Vidi fonton por Niĝero (rivero)

{{Informkesto rivero|nomo=Niĝero|dosiero=[[Dosiero:Map of River Niger.svg|center|300px]]Niĝer-baseno|longeco=4184|fonto-alteco=490|meznombra trafluo=600|akvokolekta areo=2262000
|flankriveroj=vidu apude
|fonto = [[Gvineaj Altaj Teroj]]
|fonto-teksto = Deveno 
|fonto-alteco = 850
|fonto-latitudo=09/05/50/N 
|fonto-longitudo=10/40/58/W
|regiono-ISO por fonto=GN
|enfluejo-alteco = 0
|enfluejo-latitudo=5/19/20/N 
|enfluejo-longitudo=6/28/9/E
|regiono-ISO por enfluejo=NG
|enfluejo=[[Gvinea Golfo]], [[Atlantiko]]|enfluejo-alteco=0
|kategorio=[[:Kategorio:Riveroj en Afriko|Rivero en Afriko]]
}}
Tiu ĉi artikolo estas pri rivero Niĝero.
Ekzistas ankaŭ landoj [[Niĝero]] kaj [[Niĝerio]].
----
'''Niĝero''' ({{lang-en|Niger River}} [{{IFA|ˈnaɪdʒər}}]; {{lang-fr|fleuve Niger}} [{{IFA|flœv niʒɛʁ}}]) estas la ĉefa rivero en [[Okcidenta Afriko]]. Ĝi longas 4 184&nbsp;km kaj estas la tria plej longa rivero de Afriko, post [[Nilo]] kaj [[Kongo]]. Ĝia baseno grandas je 1 900 000&nbsp;km² aŭ 2 117 700 km² depende de la fonto.<ref>{{Citation |last= Gleick |first= Peter H. |title= The World's Water, 2000-2001: The Biennial Report on Freshwater |year= 2000 |publisher= Island Press |isbn= 1-55963-792-7 |page= 33}}; rete ĉe [http://books.google.com/books?id=b61zOkAs5NcC Google Books]</ref>

Ĝi fontas en la [[Gvineaj Altaj Teroj]] en sudoriento de [[Gvineo]], nur ĉirkaŭ 300&nbsp;km de [[Atlantiko]], sed malproksimiĝas de la oceano nord-orienten ĝis distanco de ĉirkaŭ 1.300&nbsp;km. Fluante kiel duonluno tra [[Malio]] ĝi atingas [[Timbuktuo]]n kaj iom poste abrupte turniĝas sud-orienten. En la lando [[Niĝero]], kiu estis nomita laŭ ĝi, ĝi preteras urbon [[Niameo]]; poste ĝi formas je 150&nbsp;km la limon inter Niĝero kaj [[Benino]]. Laste ĝi fluas tra [[Niĝerio]], same nomita laŭ ĝi, kaj tra granda [[riverdelto|delto]] nomita [[Niĝera Delto]] aŭ [[Oleriveroj]] fluas en la [[Gvinea Golfo|Gvinean Golfon]], parton de Atlantiko. En la [[Gvinea Golfo]] la niĝera delto estas la limo inter la [[Golfo de Benino]] okcidente kaj la [[Golfo de Biafro]] oriente. Ĉefa alfluanto de la Niĝera Rivero estas la [[Benue (rivero)|Benue]].

Niĝero fluas proksimume laŭ la mallongaj flankoj de granda triangulo kun lateroj de 1.500, 1.600 kaj 1.900&nbsp;km. Ene de tiu triangulo troviĝas Benino, [[Ganao]], [[Togolando]], [[Burkina Faso]] kaj [[Ebur-Bordo]] kaj partoj de Malio, Niĝero kaj Niĝerio.

<!--[[Dosiero:Niger river BLANK.PNG|eta|maldekstra]]-->
[[Dosiero:Benuerivermap.png|eta|dekstra|250px|Mapo montranta la riverbasenon de la [[Benué]], alfluanto de la Niĝero.]]

[[Dosiero:Niger river at Koulikoro.jpg|eta|Niĝero ĉe Kulikoro en suda Malio]]

== Etimologio ==
La Niĝero estas nomita ''Jeliba'' aŭ ''Joliba'' nome "granda rivero" en [[Mandinkoj|mandinga]]; ''Orimiri'' aŭ ''Orimili'' laŭnome "granda akvo" en [[Igba lingvo|igba]]; ''Egerew n-Igerewen'' aŭ "rivero de riveroj" en [[Tuarega lingvaro|tuarega]]; ''Isa Ber'' aŭ "granda rivero" en songhaja lingvo; ''Kwara'' en [[Haŭsa lingvo|haŭsa]]; kaj ''Oya'' en [[Joruba lingvo|joruba]]. La origino de la nomo ''Niĝero'',, kiu origine kandidatiĝis nur por la mezaj atingoj de la rivero, estas necerta. La plej verŝajna ebleco estas ŝanĝo, de influo de latina ''Niĝerio'' - "nigrulo", de la tuarega ''nomegerew n-igerewen'', kiu estas uzita laŭ la mezaj atingoj de la rivero ĉirkaŭ [[Timbuktuo]].<ref>La arablingva nomo ''Nahr al-anhur'' estas rekta traduko el la tuarega.</ref><ref>[http://www.etymonline.com/index.php?term=Niger Online Etymological Dictionary]</ref> Ĉar Timbuktuo estis la suda fino de la ĉefa tra-sahara komercitinero al la okcidenta Mediteraneo, ĝi estis la fonto de plej multe de la eŭropa kono de la regiono.

Mezepokaj eŭropaj [[mapo]]j aplikis la nomon Niĝero, al la mezaj atingoj de la rivero, en moderna [[Malio]], sed Quorra (Kworra) al la pli malaltaj atingoj en moderna Niĝerio, kiam tiuj ne estis rekonitaj kiel la sama rivero. Kiam eŭropaj koloniaj potencoj komencis kunsendi ŝipojn al la okcidenta marbordo de Afriko en la 16-a kaj [[17-a jarcento]]j, la Senegala Rivero ofte estis postulita kiel almara fino de Niĝerio. La [[Niĝera Delto]], verŝanta en Atlantikon tra mangrovaj [[marĉo]]j kaj miloj da distribuaĵoj laŭ pli ol cent [[mejlo]]j, laŭsupoze estis ne pli ol marbordaj malsekaj regionoj. Ĝi estis nur kun la 18-a-jarcentaj vizitoj de [[Mungo Park]], kiu vojaĝis laŭ la Niĝero kaj vizitis la grandajn [[Sahelo|sahelan]] imperiojn de sia epoko, kiam eŭropanoj ĝuste identigis la kurson de la Niĝero, kaj etendis ties nomon en ĝia tuta kurso.

