Vidi fonton por Oro

{{prisupre|pri=metalo kaj kemia elemento|medalo|Ora medalo|apa=ORO}}
{{Informkesto kemia elemento
<!-- tabelo ( + parto ĝeneralaj informoj) -->
|simbolo=Au
|numero=79
|nukleona=197
|nomo=Oro
|latine=Aurum
|super=[[Arĝento]]
|sub=[[Rentgenio]]
|maldekstre=[[Plateno]]
|dekstre=[[Hidrargo]]
|suba tabelo=jes
<!-- ĝeneralaj informoj -->
|kemia grupo=Transiraj metaloj
|RN-CAS=7440-57-5
|grupo=[[elemento de grupo 11|11 (IB)]]
|periodo=[[Elemento de periodo 6|6]]
|bloko=[[Bloko d|d]]
|pezono en terkrusto=
|koncentriteco en marakvo=
|nombro de naturaj izotopoj=1
|dosiero=Gold-crystals.jpg
|aspekto=flava metalo
<!-- Atomaj ecoj -->
|relativa atompezo=196,97
|atomradiuso=135 (174)
|kovalenta radiuso=144
|radiuso de van der waals= 166
|elektrona konfiguracio=<nowiki>[</nowiki><sub>54</sub>[[Ksenono|Xe]]<nowiki>]</nowiki> 4f<sup>14</sup> 5d<sup>10</sup> 6s<sup>1</sup></div>
|elektronoj en surfacoj=2, 8, 18, 32, 18, 1
|oksidiĝa nombro='''3''', 1 ([[amfotereco|amfotera]] oksido)
<!-- Fizikaj ecoj -->
|materia stato=[[solido|solida]]
|kristala strukturo=kuba flanke centrita
|denseco=19,30
|malmoleco=2,5
|magneta konduto=[[Diamagnetismo|diamagneta]]
|degelpunkto c=1064,18
|degelpunkto k=1337,33
|bolpunkto c=2966
|bolpunkto k=3239
|molara volumeno=
|materia fandopunkto=12,55
|materia bolpunkto=342
|premo de satura vaporo=100 [[paskalo|Pa]] dum 2021 K
|rapido de sono=(maldika stango, ĉ. 25&nbsp;°C) <br /> 2030
|specifa varmokapacito=25,418
|elektra konduktivo=(20 °C) 0,452.10<sup>8</sup>
|elektra rezistivo= (20 °C) 22,14.10<sup>-9</sup>
|termika konduktivo=318
<!-- Diversaj -->
|diversaj=jes
|elektroda potencialo=(Au<sup>+</sup> + e<sup>−</sup> → Au) +1,50 [[volto|V]] <br /> (Au<sup>3+</sup> + 3e<sup>−</sup> → Au) +1,62
|elektronegativeco=2,54
|brulvarmo je m3=
|brulvarmo je kg=
|ioniga energio=
|ionta radiuso=
<!-- Izotopoj -->
|izotopoj=
{{Informkesto kemia elemento/Nestabila izotopo | A=195 | simbolo=Au
   | apero=[[Artefarita izotopo|artefarita]]
   | duoniĝa tempo=186,10 tagoj
   | speco=[[elektrona kapto|ε]] | MeV=0,227
   | A de produkto=195 | simbolo de produkto=[[Plateno|Pt]]}}
{{Informkesto kemia elemento/Nestabila izotopo | A=196 | simbolo=Au
   | apero=[[Artefarita izotopo|artefarita]]
   | duoniĝa tempo=6,183 tagoj
   | speco=[[elektrona kapto|ε]] <br />[[beta disfalo|β<sup>−</sup>]]  | MeV=1,506 <br />0,686
   | A de produkto=| simbolo de produkto=<sup>196</sup>[[Plateno|Pt]] <br /><sup>196</sup>[[Hidrargo|Hg]]}}
  {{Informkesto kemia elemento/Stabila izotopo | A=197 | simbolo=Au
   | apero=100 % | n=118 }}
{{Informkesto kemia elemento/Nestabila izotopo | A=198 | simbolo=Au
   | apero=[[Artefarita izotopo|artefarita]]
   | duoniĝa tempo=2,695 tagoj
   | speco=[[beta disfalo|β<sup>−</sup>]] | MeV=1,372
   | A de produkto=198 | simbolo de produkto=[[Hidrargo|Hg]]}}
{{Informkesto kemia elemento/Nestabila izotopo | A=199 | simbolo=Au
   | apero=[[Artefarita izotopo|artefarita]]
   | duoniĝa tempo=3,169 tagoj
   | speco=[[beta disfalo|β<sup>−</sup>]] | MeV=0,453
   | A de produkto=199 | simbolo de produkto=[[Hidrargo|Hg]]}}
}}
[[Dosiero:La origino de la oro.webm|eta|Video pri la origino de oro en la Tero de la jutuba kanalo [[Scivolemo (projekto)|Scivolemo]].]]
'''Oro''' ({{Lang-la|aurum}}) estas [[kemia elemento]] de la [[perioda tabelo]] kun la simbolo '''Au''' kaj [[atomnumero]] 79.

