Vidi fonton por Florenco

{{Sen fontoj|dato = novembro 2012}}
{{Informkesto urbo de Italio
| nomo = Florenco
| dosiero = 
{{Pluraj bildoj
 | pozicio     = centre
 | direkto     = vertikala
 | larĝeco = 300
 | dosiero1 = Collage_Firenze1.jpg
 | dosiero2 = Florence Collage.png
 | dosiero3 = Collage Firenze.jpg
 | piedlinio = Fotomontaĵo
}}
| dosiero_grandeco = 300px
| blazono = [[Dosiero:FlorenceCoA.svg|100px]]<br /> ''El arĝento kun lilio el gorĝo''
| regiono = {{Italio TOS}}
| provinco = {{Italio FI}}
| latitudo_gradoj = 43
| latitudo_minutoj = 47
| latitudo_sekundoj = 0
| latitudo_direkto = N
| longitudo_gradoj = 11
| longitudo_minutoj = 15
| longitudo_sekundoj = 0
| longitudo_direkto = E
| koord_X_en_mapo = 116
| koord_Y_en_mapo = 111
| zomo = 10
| alto = 50
| areo = 102
| kvanto_de_loĝantoj = {{nombro|{{WikidataLoĝantaro}}}} ({{WikidataLoĝantaroDato}})
| denso_de_loĝantoj = {{nombro|{{#expr: {{loĝantaro|{{WikidataLoĝantaro}}}} / 102 round 0}} }}
| subdividaĵoj = Galluzzo kaj Settignano
| najbaraj_komunumoj = [[Bagno a Ripoli]], [[Campi Bisenzio]], [[Fiesole]], [[Impruneta]], [[Scandicci]] kaj [[Sesto Fiorentino]]
| poŝtkodo = 50100
| telefona_kodo = 055
| ISTAT_kodo = 048017
| imposta_kodo = D612
| nomo_de_loĝantoj = ''fiorentini''
| patrono = [[Sankta Johano Baptisto]]
| festo = [[24-a de junio]]
| retpaĝo = [http://www.comune.firenze.it oficiala retejo]
| mapo = TOS-Mappa.png
| mapamplekso = 300
}}
'''Florenco''' ({{lang-it|Firenze}} {{IFA|fi'rɛnt͡se}}) estas [[urbo]] en norda [[Toskanio]], en centra [[Italio]], ĉe la [[Rivero Arno]].

Ĝi grandas 102&nbsp;km<sup>2</sup> kaj ĝia loĝantaro estas ĉirkaŭ 375 000, krom antaŭurba loĝantaro de 200 000. Florenco estas la ĉefurbo de la regiono Toskanio; ĝi estis dum jarcentoj la ĉefurbo de eta ŝtato (la [[Duklando de Florenco]] kaj poste la [[Grandduklando de Toskanio]]) kaj mallonge ([[1865]]-[[1871]]) de la tuta [[Reĝlando de Italio]]. Ĝin longe ([[1434]]-[[1494]], [[1512]]-[[1527]] kaj [[1530]]-[[1737]]) regis la [[Mediĉoj]]. Krome la urbo estas la administra centro de provinco de Italio, kiu ekde la jaro 2015 havas la oficialan nomon [[metropola urbo Florenco]].

Florenco estis centro de [[mezepoko|mezepoka]] [[Eŭropo|eŭropa]] komerco kaj financo kaj kelkfoje konsideriĝas la naskloko de la Itala [[Renesanco]]. Florenco estas fama pro ĝia riĉo de [[arto]] kaj [[arkitekturo]]. Oni diras, ke el la 1000 plej gravaj eŭropaj artistoj de la dua jarmilo, 350 loĝis aŭ laboris en Florenco.

== Geografio ==
Florenco kuŝas en la valo de la rivero Arno, kiu kreas malgrandan ebenaĵon inter la nordaj [[Apeninoj]] kaj la montetoj de [[Chianti]].

=== Urbopartoj ===
* [[Galluzzo]] estas parto de la kvartalo 3a de la urbo Florenco en la suda pinto de la Florenca komunumo. Ĝi estas konata ĉefe pro la fama [[Florenca Kartuzio]].
* [[Arcetri]] estas loĝloko en Florenco, inter la montetoj sude de la urbocentro. Nombraj historiaj konstruaĵoj estas tie, kiel la domo de la fama sciencisto [[Galileo Galilei]] (nome ''Villa Il Gioiello'', La [[juvelo]]).
* [[Settignano]] estas ''frazione'' (submunicipo) sur monteto nordoriente de Florenco, konata pro marmorminejoj kaj skulptistoj.

