Vidi fonton por Kanado

{{Informkesto lando
|nomoenlokalingvo = Canada
|eonomo = Kanado
|flago = [[Dosiero:Flago-de-Kanado.svg|150px|border|alt=Flago de Kanado]]
|blazono = [[Dosiero:Blazono de Kanado.svg|80px|alt=Blazono de Kanado]]
|nacia himno = [[O Canada]] <br /> Ho Kanado [[Dosiero:"O Canada", performed by the United States Third Marine Aircraft Wing Band.oga]]
|nacia devizo = A Mari Usque Ad Mare <br /> De maro al maro
|lokigo-bildo = [[Dosiero:Canada (orthographic projection).svg|250px|Situo]]
|oficiala lingvo = [[Angla lingvo|angla]] <br /> [[Franca lingvo|franca]]
|lingvoj = [[Inuinaktuna lingvo|inuinaktuna]] <br /> [[Kria lingvo|kria]] <br /> [[Ĉipevajana lingvo|ĉipevajana]] <br /> [[Gviĉina lingvo|gviĉina]]
|ĉefurbo = [[Otavo (Ontario)|Otavo]]
|religio = [[kristanismo]]
|km2 = 9984670
|akvo = 8.92
|loĝantoj = kanadanoj
| loĝantaro = {{WikidataLoĝantaro}}
| loĝantaro-jaro = {{WikidataLoĝantaroDato}}
|loĝdenso = 3.2
|vivlongeco =
|valuto = [[Kanada dolaro|dolaro]]
|valuta kodo = CAD
|horzono = UTC-3.5 ĝis UTC-8 <br />
UTC-2.5 ĝis UTC-7 (somere)
|ttt = ca
|landkodo = CA
|tel = 1
|politika sistemo = [[Parlamento|Parlamenta]] [[demokratio]] <br /> [[Konstitucia monarkio]]
|ŝtatestro = [[Karlo la 3-a (Britio)|Karlo la 3-a]] ([[reĝo]]) <br /> [[Mary Simon]] ([[Guberniestro ĝenerala de Kanado|guberniestro ĝenerala]])
|ĉefministro = [[Justin Trudeau]]
|nacia tago = [[1-a de julio]]
|sendependeco = [[1-a de julio]] [[1867]]
|de kiu = [[Unuiĝinta Reĝlando|Britio]]
|esperanto-asocio = [[Kanada Esperanto-Asocio]]
|MEP = [[Usona dolaro|$]]1,274 duiliono
|MEP jaro = 2007
|MEP pokapa = $ 38.200
}}
'''Kanado''' ([[Angla lingvo|angle]] kaj [[Franca lingvo|france]]: ''Canada'') estas la plej norda [[lando]] en la okcidenta duonsfero. La lando etendiĝas inter la [[Atlantika Oceano]] en la oriento kaj la [[Pacifika Oceano]] en la okcidento, havas landlimon kun [[Usono]] sude kaj nordokcidente ([[Alasko]]) kaj havas {{Unuo|1.2|km}}-longan landlimon kun [[Gronlando|Gronlando (Danio)]] ĉe la [[insulo]] [[Tartupaluk]]. Kanado ankaŭ atingas la [[Arkta Oceano|Arktan Oceanon]] en la nordo kie la teritoriaj pretendoj etendiĝas ĝis la [[Norda Poluso]].

Post [[Rusio]], Kanado estas la dua plej granda lando en la mondo laŭ tuta areo. Tamen ĝia popoldenseco estas tre malforta (po 3 homoj en kvadrata kilometro), tiel ke entute estas nur 32 milionoj da loĝantoj. Kvankam Kanado havas pli grandan geografian areon ol la najbara Usono, ĝi nur havas unu naŭonon de la popolkvanto.

Kanado estas necentra federacio de 10 [[Provincoj kaj Teritorioj de Kanado|provincoj]] kaj 3 [[Provincoj kaj Teritorioj de Kanado|teritorioj]] kuniĝintaj laŭ procezo nomata [[Kanada konfederiĝo|konfederiĝo]].

== Nomo ==
{{Ĉefartikolo|Nomiĝo de Kanado}}
La nomo "Kanado" ([[Internacia Fonetika Alfabeto|elparolata]] [kænədə] en la [[angla lingvo|angla]] de Kanado, [kanadα] en la [[franca lingvo|franca]] de [[Kebekio]]) venas el [[Irokeza lingvaro|irokeza vorto]] kun signifo "vilaĝo". En 1535 loĝantoj de la regiono kie nun estas la urbo [[Kebeko]] uzis la vorton gvidante la esploriston [[Jacques Cartier]] al la vilaĝo [[Stadacona]].<ref>{{citlibro | Aŭtoro = Trigger, Bruce G. | Kunaŭtoroj = Pendergast, James F. | Jaro = 1978 |Ĉapitro =Saint-Lawrence Iroquoians | Titolo = Handbook of North American Indians Volume 15 | Loko = Washington |Eldonejo = Smithsonian Institution | Paĝoj= pp. 357–361 | ID = OCLC 58762737}}</ref> Cartier uzis la vorton 'Canada' por priskribi ne nur tiun vilaĝon sed la tutan regionon regatan de [[Donnacona]], tribestro ĉe Stadacona. Ĝis 1545, eŭropaj libroj kaj mapoj uzis la nomon Canada priskribante ĉi tiun regionon.<ref>{{citreto | URL = http://www.gutenberg.org/files/12356/12356-h/12356-h.htm | Titolo = Relation originale de Jacques Cartier | Eldonejo = Tross (eldono de 1863) | Aŭtoro = Jacques Cartier | Dato = 1545 | Alirdato = 2007-02-23}}</ref>

La [[Francio|franca]] kolonio Kanado ([[Nova Francio]]) estis tiu parto de Nova Francio laŭlonge de la rivero [[Sankt-Laŭrenco (rivero)|Sankt-Laŭrenco]] kaj la nordaj bordoj de la [[Grandaj Lagoj]]. Poste oni dividis ĝin por formi du britajn koloniojn, kiuj havis la nomojn [[Supra Kanado]] kaj [[Malsupra Kanado]], kolektive nomitaj "la Kanadoj", ĝis ilia unuigo kiel la brita [[Provinco Kanado]] en 1841. Je [[Kanada konfederiĝo|konfederiĝo]] en 1867, oni adoptis la nomon ''Kanado'' por la tuta lando, kiun oni ankaŭ ofte nomis ''[[Dominio]] Kanado'' ĝis la 1950-aj jaroj. Iom post iom, dum Kanado asertis sian politikan aŭtonomecon de [[Unuiĝinta Reĝlando|Britio]], la federacia registaro simple uzis la nomon ''Kanado'' sur juraj dokumentoj kaj traktatoj. La [[Kanada Akto 1982]] mencias nur "Canada" kiu sekve estas la sola laŭleĝa oficiala nomo de la lando. Ĉi tio respeguliĝis en 1982 per la renomigo de la nacia festotago de [[Dominia Tago]] al [[Kanada Tago]].

== Historio ==
{{Ĉefartikolo|Historio de Kanado}}
[[Dosiero:Viking landing.jpg|maldekstra|220px|eta|Vikingoj.]]
Kanadon, kie loĝis indiĝenaj popoloj (kiujn oni nomas la [[Kanadaj Unuaj Nacioj|Unuaj Nacioj]] en Kanado) dum ĉirkaŭ 10 000 jaroj, unue vizitis [[Eŭropo|eŭropanoj]] ĉirkaŭ [[1000]] kiam [[Vikingo]]j nelonge koloniumis ĉe [[L'Anse aux Meadows]] en [[Novlando]].

Britaj pretendoj en nuna Kanado komenciĝis per la vojaĝo de [[Giovanni Caboto]] al Novlando en [[1497]]. Francaj pretendoj komenciĝis per la esploroj de [[Jacques Cartier]] ([[1534]]) kaj [[Samuel de Champlain]] ([[1603]]). La unuaj eŭropaj koloniantoj en Kanado estis francoj en la nunaj [[Kanadaj Marprovincoj]] - la tiel-nomataj [[Akadio|Akadianoj]]. Pli solida eŭropa ĉeesto estiĝis en la 16-a kaj 17-a jarcentoj kiam la Francoj koloniumis tie, laŭ la [[rivero Sankt-Laŭrenco]]. Champlain nomis tiun teritorion [[Nova Francio]].

