2 kun direkto al [[Artaŝat]], [[Goris]], [[Kapan]] kaj [[Irano]].
* Aŭtoŝoseo M3 kun direkto al [[Sevan]], [[Diliĝano]] kaj [[Iĝevano]]
* Aŭtoŝoseo M4 kun direkto al la [[Internacia Flughaveno Zvartnoco|Flughaveno Zvarnoco]], [[Eĉmiadzin]] kaj [[Armaviro (provinco)|Armaviro]]
* Ŝoseo M15, periferia nordo-suda varianto kiu ligas la M4 en [[Abovjan]], kaj la M2 sude de Erevano.

Aliflanke, la rapida kaj konstanta kreskado de armenaj veturiloj (ĉ. 12000 veturiloj ĉiujare),<!-- retejo morta: ref>http://www.armeniadiaspora.net/ADC/news.asp?id=1757</ref --> kolapsigis la trafikon en la urbocentro kaj multaj ŝoseoj suferas senmoviĝon dum la labortagoj. Por la solvado de tiu problemo, la urbodomo decidis investi en la konstruado de novaj ŝoseoj. La nuna plej videbla solvaĵo estas la riparado de malnova fervojo kiel ŝoseo de urba periferio kiu ligos la nordajn kvartalojn kun la urbocentro, trairante malantaŭ luksa rezideja zono en konstruado, post la kaskada monumento.<!-- retejo morta: ref>http://www.armenews.com/article.php3?id_article=17432</ref -->

=== Publika Transporto ===
=== Metroo ===
[[Dosiero:Metro Yerevan Republic Square metro station.jpg|eta|[[Placo de la Respubliko (metrostacio)|Placo de la Respubliko]], metrostacio de la [[Metroo de Erevano]]]]
La ''Erevana Metroo Karen Demirĝjan'', (armene : Կարեն Դեմիրճյանի անվան Երեւանի մետրոպոլիտեն կայարան) estas rapida transitsistemo kiu servas la ĉefurbon ekde 1981. Ĝi havas ununuran linion de 12,1 km longa kun 10 aktivaj stacioj kaj 45 ekzempleroj funkciantaj. La interno de la stacioj similas al tiuj de la eksaj okcidentaj sovetiaj nacioj, kun [[lustro]]j pendantaj de la koridoroj. La metrostacioj ŝanĝis la plejmulton el ĝiaj originaj nomoj post la [[dissolvo de Sovetunio]] kaj la sendependeco de la Respubliko Armenio.

Nordorienta etendaĵo de la linio kun du novaj stacioj nuntempe disvolviĝas. La konstruado de la unua stacio ( ''Aĝapnjak'' ) kaj de la unu-kilometra tunelo liganta ĝin al la cetero de la reto kostos 18 milionojn da usonaj dolaroj.  La tempo de la fino de la projekto ankoraŭ ne estis difinita. Alia longdaŭra projekto estas la konstruado de du novaj linioj, sed ĉi tiuj estas negocitaj por baldaŭa ekkonstruado.

La sistemo transportas pli ol 60.000 homojn ĉiutage.

=== Flughaveno ===
[[Dosiero:Zvartnots airport.jpg|eta|250px | Ĉefa enirejo de la Flughaveno Zvartnoco]]
Erevano estas servita de la [[Internacia Flughaveno Zvartnoco]], situanta 12 kilometrojn okcidente de la urbocentro. Ĝi estas la ĉefa flughaveno de la lando. Inaŭgurita en 1961 dum la soveta epoko, flughaveno Zvartnoco estis renovigita unuafoje en 1985 kaj por dua fojo en 2002 por adaptiĝi al internaciaj normoj. Ĝi trairis remodeladon ekde 2004 per la konstruado de nova fina stacio. La unua fazo de la konstruado finiĝis en septembro 2006 kun la malfermo de la alvena zono. Dua sekcio nomumita por foriroj estis inaŭgurita en majo 2007. La forira terminalo estas antaŭvidita, oktobro 2011 loĝanta stato de la artaj instalaĵoj kaj teknologio. Ĉi tio igos la internacian flughavenon Erevano Zvartnoco, la plej granda, plej okupata kaj plej moderna flughaveno en la tuta Kaŭkazo.