Ĝi estas [[valormetalo|valorega flava metalo]] konata ekde la [[prahistorio]]. Simile al aliaj metaloj, ĝi estas [[maleo|maleebla]], [[duktileco|duktila]], kaj [[Brilo|brila]]. Pura oro [[fandi]]ĝas je 1063&nbsp;°C, kaj [[Bolpunkto|bolas]] je 2966&nbsp;°C. Sed ofte oro estas en formo de [[alojo]]. Pura oro (je 24 [[karato]]j) estas tro mola por produkti uzeblajn objektojn. Oro de 18 karatoj havas 18 partojn de pura oro kaj 6 partojn de alojaĵo.

Laŭ la prezoj de [[2002]] la valoro de unu [[gramo]] da oro estis ĉirkaŭ dek [[usona dolaro|usonaj dolaroj]] aŭ dek unu [[eŭro]]j, kio estas 12-oble la historia valoro de oro antaŭ [[1900]]. Depost 1900, la monda ekonomio kreskis multe pli rapide ol la novaj eltrovoj de oro.

Kutime, oni trovas oron en formo de buletoj en iuj [[rivereto]]j. Ekzemple tio okazis ofte en la [[Usono|usona]] ŝtato de [[Kalifornio]] kaj en [[Jukonio]] en [[Kanado]]. Oni ankaŭ minas oron en orminejoj, kie oro estas en [[erco]]. Estas ankaŭ 64,8 [[miligramo]]j da oro en unu [[tuno]] da [[marakvo]] ($ 0,66 da oro en 2002).

Oro estas grava elemento en la [[elektroniko]], [[juvelarto|juvelaro]], kaj en [[monero]]j. [[Orfolio]] beligas multajn [[statuo]]jn kaj [[altaro]]jn. Maldika [[Tegaĵo|tegaĵo]] da oro sur la vitro de [[ĉieloskrapanto]]j reduktas la [[varmo]]n venantan de [[sunlumo]].

Oro formas bazon de multaj [[Monsistemo|monaj sistemoj]]. En la [[19-a jarcento]] oro estis la bazo de la [[monsistemo]] de la [[brita imperio]] – la tiel nomata [[ora normo]], forlasita je [[1931]]. Antaŭ la [[19-a jarcento]] [[arĝento]] estis la ĉefa formo de [[mono]]. Post [[1971]] mono estis sen iu ajn metala bazo, eĉ teorie. De [[-1000]] a.k. ĝis [[1900]] oro estis 10-oble al 15-oble pli valora ol arĝento. Nun ĝi estas ĉirkaŭ 57-oble pli valora.

Oro estas grava por [[elektroniko]], ĉar [[elektro]] fluas tra oro tre libere kaj rapide: [[drato]] de oro estas pli bona [[konduktaĵo]] ol drato de [[kupro]], sed ankaŭ multe pli altekosta. Tial oro ja ekzistas en elektronikaĵoj, sed en malgrandaj kvantoj.

Laŭ [[Francisko Azorín]] '''oro''' estas ''Flava, valorega metalo, uzata por artaj k. riĉaj juveloj, [[medalo]]j k. [[monero]]j.''<ref>[[Francisko Azorín]], arkitekto, [[Universala Terminologio de la Arkitekturo]] (arkeologio, arto, konstruo k. metio), Presejo Chulilla y Ángel, Madrido, 1932, paĝo 152.</ref> Li indikas [[etimologio]]n el la latina ''aurum''. Kaj li aldonas la terminojn ''orumi'', ''[[orumisto]]'', ''[[oraĵisto]]''.<ref>Azorín, samloke.</ref>

