Vidi fonton por Mileto (Malgrandazio)

{{Informkesto arkeologia situo
  |nomo = Mileto
  |propra nomo = Μῑ́λητος<br>Milet
  |bildo = Miletus_-_Ancient_Greek_theatre_02.jpg
  |bilda larĝo=250px
  |bilda priskribo=Antikva Greka Teatro de Mileto
  |latitudo=37/31/49/N
  |longitudo=27/16/42/E
  |regiono-ISO=TR
  |zomo = 13
  |lando= [[Turkio]]
  |situo = [[Balat (Didim)|Balat]], [[Didim]], [[Provinco Aydın]]
  |uzado = Setlejo
  |areo= 90
  |areo-unuo=ha
  |vizitebla = jes
  |retadreso = https://muze.gov.tr/muze-detay?SectionId=MLT01&DistId=MLT Miletus Archaeological Site
}}
[[Dosiero:MiletusIonicStoa.jpg|eta|dekstra|300px|{{centre|la promenejo kun ioniaj kolonoj ĉe la "sankta vojo" de Mileto}}]]
'''Mileto''' ([[greke]] en la [[ionio|ionia]] dialekto Μίλητος ''Miletos'', en la [[Dorio|doria]] dialekto Μίλατος ''Milatos'', en la [[Eolio|eolia]] dialekto Μίλλατος ''Millatos'', [[latine]] ''Miletus'', [[hitita lingvo|hitite]] '''Millawanda'''), ankaŭ nomata ''Palatia'' (dum la mezepoko) kaj ''Balat'' (dum la moderna epoko), estis [[antikvo|antikva]] urbo ĉe la okcidenta marbordo de [[Malgrandazio]], en la hodiaŭa Turkio.

== Geografia lokigo ==
Mileto situas proksimume 80 kilometrojn sude de la hodiaŭa urbo [[Izmiro]] en la provinco ''Aydın''.

La antikva urbo Mileto situis sur duoninsulo, kiu konsistigis iom pli malvastan enveturejon en la Golfon de Mileto. La rivero [[Meandro]] ([[turke]] ''Büyük Menderes''), kiu enfluas en tiun golfon kaj dum la jarmiloj portis tien pli kaj pli da sedimento, iom post iom sekvigis sekiĝon de la golfo, ĉe kies bordo krom Mileto ankoraŭ troviĝis pliaj antikvaj grekaj urboj, kiel [[Magnesia]], [[Herakleia]] kaj [[Priene]]. Apartan ekonomian signifon Mileto havis pro kvar golfetoj ĉe tiu duoninsulo, kiuj ĉiuj perfekte utiligeblis kiel [[haveno]]j.

En distanco de malmultaj kilometroj de Mileto troviĝis la de la urbo administrata kaj en la tuta antikva mondo konata sanktejo de la dio [[Apolono]] en [[Didyma]].

=== Helenisma kaj romia epokoj ===
La arkeologo ''Theodor Wiegand'' per ampleksaj fosaĵoj ricevis gravajn inforomojn pri la helenisma kaj romia epokoj de la urbo:

Mileto laŭ tiuj ekkonoj havis [[ortangulo|ortangulan]] strataron, kies arkitekto supozeble estis [[Hipodamo de Mileto|''Hipodamo'' de Mileto]]. Eblis retrovi la lokigon de la helenismaj kaj pli postaj ĉirkaŭurbaj muraj remparoj.

Gravaj konstruaĵoj el tiuj epokoj:
[[Dosiero:Torso Miletus Louvre Ma2792.jpg|eta|{{centre|[[torso]] de antikva statuo el Mileto en la pariza muzeo [[Luvro]]}}]]
* la antikva [[teatro]]
* ''Buleuterion'' - la kunvenejo de la urba konsilantaro
* norda kaj suda merkataj placoj - la reprezentan enirejan pordegon de la suda merkata placo ''Theodor Wiegand'' transportigis al [[Berlino]], kie ĝi de tiam ekspoziciiĝas en la "Pergamona Muzeo"
* ''Nymphaeum'' - pluretaĝa fontanaro kun dekoraj skulptaĵoj
* ''Faustina''-[[termo]]j, romia banejo
* okcidenta merkata placo kun templo de la diino [[Atena]]
* [[stadiono]]
* ''Delphinion'', sankejo de la dio ''[[Apolono]] Delphinios'', la ĉefa dio de la miletanoj
* [[orakolo|orakoleja]] sanktejo de la dio ''Apolono de [[Didyma]]''. La sanktejo per 15 kilometrojn longa tiel nomata "sankta strato" ligitas al la "sankta pordego" de la urbo Mileto. Tiu apolona sanktejo kun alteco de 118 metroj estis la tria plej granda grekia konstruaĵo dum la arkaika epoko kaj la plej granda dum la helenisma epoko.
* La "sankta strato" por [[pilgrimo|pilgrimaj]] [[procesio]]j mem, kun sep templaj stacioj. Ekde la [[7-a jarcento a.K.]] ĝis la "fino de la nekristana [[antikvo]]" ĉirkaŭ la jaro [[400]] post Kristo tiu procesejo dum pli ol 1000 jaroj estis la [[akso]] de la urba teritorio de Mileto kaj ligis la du plej gravajn sanktejon, la urban ''Delphinion'' kaj la eksterurban sanktejon en [[Didyma]], kvazaŭ kontraŭaj '[[poluso]]j'.<ref>Alexander Herda: ''Der Apollon-Delphinios-Kult in Milet kaj die Neujahrsprozession nach Didyma'' [La kulto pri Apolono Delphinios en Mileto kaj la Novjaraj Procesioj al Didyma]. ''Milesische Forschungen. Bd 4'' [Esploroj pri Mileto, volumo 4]. Eldonejo Zabern, [[Majenco]] 2006.</ref>

== Famuloj ==
El Mileto venis interalie la sekvaj elstaraj personoj:
* la filozofoj ''[[Taleso]]'', ''Anaksimander'' kaj ''Anaksimenes''
* la verkisto kaj filozofo ''[[Hekateo el Mileto|Hekateo]]''
* la arkitektoj ''[[Hipodamo de Mileto|Hipodamo]]'' kaj ''[[Isidoro de Mileto|Isodoro]] ''
* la verkisto ''Aristeido de Mileto (* ĉirkaŭ [[-150|150]]; † ĉirkaŭ [[-100|100 a.K.]]) skribis al "Miletajn Rakontojn" (''milesiaka'', ''fabulae milesiae''). Temis pri aparte konataj erotikaj rakontoj, kiuj interalie influis la postajn verkistojn ''Apuleius'' kaj [[Petronius]].

== Eksteraj ligiloj ==
{{Projektoj}}
* [http://www.ruhr-uni-bochum.de/milet/ germanaj paĝoj de la universitato Bochum pri elfosaĵoj en Mileto]
* [http://www.uni-heidelberg.de/presse/ruca/ruca1 2000/niemeier.html germanaj paĝoj de la universitato Heidelberg pri la bronzepoko en Mileto]{{404|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}

== Referencoj ==
{{Referencoj}}

{{Koordinatoj|37_31_52_N_27_16_32_E_type:landmark_region:TR_scale:100000|37°&nbsp;31'&nbsp;52"&nbsp;norde, 27°&nbsp;16'&nbsp;32"&nbsp;oriente}}

[[Kategorio:Historio de Turkio]]
[[Kategorio:Antikva Grekio]]
[[Kategorio:Malgrandazio]]