Nuntempe ne ekzistas naciaj flugkompanioj en Armenio. La tuta projekto kostas pli ol 100 milionojn da usonaj dolaroj. Dua flughaveno, la flughaveno Erebuni , situas ĝuste sude de la urbo. Ekde la sendependeco, "Erebuni" estas ĉefe uzita por militistaj aŭ privataj flugoj. La Armena Aera Forto same instalis sian bazon tie kaj estas kelkaj MiG-29-oj lokitaj sur la areo de Erebuni<ref>{{citaĵo el la reto|url=http://www.aia-zvartnots.aero/|titolo=Website of Zvartnots International Airport|alirdato=18an de majo 2008}}</ref>.

=== Urbaj busoj, publikaj kamionetoj kaj trolebusoj ===
[[Dosiero:2014 Erywań, Marszrutka w centrum stolicy (01).jpg|eta|250px | [[Marŝrutko]]]]
Publika transporto en Erevano estas tre privatigita kaj plejparte prizorgata de ĉirkaŭ 60 privataj transportaj kompanioj. Ekde majo 2017, 39 urbaj busaj linioj funkcias en Erevano. Ĉi tiuj linioj plejparte konsistas el ĉirkaŭ 425 busoj Bogdan, Higer City Bus kaj Hyundai County. Tamen la merkata kotizo de ĉi tiuj busoj en publika trafiko estas nur ĉirkaŭ 39,1%.

Sed la 50,4% de publika trafiko estas ankoraŭ servata de "publikaj kamionetoj", loke konataj kiel ''[[Marŝrutko|marŝrutka]]''. Temas pri ĉirkaŭ 1210 rusaj kamionetoj GAZelle kun nur 13 sidlokoj, kiuj funkcias same kiel aŭtobusoj, havantaj 79 malsamajn liniojn kun diversaj itineroj kaj samaj haltoj. Laŭ oficejo de la Urbodomo de Erevano, estontece [[marŝrutko]]j estos anstataŭigitaj per ordinaraj pli grandaj busoj. Malgraŭ tio, ke la kamionetoj havas nur ĉirkaŭ 13 sidlokojn, la limo de pasaĝeroj ne estas kontrolita, kaj kutime ĉi tiuj kamionetoj portas multe pli da homoj, kiuj staras interne <ref>{{citaĵo el la reto |url=http://www.armeniadiaspora.com/js04/040122tram.html |titolo=Arminfo, "Last Tram Put Out Of Operation in Yerevan" |dato=22an de januaro 2004 |alirdato=19an de majo 2008 |arkiveurl=https://web.archive.org/web/20071027234752/http://www.armeniadiaspora.com/js04/040122tram.html |arkivdato=2007-10-27 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20071027234752/http://www.armeniadiaspora.com/js04/040122tram.html }}</ref>.

La Erevana trolebusa sistemo funkcias ekde 1949. Iuj malnovaj sovetepokaj trolebusoj estis anstataŭigitaj per kompare novaj trolebusoj. En majo 2017, nur 5 trolebusaj linioj funkcias, kun ĉirkaŭ 45 ekzempleroj en servo. La trolebusa sistemo estas posedata kaj funkciigita de la Erevana komunumo.
[[Dosiero:Yerevan trolleybus view.jpg|eta|250px | Trolebuso en Erevano]]
La tramreto, kiu funkciis en Erevano ekde 1906, estis malfunkciigita en januaro 2004. Ĝia funkciado havis koston 2,4-oble pli alta ol la generitaj profitoj, kio puŝis la ĉefurban registaron fermi la reton, malgraŭ lastaj klopodoj por savi ĝin je la fino de 2003. Ekde la fermo, la reloj estis malmuntitaj kaj venditaj.