La modernaj ŝtatoj de Niĝero kaj Niĝerio prenas siajn nomojn de la rivero, markante konkurencajn naciajn asertojn de koloniaj potencoj pri la "Supra", "Pli malalta" kaj "Meza" Niĝeraj rivervaloj dum la [[Disdivido de Afriko]] ĉe la fino de la [[19-a jarcento]].

== Geografio ==
[[Dosiero:Mali.A2001291.1045.250m.jpg|eta|maldekstre|La granda kurbo de la Niĝero, vidita de spaco, kreas verdan arkon per la bruno de la [[Sahelo]] kaj Savano. La verda maso maldekstre estas la [[Interna Niĝera Delto]], kaj sur la malproksima maldekstro estas alfluantoj de la [[Senegala Rivero]].]]
[[Dosiero:Niger River Center Island.jpg|eta|dekstra|Elkotaj domoj sur la centra insulo en [[Lago Debo]], larĝa sekcio de la Niĝero.]]
La Niĝero estas relative "klara" rivero, portante nur dekonon da [[sedimento]] kion transportas la Nilo ĉar la fontoj de la Niĝero situas en malnovegaj ŝtonaj kuŝejoj kiuj disponigas nur malmulte da [[silto]].<ref name="Reader, p. 191">{{harvnb|Reader|2001|p=191}}</ref> Kiel ĉe la Nilo, la Niĝeraj inundas ĉiujare; tio komenciĝas en septembro, pintas en novembro, kaj finiĝas antaŭ majo.<ref name="Reader, p. 191"/>

Nekutima kvalito de la rivero estas la [[Interna Niĝera Delto]], kiu formiĝas kie ĝia [[Gradiento (matematiko)|gradienta]] volumo subite malpliiĝas.<ref name="Reader, p. 191"/> La rezulto estas regiono de plektitaj riveretoj, marĉoj, kaj lagoj de la grandeco de [[Belgio]]; la laŭsezonaj inundoj igas la Delton ekstreme produktiva por kaj [[fiŝkaptado]] kaj [[agrikulturo]].<ref>{{harvnb|Reader|2001|pp=191–192}}</ref>

La rivero "perdas" preskaŭ du trionojn de ĝia ebla fluo en la Interna Delto inter Ségou kaj Timbuktuo pro elfluado kaj vaporiĝo. La tuta akvo de la [[Bani (rivero)|Bani Rivero]], kiu fluas en la Delto ĉe [[Mopti]], ne kompensas por la "perdoj". La meza "perdo" estas taksita je 31 km³/jaro, sed varias konsiderinde inter jaroj.<ref name="FAO">[[FAO]]:[http://www.fao.org/docrep/w4347e/w4347e0i.htm Irrigation potential in Africa: A basin approach, The Niger Basin], 1997</ref> La rivero tiam estas enirita de diversaj alfluantoj, sed ankaŭ perdas pli da akvo al vaporiĝo. La kvanto de akvo envojaĝanta Niĝerion mezuritan en [[Jola]] estis taksita je 25 km³/jaro antaŭ la [[1980-aj jaroj]] kaj ĉe 13.5 km³/jaro dum la [[1980-aj jaroj]]. La plej grava alfluanto de la Niĝero en Niĝerio estas la [[Benue Rivero]] kiu kunfalas kun la rivero ĉe Lokoja en Niĝerio. La totala volumeno de alfluantoj en Niĝerio estas ses fojojn pli alta ol la enfluo en Niĝerion, kun fluo proksime de la maralfluo de la rivero ĉe 177.0 km³/jaro antaŭ la 1980-aj jaroj kaj 147.3 km³/jaro dum la 1980-aj jaroj.<ref name="FAO"/>

== Nekutima itinero ==
[[Dosiero:Niger river mapfr.png|eta|300px|Franclingva mapo de la baseno de la rivero Niĝero kaj de parto de la Gvineaj Altaj Teroj sudokcidente.]]
La Niĝero prenas unu el la plej nekutimaj itineroj de iu grava rivero, kun bumeranga formo kiu surprizis eŭropajn geografojn dum du jarmiloj. Ĝia fonto estas nur 240 km (150 mejl.) enlandinterna for de [[Atlantiko]], sed la rivero (anstataŭ iri al la oceano) forkuras rekte de la maro en la [[Saharo|Saharan Dezerton]], tiam faras subitan dekstran turniĝon proksime de la praa urbo [[Timbuktuo]] (Tombouctou) kaj iras sudorienten al la [[Gvinea {{}}Golfo]].

Tiu stranga geografio ŝajne okazas ĉar la Niĝero estas du praaj riveroj interligitaj kune. La supra Niĝero, de la fonto okcidente de Timbuktuo al la kurbo en la nuna rivero proksime de Timbuktuo, post kiam malpleniĝas en nune sekan lagon en la oriento-nordoriento de Timbuktuo, dum la pli malsupra Niĝero komencis en Suda Timbuktuo kaj fluas sude en la Gvinean Golfon. Dum tempo kontraŭflua erozio de la pli malsupra Niĝero rezultigis en riverkapto de la supra Niĝero fare de la pli malsupra Niĝero.<ref name=PG462>{{Cite book|title=Physical Geography: A Landscape Appreciation|year=2005|publisher=Pearson, Prentice Hall|location=Upper Saddle River, New Jersey|isbn=0-13-145139-1|page=462|author=Tom L. McKnight|edition=8th Edition|author2=Darrel Hess |chapter=16, "The Fluvial Processes"}}</ref>

La norda parto de la rivero, konata kiel la Niĝera kurbo, estas grava areo ĉar ĝi estas la plej grava rivero kaj fonto de akvo en tiu parto de la Sahara-dezerto. Tio igis ĝin la fokuso de komerco trans la okcidenta Saharo, kaj la centro de la Sahelaj regnoj de Malio kaj [[Gao]].

