Vidi fonton por Komerco

[[Dosiero:MercadodeSanJuandeDios.jpg|eta|300x300px|Bazaro San Juan de Dios en [[Gvadalaharo]], [[Meksiko]].]]
[[Dosiero:Bazaar de Kerman, Irán, 2016-09-22, DD 40.jpg|eta|Vendejo en bazaro de Kermano, Irano.]]
'''Komerco''' estas libervola [[interŝanĝo]] de [[valoraĵo]]j, kutime de varoj kaj pagitaj servoj, inter du iuj, [[Agento (ekonomio)|agentoj]] en la [[ekonomio]]. La "valoraĵoj" povas esti [[varo]]j, [[mono]], [[produktaĵo]]j, [[servo]]j, [[informo]], aliro (kiel rajto al progreso laŭ la propra intereso) aŭ io ajn, kiu havas valoron al la interŝanĝantoj. La interŝanĝantoj povas esti homoj, grupo de homoj, firmaoj aŭ ŝtatoj. Kaj [[internacia komerco]] kaj enlanda komerco estas gravaj meĥanismoj de [[kapitalismo]] kaj la fundamento de [[merkantilismo]].

Laŭ [[Internacia komerca-ekonomika vortaro|Internacia Komerca-Ekonomika Vortaro]] (IKEV, numero 450), komerco estas difinita kiel ''"[[aĉeto]] kaj [[vendo]] kun la celo akiri [[profito]]n. En la donitaj ekonomiaj kondiĉoj ĝi ampleksas la tutan varcirkuladon inter [[produktado]] kaj [[konsumado]]."''

La mekanismo kiu ebligas komercon nomiĝas [[merkato]]. En la komenco, komerco estis simpla interŝanĝo, kun la signifo de rekta interŝanĝo de varoj kaj servoj. Nuntempe, komercistoj uzas interŝanĝilojn, kiel monon; kiel rezulto, la aĉeta operacio povas esti apartigita de la venda operacio, same kiel ricevado de [[salajro]]j por [[laboro]]. La invento de [[mono]], kaj poste, [[kredito]] kaj [[monbileto]]j, simpligis komercon kaj antaŭenigis ĝin.

Komerco ekzistas pro multaj kialoj. Pro la [[specialiĝo]] de diversaj homoj en malsamaj okupoj kaj la [[labordivido]] inter ili, la plej multaj homoj estas aktivaj en certaj [[Manufakturo|manufaktursektoroj]], dum produktoj de aliaj manufaktursektoroj atingas ilin per komerco. Komerco inter malsamaj geografiaj areoj okazas ĉar multaj regionoj ĝuas relativan avantaĝon en la kondiĉoj de produktado de certaj varoj, kontraste al regionoj kun kiuj ili komercas; kelkfoje la kialo de tia komerco estas la grandeco de certaj areoj, kiu kreas por ili favorajn kondiĉojn por [[amasproduktado]], kio ne eblas en malgrandaj areoj. Komerco inter malsamaj regionoj surbaze de merkataj prezoj profitigas ambaŭ.

Krom varoj, komercado estas farita de komercistoj kaj aliaj merkataktivuloj ankaŭ en la [[Financa merkato|financaj merkatoj]].

La [[kaduceo]], tradicie rilata al [[Merkuro (dio)|Merkuro]] (la romia patrono-dio de komercistoj), daŭre estas uzata kiel klasika simbolo de komerco.

== Konceptoj ==
{{Div col|cols = 2}}
* [[Asekuro]]
* [[Borso]]
* [[Dungado]]
* [[Fabrikmarko]]
* [[Firmao]]
* [[Justa komerco]] (angle ''fair trade'')
* [[Imposto]]
* [[Jurisdikcio]]
* [[Konsumado]]
* [[Ofertado]]
* [[Produkto]]
* [[Propraĵo]]
** [[Intelekta propraĵo]] Rajtoj al propraĵo kiu estas fabrikita per la menso, kiel [[patento]]j kaj [[kopirajto]]j.
** [[Nemoveblaĵo]] (aŭ "Reala propraĵo") Propreblaĵo kiu ne povas esti movita, kiel lando aŭ konstruitaĵoj.
** [[Persona posedo]] Propraĵo kiu povas esti movita.
** [[Konkura informkolektado]]
* [[Reklamo]]
* [[Varo]], [[Groco]]
* [[Varigado]]
* [[Varnomo]]
{{Div col end}}

== Varigado ==
[[Dosiero:Coffee Beans Photographed in Macro.jpg|eta|maldekstre|250px|[[Kafo]] estas [[varo]] kiu iam ludis gravan rolon en la historio de [[ekonomio]] kaj komerco, kaj ankoraŭ estas tutmonde konsumita varo.]]
[[Varigado]] estas la ŝanĝado de antaŭe nekomercaj aĵoj, servoj, ideoj, ktp., al varoj (komercaĵoj). Varo estas, en la plej baza senco, "io ajn intencita por komerco," aŭ iu ajn komerce valora afero. [[Sklaveco]] estas la varigo de homoj, sed homoj ankaŭ estas traktataj kiel varoj en la ĝenerala [[merkato]] per [[Dungeco|dungiĝo]]. Oni ofte kritikas varigadon laŭ la rezonado, ke almenaŭ iuj aferoj ne estu traktataj kiel varo— ekzemple, [[akvo]], [[arto]], [[edukado]], [[datumo]]j, kaj [[scio]] en la [[Ciferecepoko|cifereca epoko]].

== Historio ==
=== Antikva komerco ===
Homoj komencis komerci jam en la [[prahistorio]], kun la evoluo de komunikado inter ili. En foresto de interŝanĝiloj, ili interŝanĝis rekte varojn kaj servojn kiujn ili povis kolekti kaj provizi kontraŭ varoj kaj servoj kiujn nur aliaj homoj povis disponigi. Frua formo de komerco, nome la donac-ekonomio, signifas la interŝanĝon de varoj kaj servoj sen eksplicita interkonsento por tujaj aŭ estontaj rekompencoj. Certe, donaca ekonomio implikas komerci aferojn sen la uzo de mono.

Arkeologia indico montras ekzistadon de interŝanĝoj en [[vulkana vitro]] kaj [[siliko]] jam en la [[Ŝtonepoko]]. Internaciaj [[Komerca vojo|komercaj vojoj]] unue aperis en la [[tria jarmilo a.K.]], kiam [[Sumero|sumeranoj]] de [[Mezopotamio]] komercis kun la loĝantoj de la [[Indusa Valo]] en [[Suda Azio]]. En tiu jarmilo, [[Antikva Egiptio|Egiptio]] [[Importo|importis]] materialojn uzatajn por fari [[juvelo]]jn. En la [[unua jarmilo a.K.]], la [[Fenicio|fenicianoj]] estis konataj kiel markomercistoj, kiuj [[Velŝipo|velis]] tra la tuta [[Mediteraneo]]; ili eĉ atingis la marbordojn de [[Britio (insulo)|Britio]] por provizi [[stano]]n uzitan por fabriki [[bronzo]]n. Por faciligi la kolektadon kaj aĉetadon de varoj en diversaj regionoj, la fenicianoj establis tie komercajn urbojn kaj komercejojn ĉe la marbordoj, kaj tiuj estis nomitaj de la grekoj ''emporion''.

