Vidi fonton por Harakiro

{{Aliaj signifoj|teksto=Por la franca gazeto, vidu la artikolon [[Hara-Kiri (gazeto)]]}}
[[Dosiero:Akashi Gidayu writing his death poem before committing Seppuku.jpg|eta|dekstra|La generalo Akaŝi Gidaju ({{lang-ja|{{rubentipo|明|あか}}{{rubentipo|石|し}}{{rubentipo|儀|ぎ}}{{rubentipo|太|だ}}{{rubentipo|夫|ゆ}}|t=Akashi Gidayu}}) skribinta mortpoemon kaj harakironta pro batala malvenko en 1582]]
[[Dosiero:Ako Gishisai De09 07.jpg|eta|dekstra|Rekreo de harakiro. La samuraja harakiranto sidas en blanka [[kimono]] dekstre; la helpanto staras antaŭ li, kaj senkapigos la harakiranto.]]
'''Harakiro'''<ref name="NPIV">[[Nova Plena Ilustrita Vortaro de Esperanto]]: [http://vortaro.net/#harakiri harakir/i]</ref> ({{lang-ja|{{rubentipo|腹|はら}}{{rubentipo|切|き}}り|t=hara-kiri}}; {{lang-ja|{{rubentipo|切|せっ}}{{rubentipo|腹|ぷく}}|t= seppuku}}) estis metodo de [[sinmortigo]] konsiderita digna por la [[samurajo]]j de feŭda [[Japanio]].

== Priskribo ==
La harakiro estas komplika, rita metodo de sinmortigo, farata de la harakiranto mem kun helpanto ({{lang-ja|{{rubentipo|介|かい}}{{rubentipo|錯|しゃく}}{{rubentipo|人|にん}}|t=kaishakunin}}), kaj konsistas el la jenaj paŝoj.
# Antaŭ la harakiro mem, la harakironto verkas la mortpoemon ({{lang-ja|{{rubentipo|辞|じ}}{{rubentipo|世|せい}}|t=jisei}}), pri la [[budhismo|budhisma]] temo de provizoreco de surtera vivo.
# La harakironto banas sin, portas pure blankan [[kimono]]n ({{lang-ja|{{rubentipo|死|し}}に{{rubentipo|装|しょう}}{{rubentipo|束|ぞく}}|t=shini-shōzoku}}), kaj manĝas siajn favoratajn manĝaĵojn.
# Por la harakiro mem, la harakiranto sidas sur la [[tatamo]], kaj la helpanto staras antaŭ li. La harakiranto trinkas [[sakeo]]n.
# La harakiranto malfermas sian kimonon, montrante la ventron; pikas la mallongan samurajan [[glavo]]n en la maldekstran flankon de la [[ventro]]; kaj tiras la glavon al la dekstra flanko.
# Poste, oni turnis la glavon supren kaj tiris plu. La plej elstaraj samurajoj faris eĉ komence krucan tranĉon sub la brustokorbo suben kaj poste tratranĉis eĉ sian propran [[gorĝo]]n.
# Fine, tuj, por mallongigi la doloron, la helpanto preskaŭ fortranĉas la kapon. Ideale, la tranĉo lasas iom da haŭto, tiel ke la kapo ne forruliĝos.

La helpanto estis ordinare amiko. Kelkfoje, se la harakiro okazis pro batala malvenko, la malamiko proponis esti helpanto. Oni ofte hezitis esti harakiran helpanton, ĉar eĉ se oni sukcesus, tio ne honorigus la helpanton, kaj se la helpanto mistranĉus, tio estus granda honto por la helpanto.

=== Ina harakiro ===
[[Dosiero:Femme-47-ronin-seppuku-p1000701.jpg|eta|dekstra|La edzino de Onodera Hidekazu ({{lang-ja|{{rubentipo|小野寺 秀和|おのでら ひでかず}}}}, unu el la 47 Senmastraj Samurajoj), mortiganta sin. La genuoj estas kunligitaj.]]
La formala procedo de harakiro estis por samurajoj, kiuj estis viroj. Tamen, la virinoj de nobelaj samurajaj familioj kelkfoje mortigis sin, ofte se la edzoj harakiris. Por tio, la sinmortigontino, sidinte, kunligas siajn genuojn, por ke la kadavro digne pozos, kaj fortranĉis siajn kolaj arterioj per tranĉilo aŭ ponardo.

