Vidi fonton por Eŭropa Kosma Agentejo

{{Informkesto organizaĵo
| nomo              = {{lang-fr|Agence Spatiale Européenne}}<br>{{lang-en|European Space Agency}}<br>{{lang-de|Europäische Weltraumorganisation}}
| eonomo            = Eŭropa Kosma Agentejo
| bildo             = ESA logo simple.svg
| bildo_priskribo   = Insigno de la EKA 
| grandeco de bildo = 
| tipo              = Kosma agentejo
| celo              = 
| moto              =
| agareo            =
| agmetodo          =
| fondodato         = {{daton|30|05|1975}}
|latitudo      = {{#invoke:Wikidata|claim|P159|qualifier=P625|parameter=latitude}}<!--ĉikaze koordinatoj de la ĉefa sidejo-->
|longitudo     ={{#invoke:Wikidata|claim|P159|qualifier=P625|parameter=longitude}}
|regiono-ISO=FR-75C
|situo sur mapo=Parizo
|zomo=13
| mapo              =
| mteksto           =
| sidejo            = [[Parizo]]
| estro             = [[Johann-Dietrich Wörner]]
| estro1            =
| estro1_tipo       =
| fondintoj         =
| elstaruloj        =
| buĝeto            = 6,7  miliardoj da [[eŭro]]j (2020)
| buĝetfonto        =
| dungitaro         =
| lingvoj           = 
| TTT-ejo           = http://www.esa.int/ESA
| twitter           = 
| notoj             =
| ĝisdatigo         = 
| Mapo en angulo    =
| angula mapo       =
| aldono            =
| dosiero           =
| stilo             =
| angulo            =
| angula stilo      =
| angula larĝo      =
}}
La '''Eŭropa Kosma Agentejo''' ('''EKA'''; {{lang-en|European Space Agency}}, ''ESA''; {{lang-fr|Agence spatiale européenne}}, ''ASE'') estas interregistrara organizaĵo kun ĉefsidejo en [[Parizo]]. Ĝi fondiĝis je la [[30-a de majo]] [[1975]] por la kunordigo de la eŭropaj kosmoesploraj entreprenoj, ĉar la malantaŭiĝo teknologia kontraŭ [[Usono]] kaj [[Sovetunio]] pli kaj pli grandiĝis. La EKA havas 22 membrajn ŝtatojn kaj alstrebas laŭ sia regularo "ekskluzive pacemajn celojn". <br>
La EKA, per sia buĝeto (6.680 milionoj da eŭroj en 2020), estas la tria kosma agentejo en la mondo post la [[NASA]] kaj la [[Ĉina Nacia Kosma Agentejo]]. La agadoj de la agentejo kovras la tutan kosman laborkampon: sciencoj kiel [[astrofiziko]], esplorado de la [[Suna Sistemo]], studo de la [[Suno]] kaj fundamenta [[fiziko]]; la studo kaj observado de la [[Tero]] per specialigitaj [[sputniko]]j; disvolviĝo de [[lanĉo-veturilo]]j; kunhomaj flugoj per sia partopreno al la [[Internacia Kosmostacio]] kaj [[Orion (kosmoŝipo)|Orion]]; sputnika navigado kun la programo [[Galileo]]; [[Komunika satelito|kosmaj telekomunikadoj]], por kiuj la agentejo financas disvolvon de novaj konceptoj; esplorado pri [[kosmofluga inĝenierarto]]. EKA ankaŭ partoprenas kosmajn programojn iniciatitajn de aliaj kosmaj agentejoj.<br>
La strategio estas difinita de konsilio en kiu ĉiu ana lando havas reprezentanton. La programoj iniciatitaj de la agentejo, kiuj reprezentas 75% de la buĝeto, estas financitaj rekte de anaj landoj. Ili pagas kontribuon proporcie al sia [[Malneta Enlanda Produkto|MEP]] por financi 20% de la buĝeto (scienca programo kaj superkostoj) kaj partoprenas la proporciojn de sia elekto en la laŭvolaj programoj. Kvarono de la buĝeto estas disponigita de [[Eŭropa Unio]] kaj [[Eŭropa Orgazizaĵo por Ekspluatado de Meteorologiaj Sputnikoj|EOEMP]] por la disvolviĝo de la kosma parto de ĉi tiuj programoj administritaj de ĉi tiuj institucioj (programo [[Galileo]], [[Vetersatelito|vetersputniko]]j, GMES / Copernicus). Iuj de la anaj landoj subtenas, krom sia partopreno en eŭropaj programoj, pure naciajn kosmajn programojn.<br>
La EKA konfidas, post selektado kaj laŭ aĉetkonkurso, la esploradon kaj disvolvon de kosmoŝipoj al universitatoj, institutoj kaj industriistoj en anaj landoj, aplikante la principon de "reveno geografia" : la elspezoj de la agentejo en ĉiu lando proporcias al ĝia kontribuo. La agentejo dungas proksimume 2.233 homojn (2016) kaj havas plurajn fakajn establojn. Ĝia ĉefa centro estas [[Eŭropa Centro pri Kosmaj Esploroj kaj Teknologioj|ECKET]] en [[Noordwijk]], [[Nederlando]], kiu estas dediĉita al la dezajno kaj testado de [[kosmoŝipo]]j. La aliaj gravaj centroj estas la [[Eŭropa Kosm-Operacia Centro|EKOC]] (monitorado kaj kontrolo de aktualaj misioj) en [[Darmstadt]], [[Germanio]] kaj la [[Eŭropa Kosma Spurado|EKS]] (tutmonda reto de parabolaj antenoj, por interligi kun kosmoŝipoj). EKA ankaŭ uzas la instalaĵojn de la [[Gviana kosmodromo]], establo de la [[Centre national d'études spatiales|CNES]] (franca kosma agentejo), por lanĉi siajn raketojn.