La ĉirkaŭa Niĝera Riverbaseno estas unu el la apartaj fiziografiaj sekcioj de Sudana provinco, kiu en victurno estas parto de la pli granda afrika masiva fiziografia dividaĵo.

== Historio ==
[[Dosiero:African rice niger.png|eta|maldekstre|Kultivado de afrika rizo, ''Oryza glaberrima'', laŭlonge de la Niĝera rivero en [[Niĝero]]. Tiu kultivaĵo estis por la unua fojo aldomigita laŭlonge de la rivero.]]
Fine de la Afrika malseka periodo ĉirkaŭ 5 500 jarojn antaŭ la nuntempo, la nuna Sahara Dezerto, tiam [[savano]], suferis procezon de [[Dezertiĝado|dezertiĝo]]. Dum plantospecioj akrr malpliiĝis,<ref name="Cubry">{{cite journal |last1=Cubry |first1=Philippe |title=The Rise and Fall of African Rice Cultivation Revealed by Analysis of 246 New Genomes |journal=Current Biology |volume=28 |issue=14 |pages=2274‐2282 |year=2018 |doi=10.1016/j.cub.2018.05.066 |pmid=29983312 |doi-access=free }}</ref> homoj migris al la pli fekunda regiono de la Niĝera rivero, kun abundaj rimedoj inklude plantojn por paŝtado kaj fiŝkaptadon.<ref name="Mayor">{{cite web |last1=Mayor |first1=Anne |title=Ceramic Traditions and Ethnicity in the Niger Bend, West Africa |url=https://www.researchgate.net/publication/261296160 |website=ResearchGate |publisher=University of Geneva}}</ref> Kiel ĉe la [[fekunda duonluno]], multaj manĝorikoltoj estis [[Aldomigo|aldomigitaj]] en la regiono de la Niĝera rivero, kiel la [[ignamo]], [[Rizo|Afrika rizo]] (''Oryza glaberrima''), kaj [[peniseto]].<ref name="Scarcelli">{{cite journal |last1=Scarcelli |first1=Nora |title=Yam genomics supports West Africa as a major cradle of crop domestication |url= |journal=Science Advances |volume=5 |issue=5 |pages=eaaw1947 |bibcode=2019SciA....5.1947S |year=2019 |doi=10.1126/sciadv.aaw1947 |pmid=31114806 |pmc=6527260 }}</ref> La Sahara aridiĝo eble helpis, aŭ almenaŭ akcelis, tiujn aldomigojn.<ref name="Cubry"/> Agrikulturo, same kiel fiŝkaptado kaj brutobredado, kondukis al la starigo de setlejoj kiel Djenné-Djenno en la Interna Delto, nuntempe [[Monda heredaĵo de Unesko]].<ref name="sub">{{Cite journal|last1=Mcintosh|first1=Susan Keech|last2=Mcintosh|first2=Roderick J.|title=Initial Perspectives on Prehistoric Subsistence in the Inland Niger Delta (Mail)|journal=World Archaeology|date=Oct 1979|volume= 11|issue=2 Food and Nutrition|pages=227–243|doi=10.1080/00438243.1979.9979762|pmid=16470987}}</ref>

La regiono de la Niĝera bendo, en Sahelo, estis ŝlosila deveno kaj destino por [[Tra-sahara komerco]], helpante la riĉon de grandaj imperioj kiel la [[Ganaa imperio|Ganaa]], la [[Imperio Malio|Malia]], kaj la [[Sonhaja regno|Sonhaja]]. Gravaj komercaj hevenoj laŭlonge de la rivero, kiel Timbuktuo kaj Gao, iĝis centroj de lernado kaj kulturo. La komerco al la Niĝera zonregiono ankaŭ [[Islamigo|portis Islamon al la regiono]] ĉirkaŭ la 14-a jarcento. Multo de la norda Niĝerbaseno restas islama nuntempe, kvankam la sudaj partoj de la riverbaseno tendencas al kristanismo.