== Funkcio ==
La harakiro povis esti memvola aŭ deviga. La memvola harakiro montris proteston aŭ fidelecon; la deviga harakiro estis speco de honora mortpuno.

=== Harakiro pro honoro ===
Ĉar la harakiro estis tre dolora kaj longa morto, tiel ĝi validis kiel pruvo por la [[kuraĝo]], [[memkontrolo]] kaj samuraja decidiĝo kaj ligiteco.

La memvola harakiro disvastiĝis en la [[12-a jarcento]], kiam la batalantoj tiel provis eviti [[honto]]n de la kaptiteco. Kelkfoje servutulo harakiris, ĉar li volis sekvi la bienulon en la morton, tiel pruvante la fidelecon.

=== Harakiro kiel protesto ===
Harakiro ankaŭ funkciis kiel forta protesto. En feŭda Japanio, oni harakiris pro protesto kontraŭ iu agado de sia [[senjoro]], la registaro, aŭ alia superulo; tia harakiro nomiĝas ''kanŝi'' ({{lang-ja|{{rubentipo|諫|かん}}{{rubentipo|死|し}}|t=kanshi}}). Por protesta harakiro, oni harakiras (sufiĉe profunde por certigi okazontan morton, sed ne tiom profunde por tuja morto), kaŝas tion, iras al sia senjoro, paroladas proteste, kaj drame rivelas sian harakirintecon.

=== Harakiro kiel mortpuno ===
Harakiro estis ofte deviga, kaj estis formo de mortpuno. En feŭda Japanio, deviga harakiro estis la plej honora formo de mortpuno, havebla nur por samurajoj; la aliaj metodoj de mortpuno, kiel senkapigo kun elmontrado de la kapo ({{lang-ja|{{rubentipo|斬|ざん}}{{rubentipo|首|しゅ}}|t=zanshu}}), estis humiligaj kaj hontaj. Tio estis kutima praktiko ekde la [[15-a jarcento]] ĝis [[1873]], kiam oni malpermesis la mortpunan harakiron post la [[Mejĝi-reformo]].

== Nomo kaj etimologio ==
La du japanlingvaj terminoj ''hara-kiri'' {{lang|ja|{{rubentipo|腹|はら}}{{rubentipo|切|き}}り|t=harakiri}} kaj ''seppuku'' {{lang|ja|{{rubentipo|切|せっ}}{{rubentipo|腹|ぷく}}}} estas sinonimaj: ambaŭ terminoj skribiĝas per la samaj du ĉin-japanaj skribsignoj, sed en la malaj ordoj. La termino ''seppuku'' estas pli formala. La termino ''hara-kiri'' legas la skribsignojn per la indiĝenaj japanaj morfemoj ''hara'' {{rubentipo|腹|はら}} “ventro” kaj ''kiri'' {{lang|ja|{{rubentipo|切|き}}り}} “tranĉado”. La termino ''seppuku'' legas la samajn skribsignojn per la ĉindevenaj prononcoj ''fuku'' {{lang|ja|{{rubentipo|腹|ぷく}}}} kaj ''setsu'' {{lang|ja|{{rubentipo|切|せつ}}}}, kaj metas ilin en la mala, ĉinlingva ordo (en la japana, la objekto, nome “ventro”, estas antaŭ la verbo “tranĉi”; en la ĉina, la objekto estas post la verbo, same kiel ordinara Esperanto). La termino ''seppuku'' estas pli formala pro la ĉindevenaj prononco kaj vortordo.