Britaj kolonioj stariĝis en la Atlantika kaj [[Hudsona Golfo|Hudsongolfa]] marbordoj. Pro la pligrandiĝo de la du koloniaroj, Britio kaj Francio ekluktis por Nordameriko inter [[1689]] kaj [[1763]] (la [[Francaj kaj Indianaj Militoj]]). Francio perdis pli kaj pli da teritorio al Britio, cedante la [[Nova Skotio|Novskotian]] duoninsulon en la [[Traktato de Utreĥto (1713)]] kaj la ceteran Novan Francion en la [[Traktato de Parizo (1763)]].

Post la [[Usona Milito de Sendependeco]], multaj [[lojalistoj de la Unuiĝinta Imperio]] transloĝis al Brita Nordameriko — tiam konsistanta el la apartaj kolonioj de [[Novlando kaj Labradoro|Novlando]], [[Nova-Skotio|Nov-Skotio]] (kiu ampleksis nunan Nov-Skotion kaj Nov-Brunsvikon), [[Kebekio]] (kiu ampleksis nunan sudan Kebekion kaj Ontarion), kaj [[Insulo de Princo Eduardo]]. Por loĝigi la lojalistojn, Britio kreis la kolonion de [[Nov-Brunsviko]] el parto de Nov-Skotio en [[1784]], kaj dividis Kebekion en [[Supra Kanado]] kaj [[Malsupra Kanado]] per la [[Konstitucia Akto de 1791]].

La [[Milito de 1812]] komenciĝis kiam Usono atakis britajn fortojn en Kanado por malpliigi ilian regadon de Nordameriko kaj la Atlantiko. En Aprilo 1813, usonaj trupoj bruligis [[Batalo de Jorko|Jorkon]] (nunan [[Toronto]]n). La britoj venĝis sin per la [[bruligo de Vaŝingtono]] en surpriza atako en [[1814]]. La [[Traktato de Gento]] estis subskribata en decembro 1814.

La [[Ribeloj de 1837-1838]] en Supra kaj Malsupra Kanado serĉis respondecan registaron (parlamentan regmanieron); ili aparte fortis en Malsupra Kanado (nuna Kebekio) en la [[Ribelo de la Patriotoj]]. Post tiuj, Britio unuigis [[la Kanadoj]]n en la [[Provinco Kanado]] per la [[Akto de Unuiĝo (1840)]] en senfrukta klopodo asimili la [[franckanadanoj]]n. Post kiam Usono konsentis pri la [[49-a paralelo norda]] kiel landlimo inter la Usona kaj Britnordamerika okcidento, la brita registaro kreis la koloniojn de [[Nova Kaledonio (Nordameriko)|Nova Kaledonio]] ([[1848]]) kaj [[Vankuvera Insulo]] ([[1849]]) kiuj kuniĝis en 1866 kiel [[Brita Kolumbio]].

[[Dosiero:British North America Act, 1867.jpg|eta|dekstre|230px|Unua paĝo de ekzemplero de la [[Akto pri Brita Nordameriko]] el 1867.]]
Parte pro timo de usona forto, la kolonioj de Nov-Brunsviko kaj Nov-Skotio konsentis kuniĝi kun la Provinco Kanado. La [[1-a de julio|1-an de julio]] [[1867]], Britio enleĝigis la [[Akto pri Brita Nordameriko|Akton pri Brita Nordameriko]], kunigante la tri koloniojn en la nova, iom sinreganta [[Dominio]] Kanado, kun kvar provincoj:
# [[Ontario]] (antaŭa Supra Kanado; Kanado Okcidenta en Provinco Kanado);
# [[Kebekio]] (antaŭa Malsupra Kanado; Kanado Orienta en Provinco Kanado);
# [[Nov-Brunsviko]];
# [[Nov-Skotio]].
La termino [[Kanada konfederiĝo]] estas uzata por tiu unuiga procezo kaj ofte por la sekva [[federacio]].

Aliaj Britaj kolonioj kaj teritorioj baldaŭ aliĝis al la Konfederiĝo. En [[1870]], Kanado ekregis la vastegan [[Rupertlando]]n, la antaŭan monopoliejon de la [[Kompanio de la Hudsona Golfo]], proksimume 2/3 de la areo de moderna Kanado; tri modernaj provincoj, multe de la teritorio de aliaj tri, kaj la tri teritorioj konsistas el ĉi tiu regiono. La kolonioj de la Insulo de Princo Eduardo kaj Brita Kolumbio aliĝis en [[1871]]. En 1880, Kanado havis en si la tuton de sia nuna area krom Novlando kaj Labradoro (aliĝis en [[1949]]).

Plena regado super la aferoj de la Dominio venis oficiale en 1931 per la [[Statuto de Westminster]], laŭ kiu aktoj de la Brita Parlamento ne plu aplikiĝis al Kanado sen ties konsento; kaj en 1982 per la patrolandigo de la [[Konstitucio de Kanado]]. Kanado ankaŭ distingiĝis per sia partopreno en la [[Dua Mondmilito]].

En la dua duono de la 20-a jarcento, multaj civitanoj de la plejmulte france parolanta provinco Kebekio petis sendependecon per du referendumoj: tiuj de 1980 kaj 1995. En ambaŭ la disiĝistoj malvenkis, 60% kaj 50.6% voĉdonante kontraŭ.

La historio de eŭropa kontakto kun la indiĝenoj de Kanado ne estas tiom sangelverŝa kiel en Usono kaj pli sude; grava ekonomiaĵo en frua Kanado estis la tiel-nomita "Indiana komerco" por [[pelto]]j. Multaj traktatoj subskribiĝis inter la indiĝenoj kaj la eŭropanoj. Tamen ekde la 19-a jarcento mistraktado kaj malrespekto de la traktatoj pliiĝis. Nun la indiĝenoj — la membroj de la [[Unuaj Nacioj]] (indianoj), [[inuitoj]], kaj [[metisoj]] (prafiloj de koloniistoj kaj unuaj nacioj) — pli kaj pli postulas riparojn kaj respekton de la traktatoj. Unu el la plej gravaj decidoj tiucele estis la konkludo de landpretenda konsento kun la inuitoj de norda Kanado per la kreo de la teritorio [[Nunavuto]], inuita hejmlando kaj la sola memreganta indiĝena teritorio en Ameriko.

== Geografio ==
<!-- :''Ĉefa artikolo: [[Geografio de Kanado]]'' ne ekzistas -->
[[Dosiero:Canada-satellite.jpg|eta|300px|maldekstre|Satelita mapo de Kanado.]]
Kanado okupas la nordan duonon (41%) de [[Nordameriko]]. Ĝin limas sude [[Usono]] kaj nordokcidente [[Alasko]]. Apud la suda bordo de Novlando troviĝas [[Sankta-Piero kaj Mikelono]], [[Transmaraj kolektivumoj (Francio)|transmara komunumo]] de [[Francio]]. Kanado atingas la [[Atlantika Oceano|Atlantikan Oceanon]] oriente kaj la [[Pacifika Oceano|Pacifikan Oceanon]] okcidente, de kiu oni prenas la landan devizon. Norde estas la [[Arkta Oceano]], kun [[Gronlando]] nordoriente. Depost [[1925]], Kanado pretendas la sektoron de la Arkto inter 60 gradoj kaj 141 gradoj de okcidenta [[longitudo]], kvankam ĉi tiu pretendo ne estas universe agnoskata. La plej norda urb(et)o en Kanado kaj la mondo estas [[Alerto (Nunavuto)|Alerto]], stacio de la [[Kanadaj Fortoj]] je la norda punto de la [[insulo Ellesmere]], nur 834 kilometrojn for de la poluso.

Kvankam Kanado estas la due plej granda lando post Rusio, multe de tiu teritorio estas arkta, kaj do ĝi nur havas la kvare plej multan kultiveblan landon post Rusio, [[Ĉinio]], kaj Usono. La popoldenseco de 3.5 homoj/kvadratkilometro estas inter la plej malaltaj en la mondo; kvankam pli granda ol Usono, Kanado nur havas la naŭonon de ties popolnombro. Ĉirkaŭ 80% de kanadanoj vivas ene de 200 kilometroj de la suda landlimo.