==Historio==
===La unuaj eŭropaj kosmaj organizoj===
De la unuaj [[satelito|satelitaj]] lanĉoj, fine de la 1950-aj jaroj, Francio kaj Britio, kiuj ankaŭ organizis interkontinentajn [[balistika misilo|balistikajn]] misilprogramojn, starigis naciajn spacajn programojn. Sed la financaj rimedoj faris ke la celoj estis modestaj kompare kun Sovetunio kaj Usono. Komence de la 1960-aj jaroj, eŭropaj eminentuloj el diversaj kampoj kaj precipe sciencistoj, kiuj vidis, ke ĵus malfermiĝis nova esplora tereno, petis la kreon de eŭropa scienca koma programo gvidata de organismo simila al la Eŭropa organizaĵo por nuklea esploro (origine nomita, en la franca, ''Conseil Européen pour la Recherche Nucléaire'' [[CERN]]).

La 1an de decembro [[1960]], konferenco kunvenanta dek unu eŭropajn landojn en [[Meyrin]] ([[Svislando]]) decidas pri la kreado de la Eŭropa prepara komisiono por kosma esploro (''Commission préparatoire pour la recherche spatiale'', COPERS). La laboroj de ĉi tiu korpo kondukas en 1962 al la kreado de la Eŭropa kosma esplora organizo (en angla ''European Space Researh Organisation'' aŭ ESRO; en franca ''Conseil européen pour la recherche spatiale'' aŭ CERS), kies celo estas la kreado de sciencaj satelitoj kaj kiu kunvenigas naŭ eŭropajn landojn. La sama jaro ses el ili decidis aliĝi al la Eŭropa lanĉila elvolva organizo (en angla ''Eŭropa Launcher Development Organisation'' aŭ ELDO; en franca ''Centre européen pour la construction de lanceurs d'engins spatiaux'' aŭ CECLES) por disvolvo de eŭropa lanĉilo nomita ''Eŭropa''. La du organizoj ekfunkciis en 1964. Krome, la apero de la satelita telekomunika tekniko instigis la kreon de la Eŭropa konferenco pri satelita telekomunikado (en franca ''Conférence européenne des télécommunications par satellite'' aŭ CETS) en majo 1963.

===Kreado de la Eŭropa Kosma Agentejo===
Fine, la malsukceso de la raketo ''Europa'' necesigis kompletan revizion de la organizado de la eŭropa spaca programo.

Post delikataj intertraktadoj inter Francio, Germanio kaj Britio, estis atingita interkonsento en julio [[1973]] por starigi, kiu akordo permesanta la financadon de la programoj atendataj de la ĉefaj landoj:

* la lanĉilo L3S (''Ariane'') dezirata de Francio kaj kiu estas sub la superrigardo de la Nacia centro de kosmaj studoj (''Centre national d'études spatiales'' aŭ CNES)
* la ''Spacelab''-esplorada modulo de la usona [[kosmopramo]] petita de Germanio,
* la satelito pri tramara telekomunikado (Maritime European Communication Satellite aŭ MARECS) petita de Britio.