Pro disiĝo inter dekoj da privataj transportaj kompanioj, la transporto estas apenaŭ reguligita, kun nur reguliga vojaĝo. Tiel, la kvalito de veturiloj ofte estas netaŭga, sen certaj reguloj pri sekureco. Male al la plimulto de mondaj ĉefurboj, ne ekzistas establita bileta sistemo en la publika transporto de Erevano. Pasaĝeroj devas pagi la monon rekte al la ŝoforo kiam ili eliras el la veturilo. La biletprezo, estante unu el la malmultaj reguloj, estas fiksita kaj kontrolita de aŭtoritatoj. Unudirekta vojaĝo kostas 100 AMD (ĉirkaŭ 0,21 USD) por ĉiuj busoj kaj publikaj kamionetoj, dum ĝi estas 50 AMD por trolebusoj.
La centra stacio en kvartalo Nor Kilikia funkcias kiel busa stacidomo por interurba transporto, servante forirajn itinerojn al preskaŭ ĉiuj urboj de Armenio same kiel eksterlande, precipe [[Tbiliso]] kaj [[Tabrizo]].

=== Telfero ===
Ĝis la jaro [[2004]], ekzistis telfero kiu kunligis la urbocentron kun la rezideja kvartalo Nork, ene de la distrikto [[Nork-Maraŝo]]. Dum la monato aprilo samjare, la ĉelo dekroĉiĝis ekde 17-metra alto kaŭzante la morton al 5 el la 7 pasaĝeroj.<!-- retejo morta: ref>http://www.armenianow.com/archive/2005/eng/?go=pub&id=100</ref -->

Ekde la akcidento la telfero estis abandonita. Jam malbonkvalita antaŭ la akcidento, la telfero serĉas investantojn por reekigi la servon. Ĝi estis ĉiutage uzata de 500 personoj.

=== Fervojoj ===
[[Dosiero:David of Sasun Yerevan.jpg|eta|Trajnstacidomo de Erevano, kun la statuo de [[Davido de Sasuno]]]]
Erevano havas ununuran centran stacidomon (pluraj fervojaj stacidomoj de antaŭurboj ne estas uzataj ekde 1990), kiu estas konektita al la urbego per la ''stacio Sasunci Davit''. La stacidomo estas farita en sovetstila arkitekturo kun sia longa pinto sur la konstrua tegmento, reprezentanta la simbolojn de komunismo: ruĝa stelo, martelo kaj [[Rikoltilo kaj martelo|rikoltilo]]. Pro la turkaj kaj azeraj blokadoj kontraŭ Armenio, ekzistas nur unu internacia trajno preterpasanta unufoje ĉiun duan tagon, kun najbara [[Kartvelio]] kiel ĝia lasta celloko. Por sumo de 9 000 ĝis 18 000 dramoj, eblas preni la noktan trajnon al la kartvela ĉefurbo, Tbiliso.  Ĉi tiu trajno tiam daŭras al sia celo [[Batumo]], ĉe la bordo de la [[Nigra maro]] en la somera sezono <ref>{{citaĵo el la reto |url=http://www.armeniandiaspora.com/forum/archive/index.php/t-81016.html |titolo=ArmenPress, "Yerevan - Batumi railway communication to resume in Summer", ArmeniaDiaspora.com |dato=15an de februaro 2007 |alirdato=19an de majo 2008 |arkiveurl=https://web.archive.org/web/20080404095535/http://www.armeniandiaspora.com/forum/archive/index.php/t-81016.html |arkivdato=2008-04-04 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20080404095535/http://www.armeniandiaspora.com/forum/archive/index.php/t-81016.html }}</ref>.

La sola fervojo iranta al Irano sude preterpasas la fermitan limon de [[Naĥiĉevano]]. Pro tio ne ekzistas trajnoj, kiuj iras suden de Erevano. Nuntempe estas studata konstruprojekto pri nova fervoja linio, kiu ligus Armenion kaj Iranon rekte.