[[Dosiero:Gulf of Saint Lawrence 2.jpg|eta|dekstra|300px|La [[Sankt-Laŭrenca Golfo]] estas iel enirejo al la akso de Kanado.]]
La plej popolhava regiono estas la Valo de la [[Grandaj Lagoj]] kaj de la [[Rivero Sankt-Laŭrenco]] en la okcidento. Norde de tiu regiono estas la vasta [[Laŭrenca tabulo]], roka zono balaita de la lasta [[glacia epoko]], kiu punktigis la mineralriĉan landon per lagoj kaj riveroj de kiuj 60% en la mondo estas en Kanado. La Laŭrenca tabulo ĉirkaŭiras la vastan [[Hudsona Golfo|Hudsonan Golfon]], de [[Granda Ursa Lago]] en la [[Nordokcidentaj Teritorioj]] ĝis la Atlantika marbordo de [[Labradoro]].

La insulo [[Novlando]], la plej orienta parto de Nordameriko krom Gronlando, estas je la buŝo de [[Sankt-Laŭrenca Golfo]], la plej granda [[estuaro]] de la mondo. La [[Kanadaj Marprovincoj]] eltendiĝas sude de Kebekio. [[Nov-Brunsviko]]n kaj [[Nova-Skotio|Nov-Skotion]] disigas la [[Golfo de Fundy]], kie okazas la plej altaj [[tajdo]]j de la mondo. La [[Insulo de Princo Eduardo]] en la Golfo Sankt-Laŭrenco estas la plej malgranda kanada provinco.

Okcidente de Ontario, la vastaj, ebenaj [[Kanadaj Prerioj]] eltendiĝas ĝis la [[Rok-Montaro]] kiu apartigas ilin de [[Brita Kolumbio]].

La [[vegetaĵaro]] de norda Kanado laŭgradiĝas de [[konifero|konifera arbaro]] al [[tundro]] ĝis la [[Arkto|arkta]] [[dezerto]] en la fora nordo. Norde de la kontinenta Nordkanado troviĝas la vasta [[Kanada arkta insularo|Arkta Insularo]], kiu enhavas kelkajn el la plej grandaj insuloj de la mondo.

Kanado reputacias je malvarmegeco, sed la tuta lando spertas kvar malsamajn sezonojn. Multe el la lando riskas je severaj vintroj, kun [[neĝoŝtormo]]j kaj [[glaciŝtormo]]j. En norda Kanado temperaturoj atingas -50 celsiuse, kaj eĉ en suda Kanado la temperaturo ofte atingas -20 aŭ -30. Tamen marborda Brita Kolumbio estas escepto, kun multe pli milda klimato. Someroj estas sufiĉe varmaj, de 20 gradoj en la marbordoj ĝis 30 gradoj en centra Kanado.

===Vidu ankaŭ===
* [[Atlantika Kanado]]
* [[Okcidenta Kanado]]
* [[Norda Kanado]]

== Politiko ==
{{Ĉefartikolo|Registaro de Kanado}}

=== Ŝtatestro ===
[[Dosiero:Elizabeth II official Canadian portrait.jpg|maldekstra|eta|Elizabeto la 2-a, antaŭa reĝino de Kanado.|150px]]
Kanado estas [[federacio]] sub sistemo de [[parlamenta demokratio]], kaj ankaŭ estas [[konstitucia monarkio]]. Ĝia ŝtatestro kaj suverenulo estas la monarko de la Unuiĝinta Reĝlando, aktuale la reĝo [[Karlo la 3-a (Britio)|Karlo la 3-a]], kun la titolo [[Kanada monarko|Reĝo de Kanado]].

La [[Reĝa Privata Konsilio de Kanado]] (angle ''King's Privy Council for Canada'', france ''Conseil privé de la Roy pour le Canada''; akronime KPC kaj CPR) estas korpo de konsilistoj, kies rolo estas konsili kanadan monarkon. La membroj de la Konsilio estas nomumitaj fare de la Ĝenerala Guberniestro de Kanado por ilia vivdaŭro, kiam la kandidatoj por la posteno estas proponitaj al la Guberniestro Ĝenerala fare de la Ĉefministro de Kanado. 

La taskoj de la ŝtatestro estas plenumitaj en la nomo de la Reĝ(in)o fare de la [[Guberniestro Ĝenerala de Kanado]], kutime emerita politikisto aŭ alia publikulo nomita de la Reĝino laŭ la rekomendo de la [[Ĉefministro de Kanado|Ĉefministro]]. La guberniestro ĝenerala estas senpartia figuro kies simbolaj kaj formalaj roloj inkluzivas doni Reĝan Konsenton al leĝoj proponitaj de la [[Kanada Ĉambro de Deputitoj|Ĉambro de Deputitoj]] kaj de la [[Kanada Senato|Senato]], oficiale bonvenigi fremdajn [[ambasadoro]]jn, eldiri la Diskurson de la Trono, subskribi ŝtatajn dokumentojn, apogi kanadan unuecon kaj identecon, malfermi kaj fermi sesiojn de parlamento, kaj dissolvi parlamenton por balotado. La aktuala guberniestro ĝenerala estas [[Julie Payette]].

<!--[[Dosiero:Queen_of_canada.jpg|eta|none|250px|Elizabeth la II-a, la Reĝino de Kanado, ĉie portanta la Ordenon de Kanado.]]-->
[[Dosiero:Canadian parliament MAM.JPG|eta|Parlamenta monteto en [[Otavo]]]]

=== Guberniestro kaj parlamento ===
La Reĝino kaj ŝia reprezentanto, nome la guberniestro ĝenerala, estas ĉefe figuruloj, kun malmulte da vera reala povo, ĉar tiu en la posteno preskaŭ ĉiam agas laŭ la postuloj de la registarestro de Kanado, nome la ĉefministro kiu estas kutime la partiestro de la partio kun la plej granda kvanto da [[deputito]]j en la Ĉambro de Deputitoj.

La guberniestro ĝenerala de Kanado formale nomas la Ĉefministron de Kanado; kaj tiu persono estas sekve aprobita per [[voĉdono de fido]] en la Ĉambro. La ĉefministro siavice nomumas la [[Kabineto de Kanado|Kabineton]], konsistantan kutime el la deputitoj kaj foje senatanoj de sia partio. Ekzekutivan potencon tenas la ĉefministro kaj kabineto, kiuj nomumiĝas al la Privata Konsilio de Kanado kaj fariĝas ministroj de la Krono. Tiu estas la [[Registaro de Kanado]].

[[Dosiero:Parliament2.jpg|eta|250px|maldekstre|La kunsidejo de la Ĉambro de Deputitoj de Kanado.]]
La leĝofara branĉo de la registaro estas la du ĉambroj de la [[Parlamento de Kanado]], kiu konsistas el tri branĉoj: la Reĝino; la nebalote nomita [[Kanada Senato|Senato]] (''Senate/Sénat''); kaj la balote elektita [[Kanada Ĉambro de Deputitoj|Ĉambro de Deputitoj]], (''House of Commons/Chambre de communes'').

Ĉiu deputito estas elektita per [[simpla plieco]] en unu [[elekta distrikto]]; ĝeneralaj balotoj estas malfermitaj fare de la guberniestro ĝenerala laŭ la peto de la ĉefministro, kaj devas okazi almenaŭ unufoje ĉiun kvinan jaron. La ĉefministro havas fortan regadon super la leĝojn donita de la Parlamento pro sia strikta regado de la partio.

Senatanoj estas elektitaj de la ĉefministro kaj formale nomumitaj de la guberniestro ĝenerala por enoficeco ĝis la aĝo de 75 jaroj. La senato havas 105 senatanojn: 24 el Ontario, 24 el Kebekio, 24 el la marprovincoj (10 el Nov-Skotio, 10 el Nov-Brunsviko, 4 el Insulo de Princo Eduardo), 24 el la Okcidentaj Provincoj (el Manitobo, Brita Kolumbio, Saskaĉevano kaj Alberto ĉiuj po 6), 6 el Novtero kaj Labradoro kaj unu el ĉiu teritorio: Nunavuto, Nordokcidentaj Teritorioj kaj Jukonio.