La konvencio de la EKA estis fine subskribita de 10 eŭropaj ŝtatoj la 30-an de majo [[1975]], kaj fakte funkciis ekde la 31-an. Ĝi tamen ekhavis juran ekziston nur de la 30-a de oktobro [[1980]], dato de la ratifo de ties konvencio.<br>
La EKA sukcesis kunvenigi dudek du anajn ŝtatojn, kiuj kolektas siajn rimedojn por disvolvi civilan kosman programon, kiu konsistas el sciencaj sputnikoj (esploroj pri la [[Tero]], la [[Suno]], la [[sunsistemo]], [[astronomio]], [[kosmologio]], ktp.), [[kosmofluga inĝenierarto|kosmaj teknologioj]], aplikaj sputnikoj postulantaj eŭrop-skalan programon ([[Galileo]], [[Copernicus]]) kaj lanĉajn rimedojn (surgrundaj instalaĵoj kaj [[lanĉo-veturilo|lanĉiloj]]).<br>
La rolo kaj funkciado de la EKA estas difinitaj en la ''EKA-Konvencio kaj regularo de la konsilio'', kies komenca versio estis ellaborita en 1975 kaj kiu estas ratifita de ĉiu ana ŝtato post aliĝo<ref>''(franclingve)'' EKA-Konvencio kaj regularo de la konsilio, p. 44-48 ([https://esamultimedia.esa.int/docs/LEX-L/ESA-Convention/SP-1317_FR.pdf legi rete] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20200713013505/https://esamultimedia.esa.int/docs/LEX-L/ESA-Convention/SP-1317_FR.pdf |date=2020-07-13 }} - [http://archive.wikiwix.com/cache/?url=http%3A%2F%2Fesamultimedia.esa.int%2Fmultimedia%2Fpublications%2FSP-1317-FR%2Fpageflip.html arkivo])</ref>. La misio de la agentejo estas disvolvi kunlaboron inter eŭropaj ŝtatoj en la kosma laborkampo. Ĝi disvolvas kaj efektivigas longperspektivan eŭropan kosman politikon same kiel agadojn kaj programojn. Ĝi kunordigas la eŭropan kosman programon kaj la naciajn programojn, iom post iom integriĝante ĉi-lastan. Kiel la [[NASA]], la agentejo limiĝas al pacaj agadoj (Artikolo II de la konvencio)<ref>''(franclingve)'' EKA-Konvencio kaj regularo de la konsilio, p. 13-14 ([https://esamultimedia.esa.int/docs/LEX-L/ESA-Convention/SP-1317_FR.pdf legi rete] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20200713013505/https://esamultimedia.esa.int/docs/LEX-L/ESA-Convention/SP-1317_FR.pdf |date=2020-07-13 }} - [http://archive.wikiwix.com/cache/?url=http%3A%2F%2Fesamultimedia.esa.int%2Fmultimedia%2Fpublications%2FSP-1317-FR%2Fpageflip.html arkivo])</ref>. Tial la disvolviĝo de militaj kosmaj programoj (rekona sputniko, milita telekomunika sputniko, ktp.) estas en la naciaj programoj de la anaj ŝtatoj. Ĉi tiu konvencio kondiĉas, ke "la celo de EKA estas provizii kaj antaŭenigi, por ekskluzive pacaj celoj, kunlaboradon inter eŭropaj ŝtatoj pri kosma esplorado kaj teknologio kaj iliaj kosmaj aplikoj, konsidere al ilia uzo por sciencaj celoj kaj por operaciaj kosmaj aplikaj sistemoj".<br>