== Historio ==
La registrita historio de Florenco komenciĝis kun la fondiĝo en [[-59|59 a.K.]] de kolonio fare de romiaj eks-soldatoj, kun la nomo ''Florentia''. Ĝi estiĝis la ĉefurbo de episkopejo en la frua [[4-a jarcento]], kaj sekve estis sub la regno de [[Bizanca imperio]], [[Ostrogotoj]], [[Lombardoj]] kaj [[Frankoj]], dum kiu la loĝantaro eble malkreskis al 1000 homoj.

Ĝi fariĝis «Aŭtonoma Urbo» (vidu [[Respubliko de Florenco]]) ekde 1115 kaj komencis sian progreson ĝis konvertiĝo en gravan ekonomian potencon en Eŭropo kun la kreado de sia propra [[valuto]] [[floreno]] en [[1252]].

El 80 000 loĝantoj antaŭ ol [[pesto]] de [[1348]], multaj laboris en lano-industrio. Florencanoj travivis kelkajn ribelojn, ekzemple la [[Ciompi-ribelo]] de 1378, ĝis kiam la familio [[Mediĉoj]] prenis la urbestradon. Plurfoje Mediĉoj lasis kaj reprenis urbestradon ĝis 1537 kiam ili fariĝis per [[Papo|papa]] helpo [[Duko]]j, unue de Florenco kaj poste de [[Toskanio]] en [[1569]]. Ilia regado tiamaniere daŭris du jarcentojn.

La malapero de tiu ĉi [[dinastio]] inkludis Toskanion ene de [[Aŭstrio-Hungario]] ĝis la unuiĝo de Italio. Toskanio fariĝis provinco de la Itala Reĝlando en [[1861]], la unua itala [[parlamento]] situis en Florenco, kiu iĝis ĉefurbo de la nova lando inter 1865 kaj 1871 (post [[Torino]] kaj antaŭ [[Romo]])

En la [[20-a jarcento]] la urbo multe kreskis precipe danke al turismo (tre grava pro la pluraj artaĵoj), industrio kaj komerco. En 1966 estis grava inundo kiam estis urbestro [[Piero Bargellini]].

En Florenco okazis la 1-a [[Eŭropa Socia Forumo]], de la 7-a ĝis la 10-a de novembro 2002, kaj ĝi estas la urbo de la 91-a [[Universala Kongreso de Esperanto]] en [[2006]].

== Monumentoj ==
[[Dosiero:Palazzo vecchio gnu1742.jpg|eta|La ''[[Palazzo Vecchio]]'' ĉe la ''Piazza della Signoria''.]]
La [[Rivero Arno]] fluas tra antikva parto de la urbo kaj ludas gravan rolon en ĝia historio, portante riĉecon per komerco kaj malriĉecon pro oftaj inundoj. Sur ĉi [[rivero]] troviĝas grava kaj bela [[ponto]], la ''Ponte Vecchio'' (Olda Ponto), komence konstruita fare de la [[etruskoj]] kaj la sola ne difektita dum la [[Dua mondmilito]]

Centre de la urbo troviĝas la '''Fontano de Neptuno''', skulptaĵo farita el [[marmoro]] ĉe [[Romio|romia]] akvodukto ankoraŭ funkcianta.

La plej fama [[palaco]] estas la ''Palazzo Vecchio'' ([[Malnova Palaco (Florenco)|Malnova Palaco]]), monumento dediĉita a la familio Mediĉoj, kiuj regis la urbon dum la [[15-a jarcento]]. Tre proksima estas la ''Galleria degli [[Uffizi]]'' (unu el plej famaj artaj muzeoj en la mondo) kaj la skulptarta muzeo ''Bargello'' kun pluraj laboroj de [[Michelangelo]] kaj [[Donatello]].

En alia bordo de la Arno (''Oltrarno'' laŭ florencanoj) troviĝas la granda ''Palazzo Pitti'' kiu gastigas la privatan artan kolekton de la familio Mediĉoj; ĉe ĉi tiu palaco troviĝas la ĝardeno ''Giardino di Boboli'' dekorita per interesaj skulptaĵoj.