== Karakteroj ==
Oro estas la plej [[duktila]] el ĉiuj metaloj; ununura [[gramo]] povas esti batita en [[lameno]]n de 1 [[kvadrata metro]], aŭ [[unco]] en 300 kvadratfutojn. Orfolio povas esti batita sufiĉe maldika ĝis igi ĝin [[Travideblo|travidebla]]. La elsendita lumo prezentiĝas verdete blua, ĉar oro forte [[Reflekto|reflektiĝas]] flave kaj ruĝe.<ref>{{Citaĵo el la reto|url=http://www.webexhibits.org/causesofcolor/9.html|titolo=Gold: causes of color|alirdato=6a de Junio 2009}} {{Citaĵo el la reto |url=http://www.webexhibits.org/causesofcolor/9.html |titolo=Arkivita kopio |alirdato=2015-09-07 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20170505210814/http://www.webexhibits.org/causesofcolor/9.html |arkivdato=2017-05-05 }}</ref> Tiaj duontravideblaj lamenoj ankaŭ forte reflektas [[Infraruĝa radiado|infraruĝan]] lumon, igante ilin utilaj kiel infraruĝaj (radivarmeco) ŝildoj en vidiloj de varmeltenaj procesoj, kaj en sunŝirmiloj por [[kosmovesto]]j.<ref>{{Citaĵo el libro|titolo=Suiting up for space: the evolution of the space suit|familia nomo=Mallan|persona nomo=Lloyd|dato=1971|eldoninto=John Day Co.|ISBN=978-0-381-98150-1|paĝo=216}}</ref> Oro estas bona [[Varmokonduktiveco|varmokonduktilo]] kaj [[Konduktilo|elektrokonduktilo]] kaj respegulas forte [[Infraruĝa radiado|infraruĝan radiadon]].

Krome, oro estas tre densa: [[Kubmetro|kuba metro]] havas [[maso]]n de 19,300&nbsp;kg. Kompare, la [[Denso|denseco]] de [[plumbo]] estas 11,340&nbsp;kg/ m³, kaj tio de la plej densa [[Kemia elemento|elemento]], [[osmio]], estas 22,588 ± 15&nbsp;kg/ m³.<ref name="Densest">{{Citaĵo el gazeto|url=http://www.platinummetalsreview.com/dynamic/article/view/pmr-v39-i4-164-164|titolo=Osmium, the Densest Metal Known|aŭtoro=Arblaster, J. W.|dato=1995|gazeto=Platinum Metals Review|volumo=39|numero=4|paĝo=164}} {{Citaĵo el la reto |url=http://www.platinummetalsreview.com/dynamic/article/view/pmr-v39-i4-164-164 |titolo=Arkivita kopio |alirdato=2015-09-07 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20110927045236/http://www.platinummetalsreview.com/dynamic/article/view/pmr-v39-i4-164-164 |arkivdato=2011-09-27 }}</ref>

== Trovejoj ==
[[Dosiero:Goldvorkommen.png|eta|maldekstre|300px]]
Oro troviĝas en multaj landoj de la [[Tero]], sed en tre malsamaj kvantoj. Altaj kvantoj povas konsistigi konsiderindan ekonomian faktoron. La apuda mapo montras la ĉefajn landojn, kie oro estas nature trovebla.

Laŭ taksoj ĝis 2011 estis minitaj 171.300 [[tuno]]j da oro<ref>{{citaĵo el la reto | url=http://www.gold.org/investment/why_how_and_where/faqs/#q022 | titolo=How much gold has been mined | titolo-aldono=(kiom da oro estis minita ĝis nun) | eldonisto=World Gold Council | lingvo={{en}} | alirdato=2013-01-02 }}</ref>; tio estas kubo ĉirkaŭ 20,7 metrojn longa. Oni supozas, ke ankoraŭ 51.000 tunoj estas mineblaj je la nuna prezo<ref>{{citaĵo el la reto | url=http://www.gold.org/investment/why_how_and_where/faqs/#q023 | titolo=How much gold is still underground | titolo-aldono=(kiom da oro ankoraŭ estas subtere) | eldonisto=World Gold Council | lingvo={{en}} | alirdato=2013-01-02 }}</ref>.

== Moderna uzado en diversaj fakoj ==
La monda konsumado de nova oro produktita estas de ĉirkaŭ 50% en [[juvelarto]], 40% en [[investado]], kaj 10% en [[industrio]].<ref>Soos, Andy (6-a de Januaro 2011). "Gold Mining Boom Increasing Mercury Pollution Risk". Advanced Media Solutions, Inc. (Oilprice.com). [http://oilprice.com/Metals/Gold/Gold-Mining-Boom-Increasing-Mercury-Pollution-Risk.html] Alirita la 26-an de Marto 2011.</ref>