De la komenco de [[greka civilizo]] ĝis la falo de la [[Romia Imperio]] en la [[5-a jarcento]], komercistoj importis grandajn kvantojn da [[spicoj]] de [[Oriento]], inkluzive de [[Ĉinio]], al [[Eŭropo]]. Komerco estis la ekonomia spino de la Romia Imperio, kaj danke al ĝi la imperio prosperis kaj travivis longe; la vasta imperio kreis sekuran transportreton kiu permesis transporti varojn sen grava timo de [[rabisto]]j.

=== Mezepoka komerco ===
[[Dosiero:Kaufmann-1568.png|eta|250px|Komercisto en [[Germanio]], 16a jarcento.]]Kun la falo de la Romia Imperio kaj la malkresko de la [[grandurbo]]j en la [[frua Mezepoko]], malstabileco regis ĉie en [[Okcidenta Eŭropo]], kaŭzante preskaŭ kompletan kolapson de komercaj rilatoj. Malgraŭ tio, komerco travivis je certa skalo. Ekzemple, la [[Radhanito]]j estis [[gildo]] aŭ grupo (la signifo forgesita dum tempo) de komercistoj, kiuj kontrolis la komercon inter [[kristana]] Eŭropo kaj la [[islama]] [[Proksima Oriento]] en periodo inter la jaroj 600-1000.

En la 8-a ĝis 11-a jarcentoj [[vikingoj]] kaj [[varengoj]] komercis dum siaj marvojaĝoj de [[Skandinavio]] ĝis la cetero de Eŭropo kaj reen. La vikingoj velis al la marbordoj de Okcidenta Eŭropo,<ref>Àlex Sala [https://historia.nationalgeographic.com.es/a/vikingos-ni-tan-altos-ni-tan-rubios-ni-tan-escandinavos_15676 Vikingos: ni tan altos, ni tan rubios, ni tan escandinavos] Alirita la 24an de Junio 2022.</ref> dum la [[varengoj]] velis al [[Rusio]]. En la 13-a jarcento [[Venecia respubliko|Venecio]] estis la plej prospera urbo en Eŭropo danke al sia dependo de komerco en Mediteraneo. En la 13-a ĝis 17-a jarcentoj, la [[Hansa ligo]] estis alianco de komercurboj kiuj tenis [[monopolo]]n pri komerco en la plej granda parto de [[norda Eŭropo]] kaj la baseno de la [[Balta Maro]].

[[Vasco da Gama]] rekomencis eŭropan komercon de spicoj en 1498. Antaŭ lia vojaĝo ĉirkaŭ [[Afriko]] al [[Hinda subkontinento|Hindio]], la [[Eksporto|eksportado]] de spicoj al Eŭropo estis kontrolita fare de islamaj landoj, gviditaj fare de [[Egiptio]]. La [[spickomerco]] estis de granda ekonomia graveco kaj disponigis instigon por eŭropaj [[Esplorvojaĝo|eltrovvojaĝoj]] ĉirkaŭ la mondo en la 15-a ĝis 17-a jarcentoj (vidu artikolon [[Epoko de Malkovroj]]). La spicoj alportitaj al Eŭropo el malproksimaj landoj estis inter la plej multekostaj varoj kaj konkuris en prezo eĉ kun [[oro]].

=== Moderna komerco ===
[[Dosiero:Earle, Liberty to Trade as Buttressed by National Law, 1909 Title.jpg|eta|maldekstre|''The Liberty to Trade as Buttressed by National Law'' (1909) de George Howard Earle, Jr.]]
En la 16-a jarcento, [[Nederlando]] estis la centro de [[libera komerco]]. La nederlandanoj ne trudis iujn ajn restriktojn sur [[valutkomerco]], nek [[tarifo]]jn sur la komerco, kaj tiele antaŭenigis la liberan movadon de varoj. En tiu jarcento, la [[Malaja insularo|Orienthindaj Insuloj]] iĝis grava fonto de [[kotono]] kaj spicoj (vidu artikolon [[Nederlanda Hindio]]). Komerco en tiu ĉi areo estis dominita en la [[16-a jarcento]] de la [[portugaloj]], en la [[17-a jarcento]] de la [[nederlandanoj]] kaj en la [[18-a jarcento]] de la [[britoj]].

En 1776 [[Adam Smith]] publikigis ''[[La riĉo de nacioj]]''-n, en kiu li kritikis [[merkantilismo]]n. Li emfazis la avantaĝojn de [[specialiĝo]] en apartaj taskoj por dungitoj; laŭ lia opinio, tia specialiĝo pliigas [[produktiveco]]n, eĉ se ĝi faras la laboran sperton monotona (teda, enua, seninspira). Smith opiniis, ke tiu specialiĝo de la laboristoj estis limigita en rekta proporcio al la nivelo de [[mendado]] de la enlanda merkato, kiu ne postulas amasproduktadon. Tiel efika labordivido dependas de libera aliro al kiel eble plej multaj merkatoj. Laŭ lia opinio, ju pli granda estas la mendado, des pli efika estos la produktado per kreskanta specialiĝo, kiu siavice kontribuos al ĝusta labordivido. Smith ankaŭ argumentis, ke ĉiu provo ĉe racia kontrolo de importado kaj eksportado estas [[trompo]], kiu profitas kun certaj industrioj koste de la komercaj interesoj de la tuta nacio. En 1799, la [[Nederlanda Orient-hinda Kompanio|Nederlanda Orienthinda Kompanio]], antaŭe la plej granda komerca firmao en la mondo, [[Bankroto|bankrotis]]. Unu kialo de tio estis la konkurencivo de libera komerco.

En 1817, [[David Ricardo]], [[James Mill]] kaj [[Robert Torrens]] enkondukis la [[Teorio de relativa avantaĝo|teorion de relativa avantaĝo]], laŭ kiu libera komerco povas esti same bona al la neindustriigitaj nacioj kiel al la industriaj nacioj: "Pli efike, la du landoj profitas." En sia eseo "''Pri Politika Ekonomio kaj Impostado''", Ricardo reklamis ekonomian doktrinon, kiu ĝis hodiaŭ estas konsiderita la plej ekstrema neado de registara interveno en [[ekonomiko]].

La graveco de libera komerco en ekonomia pensado de la 19-a jarcento devenis ĉefe de la avantaĝoj produktitaj en Okcidenta Eŭropo fare de la nacioj kiuj antaŭenigis ĝin; tio estas, ĉiu lando kalkulis la avantaĝojn demalfermi siajn merkaton al eksterlanda konkuranto, tio estas ricevi importadon, antaŭ ol aprobi ĝin.

[[Dosiero:Stuart Mill G F Watts.jpg|eta|dekstre|[[John Stuart Mill]] pruvis, ke lando kun monopolo pri la prezo de varoj en la internacia merkato povas uzi sian [[dogano]]n kiel manipulan rimedon por determini la komerckondiĉojn.]]
Samtempe, [[John Stuart Mill]] pruvis en la sama jarcento, ke lando kun monopolo pri la prezo de varoj en la internacia merkato povas uzi sian [[dogano]]n kiel manipulan rimedon por determini la komerckondiĉojn; similaj respondaj rimedoj, alprenotaj de aliaj landoj eventuale kondukos al reciprokeco en internacia [[komerca politiko]]. Ricardo kaj aliaj ekonomikistoj jam pensis pri tiu ebleco antaŭ ol J.S. Mill, tamen, danke al lia argumentado tio estis vidita kiel argumento kontraŭ la doktrino de libera komerco - pli kaj pli da homoj komencis kredi ke "reciproka komerco" alportus al la lando pli da ekonomia profito ol tute libera komerco.

