Vidi fonton por Monda heredaĵo de Unesko

{{Informkesto organizaĵo}}
La '''Monda [[Heredaĵo]] de [[Unesko]]''' konsistas el la monda '''kulturheredaĵo''' kaj el la monda '''naturheredaĵo''', ambaŭ de Unesko.

Ĝi enhavas hom-kreitajn respektive naturajn objektojn, kiuj meritas specialan [[protektita monumento|protekton]]. Bazo por tiu protekto estas konvencio de Unesko decidita en [[1972]] en [[Stokholmo]], kiu ekvalidis en [[1975]].

[[Dosiero:Unesco_world_heritage_sites.png|500px|dekstra|eta|<center> UNESKO Mondaj Heredaĵaj Ejoj {{nowrap|([[ShareMap:traveler/UNESCO_World_Heritage_Sites|interaga mapo]])}}</center>]]

== Priskribo ==
[[Dosiero:Pyramide_Kheops.JPG|eta|320x320ra|La Granda Piramido en Gizo]]
Por esti akceptita en la mondheredaĵon objekto devas elstari en almenaŭ unu el jenaj ses kriterioj:

* Unika arta valoro
* Granda kultura influo al iu [[regiono]] aŭ [[epoko]]
* Ekstrema malofteco aŭ granda aĝo
* Ekzempla valoro por certa arta evoluo
* Modela reprezentado de [[arkitekturo|arkitektura]] epoko
* Signifo rilate al elstaraj ideoj aŭ historie gravaj personoj

La nocio de "kultura heredaĵo" venas de episkopo [[Henri-Baptiste Grégoire]];
ĝi estis konvencie fiksita en la [[Konvencio de Hago]] de la [[14-a de majo]] [[1954]].

La ideo de la monda heredaĵo ekestis reage al la alvoko de Unesko en [[1960]], savi la monumentojn de [[Abu Simbel]] ([[Nubio]]) de subakviĝo pro konstruo de la [[Alta Baraĵo de Asuano]].

Unufoje jare la Mondheredaĵa Komitato de Unesko kunvenas por decidi pri novaj heredaĵoj kaj diskuti la staton de jamaj.

En 2020, la listo de Mondaj Heredaĵoj inkluzivis 1 121 ejojn en 167 landoj kaj politikaj entoj (inkluzive de [[Kosovo]] kaj la [[Palestina Aŭtoritato]]). <ref>En 2013 ekzistas 981 heredaĵoj en 160 landoj:

el ili 759 estas kulturaj kaj 193 naturaj heredaĵoj,

29 estas ambaŭkategoriaj,

44 estas en la "ruĝa listo" de speciale minacataj monumentoj.</ref>

* El tiu tuto, 869 estas kulturaj lokoj, 213 naturaj heredaĵoj.
* la aliaj 39 estas ambaŭkategoriaj.
* 53 estas en la "ruĝa listo" de speciale minacataj monumentoj.
Laŭ la Uneska heredaĵa listo, la mondo estas dividitaj en 5 regionoj:

* [[Afriko]] ekskludante nordafrikajn landojn.
* [[Araba mondo|Arabaj landoj]] en [[Mezoriento]] kaj [[Nord-Afriko|Nordafriko]] (inkluzive [[Malnova Urbo (Jerusalemo)|Malnova Jerusalemo]]).
* [[Azio]] kaj [[Oceanio]].
* [[Eŭropo]] kaj [[Nordameriko]] (inkluzive de [[Israelo]] kaj [[Rusio]], kaj ekskluzive de Malnova Jerusalemo).
* [[Latinameriko|Latin-Ameriko]] kaj [[Karibio]].
La suba tabelo inkluzivas distribuon de ĉi tiuj regionoj kaj ilia klasifiko en junio 2020:
{| class="wikitable sortable"
!Regiono
!Kultura
!Natura
!Miksa
!Tuto
!Percento
|-
![[Afriko]]
|53
|38
|5
|96
|8.56%
|-
![[Araba mondo|Arabaj landoj]]
|78
|5
|3
|86
|7.67%
|-
![[Azio]] kaj [[Oceanio]]
|189
|67
|12
|268
|23.91%
|-
![[Eŭropo]] kaj [[Nordameriko]]
|453
|65
|11
|529
|47.19%
|-
![[Latinameriko|Latin-Ameriko]] kaj [[Karibio]]
|96
|38
|8
|141
|12.58%
|-
!Tuto
!869
!213
!39
!1,121
!100%
|}
La unua heredaĵo en la listo estas la insuloj [[Galapagoj]].