=== Juvelarto ===
[[Dosiero:MocheGoldNecklace.jpg|eta|Ora kolringo de la kulturo [[Moĉe]] kiu priskribas felisedajn kapojn. [[Muzeo Larco]]. Lima, Peruo.]]
{{Ĉefartikolo|Juvelarto}}
Pro la moleco de pura (24k) oro, ĝi estas kutime [[Alojo|alojita]] kun [[Baza metalo|bazmetaloj]] por uzo en juvelarto, ŝanĝante ĝian malmolecon kaj [[Muldado|muldeblecon]], [[frostopunkto]]n, [[koloro]]n kaj aliajn trajtojn. Alojoj kun pli malalta karatrangigo, tipe 22k, 18k, 14k aŭ 10k, enhavas pli altajn procentojn de [[kupro]], aŭ de aliaj  bazmetaloj, aŭ [[arĝento]], aŭ [[paladio]] en la alojo. Kupro estas la plej ofte uzita bazmetalo, kiu donas pli ruĝetan koloron.<ref name="utilisegold">World Gold Council, Jewellery Technology, [http://www.utilisegold.com/jewellery_technology/colours/colour_alloys/ Jewellery Alloys] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20090414151414/http://www.utilisegold.com/jewellery_technology/colours/colour_alloys |date=2009-04-14 }}</ref>

Dekok-karata oro enhavanta 25% da kupro estas trovita en [[antikvaĵo]]j kaj rusa juvelarto kaj havas klaran, kvankam ne domine, kupro [[Koloronuanco|nuancon]], kreante [[kolorigita oro|rozkoloran oron]]. Dek kvar-karata oro-kupra alojo estas preskaŭ identa en koloro al kelkaj bronzalojoj, kaj ambaŭ povas esti uzataj por produkti policajn kaj aliajn [[insigno]]jn. Blua oro povas esti farita per alojado kun [[fero]] kaj purpura oro povas esti farita per alojado kun [[aluminio]], kvankam malofte farite krom en specialeca juvelarto. Blua oro estas pli fragila kaj tial pli malfacile plilaborebla dum farado de juvelarto.<ref name="utilisegold" />

Dekkvar- kaj dekok-karataj oralojoj kun [[arĝento]] sole prezentiĝas verdflavaj kaj estas rilatitaj kiel verda oro. Blank-or-alojoj povas esti faritaj kun [[paladio]] aŭ [[nikelo]]. Blanka 18-karatoro enhavanta 17.3% da nikelo, 5.5% da [[zinko]] kaj 2.2% da kupro estas arĝente brilaj en aspekto. Nikelo estas toksa, aliflanke, kaj ĝia liberigo de nikela blankoro estas kontrolita per leĝaro en Eŭropo.<ref name="utilisegold" />

Alternativaj blankaj or-alojoj estas haveblaj surbaze de paladio, arĝento kaj aliaj blankarĝentoj,<ref name="utilisegold" /> sed la paladi-alojoj estas pli multekostaj ol tiuj uzantaj nikelon. Alt-karataj blank-or-alojoj estas multe pli rezistemaj al [[korodo]] ol estas ĉu pura arĝento aŭ sterling-arĝento. La japana metimetodo [[Mokume-gane]] ekspluatas la kolorkontrastojn inter lamenigitaj koloraj oralojoj por produkti dekoraciajn lignoteksturajn efikojn.

Antaŭ 2014 la orjuvela industrio [[eskaliĝo|eskaladis]] malgraŭ malaltiĝo en orprezoj. Postulo de la unua jarkvarono de 2014 puŝis spezon al 23.7 miliardoj da usonaj dolaroj laŭ informo de la Monda Orkonsilio.

=== Investado ===
[[Dosiero:Gold-nominal-constant-usd.svg|eta|315px|Gold-nominal-constant-usd|Orprezoj (USD je trojunco), en nominalaj usonaj dolaroj kaj [[inflacio]] adaptita al usonaj dolaroj.]]
Multaj posedantoj de oro stokas ĝin en formo de [[Etalono|oretalonoj]] aŭ [[Ingoto|or-ingotoj]] kiel [[heĝo]] kontraŭ [[inflacio]] aŭ aliaj ekonomiaj interrompoj. Tamen, [[ekonomikisto]] [[Martin Feldstein]] ne kredas ke oro servas kiel heĝo kontraŭ inflacio aŭ valutdeprecado.<ref>{{Citaĵo el la reto|url=http://host.madison.com/ct/news/opinion/column/article_68f99b80-4258-5f44-a817-5cc64c6e1884.html|titolo=Is Gold a Good Hedge?|alirdato=29-a de decembro 2009|aŭtoro=Martin Feldstein|dato=26-a de decembro 2009|eldoninto=Project Syndicate}}</ref>