Kelkajn jarojn poste, Mill evoluigis la ideon de "embriaj industrioj" kiel ekonomia argumento kontraŭ libera komerco kaj en favoro de [[protektismo]] de malmaturaj industrioj kontraŭ konkurantaj importoj. Laŭ Mill, la [[ŝtato]] "devas" konservi novajn industriojn en la periodo antaŭ ili evoluigas la kapablon produkti ĉe plena produktado. Tiu ideo poste estis integrigita en la nova komerca teorio, kiu protestis kontraŭ libera komerco. Ĉi tiu ideo ankaŭ fariĝis gvidlinio en la ekonomiaj politikoj de la landoj kiuj volis [[Industriiĝo|industriiĝi]] kaj konkuri kun britaj eksportaĵoj.

Kiam la [[Prezidanto de Usono]], [[Herbert Hoover]], altigis la tarifojn de importkomercoj en 1930 kun la intenco venki la [[Granda Depresio|Grandan Depresion]], la rezulto estis monda [[doganmilito]], pro kiu la [[ekonomia krizo]] disvastiĝis ankaŭ al Eŭropo. En Usono mem, malgraŭ la politiko de registara interveno en la ekonomio ([[New Deal]]), la ekonomia [[recesio]] daŭris kaj eĉ profundiĝis. Dum la Granda Depresio, de 1929 ĝis la [[1940-aj jaroj]], ekzistis akra malkresko en komerco kaj aliaj ekonomiaj indicoj. Nur pliigita produktado, por la celoj de [[Dua Mondmilito]], savis la [[Ekonomio de Usono|usonan ekonomion]] de recesio.

[[Dosiero:WhiteandKeynes.jpg|eta|maldekstre|[[Harry Dexter White]] (maldekstre) kaj [[John Maynard Keynes]] ĉe la konferenco de Bretton Woods.]]
En 1944, 44 ŝtatoj subskribis la [[Ekonomia Modelo de Bretton Woods|Interkonsenton de Burton-Woods]]; ĝia ĉefa celo estis malaltigi doganajn tarifojn ĉe multaj varoj, por ne konsistigi malhelpon al komerco. Tio estis la maniero kiel la landoj malhelpis la ripetiĝon de la Granda Depresio. La Burton-Woods Interkonsento ankaŭ fiksis la regulojn por kontrolado de internacia ekonomia politiko kaj konsentis pri la establado de institucioj por kontroli ilian devigon. La institucioj establitaj post la interkonsentoj estas la [[Internacia Monunua Fonduso]] kaj la [[Internacia Banko por la Rekonstruo kaj Disvolvigo]] (post tio la banko estis dividita en du instituciojn: la [[Monda Banko]] unuflanke kaj la [[Banko por Internaciaj Reglamentoj]]). Post la ratifiko de la interkonsento fare de la leĝdonantoj de la plej multaj landoj, tiuj institucioj ekfunkciis en 1946. En 1947 subskribis 23 landoj la pakton por [[Ĝenerala Interkonsento pri Tarifoj kaj Komerco]] por la celo de promocio de libera komerco.

Libera komerco ankaŭ estis antaŭigita en la malfrua 20-a kaj frua 21-a jarcentoj helpe de tiuj:

* En 1992, la EU-landoj forigis la tarifojn inter ili, same kiel la limigojn al la libera movado de laboro.
* La 1-an de januaro 1994 ekvalidis la [[Nordamerika Liberkomerca Interkonsento]].
* En 1994, la subskribintoj de la Ĝenerala Interkonsento pri Tarifoj kaj Komerco (1947) ratifis en la Marakeŝa Interkonsento la starigon de la [[Monda Organizaĵo pri Komerco]].
* La [[1-an de januaro]] 1995, la Monda Organizaĵo pri Komerco estis establita kun la celo antaŭenigi liberan komercon; ĉiuj membroŝtatoj ĝuas preferajn komercajn interkonsentojn kun aliaj membroŝtatoj.
* En 2005, la Centramerika Liberkomerca Interkonsento estis subskribita, implikante, inter aliaj, Usonon kaj [[Dominikana Respubliko|Dominikan Respublikon]].

== Etapoj en la historio de komerco ==
[[Dosiero:Egypte louvre 232 pot.jpg|eta|Egipta [[amforo]].]]
La originoj de komerco datas reen el fino de la periodo [[Neolitiko]], kiam oni malkovris [[agrikulturo]]n. Dekomence, la praktikata agrikulturo estis [[vivteniga agrikulturo]], laŭ kiu la rikoltoj estis ĝuste sufiĉe kvantaj por la vivtenado de la loĝantaro kiu dediĉis sin al la agrikultura laboro. Tamen, dum oni aldonis kromajn novajn teknikajn progresojn en la ĉiutaga taskaro de la agrikulturistoj, kiel por ekzemplo la tirbestoj, aŭ la uzado de pli kaj pli utilaj diversaj laboriloj, la rikoltoj iĝis foje pli kaj pli abundaj. Tiel alvenis la taŭga momento por la nasko de komerco, helpita de du faktoroj:
* La atingitaj rikoltoj estis pli grandaj ol tiuj necesaj por la vivtenado de la komunumo.
* Jam ne necesis, ke la tuta komunumo dediĉu sin al agrikulturo, kaj tial parto de la loĝantaro ekspecialiĝis en aliaj taskoj, kiel la [[potfarado]] aŭ la [[siderurgio]], kiuj siavice produktis varojn (diferencajn el la agrikulturaj produktoj) per kiuj eblis komerco.

Tiukadre, la plusoj de la rikoltoj ekestis interŝanĝitaj kontraŭ aliaj objektoj en kiuj aliaj komunumoj aŭ sektoroj estis pli specializitaj. Normale tiuj objektoj estis elementoj por la defendo de la komunumo ([[armilo]]j), ujoj por ebligi la transportadon aŭ stokadon de la manĝoplusoj ([[amforo]]j, ktp.), novaj agrikulturaj [[laborilo]]j ([[rastro]]j, [[falĉilo]]j el [[metalo]]...), aŭ eĉ pli poste ankaŭ [[lukso|luksaj]] objektoj ([[spegulo]]j, [[juvelo]]j, [[orelringo]]j, ktp).

Tiu prakomerco, ne konsistis nur en loka interŝanĝo de varoj kaj manĝaĵoj, sed ankaŭ en pli ampleksa interŝanĝo de sciencaj kaj teknikaj sciaroj kaj plinovigoj, inter aliaj, la laboro pri [[fero]], la taskoj en [[bronzo]], la [[rado]], la [[tornilo]], la [[navigado]], la [[skribado]], novaj formoj de [[urbigo]], kaj granda ktp. Kiel ekzemplo de la "internacia" interŝanĝado en la [[Iberia Duoninsulo]] tiu periodo estas konata kiel Orientiga, pro la konstantaj influoj ricevitaj el [[Proksima Oriento|Oriento]] ĉefe pere de marpopoloj. Fakte tiu momento estas konsiderata la naskiĝo de la iberia kulturo.