La landoj kun la plej multaj heredaĵoj estas [[Italio]] kaj [[Ĉinio]] kun 55 heredaĵoj, sekvitaj de [[Hispanio]] kun 48 heredaĵoj.

== Kriterioj ==
La lokoj elektitaj en la listo de monda heredaĵo devas havi eksterordinaran valoron kaj respondi al almenaŭ unu el la jenaj kriterioj.
La ses unuaj kriterioj temas pri kultura heredaĵo, la kvar lastaj pri natura heredaĵo<ref>{{citaĵo el la reto|url=http://whc.unesco.org/en/criteria/|titolo=The Criteria for Selection|eldoninto=[[Unesko]]|lingvo=en|alirdato=29-an de junio 2013}}</ref>.

=== Kulturo ===
* (1) La loko estas majstraĵo de la homa kreemo.
* (2) Ĝi atestas pri grandega interŝanĝo de influoj, dum difinita periodo aŭ en difinita kultura areo, al disvolviĝo de arkitekturo aŭ tekniko, de monumentaj artoj, de urboplanado aŭ pejzaĝokreado.
* (3) Ĝi estas unika aŭ almenaŭ eksterordinara atesto pri kultura tradicio aŭ nuna aŭ iama civilizo.
* (4) Ĝi estas elstara ekzemplo de speco de konstruo aŭ de arkitektura aŭ teknika komplekso aŭ de pejzaĝo, kiu ilustras gravan periodon de homa historio.
* (5) Ĝi estas elstara ekzemplo de tradicia homa vivejo, de tradicia uzado de tero aŭ maro, kaj bone prezentas kulturon (aŭ kulturojn) aŭ interagon de homo kun la ĉirkaŭa medio, precipe kiam la medio iĝis damaĝebla pro nemalfarebla ŝanĝo.
* (6) Ĝi estas rekte aŭ materie asociita kun okazaĵoj aŭ vivaj tradicioj, ideoj, kredoj aŭ artaj kaj literaturaj verkoj havantaj eksterordinaran universalan signifon. (La komitato konsideras, ke tiu kriterio prefere uzindas kune kun aliaj kriterioj).

=== Naturo ===
* (7) Ĝi prezentas naturajn fenomenojn aŭ lokojn kun eksterordinaraj natura beleco kaj estetika graveco.
* (8) Ĝi estas elstara ekzemplo de gravaj paŝoj en la historio de Tero, inkluzive de vivo, geologiaj procezoj ludantaj rolon en la formiĝo de signifaj terformoj aŭ elementoj de fizika geografio.
* (9) Ĝi estas elstara ekzemplo de ekologiaj kaj biologiaj procezoj ludantaj rolon en evoluo kaj disvolviĝo de ekologiaj sistemoj kaj komunumoj de teraj, akvaj, ĉemaraj kaj maraj kreskaĵoj kaj bestoj.
* (10) Ĝi enhavas la naturajn vivejojn plej ekzempligajn kaj gravajn por konservado de biologia diverseco, inkluzive de tiuj, kie vivas endanĝerigitaj specioj havantaj eksterordinaran universalan valoron laŭ vidpunkto de scienco aŭ konservado.

== Naturaj heredaĵoj ==
Ĝi konsistas el naturaj objektoj (montoj, plantoj, pejzaĝoj ktp.), kiuj pro sia ekstrema malofteco meritas specialan protekton.
Bazo por tiu protekto estas konvencio de Unesko decidita en [[1972]] en [[Stokholmo]], kiu ekvalidis en [[1975]].

Kelkaj objektoj estas protektindaj kaj el kultura kaj el natura vidpunktoj.

