Vidi fonton por Jalta konferenco

{{Sen fontoj|dato = novembro 2012}}
[[Dosiero:Yalta summit 1945 with Churchill, Roosevelt, Stalin.jpg|eta|250px|La "Granda Triopo" ([[Winston Churchill]], [[Franklin D. Roosevelt]] kaj [[Iosif Stalin]]) dum la Jalta konferenco. Videblas ankaŭ admiralo Andrew Cunningham, marŝalo de aerarmeo Charles Portal (ambaŭ malantaŭ Churchill) kaj admiralo William D. Leahy (malantaŭ Roosevelt).]]

La '''Jalta konferenco''' (foje nomata ankaŭ '''Krimea konferenco''' aŭ laŭ la kaŝnomo '''''Konferenco Argonaŭto''''')
estas la pint-renkonto inter la ĉefpolitikistoj de [[Usono]], [[Britio]]
kaj [[Sovetio]] (respektive [[Franklin D. Roosevelt]], [[Winston Churchill]], kaj [[Iosif Stalin]]),
kiu okazis dum la [[Dua Mondmilito]] en [[Livadia palaco]] apud [[Jalto]] ([[Krimeo]], nuna [[Ukrainio]]) inter la {{dato|4|februaro|1945}} kaj {{dato|11|februaro|1945}}. La konferenco
estis dediĉita al la postmilita aranĝo de la mondo; ĝiaj decidoj difinis la politikan staton
de la mondo por ĉirkaŭ 50 jaroj.

== Enkonduko ==
La konferenco startis la {{daton|4|februaro|1945}}. Ĝi estis la dua el la tri pint-renkontoj
(post la Teherana konferenco en 1943 kaj antaŭ la [[Potsdama konferenco]], okazinta kelkajn monatojn
poste). Pro tio, ke [[Stalin]] rifuzis fari longan vojaĝon, la aliaj du partoprenantoj denove
estis devigitaj fari longan vojon.

En tiu tempo la baldaŭa pereo de nazia Germanio estis jam ekster ĉia dubo: la Sovetiaj
militfortoj, gvidataj de [[Georgij Konstantinoviĉ Ĵukov|marŝalo Ĵukov]] jam troviĝis nur ĉirkaŭ 80 kilometrojn for de [[Berlino]].
Ankaŭ la sorto de [[Japanio]] estis preskaŭ findecidita, ĉar [[Usono]] tiutempe jam
kontrolis preskaŭ tutan [[Pacifiko]]n. La partoprenantoj de la konferenco komprenis, ke ili
havas unikan ŝancon decidi kaj direkti la historion de tuta [[Eŭropo]].

Ĉiu el la partoprenantoj havis siajn planojn por la konferenco. Por [[Franklin D. Roosevelt|Roosevelt]] la
ĉefa tasko estis igi [[Sovetio]]n partopreni la militon kontraŭ [[Japanio]]; [[Winston Churchill|Churchill]]
estis interesita pri liberaj elektoj kaj starigo de demokratia ordo en Orienta Eŭropo (aparte -
en [[Pollando]]); dum [[Stalin]] intencis establi la sovetian influ-sferon en Orienta Eŭropo.
Krome, ĉiuj tri devis solvi la demandon pri la regado super postmilita [[Germanio]].
Aldone, [[Franklin D. Roosevelt|Roosevelt]] esperis ricevi la subtenon de [[Stalin]] dum organizado de [[Unuiĝintaj Nacioj|UN]].

== La ĉefaj rezultoj ==
=== Demando pri Pollando ===
Koncerne la interesojn de [[Sovetio]] en [[Orienta Eŭropo]] la demando pri [[Pollando]] estis
tuj tuŝita. [[Stalin]] rapide klarigis al ĉiuj, ke li ne intencas cedi ĉi-punkte:
<blockquote>
"Por la rusaj homoj la demando pri Pollando estas ne nur la demando de honoro, sed ankaŭ
la demando de sekureco. Dum la tuta historio Pollando estis la [[koridoro]], tra kiu la malamiko
eniris Rusion. Pollando estas la demando de vivo kaj morto por Rusio."
</blockquote>
Finfine, rilate Pollandon, estis decidite, ke Sovetio forprenos [[Orientaj Limregionoj|Orientajn Limregionojn]] (do la orientaj [[landlimo]]j de Pollando estis starigitaj preskaŭ laŭ la [[Curzon-linio]]
de la jaro [[1920]]); kompense la okcidentaj limoj de Pollando estis movitaj okcidenten (tiel Pollando
ricevis teritorion, [[Regajnitaj Teritorioj|loĝatan de ĉirkaŭ miliono da germanoj]]). Stalin promesis aranĝi en Pollando
liberajn elektojn, tamen, kiel evidentiĝis januare [[1947]], la elektoj estis tamen falsitaj favore
al la por-sovetiaj partioj, kio kaŭzis la transformiĝon de Pollando en [[socialismo|socialisman]] ŝtaton.