Krom la interŝanĝo de plinovigoj, la komerco akcelis ankaŭ iompostioman ŝanĝon de la [[socio]]j. Tiam la riĉeco povis esti stokita kaj interŝanĝita en taŭga momento. Ekaperis la unuan socioj kiuj povus esti konsiderataj kiel [[kapitalismo|kapitalismaj]] tiel kiel oni konas tiujn nuntempe (nome per akumulado de kapitalo, ne nepre mona, sed iel de riĉeco), kaj ekaperis ankaŭ la unuaj sociaj tavoligoj. Dekomence la sociaj klasoj estis simple la loĝantoj de la setlejo unuflanke kaj la familio de la estro aliflanke. Poste ekaperis aliaj sociaj klasoj pli distingitaj kiel la [[militisto]]j, la [[metiisto]]j, la komercistoj ktp.

=== Interŝanĝo ===
{{Ĉefartikolo|Natura interŝanĝo}}
[[Dosiero:Barter-Chickens_for_Subscription.jpg|eta|maldekstre|Ilustraĵo de 1874 prezentas kamparanon kiu ofertas du gekokojn kiel interŝanĝon kontraŭ gazetabono.]]
La rekta interŝanĝo estis la maniero laŭ kiu la antikvaj civilizacioj ekkomercis. Temis pri interŝanĝo de varoj kontraŭ aliaj varoj ĉu sam- ĉu malpli-valoraj. La ĉefa malavantaĝo de tia tipo de komerco estas ke la du flankoj engaĝiĝintaj en la komerca operacio devis koincidi en la bezono de la varoj proponitaj de la alia flanko. Por solvi tiun malavantaĝon aperis serio de perantoj kiuj stokis la varojn uzotajn en la komercaj operacioj. Tiuj perantoj tre ofte aldonis riskon tro altan en tiuj operacioj, kaj tial tiu tipo de komerco estis iom post iom forlasita kaj anstataŭita rapide kiam aperis la [[monero]].

Ĉefe la monero estis utila kaj eĉ nemalhavebla kiam dum natura rekta interŝanĝo oni konstatis, ke unu interŝanĝita varo valoris pli ol la alia; tial monero estis uzita por egaligi la valorojn de ambaŭ flankoj. Iom post iom la rekta interŝanĝo estis anstataŭita per monera komerco. Tamen rekta interŝanĝo estis plue uzata en malgrandaj komunumoj apartaj de la ĉefaj komercvojoj, inter najbaroj kaj tre ofte ligita al komunuma [[solidareco]]. Lastatempe rekta interŝanĝo estas proponitaj de alternativaj sociaj movadoj.<ref>Claudia Gatti [http://www.scielo.org.mx/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1870-41152009000200264 El fenómeno del trueque: una mirada sociológica] SciELO, jul./dec. 2009. Alirita la 24an de Junio 2022.</ref><ref>Ángel Teixidó [https://www.economiasolidaria.org/noticias/la-cultura-del-trueque-en-espana/ La cultura del trueque en España] economía solidaria, 26a de julio 2016. Alirita la 24an de Junio 2022.</ref>

=== Enkonduko de la monero ===
[[Dosiero:Laternenmacher-1568.png|eta|En mezepokaj vendejoj jam estis uzitaj la moneroj de antaŭlonge.]]
La [[monero]], aŭ [[mono]] kiel pli ĝenerala difino, estas rimedo interkonsentita en komunumo por la interŝanĝo de [[varo]]j kaj havaĵoj. Tiu mono utilas ne nur por interŝanĝo, sed ĝi ankaŭ estas unuo por kalkulo kaj ilo por stoki valoron kaj ebligi frakciigon. Historie estis multaj diversaj tipoj de monero, ekde [[porko]]j, dentoj de [[Balaenidae|balenoj]], semoj de [[Theobroma cacao|kakao]], aŭ determinitaj tipoj de mar-[[konko]]j. Tamen, la plej disvastigita tipo de mono sendube laŭlonge de la historio estas [[oro]].<ref>{{Citaĵo el la reto|url=http://host.madison.com/ct/news/opinion/column/article_68f99b80-4258-5f44-a817-5cc64c6e1884.html|titolo=Is Gold a Good Hedge?|alirdato=29-a de decembro 2009|aŭtoro=Martin Feldstein|dato=26-a de decembro 2009|eldoninto=Project Syndicate}}</ref><ref>{{Citaĵo el la reto|url=http://www.iso.org/iso/home/standards/currency_codes.htm|titolo=Currency codes - ISO 4217|alirdato=25-a de decembro 2014|eldoninto=International Organization for Standardization}}</ref>

La uzado de mono en la komercaj operacioj estigis grandan progreson en ekonomio kaj en ekonomiko. Post ĝia disvastigo jam ne necesis, ke la partoj koncernitaj en la operacio bezonu la varojn proponitajn de la alia flanko. Pli progresintaj civilizacioj, kiel la [[Antikva Grekio|grekoj]] kaj la [[Romia Imperio|romianoj]], etendis tiun koncepton kaj ekstampis monerojn. La moneroj estas objektoj speciale dezajnitaj por tiu afero. Ĉiuokaze tiuj pramoneroj, male al la modernaj moneroj, havis la valoron de la monero implicita en ĝi. Tio estas, la moneroj estis faritaj el metaloj kiel oro aŭ arĝento kaj la reala kvanto de metalo kiun ili havis estas la nominala valoro de la monero.<ref>[https://www.tesorillo.com/juegos/3_13.htm Metales en monedas antiguas] Alirita la 24an de Junio 2022.</ref><ref>Manuel Gozalbes - Pere Pau Ripollès [https://www.uv.es/ripolles/Web_PP/Tema-3.htm LA FABRICACIÓN DE MONEDA EN LA ANTIGÜEDAD] Alirita la 24an de Junio 2022.</ref>

La nura malavantaĝo de la dekomenca mono estas ke kiel interkonsento interna de komunumo, ĝi ne havis valoron ekster kunteksto. Por ekzemplo, se la elemento interŝanĝebla de difinita komunumo estis balendentoj, tiuj dentoj ne havis valoron ekster la komunumo. Pro tiu iom poste aperis la koncepto de [[valuto]]. La valuto ja estas elemento de interŝanĝo akceptebla kaj akceptata en zono multe pli ampleksa ol tiu de la propra komunumo. La plej ofta valuto estas la pura oro, kvankam laŭlonge de la historio aperis aliaj, kiel la [[salo]] aŭ la [[pipro]].<ref>[https://www.andbank.es/observatoriodelinversor/que-son-las-divisas/ ¿Qué son las divisas?] 28a de junio 2012 | Banca privada, Claves para invertir. Alirita la 24an de Junio 2022.</ref><ref>[https://economipedia.com/definiciones/divisa.html Divisa] Alirita la 24an de Junio 2022.</ref>

=== La komercvojoj ===
[[Dosiero:Cernuschi Museum 20060812 150.jpg|eta|maldekstre|Okcidentano sur kamelo en la [[Silka Vojo]], Dinastio de Norda Ŭei (386–534).]]
Laŭlonge de la [[Mezepoko]], ekaperis transkontinentaj komercvojoj kiuj klopodis kontentigi la altan peton de varoj kaj havaĵoj el Eŭropo, ĉefe se temas pri lukso. Inter la plej famaj komercvojoj estas la [[Silka Vojo]], sed estis ankaŭ aliaj gravaj komercvojoj kiel tiuj por la eksport-importado de [[pipro]], salo aŭ [[tinkturo|tinkturaĵoj]].<ref>[https://www.bbvaopenmind.com/tecnologia/innovacion/la-ruta-de-la-seda-la-via-para-el-intercambio-tecnologico-que-configuro-el-mundo-moderno/ La Ruta de la Seda] Alirita la 24an de Junio 2022.</ref><ref>[https://www.worldhistory.org/trans/es/1-466/la-ruta-de-la-seda/ La Ruta de la Seda] Alirita la 24an de Junio 2022.</ref>

El komerco tra tiaj komercvojoj estis rekta komerco. La plej parto de varoj estis transigitaj de unu posedanto al alia post kelkaj dekoj da kilometroj, ĝis alveni al la riĉaj [[kortego]]j de Eŭropo. Spite tion, tiuj unuaj komercvojoj jam ekestis la starigo de reguloj en la importado. Eĉ okazis momentoj en kiuj oni malpermesis la uzadon de [[silko]] por la vestaĵaro ĉe viroj, cele al malpliigo de konsumo de tiu multekosta produkto.

