Vidi fonton por Moresnet neŭtrala

<!--La uzo de antaŭa ŝablono "informkesto Ŝtato" donis multajn teknikajn problemojn. Ĉi tie fakte "informkesto pereinta ŝtato" por praktikas kaj pli ĝustas. Se iuj indikitaj parametroj ankoraŭ ne montriĝas, tiam pro tio ke ilia parametro-nomoj ankoraŭ ne plene adaptiĝis... -->
{{informkesto pereinta ŝtato
| origina nomo = [[Esperanto|eo]] Neŭtrala Moresnet <br /> [[Franca lingvo|fr]] Moresnet Neutre <br /> [[Germana lingvo|de]] Neutral-Moresnet <br /> [[Limburga lingvo|li]] Neutraal Moresent <!-- "Moresent" ne estas tajperaro --> <br /> [[Nederlanda lingvo|nl]] Neutraal Moresnet
| nomo =  Neŭtrala Moresnet
| flago = [[Dosiero:Flag of Moresnet.svg|180px]]
| himno = La Amikeja Marŝo
| mapo noto={{legendo|#F4BE4A|[[Nederlando]]}}{{legendo|flava|[[Belgio]], [[Liège|provinco Lieĝo]]}}{{legendo|#70BDF0|[[Neŭtrala Moresnet]]}}{{legendo|#97DAB7|[[Reĝlando Prusio|Prusio]], [[Rejnlando]]}}
| lingvoj = [[Germana lingvo|la germana]] <br /> [[Franca lingvo|la franca]] <br /> [[Limburga lingvo|la limburga]] ([[Kelmis|kelmisa]] plata dialekto)<ref>{{citaĵo el libro|titolo=Zink|familia nomo=Van Reybrouck|persona nomo=David|jaro=2018|eldoninto=De Bezige Bij|isbn=9789403105604}}</ref> <br /> [[Esperanto]] (ekde 1908)
| ĉefurbo = [[Kelmis]]
| areo = 3.6
| nombro de loĝantoj  = 3000
| nombro de loĝantoj noto = ([[1900]]) <br/> 3 500 ([[1914]]),<br/>rezultis: loĝdenso,<br/>857.1 /km² ([[1900]]) <br/> 972.2 /km² ([[1914]])
| monunuo = [[Franca franko]] kaj aliaj
| horzono = +1 (+2 de aprilo ĝis oktobro)
| antaŭ 1 = Napoleona Imperio
| post 1 = Reĝlando Belgio
| estroA titolo  = ŝtatestro
| estroA1 = Arnold Timothée de Lasaulx
| estroA1 dato = 1817–1859
| estroA2 = Pierre Grignard
| estroA2 dato = 1918–1920
| rimarko = {{maplink|frame=yes|plain=yes|type=shape|stroke-width=2|stroke-color=#000000|zoom=10|frame-align=center
|frame-lat={{#invoke:Wikidata|claim|P625|parameter=latitude}}
|frame-long={{#invoke:Wikidata|claim|P625|parameter=longitude}}
|frame-width=260}}
}}
<!--[[Dosiero:Moresnet.png|eta|240px|{{legendo|#F4BE4A|[[Nederlando]]}}{{legendo|flava|[[Belgio]], [[Liège|provinco Lieĝo]]}}{{legendo|#70BDF0|[[Neŭtrala Moresnet]]}}{{legendo|#97DAB7|[[Reĝlando Prusio|Prusio]], [[Rejnlando]]}}|alternative=|maldekstra]]-->
[[Dosiero:Moresnet - Gustave ROY.jpg|alternative=Gustave Roy pri sendependa esperantista ŝtato|eta|Gustave Roy pri sendependa esperantista ŝtato|maldekstra]]
'''Moresnet neŭtrala''', '''Neŭtrala Moresnet''' aŭ "'''Neŭtra Moresneto'''" (en Esperantio ankaŭ foje '''Amikejo'''<ref>(de) ''[https://brf.be/regional/1824961/ Amikejo Turo erzählt die Geschichte von Neutral-Moresnet]'' (Amikejo Turo rakontas la historion de Neŭtrala Moresnet), BRF Nachrichten, la 26-an de aprilo 2024.</ref>) estis, de [[1816]] ĝis [[1919]], malgranda kvazaŭ-"lando" (ĉefurbo: Moresnet), kun teritorio de ĉirkaŭ 3,5 km² (333 ha), inter la nuna [[Belgio]] kaj [[Germanio]] kun kontaktopunkto en Nederlando (iam la kvarlanda landlimo). Ĝi ekzistis entute 104 jarojn (inter 1816 kaj 1920) nur ĉar ĝiaj du grandaj najbaraj landoj ne konsentis pri kiu posedu ĝin. Tiel, ili decidis igi ĝin neŭtrala teritorio dividante regon egale. Ĝi situas proksimume 7 km sudokcidenten el [[Aĥeno]] (Germanio) rekte sude de la intersekco de la [[Germanio|germanaj]], [[Belgio|belgaj]] kaj [[Nederlando|nederlandaj]] landlimoj sur [[Vaalserberg]].