Dum la unua jardeko de la 21-a jarcento, la Sudkaŭkaza Fervoja Kompanio kiu estas la nuna funkciiganto de la fervoja sistemo en Armenio, anoncis sian pretecon meti la fervojan linion Erevano-Gjumri-Kars en la okazo ke la armenaj-turkaj protokoloj estus funkciigitaj.

=== Taksio ===
Armenio estas inter la plej 10 plej sekuraj landoj, kie oni povas ĉirkaŭvagi kaj iri hejmen sola sekure nokte. Erevano fieras havi konektojn 24/7 ĉar taksioj haveblas en ajna horo de la tago aŭ nokto <ref>[http://www.banks.am/en/news/newsfeed/11412/ Armenio inter la dek plej sekuraj landoj]</ref>. Taksiaj servaj kompanioj kovras la tutan urbon krom multaj interretaj taksiaj servaj provizantoj, inkluzive de GG-Taksio, Utaxi kaj Yandex.Taxi .

== Famuloj ==
En Erevano naskiĝis [[Roberto Aleksandro Abaĝjan]], [[Sargis Galstyan|Sargis]] kaj [[Marine Galstyan]].

== Internaciaj rilatoj kaj kunlaborado ==
=== Ĝemelaj urboj ===
Erevano estas ĝemeligita kun:
{{Div col|colwidth=20em}}
* [[Amano]], [[Jordanio]] (2014)
* [[Antananarivo]], [[Madagaskaro]] (1981)
* [[Bejruto]], [[Libano]] (1997)
* [[Bratislavo]], Slovakio (2001)
* [[Bonaero]], [[Argentino]] (2000)
* [[Kembriĝo (Britio)|Kembriĝo]], Usono (1987)
* [[Kararo]] , Italio (1973)
* [[Kiŝinevo]], [[Moldavio (apartigilo)|Moldavio]] (2005)
* [[Damasko]], Sirio (1997)
* [[Esfahano]], Irano (1995)
* [[Los-Anĝeleso]] , Usono (2007)
* [[Marsejlo]], Francio (1992)
* [[Montrealo]], Kanado (1998)
* [[Nico]], Francio (2007)
* [[Novosibirsko]] , Rusujo (2014)
* [[Odeso]], Ukrainio (1995)
* [[Rigo]], Latvio (2013)
* [[Rostov-na-Donu]], Rusio (2005)
* [[San-Paŭlo]], Brazilo (2002)
* [[Stavropolo|Stavropol]], Rusio (1994)
* [[Tbiliso]], Kartvelio (1996)
* [[Venecio]], Italio (2011)
* [[Volgogrado]], Rusio (2015)
{{Div col end}}

=== Partnerecoj ===
''Placo de Francio'' kun la statuo de Jules Bastien-Lepage de [[Auguste Rodin]] en la centro estas inter la simboloj kun la partnereco inter Erevano kaj Parizo
Erevano ankaŭ kunlaboras kun:
{{Div col|colwidth=20em}}
* [[Aŝgabato]], [[Turkmenio]] (2014)
* [[Ateno]] , Grekio (1993)
* [[Pekino]], [[Ĉinio]] (2009)
* [[Bukareŝto]], [[Rumanio]] (2013)
* [[Delhio]], Barato (2008)
* [[Francilio|Île-de-France]] , Francio (2011)
* Tjanti-Mansijsk , Rusio (2014)
* [[Liono]], Francio (1993)
* [[Kaliningrado]] , Rusuio (2009)
* [[Kievo]], Ukrainio (1995)
* [[Krasnodar|Krasnodaro]], Rusio (2014)
* [[Minsko]], Belorusio (2002)
* [[Moskvo]], Rusio (1995)
* [[Parizo]], Francio (2011)
* [[Pesaro]], Italio (2017)
* [[Podgorico]], [[Montenegro]] (1974)
* [[Kazvino]], [[Irano]] (2014)
* [[Rio-de-Ĵanejro|Rio-de-Janejro]], [[Brazilo]] (2007)
* [[Sankt-Peterburgo]], Rusio (1997)
* [[Sofio]] , [[Bulgario]] (2008)
* [[Stepanakerto]], [[Arcaĥa Respubliko|Arcaĥo]] (2012)
* [[Toskanio]], Italio (1996)
* [[Varsovio]], [[Pollando]] (2013)
{{Div col end}}