La [[Krucmilitoj]] estis grava komercvojo kreita per nerekta maniero. La vojo kreita el la movado de [[trupo]]j, liveraĵoj, [[armilo]]j, specializitaj metiistoj, militakiraĵoj ktp., reaktivigis la [[ekonomio]]n de multaj regionoj de Eŭropo. Tiu merito estas atribuita parte al la [[Anglio|angla]] [[monarko|reĝo]] [[Rikardo la 1-a (Anglio)|Rikardo la 1-a Leonkora]], kiu aliĝinta al la Tria Krucmilito sukcesis atingi gravajn komercajn venkojn por Eŭropo, kiel por ekzemplo la restarigon de la Silkovojo kaj la rekuperadon de la komercvojoj pri [[pipro]].<ref>Francisco Martínez Hoyos [https://www.lavanguardia.com/historiayvida/edad-media/20200703/482032733805/cruzadas-dinero-mercaderes-jerusalen-caida-acre-negocio.html Las cruzadas, ¿el gran negocio de la Edad Media?] La Vanguardia, 03/07/2020, Alirita la 24an de Junio 2022.</ref>

=== Apero de banko ===
{{Ĉefartikolo|Banko}}
[[Dosiero:Marinus Claesz. van Reymerswaele 001.jpg|eta|''La monŝanĝisto kaj lia edzino,'' de [[Marinus van Reymerswale]].]]
La nemilitistaj membroj de la Ordeno de la [[Templanoj]] (12-a kaj 13-a jarcentoj) administris kompleksan ekonomian strukturon tra la tuta kristana mondo, kreanta novajn financajn teknikojn (la [[bilo]]j kaj eĉ la unuaj pra-[[kambio]]) kio konstituas praformon de la moderna banko. Inter la proponitaj servoj estis la transporto de mono. La pilgrimantoj povis enmeti monon en institucio kaj poste iri al alia institucio aliloke kaj depreni ĝin, eĉ inter diferencaj [[lando]]j, kio kontribuis al la sekureco en la vojoj. Tio fakte estis la tialo por la nasko de la [[kambio]].

En tiu epoko la [[Katolika Eklezio]] estis malpermesinta la [[uzuro]]n (nome la enspezo pere de la [[interezo]]).<ref>En 1311, la Papo [[Klemento la 5-a]] tute malpermesis la uzuron kaj deklaris nuligita ĉiun neeklezian leĝaron ĝiafavoran.</ref> Tial, la templanoj kiel escepto (ili ne enspezis private, sed por "ekleziaj" celoj) konstruis aŭ helpis en la konstruado de pli ol 70 katedraloj en iom pli ol unu jarcento, organizis kaj helpis amason da metiistoj ktp. Kelkaj fakuloj asertas, ke ili estis “multnacia etika entrepreno”).<ref>''Los Templarios: Su influencia económica y financiera'' – Dro. D. Omar Ricardo Gómez Castañeda-</ref>

Preciza servo (nome «kambio»), ege helpis la internacian komercon en [[foiro]]j, en kiuj la komercistoj povis reveni al siaj devenlandoj sen neceso kunporti sian monon evitante tiel la riskon esti atakita kaj rabita fare de survojaj ŝtelistoj.

Ĉirkaŭ fino de la Mezepoko kaj komenco de la [[Renesanco]] pra-banko aŭ eĉ rekte [[banko]] estis financa instalaĵo kun serio de servoj kiuj ege faciligis la komercon. La pioniroj en tiu areo estis [[monŝanĝisto]]j kiuj agadis en ĉiujaraj [[foiro]]j kaj esence dediĉis sin al realigo de monŝanĝado ricevante procenton. Tiuj monŝanĝistoj kreskiĝis, ĝis la punkto ke aperis la grandaj eŭropaj familioj de bankistoj kiel la familioj [[Médici]], [[Fugger]]<ref>[http://www.almagro.es/noticias/hemerotecas/index.php?option=com_content&view=article&id=3074:las-casas-de-los-fucares-en-madrid-y-almagro&catid=152&Itemid=199 «Las casas de los Fúcares en Madrid y Almagro».] almagro.es. Alirita la 24an de Junio 2022.</ref> kaj Welser.

=== La epoko de malkovroj ===
{{Ĉefartikolo|Epoko de Malkovroj}}
[[Dosiero:Monumento a los Descubrimientos, Lisboa, Portugal, 2012-05-12, DD 20.JPG|eta|250px|maldekstre|[[Monumento al Malkovroj]], [[Lisbono]]. Ĝi omaĝas la esploristojn-komercistojn kiuj metis la fundamenton de la [[Portugala Imperio]] kaj malfermis marojn al tutmonda navigado.]]
Ĉirkaŭ la jaro 1400, la disrompo de la [[Mongola Imperio]], la kresko de la [[Otomana Imperio]] kaj la fino de la [[Bizanca Imperio]] okazigis ke ĉiuj komercvojoj el Eŭropo al Oriento iĝis blokitaj. La serĉado de novaj komercvojoj, la apero de la komerca kapitalismo kaj la deziro esplori la eblojn de [[Tutmondiĝo|tutmonda ekonomio]], pelis en Eŭropo la disvolvigon de la Epoko de Malkovroj.<ref>[https://mihistoriauniversal.com/edad-moderna/descubrimientos-geograficos Grandes Descubrimientos Geograficos] Alirita la 24an de Junio 2022.</ref>

Tial, Eŭropo baraktis por la serĉado de novaj komercvojoj al [[Hindio]] cele al restarigo de la importado de [[spico]]j. Sed finfine, ne estis orientaj landoj, sed aliaj el sudokcidenta Eŭropo nome [[Portugalio]] kaj [[Hispanio]] estis la landoj kiuj sukcesis akiri la [[monopolo]]n de tiuj komercvojoj, danke al la laboro de esploristoj kiel [[Kristoforo Kolumbo]], [[Vasco da Gama]], [[Fernão de Magalhães]] kaj [[Juan Sebastián Elcano]].

La malkovro de [[Ameriko]] por la eŭropanoj okazigis aliajn gravegajn paŝojn en la disvolvigo de la komerco. La nova fluado de oro kaj arĝento kion akiris la hispanoj en Ameriko, sanigis, ŝanĝis kaj plifirmigis la komercvojojn kaj la fluadon de [[kapitalo]] en Eŭropo. La eŭropa bankaro kreskiĝis eksponencie kaj ekaperis la grandaj bankoj de Eŭropo, kiel la [[Banko de Amsterdamo]], la [[Banko de Svedio]] aŭ la [[Banko de Anglio]].