La [[ISO 4217]] valutkodo de oro estas XAU.<ref>{{Citaĵo el la reto|url=http://www.iso.org/iso/home/standards/currency_codes.htm|titolo=Currency codes - ISO 4217|alirdato=25-a de decembro 2014|eldoninto=International Organization for Standardization}}</ref>

Modernaj or-[[etalono]]j por [[investo|investadaj]] aŭ kolektadaj celoj ne postulas bonajn mekanikajn eluziĝotrajtojn; ili estas de tipe bona oro de 24k, kvankam la [[Usona Oraglo]] kaj la brita [[orsuvereno]] daŭre estas stampitaj en 22k (0.92) metalo en historia tradicio, kaj la [[Sud-Afriko|sudafrika]] [[Krugerrando]], unue eldonita en 1967, ankaŭ estas 22k (0.92).<ref>{{Citaĵo el la reto|url=http://www.americansilvereagletoday.com/the-ever-popular-krugerrand|titolo=The Ever Popular Krugerrand|alirdato=30-a de aŭgusto 2011|dato=2010|verko=http://www.americansilvereagletoday.com|arkivurl=http://web.archive.org/web/20110203024339/http://www.americansilvereagletoday.com/the-ever-popular-krugerrand/|arkivdato=3-a de februaro 2011}}</ref> La ekstra eldono de la [[Kanada Acerfolio Ora (Monero)|Kanada Acerfolio]] enhavas la plej altan puroron de iu oretalono, ĉe 99.999% aŭ 0.99999, dum la populara eldono de la Kanada Acerfolio havas purecon de 99.99%.

Pluraj aliaj 99.99% puraj oretalonoj estas haveblaj. En 2006, la Usona [[Stampejo]] komencis produkti la ormoneron de la usona [[Bizono]] kun pureco de 99.99%. La aŭstraliaj Orkanguruoj unue estis kreitaj en 1986 kiel la aŭstraliaj ''nugget'' (or-grajno) sed ili ŝanĝis la reversdezajnon en 1989. Aliaj modernaj moneroj estas la aŭstria [[Vieno|Viena]] [[Filharmonio]] kaj la ĉina Or-[[Pando]].

=== Elektroniko ===
[[Dosiero:Several mobile phones.png|eta|dekstra|290px|Diversaj poŝtelefonoj. Tipa [[poŝtelefono]] povas enhavi 50&nbsp;mg de oro.]]
[[Dosiero:Small gold nugget 5mm dia and corresponding foil surface of half sq meter.jpg|upright|230px|eta|Orero de 5 mm en diametro (fundo) povas esti vastigita tra martelado en ortavoleton de proksimume 0.5 kvadrataj metroj. Toi Ormuzeo, [[Japanio]].]]
Nur 10% el la tutmonda konsumo de nova oro produktita iras al industrio,<ref>Soos, Andy (6-a de januaro 2011). "Gold Mining Boom Increasing Mercury Pollution Risk". Advanced Media Solutions, Inc. (Oilprice.com). [http://oilprice.com/Metals/Gold/Gold-Mining-Boom-Increasing-Mercury-Pollution-Risk.html] Alirita la 26-an de marto 2011.</ref> sed klare la plej grava industria uzado por nova oro estas en la fabrikado de kontraŭkorodaj [[konektilo]]j en [[komputilo]]j kaj aliaj elektraj aparatoj. Por ekzemplo, laŭ la Monda Orkonsilio, tipa [[poŝtelefono]] povas enhavi 50&nbsp;mg de oro, valora ĉirkaŭ 50 dolarcentonoj. Sed ĉar oni produktas unu milon da milionoj da poŝtelefonoj ĉiujare, la ora valoro de 50 centonoj en ĉiu telefono faras 500 milionoj da usonaj dolaroj en oro el nur tiu aplikaĵo.<ref>[http://www.usfunds.com/slideshows/the-many-uses-of-gold/ Uses of gold] Alirita la 4-an de novembro 2014</ref>