== Konataj lokanoj ==
[[Mirza Ĝabbar Asgarzade]], pedagogo

== Vidaĵoj de Erevano ==
<br />
[[Dosiero:Yerevan Winter Panorama from Monument.jpg|900ra|eta|centre|<center>Panoramo en vintro</center>]]
<center>
<gallery caption="Erevano" widths="140" heights="140" perrow="5">
Armenia president.jpg|La prezidenta palaco
Sergei Parajanov in Yerevan.JPG|Muzeo Sergei Parajanov
Yerewan cinema.jpg|Kinejo Moskvo
Yerevan Square of Republic.jpg|Ministerio de transporto
Armenian Genocide Memorial - Yerevan (2903020364).jpg|[[Cicernakaberdo]]
Viw from cascade2008.jpg|la urbocentro [[Kentrono]] ekde [[Kaskado (Erevano)|Kaskado]].
Универмаг в Ереване.jpg|Negoca centro ĉe strato Abovjan
Mashtots Avenue, Yerevan (2008).jpg|[[avenuo Mesrop Maŝtoc|Avenuo ''Maŝtoc'']]
Gevork Kochar street, Yerevan.jpg|Strato Gevork Koĉar
Hrazdanatproshian.jpg|[[Rivero Hrazdan]] en Erevano
Armenian architectural characteristics, Mashtots Avenue building in Yerevan, 2009.jpg|Tradicia armena fasado
Aragast restaurant.jpg|Parkoj en Erevano
Parc victoire3.jpg|Parko de la Venko
Komitas Vardapet.jpg|[[Komitas Vardapet]]
Yerevan's Covered Market interior.jpg|Kovrita supermarkto en Avenuo Maŝtoc
</gallery>
</center>
{{Granda dosiero|Yerevan, Armenia, HDR panorama.jpg|1500ra|{{center|Panorama vido de la urbo je septembro 2010}}}}

== Bibliografio ==
Rene Grousset. ''Histoire de l'Armenie''. Payot, [[Parizo]], [[1984]].{{projektoj|n=Kategorio:Erevano}}

== Esperanto-movado ==
Estas gastiganto de [[Pasporta Servo]] tie.

En 1991 fondiĝis Landa Asocio "[[Armena Esperantista Unuiĝo]]", kiu aliĝis al [[UEA]] en la jaro 1997.

En la Jarlibro de UEA 2014 estas 6 delegitoj en Erevano.

== Vidu ankaŭ ==
[[Avenuo Bagramjan]]

[[Erevana Internacia Filmfestivalo]]

== Eksteraj ligiloj ==
(angla) [http://www.armenica.org Armenica.org – Historio de Armenio]

(armena) [http://www.yermetro.am/ Metroo de Erevano] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20191228140558/http://www.yermetro.am/ |date=2019-12-28 }}

== Piednotoj ==
{{Referencoj|2}}

{{Elstara|2009|05|17}}
{{ADLS|2009|21}}
{{ADLS|2013|28}}
{{ADLS|2019|08}}

{{Eŭropaj ĉefurboj}}
{{Aziaj ĉefurboj}}
{{Bibliotekoj}}

[[Kategorio:Erevano| ]]
[[Kategorio:Urboj de Armenio]]
[[Kategorio:Ĉefurboj de Eŭropo]]
[[Kategorio:Ĉefurboj de Azio]]
[[Kategorio:Milionurboj]]