=== Laŭ kontinentoj ===
Ekzemploj de naturheredaĵaj objektoj estas:

==== En Afriko ====
* Rokpentraĵoj de [[Tasili n'Aĵer]], Fortikaĵo [[Beni Hammad]], urboj [[Tipasa]], [[Ĝemilo]] kaj [[Timgado]] ({{Alĝerio}})
* [[Malnova Kairo]] ({{Egiptio}})
* Naciaj parkoj [[Virunga]], [[Garamba]], [[Kahuzi-Biega]], [[Salonga]] kaj besto-protektejo [[Okapia Naturrezervejo]] ({{Kongo Kinŝasa}})
* [[Volubilis]] ({{Maroko}})
* Naturparko [[Nacia Parko Serengeti|Serengeti]] kaj [[Nacia Parko Kilimanĝaro]] ({{Tanzanio}})
* [[Viktoria Akvofalo]] ({{Zambio}} kaj {{Zimbabvo}})
<gallery>
Dosiero:Mosaics in Volubilis.jpg|eta|Mozaikoj en [[Volubilis]].
</gallery>

==== En Ameriko ====
* Naciaj parkoj [[Los Glaciares]], [[Igŭacuo]], [[Ischigualasto]], [[Talampaya]] ({{Argentino}})
* [[Nacia Parko Morne Trois Pitons]] ({{Dominiko}})
* [[Nacia Parko Galapagoj]] ({{Ekvadoro}})
* [[Arkeologia pejzaĝo de la unuaj kafplantejoj en Kubo]] ({{Kubo}})
* Laguno de [[El Vizcaíno]], [[Katedralo de Meksikurbo]] ({{Meksiko}})
* Naciaj parkoj [[Nacia Parko Yellowstone|Yellowstone]], [[Granda Kanjono]], [[Redwood]], [[Great Smoky Mountains]], [[Carlsbad Caverns]], [[Havajaj Vulkanoj]], [[Chaco Culture National Historical Park|Ĉako]] ({{Usono}})

==== En Azio ====
* [[Masada]] ({{Israelo}})
* [[Malnova Urbo (Jerusalemo)]] ({{Israelo}} kaj {{Palestino}})
* [[Petra]] ({{Jordanio}})
* [[Erama Ĝardeno]], [[Ŝirazo]], [[Persepolo]] ({{Irano}})
* [[Sarazm]] ({{Taĝikio}})
* [[Minareto de Ĝam]] ({{Afganio}})
* Naciaj parkoj [[Kaziranga]], [[Keoladeo]], [[Sundarbans]], [[Nanda Devi]] ({{Barato}})
* [[Golfo Halong]] kaj nacia parko [[Phong Nha-Ke Bang]] ({{Vjetnamio}})
* [[Nacia Parko Komodo]] en ({{Indonezio}})
* Korala rifo [[Tubbataha]] kaj [[Barokaj preĝejoj de Filipinoj]] ({{Filipinoj}})
* Parko [[Vulingjuan]] ({{Ĉinio}})
* Faga arbaro de [[Ŝirakami (montaro)|Ŝirakami]] ({{Japanio}})
* Arkeologiejo de [[Nisa (Turkmenio)|Nisa]] ([[Turkmenio]])

=== Galerio ===
<gallery>
Dosiero:Jerusalem-2013(2)-Temple_Mount-Dome_of_the_Rock_(SE_exposure).jpg|eta|250x250ra|La [[Kupolo de la Roko]] en [[Jerusalemo]]
Dosiero:Petra Jordan BW 36.JPG|eta|dekstre|250px|[[Petra]].
Dosiero:Himeji_Castle_0804_1.jpg|alternative=Himeĵi-Kastelo, klasifikita kiel Monda Heredaĵo de UNESKO, en la urbo Himeĵi, Japanio.|eta|252x252ra|[[Himeĵi-Kastelo]], en la urbo Himeĵi, Japanio.
</gallery>