Kanada havas tri ĉefajn naciajn partiojn: la centrisma [[Liberala Partio de Kanado|Liberala Partio]], la dekstrisma [[Konservativa Partio de Kanado|Konservativa Partio]], kaj la socialdemokratisma [[Nov-Demokratia Partio (Kanado)|Nov-Demokratia Partio]]. Regiona partio, nome la [[Bloko Kebekia]], havas multajn deputitojn en Kebekio: ĝia celo estas la suvereneco de Kebekio kaj socia demokratio. Estas aliaj malgrandaj partioj, sed ĝis nun ili ne povis elektigi anojn al la Ĉambro de Deputitoj.

La partio de la iama elektita ĉefministro, Stephen Harper, estas la Konservativa Partio de Kanado, kiu estiĝis el kunfandiĝo de du dekstrismaj partioj, nome la [[Progresisma Konservativa Partio de Kanado]] kaj la [[Kanada Alianco]] en decembro de 2003. La nun-eksa Liberala Partio regis dum preskaŭ 13 jaroj, de 1993 ĝis 2006, sen interrompo.

La partio de la nuna elektita ĉefministro, nome [[Justin Trudeau]], estas la [[Liberala Partio de Kanado]].

=== Konstitucio ===
[[Dosiero:Every Canadian Needs A Copy.jpg|eta|250px|Presitaj ekzempleroj de la ''Kanada Ĉarto de Rajtoj kaj Liberecoj''.]]
<!-- [[Dosiero:Ouellet approaches to sign the Constitution.jpg|dekstra|160px|eta|1982]] ne plu ekzistas -->
La [[Konstitucio de Kanado]] konsistas el [http://lois.justice.gc.ca/en/const/index.html skribataj tekstoj] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20051214193738/http://lois.justice.gc.ca/en/const/index.html |date=2005-12-14 }} kaj neskribitaj tradicioj kaj kutimoj. La federacia registaro kaj naŭ el la dek provincoj konsentis pri la repatriigo de la konstitucio kaj pri ĝiaj amendprocedoj en ĉefministra renkontiĝo en unu longa nokto en novembro [[1981]] (kiun la Kebekiaj Naciistoj nomas la "Nuit des longs couteaux": la nokto de longaj tranĉiloj) sen Kebekio kiu finminute rifuzis [[amendo]]jn, ĉar la provinca gubernio kredis, ke ili malplifortigas la franc-parolantan econ de la provinco en iu multkultura etoso.

La Konstitucio enhavas sekcion, la [[Kanada Ĉarto de Rajtoj kaj Liberecoj|Kanadan Ĉarton de Rajtoj kaj Liberecoj]], kiu listigas la bazajn rajtojn de ĉiuj kanadanoj. Kvankam multaj el la rajtoj povas esti dumtempe formetitaj de la federacia kaj provincaj [[parlamento]]j per uzo de ĝia Artikolo 33a (la t.n. "malgraŭ-klaŭzo" (''notwithstanding clause/clause non-obstant''), la [[ĉarto]] estas tre grava ilo por juĝa analizo de leĝoj por respekto de [[homaj rajtoj]] kaj eĉ forigo de malrespektaj leĝoj. Kanadanoj sentas sin tre alligitaj al la Ĉarto kaj do uzo de la malgraŭ-klaŭzo estas tre rara.

=== Juĝistaro ===
[[Dosiero:Supreme court of Canada in summer.jpg|eta|maldekstre|La [[Suprema Kortumo de Kanado]] en Otavo, okcidente de la Parlamenta Monteto.]]
La juĝistaro de Kanado ludas gravan rolon en la interpretado de [[leĝo]]j kaj rajtas formeti leĝojn kiuj kontraŭas la konstitucion. La [[Suprema Kortumo de Kanado]] estas la plej alta kortumo kaj fina arbitracianto. Ĉiuj juĝistoj je la superaj kaj apelaciaj kortumoj kaj de la Suprema Kortumo estas elektitaj kaj nomumitaj de la federacia registaro post konsultado kun neregistaraj juraj grupoj. Juĝistaj postenoj en aliaj provincaj kaj teritoriaj kortumoj estas plenigitaj fare de tiuj registaroj (vidu artikolon [[Kanada kortumsistemo]]).
[[Dosiero:RCMP officer on a horse.JPG|eta|dekstre|La [[Reĝa Kanada Rajda Polico]] estas unu el la ikonoj de Kanado plej konataj en la tuta mondo.]]

[[Komuna juro]] uziĝas ĉie krom en Kebekio, kie uziĝas [[civila juro]]. [[Krima juro]] estas sole federacia respondeco kaj estas unuforma ĉie en Kanado. Policado kaj krimaj kortumoj estas provinca respondeco, sed en la plejparto de provincoj (krom Ontario, Kebekio, kaj Novlando kaj Labradoro) provinca policado estas kontraktata al la federacia polico, la mondfama kaj nacisimbola [[Reĝa Kanada Rajda Polico]] (''Royal Canadian Mounted Police (RCMP), Mounties/Gendarmerie royale du Canada (GRC)''). La Rajda Polico estas la sola [[polico]] en la mondo kiu funkcias je tri niveloj: municipa, provinca, kaj federacia.

=== Fremdaj rilatoj ===
Antaŭe ĉefe konsiderata kiel nura ano de la [[Brita imperio]], Kanado distingis sin unue en la [[Dua Mondmilito]]; en tiu tempo ĝi evoluis propran eksterlandan politikon kaj eniris tiun militon propravole. En la dudeka jarcento Kanado etendis sin al la mondo kaj klopodis montrigi sin "mezranga potenco" kiu laboras kun kaj grandaj kaj malgrandaj landoj. Ĝi multe famas pri siaj pacigaj klopodoj — la [[Paciga Forto de la Unuiĝintaj Nacioj]] estis kanada kreaĵo.

Kanado havas proksiman kaj ampleksan rilaton kun [[Usono]] trans la plej longa nedefendata landlimo en la mondo. Sed vidu ankaŭ la kulturan sekcion pri kanadaj opinioj pri tiu rilato.

Kanado membras en la [[Unuiĝintaj Nacioj]], la [[Komunumo de Nacioj]], la [[Internacia Organizaĵo de la Franclingvio|Internacia Organizaĵo de Franclingvujo]], [[NATO]], la [[G8]] kaj [[APEC]].

=== Provincaj registaroj ===
{{Ĉefartikolo|Teritoria organizado de Kanado}}
Kanado havas dek [[Provincoj kaj Teritorioj de Kanado|provincojn]], kiuj pro la Konstitucio posedas grandajn potencojn en la konfederacio:
[[Dosiero:Esperanta-kanado.PNG|eta|maldekstra|250px|Politika mapo de Kanado indikanta la provincojn kaj teritoriojn.]]
* [[Dosiero:Flag of Alberta.svg|20px]] [[Alberto]] (ĉefurbo: [[Edmontono (Alberto)|Edmontono]])
* [[Dosiero:Flag of British Columbia.svg|20px]] [[Brita Kolumbio]] (ĉefurbo: [[Viktorio (Brita Kolumbio)|Viktorio]])
* [[Dosiero:Flag of Prince Edward Island.svg|20px]] [[Insulo de Princo Eduardo]] (ĉefurbo: [[Ĉarlotaŭno (IPE)|Ĉarlotaŭno]])
* [[Dosiero:Flag of Quebec.svg|20px]] [[Kebekio]] (ĉefurbo: [[Kebeko (Kebekio)|Kebeko]])
* [[Dosiero:Flag of Manitoba.svg|20px]] [[Manitobo]] (ĉefurbo: [[Vinipego (Manitobo)|Vinipego]])
* [[Dosiero:Flag of New Brunswick.svg|20px]] [[Nov-Brunsviko]] (ĉefurbo: [[Frederiktono (Nov-Brunsviko)|Frederiktono]])
* [[Dosiero:Flag of Nova Scotia.svg|20px]] [[Nova-Skotio|Nov-Skotio]] (ĉefurbo: [[Regiona Municipo Halifakso (Nov-Skotio)|Halifakso]])
* [[Dosiero:Flag of Newfoundland and Labrador.svg|20px]] [[Novlando kaj Labradoro]] (ĉefurbo: [[Sankt-Johano (Novlando)|Sankt-Johano]])
* [[Dosiero:Flag of Ontario.svg|20px]] [[Ontario]] (ĉefurbo: [[Toronto (Ontario)|Toronto]])
* [[Dosiero:Flag of Saskatchewan.svg|20px]] [[Saskaĉevano]] (ĉefurbo: [[Reĝino (Saskaĉevano)|Reĝino]])

La provincoj havas unuĉambrajn, elektitajn parlamentojn kun registaroj estrataj de ĉefministro elektita same kiel la federacia ĉefministro.