Kvankam oro estas atakita per libera [[kloro]], ĝia bona kondukteco kaj ĝenerala rezisto al [[Oksigeno|oksigenado]] kaj [[korodo]] en aliaj medioj (inkluzive de rezisto al ne-klorumitaj [[acido]]j) kaŭzis ĝian ĝeneraligitan industrian uzon en la elektronika epoko kiel maldiktavola ŝirmilo en konektiloj, tiel certigante bonan konekton. Ekzemple, oro estas uzita en la konektiloj de la pli multekostaj elektronikaj [[kablo]]j, kiel ekzemple por [[Aŭdaparato|aŭdio]], [[vidbendo]] kaj [[Universala Seria Buso|USB]]. La avantaĝo de uzado de oro super aliaj konektilaj metaloj kiel ekzemple [[stano]] en tiuj aplikoj estis diskutita; orkonektiloj ofte estas kritikitaj fare de [[aŭdvida]]j ekspertoj kiel nenecesaj por la plej multaj konsumantoj kaj viditaj kiel simple [[Surmerkatigo|surmerkatiga]] ruzaĵo. Tamen, la uzado de oro en aliaj aplikoj en elektronikaj glitaj kontaktoj en tre humidaj aŭ korodaj atmosferoj, kaj en uzado por kontaktoj kun tre alta fiaskokosto (certaj komputiloj, komunika ekipaĵo, [[kosmoŝipo]]j, [[motoro]]j por [[reagaviadilo]]j) restas tre ofta.<ref>{{Cite book|url=http://books.google.com/?id=G7JrhAy5phoC&pg=PA597|page=597|title=Encyclopedia of world environmental history|volume=3|author=Krech, Shepard|author2=McNeill, John Robert|author3=Merchant, Carolyn|last-author-amp=yes|publisher=Routledge|date=2004|isbn=0-415-93734-5}}</ref>

Krom glitaj elektraj kontaktiloj, oro ankaŭ estas uzita en [[Ŝaltilo|elektraj kontaktiloj]] pro sia rezisto al [[korodo]], [[elektra rezistivo]], [[duktileco]] kaj manko de [[tokseco]].<ref>{{Cite web|title=General Electric Contact Materials|work=Electrical Contact Catalog (Material Catalog)|publisher=Tanaka Precious Metals|date=2005|url=http://www.tanaka-precious.com/catalog/material.html|accessdate=21-a de februaro 2007|titolo=Arkivita kopio|alirdato=2015-09-10|arkivurl=https://web.archive.org/web/20070101161110/http://www.tanaka-precious.com/catalog/material.html|arkivdato=2007-01-01}} {{Citaĵo el la reto |url=http://www.tanaka-precious.com/catalog/material.html |titolo=Arkivita kopio |alirdato=2015-09-10 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20070101161110/http://www.tanaka-precious.com/catalog/material.html |arkivdato=2007-01-01 }}</ref> Ŝaltilkontaktoj estas ĝenerale submetitaj al pli intensa korodstreso ol glitaj elektraj kontaktiloj. Bonaj oraj fadenoj estas utiligitaj por ligi [[Duonkonduktaĵa aparato|duonkonduktilojn]] al siaj pakaĵoj tra proceso konata kiel dratligado.

La koncentriĝo de liberaj [[elektrono]]j en ormetalo estas 5.90 × 10²² cm −³. Oro estas tre kondukta al [[elektro]], kaj estis uzita por elektra drataro en kelkaj alt-energiaj aplikoj (nur arĝento kaj kupro estas pli kondukta per volumeno, sed oro havas la avantaĝon de korodrezisto). Ekzemple, eloraj elektraj dratoj estis utiligitaj dum kelkaj el la atomeksperimentoj de la [[Projekto Manhattan]], sed grandaj altaj nunaj arĝentfadenoj estis utiligitaj en la kalutraj [[Izotopo|izotopaj]] [[apartigilmagneto]]j en la projekto.

=== Ne-elektrona industrio ===
[[Dosiero:James Webb Space Telescope Mirror33.jpg|eta|230px|Spegulo por la estonta [[Kosmoteleskopo James Webb]] kovrita per oro por reflekti infraruĝan lumon.]]
[[Dosiero:Toi 250kg gold bar.jpg|upright|eta|210px|La plej granda oringoto de la mondo havas mason de 250 kg. Toi Ormuzeo, [[Japanio]].]]