=== Eŭropa esplorado ===
[[Dosiero:Ravenna Cosmography 1889 Africa crop.jpg|eta|dekstra|Rekonstruo de la [[Ravena Kosmografio]] metita en [[Ptolemeo|ptolemean mapon]]. La Rivero Ger estas videbla ĉe fundo. Notu ke ĝi estas metita, sekvante Ptolemeo'n, kiel ĝuste sude de la tero de la [[Garamantoj]], en moderna [[Libio]], limigante la kontinenton al la tero de la centra Saharo norden.]]
[[Dosiero:1561 map of West Africa by Girolamo Ruscelli.JPG|eta|dekstra|Mapo de 1561 de Okcidentafriko de Girolamo Ruscelli, de itala traduko de Atlaso de [[Ptolemeo]] nome "La Geograpfia Di Claudio Tolomeo Alessandrino, Nouvamente Tradatta Di Greco in Italiano (La Geografio De Claudio Tolomeo Alessandrino, Denove Tradukita el la Greka en Italan)". La verkisto klopodis kongrui informojn kolektitajn de portugala komercistaro laŭ la marbordo kun la mondmapo de Ptolemeo. La alfluejoj de la [[Senegala Rivero]] kaj [[Rivero Gambio]] estas postulitaj por flui en lagon, kiu ankaŭ provizas la "Ger"/Niĝeron, kiu en victurno nutras la "Nilan Lagone" kaj la Nilan Riveron.]]
La origino de la nomo de la rivero restas neklara. Kio estas klara estas ke "Niĝero" estis nomo uzita en la mediteranea mondo de minimume la klasika epoko, kiam kono de la areo fare de eŭropanoj estis nur iomete pli bona ol [[fablo]]. Zorgema studado de klasikaj skribaĵoj pri la interno de la Saharo komenciĝas kun [[Ptolemeo]], kiu mencias du riverojn en la dezerto: la "Gir" kaj pli for sude, la "Ni-Gir".<ref name=meek1960>C. K. Meek, [http://www.jstor.org/stable/179702 The Niger and the Classics: The History of a Name]. The Journal of African History. Vol. 1, No. 1 (1960), pp. 1-17</ref><ref>{{Citation |last=Law |first=R. C. C. |year=1967 |title=The Garamantes and Trans-Saharan Enterprise in Classical Times |journal=The Journal of African History |volume=8 |issue=2 |pages=181–200 |url= |doi=10.1017/S0021853700007015 }}. Law singarde alligas kune la klasikajn fontojn pri tio, kaj klarigas la miksaĵon de triamanaj informoj kaj mitologio kio estis kutimaj en kaj la eŭropaj kaj la arabaj mondoj.</ref> La unua estis ekde loge identigita kiel la Ueda Ghir sur la nordokcidenta rando de la Tuat, laŭ la limoj de modernaj Maroko kaj Alĝerio.<ref name=meek1960 /><ref>Edward Herbert Bunbury, William H. Stahl. [http://books.google.com/books?id=MktN8xy48XcC A History of Ancient Geography Among the Greeks and Romans: From the Earliest Ages Till the Fall of the Roman Empire] J. Murray, London (1879) pp.626–627</ref> Tio verŝajne estintus tiom pri kio Ptolemeo havintus koherajn informojn. La Ni-Ger estis verŝajna konjekto, kvankam la nomo algluiĝis kiel tiu de rivero sude de la ''konata mondo'' el la Mediteranea Maro. [[Suetonio]] informas pri romianoj vojaĝantaj al la "Ger", kvankam en raportado la nomo de ajna rivero derivita el [[berbera lingvo]], en kiu "gher" signifas "akvofluo", konfuzo povis facile ekesti.<ref>{{harvnb|Thomson|1948|pp=258–259}}</ref> [[Plinio]] ligis tiujn du riverojn kiel unu longa akvofluo kiu fluis (tra lagoj kaj subteraj sekcioj) en Nilon,<ref>{{harvnb|Thomson|1948|p=258}}</ref> nocio kiu daŭris en la arabaj kaj eŭropaj mondoj - kaj plue oni aldonis la Senegalan Riveron kiel la "Ger" - ĝis la 19-a jarcento. La ligo al la Nila Rivero estis farita ne simple ĉar tio tiam estis konata kiel la granda rivero de "Aethiopia" (laŭ kiu termino ĉiuj teroj sude de la dezerto estis nomitaj fare de klasikaj verkistoj), sed ankaŭ ĉar Nilo inundis ĉiun someron. En Eŭropo kaj Sud-Okcidenta Azio, inundoj estas atendataj en la fonto, sekvante [[neĝfandado]]n. Klasikaj verkintoj klarigis la somerinundon kalkulante la tempon kiun ĝi prenis pri inundakvoj por prezenti proponon laŭ rivero, kaj kalkulante kiom longa Nilo estas laŭ la akvoj kiuj vojaĝus de montara sistemo en la fonto. Tamen la ciklo de Nilo estas influita per tropika pluvpadronoj anstataŭe de degela neĝo, karakterizaĵo malkonata al la klasika Mediteranea mondo.<ref>Law (1967) pp.182–4</ref> Tra la priskriboj fare de Leo Afrikano kaj eĉ de [[Ibn Batuta]] - malgraŭ lia vizito al la rivero - la mito liganta la Niĝeron al Nilo daŭris.

== Demografio ==
La [[bozoj]] estas etna grupo en okcidenta Afriko, kiu ekloĝis precipe laŭlonge la rivero Niĝero. La nomo devenas verŝajne de la [[Bambara lingvo|bambara]] vorto bo-so kiu signifas domo el [[bambuo]]. Al la etno apartenas pluraj klanoj. Tradicie la bozoj vivas de [[fiŝkaptado]] kaj estas nomataj ankaŭ "majstroj de la rivero".

Laŭ la direkto de la akvoj malsupren, la rivero tuŝas la jenajn urbojn: [[Bamako]] (la ĉefurbo de [[Malio]], kun 1 690 471 loĝ. en 2006), [[Kulikoro]] (118 686 loĝ.), [[Seguo]] (102 000 loĝ.), [[Ĝenneo]] (14 196 loĝ.), [[Mopti]] (115 000 loĝ.), [[Timbuktuo]] (54 453 loĝ. ĉirkaŭkalkulitaj en 2009), [[Gao]] (38 190 loĝ. ĉirkaŭkalkulitaj en 2005), [[Tilaberi]] (16 000 loĝ. en 2001), [[Niameo]] (707 591 loĝ. en 2001), [[Onitsha]] (561 106 loĝ. en 2005) kaj [[Port Harcourt]] (2 667 435 loĝ. en 2007).

== Administrado kaj disvolvigo ==
La akvokvanto en la baseno de la Niĝera Rivero estas parte regulata pere de [[akvorezervejo]]j. En Malio la Akvorezervejo Selingé super la [[Sankarani (rivero)|rivero Sankarani]] estas ĉefe uzata por produkti [[hidroelektro]]n sed ebligas [[irigacio]]n. Du apartigaj akvorezervejo, unu ĉe Sotuba ĝuste malsupren laŭ la riverfluo el [[Bamako]], kaj alia ĉe [[Markala]], ĝuste malsupren laŭ la riverfluo el [[Ségou]], estas uzata por irigacii ĉirkaŭ 54 000 hektarojn.<ref name="FAO"/> En Niĝerio la Akvorezervejoj Kainji, Ŝiroro, Zungeru kaj Ĝebba estas uzataj por generi hidroelektron. La akvofontoj de la Niĝera rivero suferas premon pro pliigita akvelprenado por irigacio. La konstruado de akvorezervejoj por produkti hidroelektron estas jam farata aŭ planita por mildigi la kronikan malabundon de elektro en la landoj de la basebo de la Niĝera rivero.<ref>{{Cite news|url=http://www.worldbank.org/en/news/feature/2015/03/04/niger-basin-countries-collaborate-on-hydropower-irrigation-and-improved-water-resource-management|title=In the Niger Basin, Countries Collaborate on Hydropower, Irrigation and Improved Water Resource Management|work=World Bank|access-date=2017-09-20|language=en|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20170920195403/http://www.worldbank.org/en/news/feature/2015/03/04/niger-basin-countries-collaborate-on-hydropower-irrigation-and-improved-water-resource-management|archive-date=2017-09-20}}</ref> La [[FAO]] ĉirkaŭkalkulas la irigacian potencialon de ĉiuj landoj en la Niĝera riverbaseno je 2.8 milionoj da hektaroj. Nur 0.93m hektaroj (ha) estis irigaciataj fine de la [[1980-aj jaroj]]. La irigacia potencialo estis ĉirkaŭkalkulita en 1.68m ha en Niĝerio 0.56m ha en Malio, kaj la fakta irigaciita areo estis 0.67m ha kaj 0.19m ha respektive.<ref name="FAO" />