Inter januaro kaj marto 1908 pli ol cent kvindek internaciaj gazetoj raportis, ke la disputita areo fariĝus Esperantoŝtateto<ref name=":0">(nederlanda) Wim Meulenkamp, [http://www.dbnl.org/tekst/_maa003198601_01/_maa003198601_01_0017.php Het vierde land. Neutraal-Moresnet, vondeling van Europa] (La kvara lando Neŭtrala-Moresnet, trovito de Eŭropo), Diĝita biblioteko por la nederlandaj literaturoj (DBNL).</ref>. Iel ĝi fariĝis la [[Monako]] de la Nordo<ref name=":1" />.
[[Dosiero:Wilhelm Molly.jpg|alternative=Wilhelm Molly, loka kuracisto, esperantisto kaj framasono kiu proklamis la sendependiĝon de Moresnet.|eta|[[Wilhelm Molly]], loka kuracisto, [[esperantisto]] kaj [[framasono]] kiu proklamis la sendependiĝon de Moresnet.]]
[[Dosiero:TMK vierlandenpunt.jpg|eta|[http://www.trois-frontieres.be/N/3xmoresnet.php Situo de neŭtrala Moresnet]|maldekstra]][[Dosiero:Drilandenpunt.jpg|eta|[[Vaalserberg]] (la monteto de [[Vaals]]), hodiaŭ [[trilanda punkto|trilanda limpunkto]] inter [[Germanio]], [[Belgio]] kaj [[Nederlando]], estis [[Kvarlanda punkto|kvarlanda limpunkto]] inter 1830, la sendependiĝo de [[Belgio]], ĝis 1919, la fino de la ekzisto de la [[Neŭtrala Moresnet]], kiu sub la nomo "Amikejo" preskaŭ fariĝis la unua teritorio kiu alprenis revolucian decidon oficialigi la lingvon Esperanton<ref>(germana) David Eagleman & Anthony Brandt, ''Kreativität'', eld. [https://www.randomhouse.de/Buch/Kreativitaet/David-Eagleman/Siedler/e411695.rhd Siedler], 2018, p. 116-117, ISBN 978-3-8275-0018-2</ref>|alternative=]]
[[Dosiero:Moresnet.jpg|eta|La poŝtmarko de la [[Neŭtrala Moresnet]]]]
Tiam la ĉefa kuracisto de la zinkominejo, [[Wilhelm Molly]] provis sur la teritorio [[Neŭtrala Moresnet]] krei la unuan Esperanto-ŝtaton. Wilhelm Molly estis inspirita de [[Gustave Roy]], ambaŭ framasonoj: ili celis igi Moresneton la unua [[Esperanta regno]], nomata "Amikejo"<ref>(en) ''[https://www.youtube.com/watch?v=uhfUu1WmiTo&t=396s The Secret International Language: Esperanto Explained]'' - TLDR News, video, 2:34 min</ref>. La proponita himno estis samnoma [[marŝo]] en Esperanto, kun adaptita ortografio: ''Amikayo''. Amikejo estis proklamita en aŭgusto 1908, sed daŭris nur kelkajn tagojn, ĉar nek [[Belgio]] nek [[Prusio]] rezignis siajn rajtojn. Tiam la estro de la teritorio (regiono) estis urbestro.