==Misioj kaj aktivecoj==
La aktivecoj de la agentejo kovras la tutan kosman laborkampon:
* scienco kaj robota esplorado kun:
** astrofiziko ([[Herschel (kosma teleskopo)|Herschel]], [[Planck (kosma teleskopo)|Planck]] ...)
** esplorado de la Suna Sistemo ([[Rosetta (kosmosondilo)|Rosetta]], [[Mars Express]], [[Venus Express]], [[Exo Mars]], [[Bepi-Colombo]] ...)
** la esplorado de la Suno ([[SOHO]]) kaj fundamenta fiziko ([[Lisa Pathfinder]])
* studado kaj observado de la Tero per specialaj sputnikoj (Envisat, [[GOCE]], MSG, Sentinel, ktp.)
* la lanĉiloj [[Ariane 5]] kaj [[Vega (raketo)|Vega]]
* kunhomaj flugoj per sia partopreno en la [[Internacia Kosmostacio]] kaj la programo [[Orion (kosmoŝipo)|Orion]]
* trovloka sistemo kun la programo [[Galileo (loktrova sistemo)|Galileo]]
* kosmaj telekomunikadoj kaj integritaj aplikoj, por kiuj la agentejo financas la disvolviĝon de novaj konceptoj ([[Artemis (Sputniko)|Artemis]], [[HYLAS]])
* esplorado en la kampo de kosmaj teknologioj ([[SMART-1]], [[PROBA-1]] kaj [[PROBA-2]]).
EKA ankaŭ partoprenas kosmajn programojn iniciatitajn de aliaj [[Listo de kosmaj agentejoj|kosmaj agentejoj]].

== Membroj ==
{{pluraj bildoj
 | larĝeco           = 300
 | direkto           = vertikala
 | dosiero1          = Location ESA member countries.svg
 | dosiero2          = European Space Agency.png
 | priskribo2         = {{Priskribo|#5B9ED7|ESA-Membroŝtatoj}}{{Priskribo|#0000ff|ESA Asociitaj Membroj}}{{Priskribo|#5FB4A1|ECS-Partneroŝtatoj}}</abbr>{{Priskribo|#3D9345|Interkonsento pri kunlaboro}}
}}
Fondaj membroŝtatoj: 
* {{Belgio}} 
* {{Britio}} 
* {{Danio}}  
* {{Francio}} 
* {{Germanio}} 
* {{Hispanio}} 
* {{Italio}} 
* {{Nederlando}} 
* {{Svedio}} 
* {{Svisio}}.

Aliaj membroŝtatoj: 
* {{Norvegio}} (ekde 1986)
* {{Aŭstrio}} (ekde 1987)
* {{Finnlando}} (ekde 1987)
* {{Portugalio}} (ekde 2000)
* {{Grekio}} (ekde 2005)
* {{Irlando}} (ekde 2005)
* {{Flago|Luksemburgo|nomo=jes}} (ekde 2005)
* {{Ĉeĥio}} (ekde 2008)
* {{Rumanio}} (ekde 2011)
* {{Pollando}} (ekde 2012)
* {{Estonio}} (ekde 2015)
* {{Hungario}} (ekde 2015).

== Raketoj ==
EKA nuntempe uzas tri raketojn:

* [[Ariane 5]]
* [[Vega (raketo)|Vega]] por malgrandaj satelitoj de 300 ĝis 2 500 kg
* [[Sojuz (raketo)|Sojuz]]

==  Famaj eŭropaj [[kosmonaŭto]]j ==
<gallery>
Dosiero:Samantha Cristoforetti portrait.jpg|La italino [[Samantha Cristoforetti]]
Dosiero:Frank De Winne (2013).jpg|La belgo [[Frank De Winne]]
Dosiero:Alexander Gerst, official portrait in 2017.jpg|La germano [[Alexander Gerst]]
Dosiero:Christer Fuglesang.jpg|La svedo [[Christer Fuglesang]]
Dosiero:Thomas Pesquet, official portrait (2).jpg|La franco [[Thomas Pesquet]]
</gallery>

== Referencoj ==
{{Referencoj|2}}

== Vidu ankaŭ ==
* [[Ariane]]
* [[Gviana kosmodromo]]
* [[Eŭropa Kosm-Operacia Centro]]
* [[Listo de kosmaj agentejoj]]
* [[Automated Transfer Vehicle]]
* [[Ulf Merbold]] la unua astronaŭto de EKA.
* [[Galileo (loktrova sistemo)]]
* [[Agentejo de Eŭropa Unio por la Kosma Programo]]

== Eksteraj ligiloj ==
{{projektoj}}
* {{Oficiala retejo}} {{en}}

{{Portalo|Astronomio}}
{{Bibliotekoj}}

[[Kategorio:Eŭropa Kosma Agentejo| ]]
[[Kategorio:Aperis en 1975]]
[[Kategorio:Kosmaj agentejoj]]
[[Kategorio:Scienco kaj teknologio en Eŭropo]]
[[Kategorio:Organizaĵoj en Eŭropo]]