* [[Lutado|Orlutaĵo]] estas uzita por interligado de la komponentoj de orjuvelarto per alt-temperatura batlutado aŭ batsoldado. Se la laboro devas esti de markostampada kvalito, orlutaĵo devas egali la karatpezon de la laboro, kaj alojformuloj estas produktitaj en la plej multaj industrinormaj karatpezoj al kolorkongruo de flava kaj blanka oroj. Orlutaĵo estas kutime farita en almenaŭ tri frostopunktaj intervaloj rilatitaj kiel Facila, Meza kaj Malmola. Per uzado de la malmola punktolutaĵo unue, sekvita de lutado kun laŭstadie pli malaltaj frostopunktoj, [[oraĵisto]]j povas kunigi kompleksajn erojn kun pluraj apartaj lutligiloj.
* Oro povas esti transformita en [[fadeno]]n kaj uzita en [[brodaĵo]].
* Oro produktas profundan, intensan ruĝan koloron kiam utiligite kiel koloriga agento en [[rubeno]]ra [[vitro]].
* En [[fotarto]], orfarbaj [[pulvoro]]j kutimas ŝanĝi la koloron de [[Arĝenta bromido|arĝentobromido]] de nigrablankaj presaĵoj rekte al brunaj aŭ bluaj nuancoj, aŭ por pliigi sian stabilecon. Uzita en sepi-kolorigitaj presaĵoj, orfarbaj pulvoroj produktas ruĝajn nuancojn. [[Kodak]] publikigis formulojn por pluraj specoj de orfarbaj pulvoroj, kiuj utiligas oron kiel la [[klorido]]n.<ref>Kodak (2006) [http://www.kodak.com/global/en/professional/support/techPubs/g23/g23.pdf Toning black-and-white materials] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20160817134815/http://www.kodak.com/global/en/professional/support/techPubs/g23/g23.pdf |date=2016-08-17 }}. Technical Data/Reference sheet G-23, May 2006.</ref>
* Oro estas bona [[reflektoro]] de [[elektromagneta ondo]] kiel ekzemple infraruĝa kaj [[videbla lumo]] same kiel [[Radioondo|radiondoj]]. Ĝi estas uzita por la protektaj tegaĵoj sur multaj [[artefarita satelito|artefaritaj satelitoj]], en infraruĝaj protektaj vizaĝplatoj en [[Termiko|termikaj]] protektoprocesoj kaj la [[kasko]]j de [[kosmonaŭto]]j kaj en elektroniko de militaj [[aviadilo]]j kiel la EA-6B Vaganto.
* Oro estas utiligita kiel la reflekta tavolo sur kelkaj lukskvalitaj [[Kompakta disko|KDoj]].
* [[Aŭto]]j povas uzi oron por varmecŝirmado. [[McLaren]] uzas ortavoleton en la motorsekcio de sia modelo F1.<ref>{{Citaĵo el libro|url=http://books.google.com/books?id=pUhMRLiHiY8C&pg=PA42|titolo=1997 McLaren F1|aŭtoro=Martin|persona nomo=Keith}}</ref>
* Oro povas esti produktita tiel maldika ke ĝi prezentiĝas travidebla. Ĝi estas uzita en kelkaj aviadilaj pilotejfenestroj por senglaciigado aŭ kontraŭ-[[glazuro]] pasante [[elektro]]n tra ĝi. La varmeco produktita fare de la rezisto de oro estas sufiĉe por eviti formadon de [[glacio]].<ref name=gbc215>{{Cite news|url = http://www.goldbulletin.org/assets/file/goldbulletin/downloads/Cooke_2_15.pdf|archiveurl = http://web.archive.org/web/20110726122946/http://www.goldbulletin.org/assets/file/goldbulletin/downloads/Cooke_2_15.pdf|archivedate = 26-a de julio 2011|title = The Demand for Gold by Industry|publisher = Gold bulletin|accessdate = 6a de Junio 2009}}</ref>

=== Komerca kemio ===
Oro estas atakita de kaj dissolvita en [[Alkalo|alkalaj]] [[solvaĵo]]j de [[kalio]] aŭ [[natriocianido]], por formi la salan [[orcianido]]n - tekniko kiu estis uzita en [[ekstraktado]] de metala oro el [[erco]]j en la cianidproceso. Orcianido estas la [[elektrolito]] uzita en komerca [[galvanizado]] de oro sur bazmetaloj kaj [[elektro]]-formado.

Orkloridaj ([[kloroaŭra acido]]) solvoj estas utiligitaj por fari koloidan oron per redukto el [[jono]]j de [[citrato]] aŭ [[askorbato]]. Orklorido kaj oroksido kutimas fari [[oksikoko]]n aŭ ruĝkoloran [[vitro]]n, kiu, kiel [[Koloido|koloidaj]] [[Suspensio|orsuspensiaĵoj]], enhavas egale grandajn sferajn nanajn orpartiklojn.<ref>{{Citaĵo el la reto|url=http://chemistry.about.com/cs/inorganic/a/aa032503a.htm|titolo=Colored glass chemistry|alirdato=6-a de junio 2009}}</ref>

==== Komponaĵoj ====
* [[Natria ora tiosulfato]]

=== Medicino ===
Metalaj kaj oraj komponaĵoj estis uzataj por medicinaj celoj historie kaj ankoraŭe. La ŝajna [[paradokso]] de la fakta [[Veneno|veneneco]] de la substanco sugestas la eblo de gravaj truoj en la kompreno de la agado de oro en [[fiziologio]].<ref>{{cite journal | doi =10.1006/biol.1997.0123 | pmid= 9637749 | title =Gold, the Noble Metal and the Paradoxes of its Toxicology | date =1998 | last1 =Merchant | first1 =B. | journal =Biologicals | volume =26 | pages =49–59 | issue =1 | issn = 1045-1056 }}</ref>