La hispan-portugala dominado de la novaj establitaj komercvojoj, pelis aliajn eŭropajn potencojn, kiel [[Anglio]] kaj [[Nederlando]], al serĉado de alternativaj komercvojoj. Tiuj landoj dediĉis sin al esplorado sisteme, post de la Atlantiko, de la Hinda kaj Pacifika Oceanoj. Tiuj komercaj ekspedicioj metis la fundamenton de la [[Brita Imperio]] kaj tiukadre ekestis konfliktoj kaj la disvolvigo de [[Imperiismo]].

=== Transatlantika komerco ===
Antaŭ la [[19-a jarcento]] la transatlantika marveturado inter Ameriko kaj Eŭropo estis faritaj per [[velŝipo]]j, kio estis malrapida, riska kaj eĉ danĝera navigado. Per [[vaporŝipo]]j, la marveturado iĝis pli rapida kaj sekura. Tiam ekaperis grandaj transoceanaj kompanioj kiuj faris pli oftajn navigojn. Baldaŭ, la fakto konstrui kaj funkciigi la plej grandan [[oceanŝipo]]n, aŭ la plej rapidan aŭ la plej luksan, iĝis nacia simbolo.<ref>[https://www.xataka.com/otros/barcos-pasajeros-grandes-historia-ordenados-fabulosa-infografia Los barcos de pasajeros más grandes de la historia, ordenados en una fabulosa infografía] Alirita la 24an de Junio 2022.</ref>

Ekde la [[17-a jarcento]] antaŭen, por preskaŭ ĉiu marveturado transatlantika cele al Nordameriko, la [[haveno]] por alveno estis tiu de [[Novjorko]]. Tuj la transatlantika komerco igis Novjorkon la unua [[havenurbo]] de [[Nordameriko]], kaj konsekvence, ĝi altiris la plej parton de la estontaj transatlantikaj varoj kaj la tutan trafikon de pasaĝeroj. Novjorko iĝis la komerca ĉefurbo de Usuno kaj unu de la plej gravaj [[urbo]]j en la tuta mondo. Krome, la plej parto de la enmigrantoj kiuj venis el Eŭropo al Usono, alvenis al Novjorko, pro kio tiu urbo estis ankaŭ la celo de famaj kaj riĉaj veturantoj per luksaj [[krozoŝipo]]j, same kiel de la malriĉaj [[Enmigrado|enmigrantoj]], kiuj fakte veturis en la malsupraj partoj de tiuj ŝipoj. Pro tio, kvankam la transatlantikaj marveturoj povis realiĝi inter ajna parto de Eŭropo kaj Nordameriko, ĉiam oni subkomprenis, ke la celo estas Novjorko, se oni ne indikas alian.<ref>[https://momentosdelpasado.blogspot.com/2018/08/la-inmigracion-en-ellis-island-nueva-york.html La emigración en Ellis Island] Alirita la 24an de Junio 2022.</ref>

=== La plinovigoj en transporto ===
[[Dosiero:GWR broad gauge locomotives.jpg|eta|[[Vaporlokomotivo]].]]
Antaŭ la revolucio de [[transporto]] de la 19-a jarcento, la konsumvaroj devis estis fabrikitaj proksime de la loko de konsumado. Estis ekonomie nefarenda transporti varojn el malproksima loko. Kun la [[Industria Revolucio]] oni realigis serion de plinovigoj en [[transporto]] kiu revivigis la komercon. Tiam la varoj povis esti fabrikitaj ajnaloke kaj esti transportitaj pli malmultekoste al ĉiuj lokoj de konsumo.

Unu de la unuaj kontribuoj al la revolucio de transporto estis la [[fervojo]]. Granda Britio estis la pioniro tiukadre, kaj konsekvence en la aktualo Britio havas la reton de fervojo plej densan en la mondo; kaj eĉ simile okazas en kelkaj iamaj britaj kolonioj. En Hispanio la unua fervojo estis konstruita en 1840 inter [[Barcelono]] kaj [[Mataró]], kvankam fakte estis pli frua fervojo en iama hispana kolonio en [[Kubo]].<ref>F. Fernández Sanz [https://www.museodelferrocarril.org/literaturaferroviaria/cu/Historia/HCuba.pdf El primer ferrocarril español se construyó en Cuba] Revista Hispano Cubana. Alirita la 24an de Junio 2022.</ref>

En aliaj lokoj de Eŭropo kaj de Usono, ludis gravan rolon ankaŭ la [[rivera transporto]]. Ekestis procezo plilarĝigi kaj profundigi multajn [[rivero]]jn cele al navigeblo. Kaj baldaŭ en multaj regionoj oni ekkonstruis densajn retojn de navigeblaj [[kanalo]]j.

Finfine, la apero de la [[aŭto]] kaj la sistema konstruado de [[ŝoseo]]j, okazigis ŝanĝon, ke varoj estu transporteblaj ĝuste al la preciza punkto de konsumo, kio estas konata kiel surloka distribuado de varoj.

=== Tutmondiĝo ===
{{Ĉefartikolo|Tutmondiĝo}}
[[Dosiero:SocialDistancingWalmartCanada.jpg|eta|maldekstre|250px|Multaj firmaoj estas tutmonde konataj: komerca tutmondiĝo.]]
La tutmondiĝo, ekde ekonomika vidpunkto, estas tendenco derivita de la novkoloniismo kiu klopodas konstrui zonon de [[libera komerco]] je internacia nivelo. La tutmondiĝo tial naskiĝis kiel konsekvenco de la neceso malaltigi la produktokostojn cele al havigo de kapablo por ke la produktisto povu estis konkurenca en tutmonda nivelo.

Diversaj fakuloj<ref>Cano (2007:2) citita de Mesino (2009:127)</ref> komentis, ke la aktuala tutmondiĝo estas kompleksa fenomeno, kiu transas la ekonomion kaj rekte tuŝas fundamentajn aspektojn de la vivo de la landoj, tiaj kiaj la kulturo, la edukado, la politiko kaj, ĝenerale, la kosmorigardojn de la nuntempa mondo. Tio signifas, ke la fenomeno de la tutmondiĝo akcelis ĉiajn interagadojn, helpante la kreadon de novaj grundoj por novaj sciaroj kaj generante tendencon al homogeneigo de la kulturo kaj de valoroj, inter kiuj komerco ludis gravan rolon kaj kiel kaŭzo kaj kiel konsekvenco.

Nombraj grupoj de alternativaj sociaj movadoj, inter kiuj pacistoj kaj ekologiistoj protestas kontraŭ tiu tendenco kaj ĉefe kontraŭ la negativaj konsekvencoj el sociekonomika vidpunkto, favore al aliaj politikoj pli protektemaj. Ankaŭ aliaj sindikatistaj movadoj same montriĝas forte kontraŭaj al la tutmondiĝo, ĉar la [[plurnacia kompanio|plurnaciaj kompanioj]] ofte translokigas laborlokojn el disvolvigitaj landoj al landoj de la [[Tria Mondo]], en kiuj ili povas pagi salajrojn multe pli malaltajn kaj tial redukti kostojn, kaj ĝenerale pli facile ekspluatadi sian dungitaron. Tiel la tutmonda komerco hava samtempe pozitivajn kaj negativajn aspektojn.