La ''[[Loggia dei Lanzi]]'' estas konstruaĵo ĉe la ''Piazza della Signoria'': ĝi entenas aron da famaj skulptaĵoj, inter ili:
* La rabo de la junaj Sabininoj (Giambologna, 1583)
* Herkulo kaj la Kentaŭro (Giambologna, 1599)
* Perseo kaj Meduza ([[Benvenuto Cellini]], 1554)

La [[Arkitekturo|arkitektura]] juvelo de la urbo estas sendube la [[katedralo Santa Maria del Fiore]] konata ankaŭ per la nomo ''"il Duomo"'', alia grava preĝejo estas ''Santa Croce'' (Sankta Kruco) (kie?) oni povas vidi tombojn de [[Galileo]], [[Michelangelo]] kaj aliaj famuloj de la florenca historio. En la [[Baptejo Sankta Johano (Florenco)|baptejo Sankta Johano]] videblas interalie la [[tombo de kontraŭpapo Johano la 23-a]].

<gallery>
Dosiero:Firenze Boboli Neptune.jpg|Fontano en Ĝardeno de Boboli
Dosiero:Florence italy duomo.jpg|''Santa Maria del Fiore (Duomo)''
Dosiero:Duomo combine.jpg|Elvido el la Kampanila Turo al la Duomo
Dosiero:Monument Demidoff, Florence.JPG|[[Nikolaj Demidov]]-[[Rusio|Rusia]] [[ambasadoro]] kaj [[mecenato]] loĝinta kaj mortinta en Florenco, kie staras lia monumento (Piazza Demidoff)
</gallery>

=== Aliaj vidindaĵoj ===
* [[Galerio de la Akademio de Florenco]]
* Galerio [[Uffizi]]
* [[Museo Galileo]]
* [[Muzeo de Natura Historio (Florenco)|Muzeo de Natura Historio]]
* [[Palaco Bargello]]
* [[Ponte alle Grazie]]
* [[Baziliko de Sankta Laŭrenco de Florenco]]
* [[Baziliko de San Miniato al Monte]]
* [[Baziliko Santa Croce (Florenco)]]
* Baziliko ''[[Santa Maria del Carmine]]''
* [[Placo Santa Croce]]
* [[Laŭrenca Biblioteko]]
* [[Florenca Kartuzio]]

== Servoj ==
* [[Nacia Centra Biblioteko de Florenco]]
* [[Universitato de Florenco]]

== Sporto ==
La loka futbala teamo estas ''[[Fiorentina]]''.
[[Florenca piedpilko]] estas revivigo de mezepoka [[piedpilko]].

== Notindaj homoj el Florenco ==  
{{Div col|cols = 2}}
<!--* [[Aldo Palazzeschi]]-->
* [[Andrea del Sarto]]
* [[Baccio D'Agnolo]]
* [[Bartolomeo Karduĉo]]
* [[Benvenuto Cellini]]
* [[Carlo Dati]]
* [[Cesare Paoli]], historiisto
* [[Corso Donati]]
* [[Dante Alighieri]]
* [[Dino del Garbo]]
* [[Eugenio Montale]]
* [[Ferdinando la 3-a (Toskanujo)]]
* [[Filippo Brunelleschi]]
* [[Giovanni Boccaccio]]
* [[Girolamo Savonarola]]
* [[Joseph Anton Johann Habsburg]]
* [[Leonardo da Vinci]]
* [[Leonardo Dati]]
* [[Lorenzo dei Medici]]
* [[Makiavelo]]
* [[Michelangelo]]
* [[Taddeo Alderotti]]
* [[Vincento Karduĉo]]
{{Div col end}}
* en Florenco naskiĝis:
** itala-hungara [[operkantisto]] [[Vittorina Bartolucci]] (1859-1915)
** [[Fabrizio Venturi]] (n. 1969, muzikisto)
* en Florenco mortis:
** hungara [[politikisto]] [[Gábor Prónay]] (1812-1875)
** hungara-[[franca]] [[lingvisto]] [[Károly Jenő Ujfalvy]] (1842-1904)
** hungardevena [[violonisto]] [[Jelly Arányi]] (1895-1966)
** [[hungara]] arthistoriisto [[Miklós Boskovits]] (1935-2011)

