Vidi fonton por Necesejo

[[Dosiero:Une_toilette_ouverte.jpg|eta|Eŭropa necesejo.]]

'''Necesejo''' estas loko por [[fekaĵo|feki]] kaj [[urino|urini]]. En malpli vasta senco oni iam uzas "necesejo" iam ankaŭ por la '''necesujo''' konsistanta ĝenerale el '''neceseja pelvo''' kaj sur ĝi muntita '''neceseja seĝo''', do por la instalaĵo, kiu akceptas la homajn sekreciaĵojn. La plej simplan necesejon oni nomas [[latrino]] (en barakaro, kamphotelo, kie ne ekzistas kanala akvo). Neformale oni povas nomi ĝin ankaŭ '''neprejo''' aŭ ŝerce '''neĉesejo'''.

Laŭ [[Francisko Azorín]] '''klozeto''' estas ''Necesujo provizita de akva fermilo, sifono. Ĉambreto ĝin entenanta.''<ref>[[Francisko Azorín]], arkitekto, [[Universala Terminologio de la Arkitekturo]] (arkeologio, arto, konstruo k. metio), Presejo Chulilla y Ángel, Madrido, 1932, paĝo 112.</ref> Li indikas [[etimologio]]n el la latina ''clausus'' (fermita).<ref>Azorín, samloke.</ref>

== Tipoj ==
[[Dosiero:Brockhaus and Efron Encyclopedic Dictionary b29 417-1.jpg|eta|Sekcio de necesujo.]]
[[Dosiero:Ballcock.svg|eta|Funkciado de akvujo.]]
Harper kaj Halestrap dividas la necesejajn ilojn en ''Lifting the Lid: An ecological approach to toilet systems'' :

# la plej disvastiĝinta ilo el norma porcelana pelvo kun [[kanalizacio]] (kanaletaro (PIV)) (vidu foton)
# necesejo kun [[forsorba fosaĵo]]
# necesejo kun antisepsa ujo
# necesejo kun antisepsa ujo kaj akvopuriga bedo por likva homfeka sterko (fekalio)
# [[senakva necesejo|necesejo kun kompoŝtigo de solidaĵoj kaj divido je urino]]
# [[senakva necesejo|vera kompoŝtiga necesejo]]
# kuva necesejo
# vica (aŭ plumpa) necesejo

Oni povas plu distingi laŭ la porcelanaj normaj pelvoj:

# glitlava pelvo (necesejo), kie la fekaĵo falas direkte en la kanalizacion, ĉar sub la sidloko troviĝas dekliva parto kaj la fekaĵo glitas en la akvon. Tiam apenaŭ estiĝas malbonodoro.
# ŝtupa pelvo (necesejo), kie la fekaĵo falas sur platan parton sub la sidloko. La fekaĵo malaperas en la kanalo nur post neceseja lavo, kio havas la avantaĝojn, ke la pugoj de la sidanto ne ŝpruciĝas per akvo (ĉe glitlava pelvo fekaĵo kelkfoje falas kaj ne glitas en la akvon) kaj oni povas ekzameni la fekaĵon (koloro, vermetoj, konsisto) eĉ preni ekzemplon el ĝi, se necesas por medicinaj ekzamenoj. La malavantaĝo de tiu tipo estas – krom la malbonodoro -, ke la fekaĵo malpurigas ofte forte la ŝtupan parton kaj tiel necesas uzi la necesejan broson.
# staranta pelvo

En la [[veturilo]]j ekzistas la sekvaj tipoj:

# "malfermita konstrutipo" kun malplenigo eksteren (ĉe [[fervojo]] iam la plej ofta metodo). Ties avantaĝoj estas la facila konstruo, la daŭra aplikeco; la malavantaĝoj estas la purigaj kaj mediaj problemoj, pro kiuj oni evitas ties enkonstruojn nuntempe ĉe la riĉaj landoj.
# "fermita konstrutipo" kun poluakvujo, kiun oni malplenigas normalokaze ĉiujn 1-2 tagojn en la [[poluakvo]]n.
# [[Kemio|kemia]] traktado de la poluakvo. La avantaĝo etas, ke la poluakvo pli malofte devas malpleniĝi; malavantaĝo estas la eblaj [[medio]]damaĝaj kemiaĵoj.
# [[Biologio|Biologia]] procezado de la poluakvo. Tiam la [[mikroorganismo]]j transformas la poluakvon tiel, ke la akvoparto uzeblas denove kiel [[uzakvo]]. Biologiaj necesejoj ebligas tre longan malplenigan ciklon. Malavantaĝo estas, ke la sistemo povas kolapsi, se ekzemple oni purigas la necesejan konkon per nekonvenaj kemiaĵoj.