Ĉiu provinco ankaŭ havas [[leŭtenanta guberniestro (Kanado)|leŭtenantan guberniestron]], reprezentantan la reĝinon, elektitan de la federacia ĉefministro kaj nomumitan de la guberniestro ĝenerala.

La provincoj respondecas pri multaj el la socialaj programoj de Kanado, ekzemple [[sanservo]], [[edukado]], kaj bonfaraj socialaj pagoj, kaj kune ricevas pli da [[imposto]]j ol la federacia registaro, kondiĉo kvazaŭ unika inter mondaj federacioj. La federacia registaro faras [[egaleco|egaligajn pagojn]] por certigi ke pli-malpli konstantaj servo-niveloj ekzistas inter riĉaj kaj malriĉaj provincoj.

La tri naciaj, federaciaj partioj havas analogojn en la plejmulto de la provincoj. Tamen, kutime la provincaj partioj ne ligiĝas formale al la federaciaj partioj, escepte la Novdemokratan Partion. En iuj provincoj estas regionaj politikaj partioj kiel la [[Saskaĉevana Partio]] aŭ la [[Labradora Partio]]. En Kebekio, la politika etoso estas tre malsama; la ĉefa diseco estas inter [[Kebekia suverenismo|suverenismo]], kiun representas la [[Kebekia Partio]] kaj [[Kebekio solidara]], kaj [[federaciismo]], kiun representas la Liberala Partio de Kebekio; pro tiu diseco aliaj partioj (ekz. la dekstrema Demokrata Agado de Kebekio kaj [[Unuiĝo de Progresemaj Fortoj]]) ne multe sukcesas.

=== Teritoriaj registaroj ===
En la kanada nordo ekzistas tri [[Provincoj kaj Teritorioj de Kanado|teritorioj]], kreitaj de la federacia registaro (ne de la Konstitucio) kaj kiuj havas malpli da potenco, kvankam kreskanta:

* [[Dosiero:Flag of Yukon.svg|20px]] [[Jukonio]] (ĉefurbo: [[Whitehorse (Jukonio)|Whitehorse]])
* [[Dosiero:Flag of the Northwest Territories.svg|20px]] [[Nordokcidentaj Teritorioj]] (ĉefurbo: [[Yellowknife (NOT)|Yellowknife]])
* [[Dosiero:Flag of Nunavut.svg|20px]] [[Nunavuto]] (ĉefurbo: [[Ikaluito (Nunavuto)|Ikaluito]])

La teritorioj ne havas reĝan reprezentanton, ĉar ili ne estas teknike suverenaj; senpartia teritoria komisaro reprezentas la federacian registaron kaj servas analogie al la provincaj leŭtenantaj guberniestroj.

La teritorioj havas unuĉambran parlamenton samkiel la provincoj; tamen nur Jukonio havas parti-sistemon samkiel la provincoj. La aliaj du teritorioj uzas sistemon de "konsenta registaro", en kiu ĉiu deputit-kandidato estas sendependulo kaj la ĉefministro estas elektita de kaj el la deputitoj.

== Ekonomio ==
<!-- ''Ĉefa artikolo: [[Ekonomio de Kanado]]'' ne ekzistas -->
[[Dosiero:Toronto (15085972212).jpg|eta|dekstra|upright=1.1| La Financa Distrikto de [[Toronto]] estas la dua plej granda financa centro en Nordameriko, la sepa plej granda tutmonde en dungado kaj la kerno de la kanada financa sektoro.<ref name="Sassen2018">{{Citaĵo el libro|url=https://books.google.com/books?id=wBlcDwAAQBAJ&pg=PT210|titolo=Cities in a World Economy|aŭtoro=Saskia Sassen|jaro=2018|eldono=5|eldoninto=SAGE Publications|ISBN=978-1-5063-6260-1|paĝoj=210–}}</ref>]]
La ekonomio de Kanado estas [[Libera merkato|libermerkata]] [[Kapitalismo|kapitalisma]], same kiel sia najbaro Usono.

Signifa parto de sia ekonomio baziĝas sur [[naturresurso]]j ([[petrolo]], [[tergaso]], ĉiaspecaj [[ligno]] kaj [[mineraloj]]), kaj sur la [[sektoro de servoj]], kaj pli sekundaraj areoj estas industrio, turismo kaj agrikulturo.

La evoluinta kanada ekonomio plejparte similas la [[Ekonomio de Usono|ekonomion de Usono]], kun klara orientiĝo al libera merkato kaj alta vivnivelo. Ekde [[Dua Mondmilito]], la impona kresko en industrio, mineralminado kaj la serva sektoro ŝanĝis la ĉefe agraran ekonomion en modernan kaj evoluitan ekonomion. Kanado estas memproviza je [[energio]] kaj havas grandajn rezervojn de tergaso sur la orienta marbordo. Kanado havas enormajn naftorezervojn: 178 miliardoj da bareloj da petrolo (la dua plej granda naftorezervo en la mondo; nur [[Sauda Arabio]] havas pli grandan naftorezervon (264 miliardoj da bareloj da nafto), sed ĝia petrolproduktado estas nur la oka en la mondo.

Kanado estas la plej granda provizanto de ligno en la mondo. En la tri orientaj provincoj estas abundo de aliaj mineraloj. En 1989 estis subskribita [[Liberkomerca zono|liberkomerca]] interkonsento kun Usono kaj en 1994 la [[Nordamerika Liberkomerca Interkonsento]] estis subskribita (inkluzive de [[Meksiko]]). La novaj interkonsentoj kaŭzis signifan kreskon de la [[MEP]] kaj la integriĝon de la kanada ekonomio en la ekonomion de Usono. Sekve de tiuj rilatoj, la [[recesio]], kiu komenciĝis en Usono en 2001, havis negativan efikon al la kanada ekonomio. en 2003, la senlaboreco en Kanado pliiĝis kaj la industria sektoro kaj minerala minado malpliiĝis. Kanado evitis eniri ekonomian krizon post 2001, kaj ĝia ekonomio kreskas je bona rapideco.

Du ĉefaj temoj influas la kanadan ekonomian politikon. Unu afero estas la ekvilibro inter la ekonomia politiko administrita de la [[Registaro de Kanado|federacia registaro]] kaj la postuloj kaj deziroj de la diversaj [[Provincoj de Kanado|provincoj]]. Dum la krizo kun Kebekio en la 1980-aj jaroj kaj 1990-aj jaroj kiam ekzistis timoj pri dissolvo de la federacio kaj ekzistis necerteco koncerne la efikon de tia politika movado sur la [[ekstera ŝuldo]] kaj ekstera komerco de Kanado. En aliaj tempoj ekzistis streĉiteco inter la federacia registaro kaj [[Alberto]] kaj [[Novlando kaj Labradoro]] koncerne la distribuadon de profitoj el la naturresursoj trovitaj en tiuj provincoj.

La dua afero estas la malalta naskokvanto, kiu staras je mezumo de 1,4 infanoj po virino. Tiu malalta indico pliigis la bezonon de [[enmigrado]]. Ekde la 1960-aj jaroj, Kanado konservis liberalan enmigradpolitikon celitan altiri klerajn kaj profesiajn homojn al la lando. Malgraŭ la enmigrado, ekzistas malfacileco en la integriĝo de kelkaj enmigrintoj al Kanado, ĉefe pro lingvaj malfacilaĵoj kaj loka laborsperto. Tiu ĉi malfacilaĵo igas multajn enmigrintojn labori en alia kampo ol tiu en kiu ili estis trejnitaj kaj tial ilia kontribuo al la ekonomio estas reduktita. Ekzemple, nur proksimume duono de la kuracistoj kaj flegistinoj enmigrantaj al Kanado laboras en sia profesio. Tamen, multaj el la infanoj de enmigrintoj en la dua generacio atingas altajn edukajn atingojn kaj integriĝas en altrangajn postenojn en la ekonomio, socio kaj kulturo.