== Interna Niĝera Delto ==
[[Dosiero:River Prinia (Prinia fluviatilis).jpg|eta|maldekstre|240px|Rivera prinio (''Prinia fluviatilis''), endemio de la areo.]]
{{Ĉefartikolo|Interna Niĝera Delto}}
Tiu delto konsistas el la meza fluejo de la Niĝera Rivero, inter la disigita [[Rivero Niĝero|Niĝero]] kaj ties alfluanto, nome la [[Bani (rivero)|Bani]], kiu el tie fluas norden al la dezerto. Urboj kiaj la havenurboj [[Mopti]], [[Sévaré]] kaj [[Djenné]], kun ties kot-brika [[Granda Moskeo de Djenné]] kuŝas ĉe la 400&nbsp;km-longa regiono. La [[Fulanoj]] kaj [[Dogonoj]] loĝas en la Macina regiono kaj en la ĉirkaŭa areo, kiu havas ĉirkaŭ 500 000 loĝantojn. Plej el la jaro la areo havas malvarman kaj sekan klimaton, kun varmaj ventoj el proksima Saharo kio altigas la temperaturon ĝis 40°C. Dum la malseka sezono, kiu daŭras el julio al septembro sed daŭras plie en la sudo, kie la marĉo inundas kiel lago kaj nature irigacias la teron. Kiam venas la seka sezono, Macina iĝas reto de lagoj kaj kanaloj. [[Brutobredado]], [[Pennisetum|peniseto]], kaj [[rizo]] estas ties ĉefaj agrikulturaj produktoj. La Macina interna delto havigas ankaŭ [[akvo]]n kaj [[fiŝo]]n por la malianoj kiuj loĝas tie kaj dum la malseka sezono estas hejmo por grandaj nombroj de birdoj, inter kiuj [[endemio]]j de la regiono: kiel la [[Estrildedoj|estrildo]] cinama kulikoro (''Lagonosticta virata'') kaj la Rivera prinio (''Prinia fluviatilis''). En tiu areo estas hejmo de la plej granda populacio de la minacata afrika [[manato]] (''Trichechus senegalensis'') kaj trapasejo por milionoj de [[migrobirdo]]j. Pro sia proksimeco al la larĝe pliiĝanta [[Sahelo]], oni studas, ke eble la Macina povas iĝi malpli pluva ĉiujare.

== Alfluantoj ==
[[Dosiero:Pêcheur_Bozo.JPG|eta|Fiŝkaptisto en la rivero Niĝero proksime de Gao (Malio).]]
La fluejo de la rivero povas esti dividata en kvar frakcioj, nome la jenaj:

=== Supra Niĝero ===
:* Tinkisso; tiu rivero havas sian fonton en la areo de Futa-Ĝalon, fluas nordorienten kaj orienten. Kun longo de ĉirkaŭ 270 kilometroj, la Tinkisso kuniĝas al la rivero Niĝero proksime de Sigiri. La akvokvanto de la rivero estis observita dum 25 jaroj (1954-1978) en Ŭaran, situa je 25 kilometroj de la kunfluejo de Tinkisso kun la Niĝero, sep kilometrojn laŭrivere supren de la urbo [[Siguiri]].<ref>[GRDC http://www.grdc.sr.unh.edu/html/polygons/p1634600.html {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20160303220317/http://www.grdc.sr.unh.edu/html/Polygons/P1634600.html |date=2016-03-03 }} - El Tinkisso en Ouaran]</ref> En Ŭaran, la averaĝa jara fluo nome "modulo" observita en tiu periodo estis de 181 m³/sekundo por zono konsiderata pli malpli de 18 700 km², preskaŭ la tuta drenbaseno de la rivero. La akvofluo laŭlonge de la tuta baseno atingis la ciferon de 306mm jare. La Tinkisso estas akvabunda rivero kaj tre bone nutrita, averaĝe, kvankam tre ofte en la plej malaltaj akvoniveloj en marto-april-majo la monata averaĝo observita en aprilo (kiam la akvo malaltiĝas ĝis minimumo) alvenis al 11,4 m³/sekundo, tio estas 55 fojojn malpli ol la mediana akvokvanto de septembro, kio klare indika ĝian malregulecon. En la periodo de observado de 25 jaroj, la minimuma monata akvokvanto estis de 1 m³/sekundo, kio lasis la riveron preskaŭ seka, dum la maksimuma monata akvokvanto estis de 1150 m³/sekundo.
:* Niandan ekfluas en [[Gvineo]] sur la nordaj montetoj de la landlimo kun [[Liberio]] kaj estas unu el plej gravaj riveroj de [[Sieraleono]]. Ties longo estas pli malpli 190 km. Ekde ties ekfluejo, ĝi fluas en norda direkto, tamen farante multnombrajn [[meandro]]jn ĝis la fino de sia fluejo. Finfine ĝi enfluas en la riveron Niĝero, en ties dekstran bordon, ĉirkaŭ 24 km sub la urbo Kurusa. La akvokvanto de la rivero estis observata dum 33 jaroj (1947-1979) en [[Baro (Gvineo)|Baro]], la loĝloko plej proksima al la kunfluejo de Niandan kun la rivero Niĝero.<ref>{{Citaĵo el la reto |url=http://www.grdc.sr.unh.edu/html/polygons/p1634420.html |titolo=GRDC - El Niandan en Baro |alirdato=2021-12-10 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20191228115932/http://www.grdc.sr.unh.edu/html/Polygons/P1634420.html |arkivdato=2019-12-28 }}</ref> En Baro, la averaĝa jara fluo nome "modulo" observita en tiu periodo estis de 251 m³/sekundo por zono konsiderata pli malpli de 12 770 km², nome preskaŭ la tuta drenbaseno de la rivero. La alfluo al la baseno laŭlonge de la tuta baseno atingis la ciferon de 620 mm jare. Niandan estas rivero abunda kaj tre bone nutrita, sed tre malregula. La monata averaĝo observita en aprilo (kiam la akvo malaltiĝas ĝis minimumo) alvenis al 20,4 m³/sekundo, tio estas 38 fojojn malpli ol la mediana akvokvanto de septembro, kio montras grandan variadon laŭsezone. En la periodo de observado de 33 jaroj, la minimuma monata akvokvanto estis de 2 m³/sekundo, nome nivelo, en kiu la rivero malpliiĝas ĝis sia minimuma kvanto, dum la maksimuma monata akvokvanto estis de 1109 m³/sekundo.
:* Milo
[[Dosiero:Lac Sélingué2.jpg|eta|maldekstre|La rivero Sankarani en la lago de la akvorezervejo Selingeo.]]
:* [[Sankarani (rivero)|Sankarani]] ekfluas en [[Gvineo]] sur la montoj [[Futa Ĝalon]]. Ties longo estas pli malpli de 400 km. Ekde sia ekfluo, la rivero fluas norden, kaj tuj venas al la landlimo de [[Eburbordo]], kiun ĝi ne trapasas, sed ĝi estas unu el ties partoj, kaj sekve, ĝi revenas al la teritorio de Gvineo kie ĝi fluas ekskluzive. Ĝi trapasas la landimon kun Malio en la lasta parto de sia fluejo. Ĝi poste sekvas dum cento da kilometroj - inklude sektoron kie ĝi formas la landlimon inter Gvineo kaj Malio. Tuj antaŭ sia kunfluejo kun Niĝero, ĝi alvenas al la konstruita granda Akvorezervejo Selingeo. Finfine ĝi enfluas en la riveron Niĝero, ĉe la dekstra bordo, inter la urbetoj Kangaba kaj Kenieroba. La akvokvanto de la rivero estis observata dum 27 jaroj (1964-1990) en [[Selingeo]], situa proksime de la kunfluejo de Sankarani kun la Niĝero.<ref>[GRDC http://www.grdc.sr.unh.edu/html/polygons/p1134050.html {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20200225061653/http://www.grdc.sr.unh.edu/html/Polygons/P1134050.html |date=2020-02-25 }} - El Sankarani en Sélingué]</ref> En Selingeo, la averaĝa jara fluo nome "modulo" observita en tiu periodo estis de 286 m³/sekundo por zono konsiderata pli malpli de 34 200 km², nome preskaŭ la tuta drenbaseno de la rivero. La akvokvanto laŭlonge de la tuta baseno atingis la ciferon de 264 mm jare. Sankarani estas rivero abunda kaj tre bone nutrita dum la tuta jaro. La monata averaĝo observita en marto (kiam la akvo malaltiĝas ĝis minimumo) alvenis al 53 m³/sekundo, tio estas 18 fojojn malpli ol la mediana akvokvanto de septembro, kio estas sufiĉe klarigebla. En la periodo de observado de 27 jaroj, la minimuma monata akvokvanto estis de 14 m³/sekundo, dum la maksimuma monata akvokvanto estis de 1800 m³/sekundo.

=== Interna Delto ===
{{Ĉefartikolo|Interna Niĝera Delto}}
La interna [[riverdelto|delto]] de la Niĝero estas natura regiono de [[Malio]] kiu atingas 64.000 km², inter [[Timbuktuo]] kaj [[Léré (Malio)|Léré]]. Tiu areo estas trairita de la rivero Niĝero kaj de ties alfluanto nome la [[Bani (rivero)|Bani]] kaj de la Kanalo de Sahelo. Estas multaj lagoj en tiu regiono: nome la lagoj [[Lago Korientzé|Korientzé]], He, [[Lago Niangay|Niangay]], [[Lago Do|Do]], [[Lago Haribongo|Haribongo]], [[Lago Kabara|Kabara]], [[Lago Tanda|Tanda]], la [[Lago Fati|Fati]], [[Lago Horo|Horo]] kaj [[Lago Figibine|Figibine]].

La biodiverseco de la regiono estas tre grava, kaj pro la flaŭro kaj pro la faŭno. En la areo estas nombritaj ĉirkaŭ 130 specioj de fiŝoj kaj ĉirkaŭ 350 specioj de fiŝoj, kaj nemigrantaj kaj [[migrobirdoj|migrantaj]] kiel la [[Spatula querquedula|marĉanaso]], la [[Anas acuta|pintvostanaso]] aŭ la [[Spatula clypeata|kuleranaso]]. La Interna Niĝera Delto estas la zono por fiŝkaptado plej granda de Malio, kio produktas inter 80 kaj 90% de la tutlanda produktado.