Dum la [[Unua Mondmilito]] tiun teritorion ekokupis [[Germanio]] kaj nur la postmilita '''[[Traktato de Versajlo]]''' de la 28a de junio [[1919]] finis la "provizoran neŭtralecon" centjaran, decidante ke Neŭtrala Moresnet apartenos al Belgio. Germanio reaneksis la lokon dum la [[Dua Mondmilito]], sed ĝi reapartenis al Belgio ekde [[1944]]. Nuntempe, ĝi estas parto de la [[municipo]] [[Kelmis]]/La Calamine en la belgaj [[Germanlingva Komunumo de Belgio|Orientaj Kantonoj]], germanlingvaj.

== Ekapero ==
Dum [[Viena kongreso|Kongreso de Vieno]] de [[1815]], la eŭropa landodivido estis ja redesegnita por kongrui la novan politikan potenco-distribuon. Unu el tiuj limoj ŝanĝindaj estis inter la nova [[Reĝlando de la Unuiĝintaj Nederlandoj]] kaj [[Prusio]]. Ambaŭ konsentis plejparte ĉar la landlimo sekvis malnovajn liniojn, sed ĉirkaŭ Moresnet estis problemo. Inter la vilaĝoj Moresnet kaj ''[[Neu-Moresnet]]'', aperis la valora [[zinko]]minejo ''Altenberg'' ([[Germana lingvo|germane]]) / ''Vieille Montagne'' ([[Franca lingvo|france]]). Ambaŭ regnoj emis inkluzivi ĝin en siajn respektivajn teritoriojn, kaj interkonsentis en [[1816]]: vilaĝo Moresnet mem estu nederlanda, Neu-Moresnet estu parto de Prusio kaj la minejo kaj vilaĝo ''[[Kelmis]]'' (''[[La Calamine]]'') ĉirkaŭ ĝi iĝu, provizore, neŭtrala teritorio administrata kune de ambaŭ regnoj.

La nova teritorio havis pli-malpli triangulan formon. La bazo estis la ĉefa ŝoseo de [[Aĥeno]] al [[Lieĝo]]. La minejo estis tuj norde el la ŝoseo. Apude du rektaj linioj iris norden konverĝee ĝis sekco sur Vaalserberg. Kiam [[Belgio]] akiris sendependecon el [[Nederlando]] en [[1830]], la lando en la nederlanda flanko ŝanĝis al belga rego, kaj tiel Belgio transprenis kunadministron, kvankam Nederlando neniam cedis formale la regon pri Moresnet. Komence, la teritorio estis regata de du respektivaj reĝaj komisaroj, sed poste oni koncedis al Moresnet pli da aŭtonomio, establante urbestron kaj dekopan konsilion. La urbestro (kaj [[ŝtatestro]]) estis nomumita de la du komisaroj.[[Dosiero:Viergrenzen.jpg|eta|[[Kvarlanda punkto]]: 1. [[Germanio]] 2. [[Nederlando]] 3. [[Belgio]] 4. [[Neŭtrala Moresnet]] - preskaŭ fariĝis la unua [[Esperanta regno]] (Esperanto-ŝtato), nomata "Amikejo" (nun en Kelmis/La Calamine, ene de la limoj de [[Belgio]]).|alternative=]]La vivo en Neŭtrala Moresneto estis regata de la zinkominejo, la ĉefa dungejo, loganta multajn laboristojn el la najbaraj landoj aldone al la "indiĝenoj", kvankam la tuta loĝantaro de Moresneto neniam atingis kvin milojn. Esti "neŭtrala" teritorio havis plurajn bonajn efikojn. Inter ili malgrandaj impostoj, la neekzisto de [[tarifo]]j pri importo el la najbaraj landoj kaj malaltaj prezoj kompare al eksterlandaj. Pluraj servoj kiel poŝto estis dividitaj inter Belgio kaj Prusio (komparu kun [[Andoro]]). La indiĝenoj rajtis elekti kies [[militservo]]n kaj [[jurisdikcio]]n (ref ?). Krome, la moresnetanoj, foje nomataj ''neŭtralanoj''<ref name=":1" />, estis konsiderataj senregnanoj kaj ne rajtis havi propran armeon.