Kiel [[Unua Mondo|riĉa]], [[alta teknologio|altteknologia]] socio, Kanado sufiĉe similas al Usono pro sia [[merkata ekonomio]], produktado, kaj alta [[vivkvalito]]. En la lasta jarcento, la impona kresko de la fabrika, mina, kaj serva sektoroj ŝanĝis la landon de plejparte rura ekonomio al plejparte industria kaj urba. Kanado ankaŭ havas grandegajn rezervojn de [[natura gaso]] en la atlantika marbordo kaj en la okcidento, kaj multegajn aliajn naturajn rimedojn, kio faras ke ĝi estas memsufiĉa je [[energio]]. La [[Konsento pri Libera Negoco]] de [[1988]] kun Usono ekvalidita el [[1989]] kaj la [[Nordamerika Traktato pri Libera Negoco]] de [[1994]] kun Usono kaj [[Meksiko]] spronis imponan kreskon de interkomerco kaj ekonomia dependiĝo al Usono. Depost 2001, Kanado sukcese evitis recesion kaj daŭrigis la plej bonan entutan ekonomian agadon de la [[G 8|Grupo de Ok]].

Du longvidaj zorgoj daŭras. Unue estas la daŭraj politikaj malkonsentoj kun Kebekio pri la Konstitucio, kiu foje revigligas la eblecon de la [[sendependeco de Kebekio]]. Pro la kresko de la ekonomio, aparte en Kebekio, timoj de apartiĝo malkreskadas. Alia zorgo estas la [[cerboperdo]] (''brain drain''), la foriro de profesiuloj al Usono serĉante pli grandan pagon, malpli grandan impostadon, kaj altteknologiajn eblecojn. Tamen, nesufiĉe rekonata "cerbogajno" okazas samtempe pro la enveno de edukitaj enmigrantoj (ĉefe de [[disvolviĝantaj landoj]]) kanaden.

== Lingvoj ==
La du oficialaj [[lingvoj de Kanado]] estas la [[angla lingvo]] kaj la [[franca lingvo]]. La [[7-a de julio|7-an de julio]] [[1969]] la Akto pri Oficialaj Lingvoj egaligis la francan al la angla tra la tuta federacia registaro. Tio ekigis procezon laŭ kiu Kanado redifinis sin kiel [[Dulingvismo en Kanado|dulingva]] kaj [[multkulturismo|multkultura]] lando.
[[Dosiero:Montreal-Place Vauquelin, Note.jpg|eta|maldekstre|[[Dulingvismo en Kanado|Dulingva]] signalo en [[Montrealo]].]]

* La angla kaj la franca havas egalan statuson en la federacia registaro, en la federaciaj kortumoj, kaj en ĉiuj federaciaj institucioj.
* Ĉiu akuzito en krima kazo rajtas proceson aŭ en la angla, aŭ en la franca.
* La publiko rajtas, kie ekzistas sufiĉa demando, federaciregistaraj servoj aŭ anglalingve aŭ francalingve.
* Minoritataj grupoj de parolantoj de unu de la oficialaj lingvoj en la plejparto de provincoj kaj teritorioj rajtas instruadon en sia lingvo.
* Kvankam la multkulturismo estas oficiala politiko, por fariĝi civitano necesas paroli aŭ la anglan, aŭ la francan.
* Pli ol 98% da kanadanoj parolas aŭ la anglan, aŭ la francan, aŭ ambaŭ.

La oficiala lingvo de Kebekio estas la franca, kiel difinita en la provinca [[Ĉarto de la Franca Lingvo]], enkondukita de la [[Kebekia Partio]] en [[1976]]. La Ĉarto tamen garantias rajtojn por anglalingvanoj kaj aborigen-lingvanoj. Kebekio disponigas la plejparton de registaraj servoj ambaŭlingve.

La [[franca]] ĉefe estas parolata en Kebekio, kun komunumoj en Nov-Brunsviko, norda Ontario, Saskaĉevano, kaj Manitobo. En la censo de la jaro [[2001]], 6 864 615 homoj diris, ke la franca estas ilia denaska lingvo; el tiuj, 85% vivis en Kebekio. 17 694 835 homoj menciis la anglan kiel denaskan lingvon. Nov-Brunsviko estas la sola oficiale dulingva provinco, statuso garantiita specife en la ''Kanada Ĉarto de Rajtoj kaj Liberecoj''. Kelkaj provincaj registaroj, ekzemple Manitobo kaj Ontario, disponigas multajn servojn al siaj franclingvaj minoritatoj.

Neoficialaj lingvoj sufiĉe gravas en Kanado; 5 470 820 homoj menciis neoficialan lingvon kiel denaskan lingvon. Inter la plej gravaj neoficialaj denaskaj lingvoj estas la [[ĉina lingvo|ĉina]] (853 745 denaskuloj), la [[itala lingvo|itala]] (469 485), kaj la [[germana lingvo|germana]] (438 080).

=== La franca en Kanado ===
{{Ĉefartikolo|Kanada franca}}
[[Dosiero:Arret.jpg|eta|upright|La [[Haltŝildo|"arrêt" ŝildoj]] (franca por "halto") estas uzataj en Kanado dum la anglalingva vorto ''stop,'' kiu estas ankaŭ valida franclingva vorto, estas uzata en Francio kaj en aliaj franc-parolantaj landoj kaj regionoj.]]
La [[franca]] estas la dua plej ofta lingvo en Kanado, post la [[Angla lingvo|angla]], kaj ambaŭ estas oficialaj lingvoj je federacia nivelo. Ĝi estas la unua lingvo de 9.5 milionoj da personoj aŭ 29% kaj la dua lingvo por 2.07 milionoj aŭ 6% de la tuta loĝantaro de Kanado.<ref name="Qu'est-ce que la Francophonie">[http://www.axl.cefan.ulaval.ca/francophonie/francophonie.htm "Qu'est-ce que la Francophonie?".] Alirita la 16an de januaro 2020.</ref> La franca estas la nura oficiala lingvo en la provinco [[Kebekio]], estante gepatra lingvo de ĉirkaŭ 7 milionoj da personoj, aŭ preskaŭ 80% (Popolnombrado de 2006) de la provinco. Ĉirkaŭ 95% de la parolantaro de Kebekio parolas la francan ĉu kiel unua ĉu kiel dua lingvo, kaj por kelkaj kiel tria lingvo. Kebekio estas ankaŭ hejmo de la urbo [[Montrealo]], kiu estas la 4a plej granda franc-parolanta urbo en la mondo, laŭ nombro de parolantoj de unua lingvo.<ref>{{Cite web |url=http://www.touristmaker.com/blog/what-are-the-largest-french-speaking-cities-in-the-world/ |title=What are the largest French-speaking cities in the world? |website=Tourist Maker |language=en-US |access-date=2016-10-06}}</ref> [[Nov-Brunsviko]] kaj [[Manitobo]] estas la nuraj du oficiale dulingvaj provincoj, kvankam la plena [[dulingveco]] estas aprobita nur en Nov-Brunsviko, kie ĉirkaŭ unu triono de la loĝantaro estas francparolanta. La franca estas ankaŭ oficiala lingvo de ĉiuj el la teritorioj ([[Nordokcidentaj Teritorioj]], [[Nunavuto]], kaj [[Jukonio]]). El tiuj tri, Jukonio havas plej da francparolantoj, kio enhavas ĝuste sub 4% el la loĝantaro.<ref>{{cite web |url=http://www12.statcan.ca/english/census06/data/topics/RetrieveProductTable.cfm?ALEVEL=3&APATH=3&CATNO=&DETAIL=0&DIM=&DS=99&FL=0&FREE=0&GAL=0&GC=99&GK=NA&GRP=1&IPS=&METH=0&ORDER=1&PID=89201&PTYPE=88971&RL=0&S=1&ShowAll=No&StartRow=1&SUB=701&Temporal=2006&Theme=70&VID=0&VNAMEE=&VNAMEF=&GID=838089 |title=Detailed Mother Tongue (186), Knowledge of Official Languages (5), Age Groups (17A) and Sex (3) (2006 Census) |publisher=2.statcan.ca |date=7a de decembro, 2010 |accessdate=22a de februaro, 2011 |titolo=Arkivita kopio |alirdato=2020-01-18 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20090202091813/http://www12.statcan.ca/english/census06/data/topics/RetrieveProductTable.cfm?ALEVEL=3&APATH=3&CATNO=&DETAIL=0&DIM=&DS=99&FL=0&FREE=0&GAL=0&GC=99&GK=NA&GRP=1&IPS=&METH=0&ORDER=1&PID=89201&PTYPE=88971&RL=0&S=1&ShowAll=No&StartRow=1&SUB=701&Temporal=2006&Theme=70&VID=0&VNAMEE=&VNAMEF=&GID=838089 |arkivdato=2009-02-02 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090202091813/http://www12.statcan.ca/english/census06/data/topics/RetrieveProductTable.cfm?ALEVEL=3&APATH=3&CATNO=&DETAIL=0&DIM=&DS=99&FL=0&FREE=0&GAL=0&GC=99&GK=NA&GRP=1&IPS=&METH=0&ORDER=1&PID=89201&PTYPE=88971&RL=0&S=1&ShowAll=No&StartRow=1&SUB=701&Temporal=2006&Theme=70&VID=0&VNAMEE=&VNAMEF=&GID=838089 |archivedate=2009-02-02 }} {{Citaĵo el la reto |url=http://www12.statcan.ca/english/census06/data/topics/RetrieveProductTable.cfm?ALEVEL=3&APATH=3&CATNO=&DETAIL=0&DIM=&DS=99&FL=0&FREE=0&GAL=0&GC=99&GK=NA&GRP=1&IPS=&METH=0&ORDER=1&PID=89201&PTYPE=88971&RL=0&S=1&ShowAll=No&StartRow=1&SUB=701&Temporal=2006&Theme=70&VID=0&VNAMEE=&VNAMEF=&GID=838089 |titolo=Arkivita kopio |alirdato=2020-01-18 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20090202091813/http://www12.statcan.ca/english/census06/data/topics/RetrieveProductTable.cfm?ALEVEL=3&APATH=3&CATNO=&DETAIL=0&DIM=&DS=99&FL=0&FREE=0&GAL=0&GC=99&GK=NA&GRP=1&IPS=&METH=0&ORDER=1&PID=89201&PTYPE=88971&RL=0&S=1&ShowAll=No&StartRow=1&SUB=701&Temporal=2006&Theme=70&VID=0&VNAMEE=&VNAMEF=&GID=838089 |arkivdato=2009-02-02 }}</ref> Krome, kvankam la franca ne estas oficiala lingvo en [[Ontario]], nome la leĝo ''Loi sur les services en français'' aŭ ''French Language Services Act'' sekurigas, ke la provincaj servoj estas disponeblaj en la franca lingvo. Tiu "Act" aplikiĝas al areoj de la provinco kie estas gravaj francparolantaj komunumoj, nome en Orienta kaj Norda Ontario. Aliloke, konsiderindaj franc-parolantaj minoritatoj troviĝas en suda Manitobo, [[Nov-Skotio]], [[Insulo de Princo Eduardo|Princo Eduardo]] kaj la Duoninsulo [[Port-au-Port]] en [[Novlando kaj Labradoro]], kie la unika [[Novlanda Franca]] dialekto estis historie parolata. Pli malgrandaj aroj da francparolantoj ekzistas en ĉiuj aliaj kanadaj provincoj. La urbo [[Otavo]], nome kanada ĉefurbo, estas fakte dulingva, kiel aliflanke de rivero el Kebekio, antaŭ grandurbo [[Gatineau]], kaj oni proponas registarajn servojn en franca same kiel en angla.