==== En Eŭropo ====
* [[Ponto Mehmed Paŝa Sokoloviĉ]], en [[Višegrad]] ({{Bosnio-Hercegovino}})
* Bazaltrokaro [[Giant's Causeway]], [[Iron Bridge]] ({{Britio}})
* Nacia Parko [[Pirin]], [[Rila-monaĥejo]] ({{Bulgario}})
* [[Civito Carcassonne]] ({{Francio}})
* [[Tirinto]] ({{Grekio}})
* [[Monaĥejo de Guadalupe]], Dolmenoj de [[Antekero]] ({{Hispanio}})
* La montaro [[Dolomitoj]] ({{Italio}})
* Lagoj de [[Nacia Parko Plitvicaj lagoj]] ({{Kroatio}})
* [[Kanaloj de Amsterdamo]] ({{Nederlando}})
* Nacia parko kaj praarbaro [[Arbaro de Białowieża|Białowieża]] ({{Pollando}})
* [[Historia urboparto de Porto]] kaj Laŭra arbaro [[Laurisilva]] sur [[Madejro]] ({{Portugalio}})
* [[Danuba delto]] ({{Rumanio}})
* [[Oraj Montoj]] de [[Altajo]], ekde [[1998]], lago [[Bajkal]], ekde [[1996]], natura sistemo de rezervejo de la [[Vrangela Insulo de Siberio]], baseno de rivero [[Uvs Nuur]], ekde [[2003]], [[praarbaro|praaj arbaroj]] de [[Komiio|Komi]], ekde [[1995]], [[vulkano]]j de [[Kamĉatka]], ekde [[1996]], okcidenta [[Kaŭkazo]], ekde [[1999]] ({{Rusio}})
* La [[Faluna Mino]] ({{Svedio}})
* La regiono [[Jungfraŭ-Aleĉ-Bieĉhorno]] en la [[Alpoj]] ({{Svislando}})

<gallery>
Dosiero:Plitvice Lakes National Park (2).jpg|dekstra|eta|250px|[[Nacia Parko Plitvicaj lagoj]].
</gallery>

==== En Oceanio ====
* [[Granda Barilrifo]], [[Aŭstralia pluvarbaro]] ({{Aŭstralio}})
* Lago Tegano de [[Insulo Rennell]] de [[Novgvineo]].
* [[Baŭnti-Insularo]], [[Novzelando]].

=== Laŭ landoj ===
Listoj de objektoj troveblas ĉe:
* [[Listo de mondaj heredaĵoj en Francio]] ({{Francio}})
* [[Monda heredaĵo en Rusio]] ({{Rusio}})
* [[Monda heredaĵo en Litovio]] ({{Litovio}})

== Kulturaj heredaĵoj ==
Kelkaj objektoj estas protektindaj kaj el kultura kaj el natura vidpunktoj.

Ekzemploj de kulturheredaĵaj objektoj estas:
* [[La Chaux-de-Fonds]] [[Le Locle]]<ref>Unesco : [http://whc.unesco.org/en/list/1302/].</ref> : Internacia muzeo pri horloĝerio
* Historia Centro de [[Cuenca (Ekvadoro)]]
* Historia Centro de [[Colonia del Sacramento]], de [[Urugvajo]]
{{Projektoj|commonscat=UN World Heritage Sites}}

== Vidu ankaŭ ==
* Liston de la objektoj ĉe [[Listo de mondaj heredaĵoj]]
* [[Monda heredaĵo-listo]]
* [[Ruĝa Listo de Monda Heredaĵo]]
* [[Listo de mondaj heredaĵoj en Francio]]
* [[Listo de mondaj heredaĵoj en Kirgizio]]
* [[Listo de mondaj heredaĵoj en Pollando]]
* [[Listo de mondaj heredaĵoj en Tanzanio]]
* [[Monda heredaĵo en Rusio]]
* [[Monda heredaĵo en Litovio]]
* [[Heredaĵo]], inkluzive Esperanto-heredaĵo.
* [[Internacia Komitato de Blua Ŝildo]]

{{-}}

== Bildaro ==
<gallery mode="packed" heights="200">
Dosiero:Taj Mahal in March 2004.jpg|[[Taĝ-Mahalo]]
Dosiero:Gizeh Cheops BW 1.jpg|Piramidoj de [[Gizo]]
Dosiero:Liberty-statue-from-below.jpg|[[Statuo de Libereco]] ([[Usono]])
Dosiero:AmsterdamGrachten.jpg|[[Grachtengordel (Amsterdamo)]]
Dosiero:Wawel castle.jpg|[[Krakovo]], [[Vavelo]], la kastelo de polaj reĝoj
Dosiero:Panorama of Malbork Castle, part 4.jpg|Teŭtona burgo en [[Malborko]] ([[Pollando]])
</gallery>

== Referencoj ==
{{Referencoj}}

[[Kategorio:Unesko]]
[[Kategorio:Mondaj heredaĵoj de UNESKO| ]]