== Turismo kaj Esperanto ==
El lingvoturisma vidpunkto ne ankoraŭ ekzistas infrastrukturo<ref>En 1978 je la rememoro de D-ro [[Wilhelm Molly]] okazis honoriga renkontiĝo kun monumenta ŝtono ĉe la protestanta tombejo de Neu-Moresnet. Ĉeestis ne nur esperantistoj sed ankaŭ eminentuloj de [[Kelmis]] kaj la pranevo de d-ro Molly.</ref> en Kelmis, kvankam jam tie estas [[verda vojo]] por promenantoj kaj biciklantoj inter la strato Bambusch (Moresnet) kaj la vojeto proksime de la Hagenfeuerstr. ambau alireblaj ekde la Lütticher Strasse<ref>Noto : [https://www.google.com/maps/d/viewer?mid=1yc7g6oV7ZdB8fDeclm-DoPW-CO8&ll=50.70867027943095%2C6.00209316847895&z=20 Mapo], [http://www.velo-ravel.net/2012/2012-01-29_Pre-RAVeL_L39B_Moresnet_-_La_Calamine.htm Pré-RAVeL L39B] Moresnet – La Calamine/Kelmis</ref>. En 1908, periodo de la UK en Dresden, ĉirkaŭ 3,5% (140 personoj) parolintus la lingvon Esperanto<ref name=":1">Recenzo, N. Rasic, Iom rusta zinko, p. 210, Revuo Esperanto, UEA, n-ro 1328 (10) oktobro 2018.</ref>.

Ekzistas [[Youtube]]-filmeto en Esperanto : "Vizito de Kelmis (Amikejo)" - la urbeto en [[Neŭtrala Moresnet]]<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=YXskCWv0c4M]</ref>.

En la regiono de Moresnet troviĝas turismejo nomata (antaŭ la [[Unua Mondmilito]]) la [[kvarlanda punkto]] (germane : Vierländerblick), sed nuntempe nomata 'trilanda punkto'<ref name=":0" /> (germane : ''Dreiländereck'')<ref name=":0" /><ref>Turismaj informoj de la municipo Gemmenich</ref> La granda ŝoseo (Lütticher Strasse) inter [[Aachen]] ([[Akeno]]) kaj [[Liège]] ([[Lieĝo]]), estis konsiderata kiel la suda limo de la iama [[Neŭtrala Moresnet]], nun sur la teritorio de la [[municipo]] [[Kelmis]] (fr : La Calamine<ref>[http://www.trois-frontieres.be]</ref>).

En 2013, okazis en Moresnet [[FESTO]] (Franca Esperanto-Semajno Terure Organizita), junulara [[Esperanto-renkontiĝo]] organizata de la [[Junulara Esperantista Franca Organizo]] (JEFO).