Laŭ la pola vidpunkto pri la Jalta konferenco Pollando perdis [[Orientaj Limregionoj|Orientajn Limregionojn]], kiuj oriente de [[Okcidenta Bugo]] estis [[anekso|aneksitaj]] de [[Sovetunio]]. Postmilita Pollando iĝis [[Ekspluatado|ekspluatata]] [[rusoj|rusa]] komunista [[kolonio]]. La laŭleĝa [[pola ekzila registaro]] agnoskis tion [[perfido]] flanke de [[Aliancanoj]]. Tiutempe [[Polaj Armitaj Fortoj en Okcidento]] estis la kvara laŭ grandeco [[armeo]], kiu batalis kontraŭ [[Germanio]]. Sekvis la dua [[soveta okupado de Pollando]] kaj de [[Mezeŭropo]].

=== Demando pri la [[Fora Oriento]] ===
La demando pri la partopreno de Sovetio en la milito kontraŭ Japanio estis decidita
pozitive. Kompense [[USSR]] postulis, ke [[Mongolio]] ricevu sendependecon disde [[Ĉinio]]
(Mongolio iĝis fakte "lando-satelito" de [[USSR]]); krome, Sovetio ricevis kelkajn teritoriojn
antaŭe apartenantajn al Japanio (i.a., la sudan parton de la insulo [[Saĥalino]] kaj
la [[Kurilaj insuloj|Kurilajn insulojn]]. La (troa) cedemo de Roosevelt rilate tiun ĉi demandon
poste iĝis la objekto de multaj kritikoj en Usono.

=== Divido de Germanio ===
[[Dosiero:Livadiya Conference.JPG|eta|300px|La ĉambro de la [[Livadia palaco]]]]

Dum la konferenco estis ratifita la interkonsento pri la postmilita divido de [[Germanio]]: oni
dividis la landon je 4 okup-zonoj (Sovetian, Usonan, Britian kaj Francian). La teritorioj, kontrolataj de [[Sovetio]], estis transformitaj
en [[Germana Demokratia Respubliko|Germanan Demokratian Respublikon]]; la restaj teritorioj estis unuigitaj kiel [[Federacia Respubliko Germanio]].
Germanio tute perdis parton de la orientaj teritorioj favore al [[Pollando]], i.a. la [[Orienta Prusio|Orientan Prusion]] (iom poste en
la pli granda parto de tiu ĉi teritorio estis kreita la nuna [[Kaliningrada provinco]] de [[Rusio]]).
La urbo [[Berlino]] same estis disdividita kaj poste iĝis eble la plej granda simbolo de la [[Malvarma Milito]]
danke al la fifama [[Berlina Muro]]. La partoprenantoj de la konferenco substrekis, ke ilia komuna
celo estas unufoje por ĉiam neniigi la germanan militismon kaj [[naziismo]]n.

=== Balkana demando ===
Oni interkonsentis, ke [[Grekio]] troviĝos en la influ-sfero de [[Britio]], dum [[Jugoslavio]] - en la
influ-sfero de [[Sovetio]].

=== Demando pri la reparacioj ===
Dum la konferenco oni denove ekparolis pri la reparacioj. Pri ilia definitiva grandeco oni, tamen,
ne interkonsentis. Estis decidite nur, ke [[Sovetio]] ricevos 50 procentojn de ĉiuj reparacioj.

=== Demando pri UNo ===
Oni ĝenerale interkonsentis pri kreo de [[Unuiĝintaj Nacioj|UN]], pri la kvin konstantaj membroj de la [[Konsilio de Sekureco de Unuiĝintaj Nacioj|Sekurec-konsilio]]
([[Francio]] eniris la Sekurec-konsilion pro forta lobiado flanke de Churchill) kaj pri la veto-rajto
de ĉiu konstanta membro de la konsilio. Oni interkonsentis ankaŭ pri tio, ke [[Rusio]], [[Belorusio]] kaj [[Ukrainio]]
eniros la organizon kiel apartaj membroj (komence [[Stalin]] volis proponi, ke ĉiu el la respublikoj,
konsistigantaj Sovetion, eniru la organizon memstare, sed tiu propono estis refutita).