== Nunaj tendencoj ==
=== Reformoj de Ĉinio ===
[[Dosiero:Guangfa Securities Headquarters taken in November 2018.jpg|eta|Nuboskrapuloj de [[Kantono (Ĉinio)]].]]
En 1978 komenciĝis ekonomia reformo en [[Popola Ĉinio]]. Antaŭ tio, la [[Ekonomio de Ĉinio|ĉina ekonomio]] estis [[Planita ekonomio|planita]] kaj [[Centralizismo|centralizita]] laŭ la modelo de [[Ekonomio de Sovetunio|Sovetunio]]. Ĉi tiu ekonomio estis relative postiĝinta kompare kun la okcidenta ekonomia modelo kaj tial [[Ĉinio]] decidis partan adoptadon de [[merkata ekonomio]]. Tio estas reflektita en la establado de [[Specialaj Ekonomiaj Zonoj|specialaj ekonomiaj zonoj]] (areoj kun relative liberalaj ekonomiaj leĝoj) en la provincoj [[Guangdong]], [[Fuĝjano]] kaj [[Hajnano]]. La ekonomia reformo donis imponan ekonomian sukceson kaj aliaj reformoj sekvis. Rezulte, la [[malneta enlanda produkto]] de Ĉinio kreskis preskaŭ 10-oble inter 1978 kaj 2006, dum la [[Internacia komerco|ekstera komerca kvanto]] de la lando superis 1 bilionon da dolaroj jare. En [[2004]], Ĉinio fariĝis la tria plej granda eksportisto en la mondo, post [[Germanio]] (en la unua loko) kaj Usono. En 2006, la Ĉina Popola Respubliko profitis de [[Komerca bilanco|komerca pluso]] de 150 miliardoj da dolaroj. Ĝi ankaŭ fariĝas [[superpotenco]] en la kampo de produktado.

En 1991, Ĉina Popola Respubliko aliĝis al la [[Azia-Pacifika Ekonomia Kunlaborado|Azi-Pacifika Ekonomia Kunlabora Grupo]], liberkomerca organizo. En 1999 Ĉinio ankaŭ aliĝis al la Monda Komerca Organizaĵo.

=== Ronda interparolado de Doho ===
La interparolado de [[Doho]] estas iniciato de la Monda Komerca Organizo; Ĝia celo estas malaltigi doganojn tra la mondo, kun la plej granda parto de la fortostreĉo fokusita al atingado de pli justaj komercaj kondiĉoj por evolulandoj. La interparoloj malfermiĝis en 2001, ĉe la jara konferenco de la Monda Komerca Organizo en Doho, la ĉefurbo de [[Kataro]]. Sekvaj interparoloj okazis en [[Cancún|Cancun]], [[Meksiko]] (2003), en [[Ĝenevo]] (2004), en [[Parizo]] (2005, ne ĉe la jarkonferenco), en [[Honkongo]] (2005) kaj denove en Ĝenevo (2006).

En la intertraktadoj fokusiĝis pri la malkonsentoj inter la [[evoluintaj landoj]] kaj la [[evolulando]]j (kiuj estas organizitaj en la [[Grupo de la 20 (industriaj kaj sojlaj landoj)|Grupo de la G20]]). La ĉefa malfacilaĵo kuŝas en la [[subvencio]]j donitaj de evoluintaj landoj al siaj agrikulturaj produktaĵoj; Tiu ĉi subvencio malfaciligas al evolulandoj eksporti siajn agrikulturajn produktaĵojn al evoluintaj landoj je konkurencivaj prezoj. Intertraktadoj pri subvencioj alfundiĝis ĉe la Ĝeneva Konferenco (2006) kaj nun Honkongo proponas mediacion inter la partioj. Aliflanke, la partioj atingis interkonsenton pri la redukto de la transitkostoj de komercaj varoj ĉe la internaciaj limoj per simpligo de la kontrolaj kaj doganaj proceduroj kaj interŝanĝado de informoj pri la varoj.

== Internacia komerco ==
{{Ĉefartikolo|Internacia komerco}}
Internacia komerco estas translima interŝanĝo de varoj kaj servoj. En la plej multaj landoj, ĝi reprezentas signifan parton de la [[malneta enlanda produkto]]. Kvankam internacia komerco ekzistis dum la plej granda parto de la historio (vidu artikolojn pri la [[Silka Vojo]], la [[Sukcena Vojo]]), ĝia ekonomia, socia kaj politika graveco multe pliiĝis en la lastaj jarcentoj. La ĉefaj kialoj por tio estas industriiĝo, altnivelaj transportrimedoj, [[tutmondiĝo]], [[Multnacia firmao|multnaciaj korporacioj]] kaj [[subkontraktado]]; fakte, kiam la termino "tutmondiĝo" estas uzata, oni kutime celas la kreskantan disvastigon de internacia komerco.

Indico de la sukceso de internacia komerco estas la kontrasto inter landoj kiel [[Sud-Koreio]], kiuj adoptis eksportorientitajn industripolitikojn, al [[Barato]], kiu estis tradicie pli karakterizita per sia fermo (kvankam en 2005 Barato komencis politikon de ekonomia malfermiteco); dum la pasintaj kvindek jaroj, Sud-Koreio superis Baraton en ĉiuj ekonomiaj mezuroj, kvankam efikaj ŝtataj institucioj ankaŭ estis grava faktoro por korea sukceso.

Foje, [[ekonomiaj sankcioj]] estas truditaj al aparta lando por puni ĝin pro iu ago. [[Embargo]], severa formo de ekonomia izolado, estas sieĝo kontraŭ la komerco de unu lando fare de alia. Tia embargo, ekzemple, estas trudita de Usono al [[Kubo]] dum preskaŭ 50 jaroj kaj simile al aliaj landoj kiuj ne sekvas ĝian politikon.

Ĝenerale, la restriktoj truditaj al komerco ene de la landlimoj estas malmultaj; en kontrasto, internacia komerco estas direktita kaj monitorita fare de registaroj, kiuj determinas la kvanton de varoj kiuj povas esti transportitaj ene de limoj kaj trudas [[imposto]]jn (tarifoj) sur tiuj varoj. Doganoj estas kutime truditaj al importado, sed landoj ankaŭ povas trudi eksporttarifoj kaj [[subvencio]]jn. Ĉiuj ĉi tiuj restriktoj estas nomitaj ''baroj al komerco''. Se registaroj estus forigintaj ĉiujn barojn al komerco, libera komerco estus okazinta inter landoj. Landoj kun protektismaj ekonomiaj politikoj (dezajnitaj por protekti enlandajn produktojn kontraŭ konkurado) establas novajn barojn al komerco.

La movado "[[Justa komerco|Justa Komerco]]" kunlaboras kun [[Ne-registara organizaĵo|neregistaraj organizaĵoj]], kiuj celas premadi internaciajn organizaĵojn por konsideri sociajn kaj mediajn konsiderojn, kiam oni determinas la internacian komercan politikon; Ĉi tio validas precipe rilate la altajn doganmurojn renkontitajn de eksportoj de landoj de la [[Tria mondo|Tria Mondo]] al evoluintaj landoj. Ĉi tiuj muroj estas grava obstaklo por la elpreno de evolulandoj el malriĉeco. La movado "Justa Komerco" proponas ankaŭ fiksi normojn pri la produktaĵoj de la triamondaj landoj; la celo de ĉi tiuj normoj estas ordigi la produktojn importitajn el evolulandoj laŭ la grado en kiu la produktaj kompanioj plenumas la humanajn laborkondiĉojn de siaj dungitoj. Tiamaniere, socie konsciaj aĉetantoj en evoluintaj landoj povus malhelpi komercon de la produktoj de [[Ekspluatado|ekspluatantaj]] kompanioj per [[Konsumanto|konsumanta]] [[bojkoto]], sen la bezono de registaraj baroj al komerco.