En la tempo de Neŭtrala-Moresnet oni povis aŭskulti en la stratoj, en la kafejoj kaj en la [[Kazino|vetludejo]] la francan, la nederlandan, la germanan, la ripuaran (lokan dialekton), la Kelmisan "''Platt''" proksime al kelkaj limburgaj nederlandaj dialektoj, kiun eblas klasifiki nek kiel germanan nek kiel nederlandan, la usonanglan<ref name=":1" />, la rusan (fare de militkaptitoj dum la unua mondmilito), la italan kaj laste sed ne balaste ankaŭ Esperanton<ref name=":0" />.[[Dosiero:Göhltalmuseum - Neu-Moresnet - Belgium.jpg|eta|Geultalmuzeo<ref>Noto : Göhltalmuseum: Maxstrasse 9, Kelmis, fermita ĝis majo 2018 kun nova ekspoziciejo en Lütticher Strasse 208-288, Kelmis.</ref> (de:''Göhltalmuseum),'' (nun fermita) estis muzeo en la iama domo de la direktoro de la zinkminejo kun kolekto de objektoj pri [[Neŭtrala Moresnet]] kiuj nun troviĝas en la [[muzeo Vieille Montagne]].]]

== [[Dosiero:Flag of Esperanto.svg|border|40px]] Malapero de [[Neŭtrala Moresnet]] ==

[[Dosiero:La Calamine - Plaque commémorative dans l'église Notre-Dame-de-l'Assomption 1914-1918 - 01.jpg|eta|maldekstra|Memoraĵo al la filoj de Neŭtrala Moresnet falintaj en ambaŭ armeoj dum la Unua Mondmilito, en la dekstra pordaĵo de la preĝejo Nia-Sinjorino-de-Ties-Ĉielenpreno. Sube en la germana: "Unuiĝintaj en mortoj, R. I. P. [Ripozu en paco].]]
Kiam la minejo elĉerpiĝis en [[1885]], aperis duboj pri la pretervivo de [[Neŭtrala Moresneto]]. Pluraj ideoj estis proponitaj por pli aŭtonomigi ĝin: inter ili, [[kazino]], kaj poŝtoservo kun propraj poŝtmarkoj, ideo malakceptita de la loka registaro. La plej rimarkinda iniciato venis de d-ro [[Wilhelm Molly]] (la mineja kuracisto), inspirita de [[Gustave Roy]], ambaŭ framasonoj: ili celis igi Moresneton la unua [[Esperanta regno]], nomata "Amikejo". La proponita himno estis samnoma [[marŝo]] en Esperanto, kun adaptita ortografio: ''Amikayo''. Amikejo estis proklamita en aŭgusto 1908, sed daŭris nur kelkajn tagojn, ĉar nek Belgio nek Prusio rezignis siajn rajtojn. En [[1914]] dum [[unua mondmilito]], [[Germanio]] (heredanto de Prusio) invadis Belgion kaj [[anekso|aneksis]] Moresneton en [[1915]].

La postmilita '''[[Traktato de Versajlo]]''' de [[1919]] finis la "provizoran neŭtralecon" centjaran, decidante ke Neŭtrala Moresnet apartenos al Belgio. Germanio reaneksis la lokon dum la [[dua mondmilito]], sed ĝi reapartenis al Belgio ekde [[1944]]. Nuntempe, ĝi estas parto de la [[municipo]] [[Kelmis]]/La Calamine en la belgaj [[Germanlingva Komunumo de Belgio|Orientaj Kantonoj]], germanlingvaj.