[[Unuiĝintaj Nacioj|UN]] iĝis simbolo kaj formala garantianto de la postmilita mond-aranĝo, aŭtoritata kaj foje eĉ
sufiĉe efika organizaĵo por solvi la interŝtatajn problemojn. Tamen la grandaj potencoj daŭre
preferadis solvi seriozajn problemojn per duflankaj intertraktoj (preter UN) - tial UN ne sukcesis
preventi multajn militojn, kiujn partoprenis [[Usono]] kaj [[Sovetio]] dum la dua duono de la 20-a jarcento.

[[Dosiero:Yalta1945.gif|eta|dekstra|160px|Churchill, Roosevelt kaj Stalin]]

=== La deklaro pri liberigita Eŭropo ===
En Jalto oni subskribis la "Deklaron pri liberigita Eŭropo", kiu difinis la principojn de la politiko
de la venkintoj sur la milit-akiritaj teritorioj. Ĝi menciis, interalie, la restarigon de la suverenaj
rajtoj de la popoloj, loĝantaj sur tiuj teritorioj. Krome, la aliancanoj menciis la intencon "kune
helpi al la popoloj plibonigi la kondiĉojn por realigo de tiuj rajtoj". Tiu ideo, tamen, ne
realiĝis, ĉar ĉiu el la ŝtatoj-venkintoj havis realan forton nur sur la teritorioj, kie troviĝis
ĝiaj armeoj. Rezulte, ĉiu el la iamaj milit-aliancanoj post la fino de la milito zorge subtenis
nur siajn ideologiajn subtenantojn.

== La heredaĵo de la konferenco ==
La Jalta konferenco fakte kreis la dupolusan mondon, firme dividis Eŭropon je orienta kaj okcidenta partoj
kaj estis la unua decida paŝo direkte al [[Malvarma Milito]]. Post kelkaj jaroj [[Eŭropo]]
dividiĝis je socialisma tendaro, kiu obeis Moskvon, kaj Okcidenta Eŭropo, kie [[Vaŝingtono]], [[Londono]] kaj
[[Parizo]] pene kontraŭstaris al la komunismaj ideoj.

Malgraŭ tio, ke la sistemo, kreita en [[Jalto]], estis iusence malmorala (ĉar ĝi tute ne konsideris la interesojn
de la "malgrandaj" nacioj), ĝi evidentiĝis sufiĉe stabila kaj kolapsis nur pro la kolapso de unu el la centroj, kiu garantiis
la ekvilibron - [[USSR]].

Laŭ la pritakso de pli multaj historiistoj, plej maksimumajn sukcesojn dum la konferenco atingis [[Stalin]].
Li maksimume eluzis la dominadon de la sovetiaj milit-fortoj en Orienta Eŭropo por certigi la sekurecon
de [[Sovetio]] kaj por pligrandigi ties influ-sferon.

== Vidu ankaŭ ==
* [[Malvarma milito]]
* [[Fera kurteno]]
* [[Teherana Konferenco]]
* [[Pocdama Konferenco]]
* [[Orienta Bloko]]
* [[Konferenco de Kairo]]

== Eksteraj ligiloj ==
{{Projektoj}}
* [http://www.militaryhistoryonline.com/wwii/articles/yalta.aspx MilitaryHistoryOnline - Jalta konferenco (angle)] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20190202055923/http://www.militaryhistoryonline.com/wwii/articles/yalta.aspx |date=2019-02-02 }}
* [http://www.ena.lu?lang=2&doc=246 The Division of Europe Kolekto de dokumentoj, rilataj al la konferenco (angle)] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20070319012529/http://www.ena.lu/?lang=2&doc=246 |date=2007-03-19 }}
* [http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/4241863.stm Yalta casts its shadow 60 years on (angla artikolo ĉe BBC]

{{Malvarma milito}}
{{Bibliotekoj}}

[[Kategorio:1945]]
[[Kategorio:Historio de Krimeo]]
[[Kategorio:Dua Mondmilito]]
[[Kategorio:Historio de Eŭropo]]
[[Kategorio:Internaciaj konferencoj]]
[[Kategorio:Malvarma milito]]
[[Kategorio:Konferencoj de la Dua Mondmilito]]
[[Kategorio:1945 en Eŭropo]]
[[Kategorio:Rilatoj de Sovetunio kaj Britio]]
[[Kategorio:Plurflankaj rilatoj de Rusio]]
[[Kategorio:Britio en la Dua Mondmilito]]
[[Kategorio:Jalto]]
[[Kategorio:Winston Churchill]]