=== La angla en Kanado ===
{{Ĉefartikolo|Kanada angla lingvo}}
La '''kanada angla lingvo''' estas [[dialekto]] de la [[angla lingvo]] uzata en Kanado. Kombinas elementojn de la [[Usona angla lingvo|usona angla]] kaj [[Brita angla lingvo|brita angla]]. La kanada angla lingvo estas tre simila al la angla lingvo kiu estas parolata en la pacifika nordokcidenta parto de [[Usono]]. Tamen, uzas plejparte britanglan ortografion (te: ''colour'' anstataŭ ''color'', ''zed'' anstataŭ ''zee'', ktp.). Difina trajto de la kanada angla estas "vokala levo". La diftongoj /aɪ/ kaj /aʊ/ "levas" antaŭ senvoĉaj konsonantoj, konkrete /p/, /t/, /k/, /s/, /ʃ/ kaj /f/. En tiaj okazoj, /aɪ/ igas [ʌɪ~ɜɪ~ɐɪ].

=== Indiĝenaj lingvoj ===
[[Dosiero:Winnipeg Forks - Trilingual Plaque.jpg|eta|maldekstre|Trilingva tabulo en angla, franca kaj [[kria lingvo]], nome la plej parolata inter indiĝenaj lingvoj, fare de inter 70 000 kaj 100 000 parolantoj.]]
La Akto de Konstitucio de 1982 rekonas tri grupojn de [[indiĝenaj popoloj en Kanado]]: la [[indiano]]j (nun plej ofte nomataj membroj de la [[Unuaj Nacioj]]), la [[inuitoj]], kaj la [[metisoj]]. La indiĝena parto de la loĝantaro nun kreskas dufoje pli rapide ol la cetera loĝantaro de Kanado. Estas 790 000 indiĝenoj en Kanado (3% de la tuta populacio), el kiuj 69% estas de la Unuaj Nacioj, 26% estas metisoj, kaj 5% estas inuitoj.

Nun ekzistas pli ol 50 indiĝenaj lingvoj parolataj en Kanado, el kiuj la plejparto estas nur parolataj en Kanado kaj estas ŝrumpantaj. La solaj indiĝenaj lingvoj taksataj plene memdaŭraj estas la {{ll|aniŝinabeka}} kaj {{ll|kria}} (konsiderataj kune) kun 150 000 parolantoj, kaj la {{ll|inuktituta}} kun 150 000 parolantoj en la Nordokcidentaj Teritorioj, Nunavuto, [[Nunaviko]] (nordo de Kebekio) kaj [[Nunaciavuto]] (nordo de Labradoro).

Du el la teritorioj donas oficialan staton al indiĝenaj lingvoj. En Nunavuto, la {{ll|inuktituta}} kaj la {{ll|inuinaktuna}} estas oficialaj kune kun la angla kaj la franca; la inuktituta estas kutima komuniklingvo por la registaro. En la Nordokcidentaj Teritorioj, la Akto pri Oficialaj Lingvoj difinas eĉ 11 lingvojn kiel oficialaj: la {{ll|denesolina}}, la {{ll|kria}}, la {{ll|angla}}, la {{ll|franca}}, la kuĉina, la {{ll|inuinaktuna}}, la {{ll|inuktituta}}, la {{ll|inuvialuktuna}}, la {{ll|sahtua}}, la {{ll|dehĉoa}}, kaj la {{ll|tliĉoa}}. La uzado de ĉi tiuj lingvoj (krom la angla kaj la franca) ne estas kutima en la registaro, sed civitanoj rajtas ricevi servojn kaj komuniki kun la registaro pere de ili.

== Demografio ==
<!-- :''Ĉefa artikolo: [[Demografio de Kanado]]'' ne ekzistas -->
[[Dosiero:Quebec-Windsor Corridor.svg|eta|alt=Two-colour map of Windsor area with towns along the St. Lawrence river|La Koridoro Kebeko–Windsor estas la plej dense loĝata kaj plej industriigita regiono de Kanado, 1200 km longa.<ref name="McMurryShepherd2004">{{cite book |first1=Peter H. |last1=McMurry |first2=Marjorie F. |last2=Shepherd |first3=James S. |last3=Vickery |title=Particulate Matter Science for Policy Makers: A NARSTO Assessment |url=https://books.google.com/books?id=1giH-mvhhw8C&pg=PA391 |year=2004 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-84287-7 |page=391 |url-status=live |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160412142432/https://books.google.com/books?id=1giH-mvhhw8C&pg=PA391 |archivedate=12a de Aprilo, 2016}}</ref>]]
La censo de 2001 konstatis loĝantaron de 30 007 094; en aprilo 2005 Statistiko Kanada taksis la loĝantaron je 32,2 milionoj. Proksimume 80% de la kanada loĝantaro vivas ene de 200&nbsp;km for de la usona landlimo.