[[Dosiero:Bani 4.83783W 13.39309N.jpg|dekstra|eta|280px|Satelita foto de la rivero Bani. La urbo San kuŝas sude de la rivero ĉe la centro de la bildo. La akvorezervejo Talo estas ĉe la bordo maldekstre.]]
:* [[Bani (rivero)|Bani]] ekfluas el la kunfluejo de la riveroj Baoulé kaj ties alfluanto Bagoé, ambaŭ de [[Eburbordo]]. El tie ĝis la fino de ĝia fluejo, ties longo estas de 430 km. Tamen, suminte la longon de Baoulé, kiu estas konsiderata supra fluejo de Bani, la totala longo de Bani estas pli malpli 775 kilometroj. Ĝi elfluas en la dekstra bordo de Niĝero, ĉe [[Mopti]]. Antaŭe, en [[Djenné]], la rivero Bani kreas serion de brakoj kiujn ĝi lasas ĉe la maldekstra bordo kaj helpas nutri la internan delton de la Niĝero. La akvokvanto de la rivero estis observata dum 63 jaroj (1922-1984) en Douna, urbo situa proksimume je 150 kilometroj de la kunfluejo kun la ĉefrivero Niĝero ĉe [[Mopti]].<ref>{{Citaĵo el la reto |url=http://www.grdc.sr.unh.edu/html/polygons/p1134300.html |titolo=GRDC - El Douna Bani |alirdato=2021-12-10 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20170417154427/http://www.grdc.sr.unh.edu/html/Polygons/P1134300.html |arkivdato=2017-04-17 }}</ref> En Douna, la averaĝa jara fluo nome "modulo" observita en tiu periodo estis de 513 m³/sekundo por baseno de pli malpli 101 600 kvadrataj kilometroj, nome pli ol 95% de la totalo de tiu lasta. La alfluo laŭlonge de la tuta baseno atingis la ciferon de 159 mm jare. La rivero Bani estas de fluo suriĉe abunda, sed ĝi estas tre malregula kaj suferas longajn periodojn de somera sekego. En la periodo de observado de 63 jaroj, la minimuma monata akvokvanto estis de 0 m³/sekundo (tio estas rivero tute seka), dum la maksimuma monata akvokvanto estis de 4090 m³/sekundo.

=== Meza Niĝero ===
:* Gorouol ekfluis en [[Burkino]] en la regiono Dori, oriente de la lando. Ĝi tuj sekvas la direkton de sudoriento al nordoriento al teritorio de Niĝero. Post preterpasi la urbeton Falaguntu, ĝi trapasas la landlimon de Niĝero, kaj poste sekvas en direkto al la nordo. Ĝi pasas ĉe la loĝlokoj Fatatako, Borobon, Gountiéna kaj Ouanzerbé kaj poste ĝi al venas al Yatakala. Tie, ĝi adoptas la direkton al oriento, ĉe Bangou Bossé, Alcongui kaj Kolman, kaj finfine ĝi enfluas en la riveron Niĝeron en Fanfara, je ĉirkaŭ cent kilometrojn laŭrivere supren de la urbo [[Tillabéry]]. Temas pri intermita fluaĵo kiu fluas nur dum la [[pluvsezono]]. La akvokvanto de la rivero estis observita dum 32 jaroj (1957-1989) ĉe Alcongui, situa je ĉirkaŭ kvar dek kilometroj de la kunfluejo kun la rivero Niĝero.<ref>[http://www. GRDC grdc.sr.unh.edu/html/polygons/p1234080.html - El Gorouol en Alcongui]</ref>
En Alcongui, la mediana jara akvokvanto aŭ "modulo" observita en tiu periodo estis de 9 m³/sekundo por zono ĉirkaŭkalkulita je pli malpli de 44 900 km², nome preskaŭ la tuta drenbaseno de la rivero. La alfluo al la baseno estas tre malgranda, de 6 mm jare. La rivero Gorouol estas intermita fluaĵo, tre malabunda kaj tre malregula. Ĝi estas tute seka el Januaro ĝis Majo, ambaŭ inklude, kaj nur dum la monatoj de Julio ĝis Septembro havigas certecon, ke ne estos seka.
:* Dargol
:* [[Sirba]]
:* [[Tapoa]]
[[Dosiero:Mekrou river in W-National Park MS 6380.JPG|eta|maldekstre|La rivero Mekru en la [[Nacia Parko W]].]]
:* Goroubi estas rivero kiu ekfluas de la kuniĝo de du riveroj: nome Digabari kaj Tyenitiengal. Ĝi ekfluas en [[Burkino]] kaj direktas sin ĝenerale de sudoriento al nordoriento. Temas pri intermita akvofluo kiu fluas nur dum la pluvsezono. Ĝi kuniĝas al la rivero Niĝero je 80 kilometroj sudoriente de [[Niameo]]. Ties tuta baseno estas ĉirkaŭkalkulita inter 14 kaj 18 000 kvadrataj kilometroj, laŭ la diversaj fontoj, la averaĝa precipitaĵo mediana estas de inter 400 kaj 800 mm jare. En la riverbaseno, la vaportranspirado konsumas 66% de la totala precipitaĵo, la filtrado al la subgrundo absorbus 29% el la totala precipitaĵo, kaj restus nur 5% por surgrunda fluado.
:* Diamangou
:* [[Mékrou]] estas 410 kilometrojn longa situa norde de [[Benino]] kaj formas parton de la landlimo kun [[Niĝero]]. Temas pri alfluanto de la rivero Niĝero ĉe la dekstra bordo.
:* [[Alibori]]
:* Sota ekfluas en la nordorienta urbo Ndali en la teritorio de la Benina Departemento Borgou. Ties longo proksimume estas de 250 kilometroj. Ekde sia ekfluejo, ĝi fluas nord-nordorienten kaj ĝi tiun direkton retenas laŭlonga de sia tuta fluejo. Fine de la fluado ĝi enfluas al la dekstra bordo de la rivero Niĝero ĉe Malanville. La riverkvanto estis observita dum 40 jaroj (1953-1992) ĉe Couberi situa proksime de ties kunfluejo kun la rivero Niĝero ĉe Malanville.<ref>[http://www.grdc.sr.unh GRDC .edu/html/Polygons/P1734600.html - El Sota en Couberi]{{404|date=December 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> En Couberi, la jara averaĝa flukvanto nome "modulo" observita en tiu periodo estis de 31 m³/sekundo por kalkulita areo inter 9.111 kaj 13.410 kvadrataj kilometroj depende de la diversaj fontoj,<ref> Hidrografia baseno estas foje tre malfacila difinebla kiam ĝi inkludas tre ampleksajn areojn, kia estas la kazo de multaj basenoj en la zonoj de sabano aŭ stepo. Tiu estas partikulare la kazo de la Baseno Lora </ref> en la plej granda parto de la areo de la baseno de la rivero. La alfluo al la baseno atingis ĝis 72-106 mm jare, kio estas tre for disde malgrandeco kaj povas esti konsiderata tre bona konsiderinte la tre sekan klimaton kiu hegemonias en la medio de la plej parto de la baseno. Sota estas tre modera abunda fluaĵo, sed ankaŭ tre malregula. Oni konis periodojn de somera sekego tre akraj, sed ĝi neniam alvenis al totala sekeco. La monata mediano de la fluo observita el februaro ĝis aprilo (de minimuma malalta fluo) estas de 3,7-3,9 m³/sekundo, kio estas srufiĉe notinda en Afriko, kompare kun aliaj riveroj de la sama regiono de la sabano, kiuj ege malaltiĝas dum la sekega sezono. Tamen la precipitaĵo de 900 ĝis 1200 mm jare estas tre regula. En la periodo de observado de 40 jaroj, la minimuma monata akvokvanto estis de 2 m³/sekundo (malsuprenvenas malmulta akvo), dum la maksimuma monata akvokvanto ascendis ĝis 358 m³/sekundo (pli ol la mediana akvokvanto de la [[rivero Sejno]] ĉe [[Parizo]] kiel ekzemplo).
[[Dosiero:Amaran, Benué River-1900.jpg|eta|Bénoué en Amaran en 1900.]]