== Ekspozicio ==
De la 4-a ĝis la 12-a de decembro 2021 estis en [[Mastriĥto|Maastricht]], Nederlando, ekspozicio "''Macht, Wellust en Zink''" (Povo, volupto kaj zinko) kiu per historiaj dokumentoj kaj modernaj instalaĵoj (scenografio, dezajno, fotografiaĵoj, artaĵoj) rakontas la historion de la industria pejzaĝo kaj de Neŭtrala Moresnet. Okaze de tiu ekspozicio aperis samtitola libro en kiu estas kvinpaĝa ĉapitro pri Neŭtrala Moresnet aŭ Amikejo kaj la rolo de Esperanto en ĝi. La libro estas [https://www.bureau-europa.nl/macht-wellust-en-zink/download/7860/ZINK-NL-3mmafloop-40p-fogra39-DEF.pdf senpage elŝutebla ĉi tie] (PDF).  La direktoro de Bureau Europa kiu organizis la ekspozicion enkondukis la ekspozicion per jenaj vortoj: "''Ĉi tiu ekspozicio rigardas al la evoluo de la unuaj industrioj en Eŭropo en kombinaĵo kun terpolitiko, la ambicio de eŭropa unuiĝo kiu tradukiĝas en [[Esperanto]], la produktomerkatigo sekrete nutrite pere de la parizaj salonoj kaj la senfina instigo al novigo kiu kondukis al la zinkindustrio''"<ref>(nl) [https://www.bureau-europa.nl/macht-wellust-en-zink/ ''Macht, Wellust en Zink'' - ''Het industriële landschap en de mythe van Moresnet'']'','' Bureau Europa, Platform voor architectuur en design, decembro 2022</ref>.

== Bibliografio ==

* ''(nederlanda)'' David van Reybrouck, ''Zink'', De Bezige Bij, 2016, <nowiki>ISBN 978-90-596-5358-0</nowiki>..
*(germana) David van Reybrouck, ''Zink''. Suhrkamp, Berlino 2017, <nowiki>ISBN 978-3-518-75176-3</nowiki>.
* (nederlanda) ''Moresnet'', ''opkomst en ondergang van een vergeten buurlandje'' (Moresnet, leviĝo kaj subiro de forgesita najbara landeto, ''traduko al Esperanto bezonata''<ref name=":1" />), Philip Dröge, Het Spectrum, 272 paĝoj, 2016, ISBN 9789000349609
* (nederlanda) ''De laatste Belgen. Een geschiedenis van de Oostkantons'', Selm Wenselaers, Meulenhoff/Manteau (2008)
* Grüner Engel, ''Blaues Land'' (Blua lando)'','' München: C.H. Beck, 2007. 204p. <nowiki>ISBN 9783406556173</nowiki> Germanlingva romano en kiu [[Esperanto]] kaj la neŭtrala Moresnet ludas gravan rolon.

=== En Esperanto ===

* IEI en 2017 eldonis la libron "''Zinko''", verkita de [[David Van Reybrouck|David van Reybrouck]] kaj tradukita al Esperanto de Piet Buijnsters.
* David van Reybrouck, "''Zinko''", Esperanto-traduko de Piet Buijnsters, 2017 (reviziita eldono<ref name=":1" />), eld. [[Internacia Esperanto-Instituto]], 55 paĝoj, ISBN 978-90-805651-5-9). En la novelo "Zinko" David van Reybrouck per la nekredeblaj travivaĵoj de unu loĝanto, rakontas la rimarkindan historion de ĉi tiu landeto. Estante pli ol nura historia evento ĝi demandigas kion la grandskala historio faras al ordinaraj homoj.<ref>{{Citaĵo el la reto|url=http://www.iei.nl/ieieo74.htm|titolo=Arkivita kopio|alirdato=2017-12-30|arkivurl=https://web.archive.org/web/20171230173827/http://www.iei.nl/ieieo74.htm|arkivdato=2017-12-30}}</ref>
* Ludoviko Karuzo: ''Amikejo, amuza dramo pri lingvaj problemoj en plurlingva urbo''<ref>(eo, it, de) [https://esperantosudtirolo.wordpress.com/tag/plurlingveco/ Projekto Amikejo] kie elŝauteblas la dramo, Esperanto-klubo Sudtirolo, la 12-a de februaro 2011, alirita la 27-an de januaro 2017.</ref>
* Henk: ''Apud Slenaken iam estis Esperantoŝtato'', revuo ''[[Sennaciulo]]'', 56-a jarkolekto, n-ro 4(959), paĝo 29.
{{-}}
<gallery mode="slideshow">
Dosiero:Neutraal Moresnet.jpg|Neŭtrala Moresnet - iama Amikejo
Dosiero:WilhelmMolly.jpg|D-ro Wilhelm Molly, esperantisto
Dosiero:Moresnet Karte.jpg|[[Neŭtrala Moresnet]] sur [[poŝtkarto]] el la jaro 1900
Dosiero:Vierlandenpunt1.jpg|Poŝtkarto el la jaro 1905 kun la [[Kvarlanda punkto]] kaj [[Neŭtrala Moresnet]]
Dosiero:Vierlandenpunt.jpg|[[Kvarlanda punkto]] [[Vaalserberg]]
Dosiero:Grenzstein Neutral Moresnet Nr. 53.jpg|Landlima ŝtono en la Geultalmuzeo estas unu el la objektoj pri la historio de [[Neŭtrala Moresnet]]
</gallery>