En la 2001 censo, 39,4% identigis sian etnon kiel "kanada", el kiuj la plejmultoj verŝajne estus de [[Britio (insulo)|brita]], [[Irlando|irlanda]], aŭ [[Francio|franca]] etna deveno de fruaj enmigrantoj. Plue, 20,17% identigis sin kiel [[Anglio|anglodevenaj]], 15,75% kiel francdevenaj, 14,03% kiel [[Skotlando|skotdevenaj]], kaj 12,90% kiel irlandodevenaj. Multaj aliaj grupoj raportiĝis sed nur [[Germanio|germanoj]] (9.25%) kaj [[Italio|italoj]] (4.29%) signife multkvantis.

La kvanto de "videblaj minoritatoj" estas je 13% (ne inkluzive de membroj de la Unuaj Nacioj, metisoj, aŭ inuitoj). Ne-blankaj personoj estas 15% de la populacio el kiuj pli ol la duono (7,6% de la tuto) estas [[azio|azianoj]]. En 2001, Kanado havis enmigrintan populacion de 5 448 480.

=== Religioj ===
En tiom ampleksa kaj diversa lando estas granda kultura diverseco kaj ankaŭ religio estas ingredienco de tiu diverseco. Inter la registritaj kredantoj apartenas al [[katolikismo]] (45,7%), [[protestantismo]] (36,2%), sen religio (12,5%), [[ortodoksismo]] (1,4%), [[judismo]] (1,2%), [[islamo]] (0,9%), [[hinduismo]] (0,6%), [[budhismo]] (0,6%), [[sikhismo]] (0,5%), aliaj (0,4%) (informoj el 1991).

== Kulturo ==
<!-- :''Ĉefaj artikoloj: [[Kulturo de Kanado]], [[Kanada identeco]]'' ne ekzistas -->
Kanada estas [[multkulturismo|multkultura]] socio kiu nutras "[[kultura mozaiko|mozaikon]]" de multaj kulturoj egale gravaj kaj aprezataj. Sub la ĉefministro [[Pierre Trudeau]] la federacia registaro adoptis multkulturismon kiel oficialan politikon, laŭ la [[Reĝa Komisiono pri Dulingvismo kaj Dukulturismo]] de la registaro de [[Lester Pearson]].

Pro sia kolonia pasinteco, la kanada kulturo estas forte influita de britaj kaj francaj kulturoj kaj tradicioj. Kanada kulturo estas ankaŭ forte influita de usona kulturo pro la proksimeco kaj la intermigrado de homoj, ideoj, kaj ekonomio. Multmaniere, pli fortika kaj individua kanada kulturo evoluis lastatempe, parte pro la civitana naciismo kiu trairis Kanadon en la jaroj ĉirkaŭ la Kanada Centjariĝo en [[1967]], kaj pro fokuso de la federacia registaro pri programoj por apogi kanadajn kulturon kaj arton.
[[Dosiero:Wawadit'la(Mungo Martin House) a Kwakwaka'wakw big house.jpg|eta|maldekstre|[[Totemo]] kaj granda tradicia domo en Kwakwaka'wakw en [[Brita Kolumbio]].]]

La indiĝenaj gentoj teksis la unuan ŝtofon de la kulturo, heredaĵo kaj historio de Kanado. Ĉiu indiĝena nacio posedas sian propran unikan kulturon, lingvon, kaj historion. La multaj nacioj trans Kanado teksis korbojn, pentris bildojn, kaj skulptis. Multaj lerte kudris kaj faris ilojn el naturaj rimedoj. Ili transdonis sian kulturon per [[parola historio]]. La simbolo de la [[Vintraj Olimpikoj]] de [[2010]] en [[Vankuvero]] estas [[inuksuko]], tipe inuita homforma gvidmarko konstruata el ŝtonoj.

Fruaj eŭropanoj helpis en la formado de kanada kulturo. Dum la koloniigo de Kanado, eŭropanoj kreis multan [[folkloro]]n pri la lando. Kanado havas longtempan [[literaturo|literaturan]] tradicion (tiukadre vidu artikolon [[Listo de kanadaj verkistoj]]); kanadaj libroj mondfame sukcesis depost la komenco de la [[20-a jarcento]].

Nuntempe, usonaj kinofilmoj, aŭtoroj, televido, kaj muziko multe sukcesas en Kanado; samtempe multaj kanadaj distristoj multe sukcesas usone, ekzemple [[Céline Dion]], [[Leonard Cohen]]<!-- [[Sarah McLachlan]] --> kaj [[Shania Twain]]. La [[Premio Juno|Premioj Juno]] (angle "Juno Awards"; france "Prix Juno") estas la kanada premiaro ĉiujare aljuĝataj al la plej bonaj muzikistoj kaj muzikaj grupoj en tiu lando.

Registaraj kulturaj institucioj inkluzivas [[Radio-Kanado]]n, la [[Nacia Kinkomisiono de Kanado|Nacian Kinkomisionon de Kanado]], kaj la [[Kanada Radi-Televida kaj Telekomunika Komisiono|Kanadan Radi-Televidan kaj Telekomunikan Komisionon]].

=== Naciaj simboloj ===
[[Dosiero:Canada flag halifax 9 -04.JPG|eta|La [[Flago de Kanado]] antaŭ la Marmuzeo de Atlantiko en [[Halifakso]], [[Nov-Skotio]].]]
La uzado de [[acero|acerfolio]] kiel nacia simbolo datas al la [[18-a jarcento]]; acerfolio aperas sur la aktuala kaj antaŭa [[flago de Kanado]], la [[Kanada dolaro|cendo]], kaj la [[Blazono de Kanado|blazono]]. La naciaj koloroj - ruĝo por Britio kaj blanko por Francio - estis deklaritaj en 1921.

Kanado estas konata pro siaj grandegaj arbaroj kaj kordileroj kaj la bestoj tie vivantaj, ekzemple la [[alko]], [[boaco|karibuo]], [[kastoro]], [[blanka urso]], [[griza urso]], [[kanada ansero]], kaj [[komuna gavio]]. La simboleco de la kastoro, nacia besto de Kanado, venas de la negoco de kastorpeltoj je kiu konstruiĝis la frua ekonomio de Kanado.

Kanado ankaŭ koniĝas por la [[Reĝa Kanada Rajda Polico]] kaj por [[glacia hokeo]], la oficiala vintra sporto. La oficiala somera sporto estas poŝbastonludo.

La nacia himno de Kanado estas [[O Canada]].

== Esperanto-movado ==
{{Ĉefartikolo|Kanada Esperanto-movado}}
La landa Esperanta asocio en Kanado estas la [[Kanada Esperanto-Asocio]]. Estas ankaŭ Esperanto-asocioj de la provinco [[Kebekio]], kaj la urboj [[Halifakso]], [[Kalgario]], [[Montrealo]], [[Otavo]], [[Toronto]], [[Vankuvero]], kaj [[Viktorio, Brita Kolumbio|Viktorio]]. [[UK 1984|La 69a Universala Kongreso]] okazis en Vankuvero. La [[UK 2020|105-a Universala Kongreso]] devis okazi el la 1-a ĝis la 8-a de aŭgusto 2020 en [[Montrealo]], sed la fizika kongreso devis esti nuligita pro la [[Kronvirusa pandemio de 2019-2020|pandemio de Kovim-19]] kaj estis anstataŭita per virtuala kongreso; tiukadre oni decidis ankaŭ kunvoki en [[Montrealo]] la [[UK 2022|107-an Universalan Kongreson]] en 2022.

== Vidu ankaŭ ==
* [[Kanada Muzeo de Homaj Rajtoj]]

== Eksteraj ligiloj ==
* {{ueavikio|{{paĝonomo}}|{{paĝonomo}}}} {{eo}}

== Notoj kaj referencoj ==
{{Referencoj}}

{{Projektoj|commons=Category:Canada|q=Kanado|wikt=:eo:Kanado|n=Kategorio:Kanado|s=Kategorio:Kanado}}
{{Portalo Nordameriko}}
{{G8-Ŝtatoj}}
{{NATO}}
{{Komunumo de Nacioj}}
{{Elstara}}

{{-}}

{{Havenda artikolo|Kanado}}
{{ADLS|2006|08}}
{{Bibliotekoj}}

[[Kategorio:Kanado| ]]
[[Kategorio:Membroj de la Komunumo de Nacioj]]
[[Kategorio:Administraj unuoj fonditaj en 1867]]