La fermitaj konstrutipoj (kun aŭ sen manipulo de la poluakvo) estas malplenigataj hodiaŭ preskaŭ senescepte per [[vakuo]].

== Sciindaĵoj ==
Oni distingas la publikajn necesejojn laŭ sekso (+handikapuloj) per [[piktogramo]]j, kie bildeto montras la viran kaj virinan figuron. Se oni ne distingas la necesejon laŭ sekso, oni parolas pri unuseksa necesejo, kiam ĝin povas uzi iu ajn (ekz. ĉe fervojo). La piktogramoj anstataŭis la iam uzatajn inicialojn de la vortoj "virino/viro" aŭ "sinjorino/sinjoro", kiuj kaŭzis embarason ĉe lingvaj problemoj. Tamen piktogramoj ne estas senproblemaj en [[islamo|islamaj]] landoj, ĉar ili striktasence estas bildoj de homoj, kiujn la [[Korano]] malpermesas.

Ofte-malofte troviĝas apud la necesseĝo ankoraŭ [[bideo]], ĉe kiu oni povas lavi [[anuso]]n kaj [[seksorgano]]jn.

Ĉe publikaj necesejoj oni ofte devas pagi por la uzo. <!--Viel frequentierte Toiletten (z.B. in Bahnhöfen, Gaststätten oder Schulen) sind meist mit [[Klosprüche]]n "verziert".-->

Ne ĉiu lando posedas bone elkonstruitan [[kanalizacio]]n, pro tio en multaj (sudeŭropaj) landoj malproponatas sublavi [[neceseja papero|necesejan paperon]]; por tio uzatas ofte "paperkorbo" en man-proksimo. Parte oni ne uzas paperon, sed akvon per [[hoso]].

Homoj, kiuj suferas je fobio latine nomata „[[Paruresis]]”, havas timon por urini en publika necesejo.

La Monda Neceseja Tago estas la [[19-a de novembro]].

== Historio ==
La [[Malnova testamento]] (5-a libro de Moseo, [[Readmono]]<!--Ĉu la 5-a libro de Moseo estas Readmono? -->) ordonis la judajn batalantojn, ke ili fosu trueton – kiam necesas – apud la tendo kaj feku en ĝin kaj poste kovru ĝin. "Fosileton vi devas havi ĉe vi sur rimeno; kaj kiam vi sidos ekstere, fosu per ĝi kaj reen kovru vian elirintaĵon..." (Read. 23,13)

La bone elkonstruitaj necesejoj ekzistis jam ĉ. [[-2800|2800 a. K.]] en [[Mezopotamio]]. Oni trovis necesejon en la Knososa palaco de [[Kreto]]. Tiuj necesejoj estis la tn. faletaj necesejoj, kiam la fekaĵo liberfalas suben. En la antikva epoko la viroj kaj virinoj komune uzis la necesejojn kaj ne ekzistis niĉoj aŭ aliaj intimaj dividaĵoj. La publikaj necesejoj havis ofte U-formon kaj sidejojn por {{Ĉirkaŭ|12}} homoj.

En la urboj de antikva epoko, la defluejoj buŝiĝis en grandaj defluaj kanaloj, en la t.n ''[[kloako]]j''. La plej konata estis la ''Cloaca maxima'' en [[Romo]]. Cezaro Vespasiano unuafoje en la historio impostigis la publikajn necesejojn; tial lia nomo estas konservita en la [[franca lingvo|franca]] vorto ''vespasienne'' (= publika pisejo). En la Romia imperio ofte traflua akvo purigis la necesejojn.