== Referencoj ==
{{Referencoj}}
== Vidu ankaŭ ==
* [[Listo de regnestroj de Moresnet]]
* [[Wilhelm Molly]]
* [[Muzeo Vieille Montagne]] (parte kun Esperanto-heredaĵo)
* [[Kvarlanda punkto]]
* [[Ulrike Guérot]]
* [[David Van Reybrouck#Neŭtrala Moresnet|David van Reybrouck]]
* [[Insulo de la Rozoj|Insulo de la rozoj]] (iama mikronacio esperantista)

== Eksteraj ligiloj ==
{{Projektoj}}
* (germana) [https://lisa.gerda-henkel-stiftung.de/amikejo Filmita debato pri Amikejo kiel modelo de Eŭropa Respubliko aŭ Eŭropo de civitanoj] (kun {{iwiki|Valeska Peschke|Valeska Peschke|d|Q23824512}} [[Ulrike Guérot]] kaj [[Robert Menasse]] kaj aliaj), 2014
*(de) [http://amikejo.net/onewebmedia/AMIKEJO2016-17_Magazin1-170_mail.pdf ''Die Botschaft von Amikejo''] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20210728210502/http://amikejo.net/onewebmedia/AMIKEJO2016-17_Magazin1-170_mail.pdf |date=2021-07-28 }} (tuta dosiero en PDF-formato)
* Ruben Mantels, ''[https://www.de-lage-landen.com/article/staatsvorming-op-postzegelformaat.-twee-boeken-over-het-miniland-moresnet Staatsvorming op postzegelformaat: miniland Moresnet]'', De Lage Landen, la 6-an de novembro 2016.
* [https://uea.facila.org/artikoloj/%C4%9Denerale/moresnet-r246/ Moresnet], artikolo en [[UEA Facila]] aperinta 2021-07.
* [https://youtube.com/watch?v=YXskCWv0c4M&feature=youtu.be Kelmis - Amikejo], ''Mathieu Schrymecker'',<!-- 22.02.1940-30.10.2021 fonto: https://www.grenzecho.net/64602/familienanzeigen/herr-schrymecker-mathieu--> esperantista historiisto, gvidas nin tra Kelmis serĉe al iamaj konstruaĵoj pri Esperanto kaj Amikejo (Neŭtrala Moresneto). La filmon produktis la loka klubo [[Senlime]]. Alŝutita en 2013.
* (eo, nl) [https://libro.ee/file.php?id=922 Moresnet kaj la Esperanta revo]. Mallonga historio de Amikejo, la Neŭtrala Moresnet, surbaze de la esplorado de Philip Dröge. Kreita de Ivo Senden en 2021
* (eo) [https://www.youtube.com/watch?v=MMIOLQxnX0k Klariga filmeto pri la diferenco inter mikronacio kaj mikrostato]
{{Bibliotekoj}}

[[Kategorio:Neŭtra Moresneto| ]]
[[Kategorio:Eksaj landoj de Eŭropo]]
[[Kategorio:Esperantaj regnoj]]
[[Kategorio:Administraj unuoj fonditaj en 1816]]
[[Kategorio:Administraj unuoj malfonditaj en 1919]]