Internacie, la formo ''hara-kiri'' estas pli bone konata. En Esperanto, en la [[Nova Plena Ilustrita Vortaro de Esperanto]] kaj aliaj vortaroj troviĝas la verbo ''harakir/i''.<ref name="NPIV"/>

== Historio ==
[[Dosiero:Yukio Mishima cropped.jpg|eta|dekstra|[[Jukio Miŝima]], verkisto, kiu harakiris en 1970]]
La unua harakiro okazis en la malfrua [[12-a jarcento]]. La unuaj harakirintoj, laŭ historiaj kronikoj, estis Minamoto no Tametomo ({{lang-ja|{{rubentipo|源為朝|みなもとのためとも}}}}; 1139–1170) kaj Minamoto no Jorimasa ({{lang-ja|{{rubentipo|源 頼政|みなもとのよりまさ}}|t=Minamoto no Yorimasa}}; 1106–1180). Dum la 12-a kaj 13-a jarcentoj, la harakiro okazis sen helpanto; tial, la morto estis pli longa kaj dolora.

Dum la ĥaosa [[epoko Sengoku]] (15-a kaj 16-a jarcentoj), plena je militoj kaj puĉoj, harakiro okazis multe pro milita aŭ puĉa malvenko.

La rito de harakiro plene normiĝis en la [[17-a jarcento]], dum la relative paca kaj prospera [[epoko de Edo]]; kelkfoje, oni harakiris antaŭ spektantoj, anstataŭ la ĥaoso de milito.

Post la [[Mejĝi-reformo]], en 1873, harakiro kiel mortpuno iĝis kontraŭleĝa. Tamen, volonta harakiro daŭris. Post la malvenko de la [[Japana Imperio]] je la [[Dua Mondmilito]], multaj oficiroj kaj soldatoj harakiris.

En la moderna epoko, en 1970 la ekstremdekstra verkisto [[Jukio Miŝima]], post nesukcesa [[puĉo]] kontraŭ la nacia registaro, publike harakiris proteste kontraŭ la tiama registara politiko. Lia helpanto, dudekkvinjarulo nomita Morita Masakacu ({{lang-ja|{{rubentipo|森|もり}}{{rubentipo|田|た}} {{rubentipo|必|まさ}}{{rubentipo|勝|かつ}}|t=Morita Masakatsu}}), provis senkapigi Mishima trifoje, sed ne sukcesis; la skermisto Koga Hirojasu ({{lang-ja|{{rubentipo|古|こ}}{{rubentipo|賀|が}} {{rubentipo|浩|ひろ}}{{rubentipo|靖|やす}}|t=Koga Hiroyasu}}) fine sukcesis senkapigi lin. Poste, Morita ankaŭ harakiris, kaj Koga senkapigis lin ankaŭ.

== Referencoj ==
{{Referencoj}}

== Bibliografio ==
* {{citaĵo el libro|aŭtoro=千葉 徳爾|titolo=日本人はなぜ切腹するのか|eldoninto=東京堂出版|dato=1994-09|isbn=4490202482|lingvo=ja}}
* {{citaĵo el gazeto|aŭtoro=コルネーエヴァ・スヴェトラーナ|titolo=切腹にまつわる語彙と概念について―近現代の日本と海外の辞典と研究史を中心に―|gazeto=帝京大学文学部紀要|volumo=49|jaro=2018-03|paĝoj=90–63|url=http://hdl.handle.net/10682/4078|issn=1349-7588|lingvo=ja}}
* {{citaĵo el libro
 | titolo = Seppuku: A History of Samurai Suicide
 | familia nomo = Rankin
 | persona nomo = Andrew
 | eldoninto = Kodansha International
 | jaro = 2011
 | isbn = 4770031424
 | url = https://archive.org/details/seppukuhistoryof0000rank
 | lingvo = en
 }}
* {{citaĵo el gazeto
 | familia nomo = Fuse
 | persona nomo = Toyomasa
 | jaro = 1980
| titolo = Suicide and Culture in Japan: a study of seppuku as an institutionalized form of suicide
 | doi = 10.1007/BF00578069
 | gazeto = Social Psychiatry
 | volumo = 15
 | paĝoj = 57–63
 | lingvo= en}}
* {{citaĵo el gazeto | persona nomo= Guillaume |familia nomo = Carré | titolo= Seppuku : la mort sur ordre | gazeto = L’Histoire | volumo = 361 | dato = 2011-04 | paĝo = 84 | lingvo=fr}}

== Eksteraj ligiloj ==
{{Projektoj}}

[[Kategorio:Sinmortigo]]
[[Kategorio:Kulturo de Japanio]]