== Organizoj ==
* Interŝtataj komercaj organizoj:
** [[Monda Organizaĵo pri Komerco]] (MOK)
** [[Merkosudo]]
** [[Eŭropa Unio]]

[[Komerca asocio]], komerca organizaĵo aŭ Industria asocio, estas organizaĵo fondita kaj financita de aktoroj en komerco, kiuj funkcias en specifa industrio. Industriaj organizaĵoj partoprenas en agado de publikaj rilatoj (PR) kiel reklamado, edukado, politikaj donacoj, lobiado kaj eldonado, sed la ĉefa fokuso de la organizaĵo estas antaŭenigi kunlaboron inter la kompanioj.

== Proverbo ==
Ekzistas pluraj [[proverbo]]j pri komerco en la [[Proverbaro Esperanta]] de [[L. L. Zamenhof]], inter ili<ref>{{Citaĵo el la reto |url=http://eo.lernu.net/biblioteko/proverboj/listo.php |titolo=Lernu |alirdato=2009-01-25 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20111225060747/http://eo.lernu.net/biblioteko/proverboj/listo.php |arkivdato=2011-12-25 }}</ref>:
* {{Citaĵo|''Kiu volas komerci, tiu saĝon bezonas.''}}
* {{Citaĵo|''Malsaĝulo venas, komercisto festenas.''}}
* {{Citaĵo|''Ne ekzistas en komerco amikeco nek ŝerco.''}}

== Bildoj ==
<gallery><!-- Pluraj el la antaŭe pliaj galeriaj fotoj intertempe forpreniĝis pro kopirajtaj duboj. La restaj du nun aspektas iom arbitre elektitaj... Indus entute prilabori kaj ampleksigi la artikolon, tiam eble indas rezigni pri la du eksterkuntekstaj bildoj ĉi-tie. TP -->
Dosiero:Commerce-alimentation-generale-paris.jpg|Fruktoj je bazaro.
Dosiero:Maximinus denarius - transparent background.PNG|[[Romio|Romia]] [[denaro]].
Dosiero:A print from 1845 shows cowry shells being used as money by an Arab trader.jpg|Helikokonkoj uzataj kiel mono fare de araba komercisto.
Dosiero:Axes-like grzywnas (commodity money) from Kostkowice, Poland, 9-mid X Century AD.jpg|Hakilecaj ''grzywnas'' (varmono) el Kostkowice, [[Pollando]], 9a al mezo de la 10a jarcento.
Dosiero:Billets de 5000.jpg|Monbiletoj kun montra valoro de 5000 da diversaj valutoj.
Dosiero:Zweimark_1991_ubt.jpeg|<center>Germana 2-marka monero de 1991.
</gallery>
{{-}}

== Referencoj ==
{{Referencoj|2}}

== Bibliografio ==
* {{Citaĵo el libro|titolo=Empires of the Silk Road: A History of Central Eurasia from the Bronze Age to the Present|familia nomo=Beckwith|persona nomo=Christopher I|jaro=2011, 2009|loko=Princeton|eldoninto=University Press|ISBN=978-0-691-15034-5|referenco=Beckwith2011}} {{en}}
* {{Citaĵo el libro|titolo=A Splendid Exchange: How Trade Shaped the World|familia nomo=Bernstein|persona nomo=William|jaro=2008|loko=Nov-Jorko|eldoninto=Grove Press|ISBN=978-0-8021-4416-4}} {{en}}
* {{Citaĵo el libro|url=http://www.ex.ac.uk/~RDavies/arian/origins.html|titolo=Ideas: A History of Money from Ancient Times to the Present Day|familia nomo=Davies|persona nomo=Glyn|jaro=2002, 1995|loko=Cardiff|eldoninto=University of Wales Press|ISBN=978-0-7083-1773-0|referenco=Davies2002}} {{en}}
* Mesino Rivero, Ledis (2009) La globalización económica y sus implicaciones socio-culturales en América Latina. Revista de Ciencias Sociales (Ve), vol. XV, núm. 1. en… [https://www.redalyc.org/pdf/280/28011674009.pdf]
* {{cite book |last1=Nomani |first1=Farhad |last2=Rahnema |first2=Ali
    |year=1994 |title=Islamic Economic Systems
    |location=New Jersey |publisher=Zed Books
    |isbn=978-1-85649-058-0 |ref=Nomani1994 }} {{en}}
* {{Citaĵo el libro|titolo=The Sea and Civilisation: a Maritime History of the World|familia nomo=Paine|persona nomo=Lincoln|jaro=2013|eldoninto=Atlantic}} (Covers sea-trading over the whole world from ancient times.) {{en}}
* Rössner, Philipp, [http://ieg-ego.eu/en/threads/backgrounds/economy-trade/philipp-roessner-economy-trade?set_language=en&-C= ''Economy / Trade''], [http://www.ieg-ego.eu/ EGO - European History Online], Mainz: [http://www.ieg-mainz.de/likecms/index.php Institute of European History], 2017, retrieved: March 8, 2021 ([https://d-nb.info/1149296941/34 pdf]). {{en}}
* {{Citaĵo el libro|titolo=Ideas: A History of Thought and Invention from Fire to Freud|familia nomo=Watson|persona nomo=Peter|jaro=2005|loko=Nov-Jorko|eldoninto=HarperCollins Publishers|ISBN=978-0-06-621064-3|referenco=Watson2005}} {{en}}
* William Bernstein: ''A Splendid Exchange: How Trade Shaped the World from Prehistory to Today''. Atlantic Books, 2008, ISBN 1-84354-668-X. {{en}}
* David Christian: ''Maps of Time. An Introduction to Big History. Foreword by William H. McNeill.'' University of California Press, Berkeley 2005, ISBN 0-520-24476-1. {{en}}

== Vidu ankaŭ ==
{{Div col|cols = 3}}
* [[Bazaro]]
* [[Ekonomiko]], [[Ekonomio]]
* [[Internacia komerco]]
* [[:Kategorio:Monunuoj]]
* [[Komercaviadilo]]
* [[Komerca fiŝkaptado]]
* [[Komerca juro]]
* [[Komerca ŝiparo]]
* [[Komerca ŝipo]]
* [[Komerca utiligo de Esperanto]]
* [[Komercisto]]
* [[Komerco per Esperanto]]
* [[Kompara avantaĝo]]
* [[Monda Komerca Organizaĵo]]
* [[Monprunto]] (kredito)
* [[Multfaka magazeno]]
* [[Prezo]]
* [[Retkomerco]]
* [[Tutmondiĝo]]
* [[Vendado]]
* [[Vendejo]]
{{Div col end}}

== Eksteraj ligiloj ==
{{Projektoj|n=Kategorio:Komerco}}
* [https://stanobelov.blogspot.com/p/ekonomio.html Artikoloj pri komerco] {{eo}}
* {{Tradukita|lingvo= es |artikolo=Comercio|revizio=144382101}}
{{-}}
{{EdE|K}}
{{Havenda artikolo}}

{{Bibliotekoj}}

[[Kategorio:Komerco| ]]
[[Kategorio:Ekonomiko]]