=== Malsupra Niĝero ===
:* [[Rivero Sokoto]]
:* [[Rivero Kaduna]]
:* La rivero [[Benué (rivero)|Benue]] estas la ĉefa alfluanto de la rivero Niĝero. Tiu rivero estas ĉirkaŭ 1 400 km longa. Ĝi ekfluas en la Masivo de [[Regiono Adamaŭa|Adamaŭa]] norde de [[Kameruno]], okcidente kaj poste ĝi sekvas al [[Niĝerio]] tra la urbo [[Garoua]] antaŭ enflui en la riveron Niĝeron ĉe [[Lokoja]], sude de [[Abuĝo]]. Enirinte en [[Regiono Adamaŭa|Adamaŭa]], la fluado estis elfosinta interkrutejon el la [[ravino]], sekve ĝi trapasas la teritorion de la [[Nacia Parko Bouba Njida]] kaj alvenas al la regiono de [[Garoua]]. La flaŭro de tiu areo estas pli simila al tiu de lokoj de tropikaj arbaroj kiuj estas pli sude, kontraste kun la flaŭro de la altebenaĵo kiu estas savano de arboj kaj flaŭro propra de ebenaĵo, de naturo de arboj kaj arbustoj. La [[Nacia Parko Benue]] estas ankoraŭ tre esplorota.

=== Fosiliaj alfluantoj ===
:* Azawagh, Azaouagh aŭ Azawak estas la fosilia alfluanto de la rivero Niĝero en ties maldekstra bordo, kun longo de proksimume 1600 km. Ties baseno kovras areon de proksimume 420 000 km², inkludante [[Aïr-montaro|Air]], [[Ahaggar]] kaj [[Adrar des Ifoghas]], ĉe la limo inter [[Niĝero]] kaj [[Malio]]. Tiu fosilia rivero nomas geografian areon sur la nordo de Malio, nome [[Azavado]].

== Notoj ==
{{Referencoj|2}}

== Bibliografio ==
* Reader, John (2001), Africa, Washington, D.C.: National Geographic Society, ISBN 0-620-25506-4
* Thomson, J. Oliver (1948), History of Ancient Geography, Biblo & Tannen Publishers, ISBN 0-8196-0143-8
* Welcomme, R.L. (1986), "The Niger River System", in Davies, Bryan Robert; Walker, Keith F., The Ecology of River Systems, Springer, pp. 9–60, ISBN 90-6193-540-7

== Eksteraj ligiloj ==
* [http://earthtrends.wri.org/maps_spatial/maps_detail_static.cfm?map_select=298&theme=2 Informaro kaj mapo de la Niĝera baseno] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20041027204023/http://www.earthtrends.wri.org/maps_spatial/maps_detail_static.cfm?map_select=298&theme=2 |date=2004-10-27 }}
* [http://www.waterandnature.org/eatlas/html/af14.html Mapo de la Niĝera baseno ĉe Water Resources eAtlas] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20061111145727/http://www.waterandnature.org/eatlas/html/af14.html |date=2006-11-11 }}
* [http://www.nigercurrents.ca Niger Currents: Exploring life and technology along the Niger River] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20130616141219/http://nigercurrents.ca/ |date=2013-06-16 }}
* [http://www.saudiaramcoworld.com/issue/199004/fishing.in.the.pondo.htm Pierre Maas and Geert Mommersteeg, ''Fishing in the Pondo'', 1990, Saudi Aramco World] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20141018030141/http://www.saudiaramcoworld.com/issue/199004/fishing.in.the.pondo.htm |date=2014-10-18 }}
* [http://www.abn.ne/index.php?option=com_content&view=frontpage&Itemid=1&lang=fr Aŭtoritato de la Baseno de Niĝero (ABN)]
* [http://www.ppl.nl/bibliographies/all/?bibliography=water L'eau et le droit international (akvo kaj internacia juro): elektita bibliografio] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20110209113341/http://www.ppl.nl/bibliographies/all/?bibliography=water |date=2011-02-09 }}, Biblioteko de la ''Palais de la Paix''
* Fabio Spadi, « The ICJ Judgment in the Benin-Niger Border Dispute: the interplay of titles and 'effectivités' under the uti possidetis juris principle », 2005 [http://www.ljil.leidenuniv.nl/index.php3?m=5&c=186 ''Leiden Journal of International Law''] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20060929032048/http://www.ljil.leidenuniv.nl/index.php3?m=5&c=186 |date=2006-09-29 }} 18: 777-794
* T. C. Boyle, ''Water Music'', 1981 : romano pri la skota esploristo Mungo Park.

{{Havenda artikolo|Niĝero (rivero)}}
{{Projektoj}}
{{Bibliotekoj}}

[[Kategorio:Riveroj en Niĝero]]
[[Kategorio:Riveroj en Niĝerio]]
[[Kategorio:Riveroj en Gvineo]]
[[Kategorio:Riveroj en Malio]]
[[Kategorio:Internaciaj riveroj en Afriko]]
[[Kategorio:Riveroj en Benino]]
[[Kategorio:Landlimaj riveroj]]

[[Kategorio:Niĝero (rivero)| ]]