Dum la plimultiĝo de la homoj, kresko de la popoldenso en la urboj necesigis regulojn. Oni jam punis en la 14-a jarcento en [[Munkeno]] tiujn, kiuj fekis sur la straton kaj ne liveris la fekaĵon en la riveron. En 1539 aperis en [[Parizo]] ordono, laŭ kiu ĉiu homo respondecas pri la propra fekaĵo kaj kiu samtempe devigis konstrui forsorbajn elfosaĵojn (digesta fosaĵo).

En la mezepoko ekzistis la necesejoj en formo de [[niĉo]]j kaj [[orielo]]j. Ofte ili malfermiĝis al la ekstero (fortikaĵoj).

Famas la necesejo de [[Marteno Lutero]], kiu suferis je forta [[konstipo]]. Tiu necesejo troviĝis en la Wittenberg-a ĝardeno, kie li pasigis multan tempon kaj tiel havis tempon pripensi gravajn aferojn.

[[Ludoviko la 14-a]] ofte uzis laksigaĵojn kaj tiel li ofte regis sur neceseja trono kaj devigis ankaŭ aliajn sidi sur simila seĝo por ne perdi tempon dum la kunsido.

En [[1775]] la angla inventinto [[Alexander Cummings]] ricevis patenton por sia akvotralava necesejo. Sed la vera elpensinto de akva necesejo estis [[Sir John Harington]] (baptofilo de [[Elizabeto la 1-a (Anglio)|Elizabeto la 1-a]]), tamen venis lia malkovro el 1596 al forgesiteco.
En [[Germanio]] la unua necesejo kun akvotralavo instaliĝis en [[1860]] en [[Kastelo Ehrenburg (Koburgo)|Kastelo Ehrenburg]] en [[Coburg]]. Tiu aparato estis importita tiam el Britio pro la ofta vizito de [[Viktorino (Britio)|reĝino Victoria]].

La unua seksa divido de la publikaj necesejoj okazis en [[1739]] en [[Parizo]], ĉe [[drinkejo]].

Komence de la [[21-a jarcento]] oni jam trovas necesejojn kun kubutejo, varmigita sidloko, fekaĵ-analiziloj.

En multaj [[hejmo (loĝejo)|hejmoj]], la necesejo estas kunigita kun la [[banĉambro]].

== Referencoj ==
{{Referencoj}}

== Literaturo ==
=== Angle ===
* [[George Monbiot]], [[Peter Harper]], [[Louise Halestrap]]: ''Lifting the Lid: An ecological approach to toilet systems'', Centre for Alternative Technology, ISBN 1-898049-79-3

=== Germane ===
* [[Anton Schlicksbier]], [[Winfried Helm]], [[Enrico Santifaller]]: ''Stille Örtchen der Oberpfalz'', Büro Wilhelm, ISBN 3-936721-03-3
* [[Holger Dosch]]: ''Stätten der Welt'', Bodensatz, ISBN 3-00-012323-7
* [[Mila Schrader]]: ''Plumpsklo, Abort, Stilles Örtchen'', Edition Anderweit, ISBN 3-931824-25-X
* [[Jacob Blume]]: ''Von Donnerbalken und innerer Einkehr'', Die Werkstatt, ISBN 3-89533-367-0
* ''Das Scheißbuch'', Grüne Kraft, ISBN 3-925817-23-9

== Vidu ankaŭ ==
{{Projektoj}}
* [[Necesejoj en Japanio]]
* [[Senakva necesejo]]
* [[Kemia necesejo]]
* [[Monda Neceseja Organizaĵo]]
* [[Monda Neceseja Tago]]
* [[Neceseja broso]]
* [[Neceseja papero]]
* [[Neceseja papertenilo]]
* [[Neceseja sidejo]]
* [[Urino]]
* [[Ekskremento]]
* [[Fekaĵo]]
* [[Seĝo (medicino)]]
* [[Pisejo]]
* [[Bideo]]
* [[Akvopelilo]]

[[Kategorio:Necesejoj| ]]
[[Kategorio:Inventaĵoj kaj malkovroj]]