== Ĝemelaj urboj ==
Florenco havas multajn [[Ĝemelaj urboj|ĝemelajn urbojn]].
* [[Eŭropa Unio]]:
** [[Dresdeno]] ([[Germanio]])
** [[Edinburgo]] ([[Skotlando]], [[Unuiĝinta Reĝlando]])
** [[Reims]] ([[Francio]])
** [[Kaselo]] ([[Germanio]])
** [[Turku]] ([[Finnlando]])
** [[Ateno]] ([[Greklando]])
** [[Riga]] ([[Latvio]])

* [[Eŭropo]] krom [[Eŭropa Unio]]:
** [[Kievo]] ([[Ukrainio]])
** [[Tirano]] ([[Albanio]])

* Aliaj urboj tra la mondo:
** [[Ajuno]] ([[Okcidenta Saharo]])
** [[Asmara]] ([[Eritreo]])
** [[Esfahano]] ([[Irano]])
** [[Fez]] ([[Irano]])
** [[Filadelfio]] ([[Usono]])
** [[Kyoto]] ([[Japanio]])
** [[Kuvajto (urbo)|Kuvajto]] ([[Kuvajto]])
** [[Nankino]] ([[Ĉinio]])
** [[Nazareto]] ([[Israelo]])
** [[Salvador de Bahio]] ([[Brazilo]])

== Esperanto ==
{{Ĉefartikolo|Florenca Esperanto-Asocio}}
la 30-an de decembro [[1905]] fondiĝis en Florenco grupo, kies oficiala bulteno estis la unua regiona Esperanto-gazeto ([[1906]]); inter la pioniroj de tiu movado meritas apartan atenton Cicetti, Dattari, advokato Viterbo. En Florenco mem stariĝis kun pluraj grupoj en [[1910]] [[Itala Esperantista Federacio]] ([[IEF]]), kies unua ĝenerala kunveno (la 1-a [[Itala Kongreso de Esperanto]]) okazis en Florenco je 21-23 de marto [[1910]]. Prof. [[Corrado Grazzini]] en Florenco organizis nacian asocion inter Esperantistaj instruistoj; tiu ĉi asocio estis en [[1916]] reorganizita. [[Luigi Scarselli]] en Florenco verkis en tiuj jaroj la verkon "[[Marŝo de la Esperantistoj]]".

La [[UK 2006|91-a Universala Kongreso de Esperanto]] okazis en Florenco inter la 29-a de julio kaj la 5-a de aŭgusto 2006, sub la patroneco de la itala prezidento. La kongresa temo estis: ''Lingvoj kaj edukado al daŭrigebla evoluo''. Prezidanto kaj vic-prezidanto de la Loka Kongresa Komitato estis [[Aldo Grassini]] kaj [[Antonio De Salvo]]. Partoprenis 2209 homoj el 62 landoj.

== Vidu ankaŭ ==
* [[91-a UK 2006|Universala Kongreso 2006]] en Florenco
* [[Nacia Centra Biblioteko de Florenco]]
* [[Longitudo de Florenco]]
* [[Alkermeso]], loka tradicia [[likvoro]]
* [[30585 Firenze]]
* [[Tramtransporto en Florenco]]

{{Projektoj}}

== Eksteraj ligiloj ==
* [http://www.comune.firenze.it Oficiala retejo]
* [http://www.compart-multimedia.com/virtuale/us/florence/florence_italy.htm Florenco: Virtuala vojaĝo] (angle kaj itale)
* [http://www.ukflorenco2006.it/ retpaĝaro de la UK 2006 en Florenco] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20041126015123/http://www.ukflorenco2006.it/ |date=2004-11-26 }}
* [http://en.firenze-online.com reta turisma gvidilo pri la urbo] (angle, itale, germane, france)
* Ĉefaj eventoj de la romano [[Ojstro]] fare de [[Etelo Liliano Vojniĉ]] okazas en [[Pizo]] kaj Florenco. [http://www.ojstro-voynich.narod.ru Legebla france, germane, angle, ruse kaj en Esperanto kun ilustraĵoj el du filmoj]
* [https://www.youtube.com/watch?v=ifepuwAMoqQ Florenco en tempe komprimita filmo] de [[Jutubo]] (sen lingva komento)

{{Metropola urbo Florenco}}
{{Bibliotekoj}}

[[Kategorio:Florenco| ]]
[[Kategorio:Komunumoj de Italio]]
[[Kategorio:Komunumoj de Toskanio]]
[[Kategorio:Komunumoj de la metropola urbo Florenco]]
[[Kategorio:Urboj de Italio]]