Oro eble estas la plej antikva administrita [[kuracilo]] (ŝajne fare de [[ŝamanismo|ŝamanaj]] kuracistoj)<ref>{{cite journal | doi = 10.1007/s10787-007-0021-x | title = Clinical pharmacology of gold | date = 2008 | last1 = Kean | first1 = W. F. | last2 = Kean | first2 = I. R. L. | journal = Inflammopharmacology | volume = 16 | issue = 3 | pages = 112–25 | pmid = 18523733}}</ref> kaj konata de [[Dioskorido]].<ref>{{Citaĵo el libro|url=http://books.google.com/?id=wRN7YHIAM9AC&pg=PA225|titolo=Outlines of the ancient history of medicine|aŭtoro=Moir|persona nomo=David Macbeth|dato=1831}}</ref><ref>Mortier, Tom. [https://lirias.kuleuven.be/bitstream/1979/254/2/thesis_finaal.pdf An experimental study on the preparation of gold nanoparticles and their properties] {{Webarchiv|url=https://archive.is/20121130094431/https://lirias.kuleuven.be/bitstream/1979/254/2/thesis_finaal.pdf |date=2012-11-30 }}, PhD tezo, Universitato de Loveno (Majo 2006)</ref>

En [[Mezepoko|mezepokaj]] tempoj, oro ofte estis vidita kiel utila por la [[sano]], en la [[kredo]] ke io tiel rara kaj bela ne povis esti io ajn sed saniga. Eĉ kelkaj modernaj [[Esoterismo|esoteristoj]] kaj formoj de [[alternativa medicino]] asignas al metala oro [[Resanigilo|resanigan]] kapablon.<ref>{{Citaĵo el la reto|url=http://health.ninemsn.com.au/article.aspx?id=694367|titolo=The healing power of precious metals|alirdato=6-a de junio 2009}}</ref>

En la 19-a jarcento oro havis [[reputacio]]n kiel "''nervine''," nome [[terapio]] por [[Nerva malsano|nervaj malsanoj]]. [[Deprimo]], [[epilepsio]], [[Kapdoloro#Migreno|migreno]], kaj [[Glando|glandaj]] problemoj kiaj [[amenoreo]] kaj [[impotenteco]] estis traktitaj per oro, kaj ĉefe [[alkoholismo]] (Keeley, 1897).<ref>{{Cite journal
 | author = Douglas G. Richards
 | author2 = David L. McMillin
 | author3 = Eric A. Mein
 | author4 = Carl D. Nelson
 | last-author-amp = yes
 | title = Gold and its relationship to neurological/glandular conditions
 | journal = The International journal of neuroscience
 | volume = 112
 | issue = 1
 | pages = 31–53
 | date = January 2002
 | pmid = 12152404
 | doi=10.1080/00207450212018
}}</ref>

Tamen, nur [[salo]]j kaj [[radioizotopo]]j de oro estas de [[Farmakologio|farmakologia]] valoro, ĉar elementa (metala) oro estas [[Inerto (fiziko)|inerta]] al ĉiuj kemiaĵoj kiujn ĝi renkontas ene de la [[Homa korpo|korpo]] (ekzemple, englutita oro ne povas esti atakita de [[stomaka acido]]). Iom da oraj saloj havas [[Inflamo|kontraŭinflamajn]] kapablojn kaj estas utiligitaj kiel [[medikamento]]j en la terapio de [[artrito]] kaj aliaj similaj kondiĉoj. Orbazitaj [[injekto]]j estis esploritaj kiel rimedo por helpi redukti la [[doloro]]n kaj ŝveladon de [[Reŭmatismo|reŭmatoida]] [[artrito]] kaj historie kontraŭ [[tuberkulozo]] kaj kelkaj [[parazito]]j.<ref name="Messorri">{{Cite book|url=http://books.google.com/?id=wgifUs8dFbgC&pg=PA279|chapter=Gold Complexes in the treatment of Rheumatoid Arthritis|first=L.|last=Messori|author2=Marcon, G.|title=Metal ions and their complexes in medication|editor=Sigel, Astrid|publisher=CRC Press|date=2004|isbn=978-0-8247-5351-1|pages= 280–301}}</ref>

[[Dosiero:Tajikistan gold teeth.jpg|eta|Virino kun oraj dentoj el [[Taĝikio]] — kie ili estas konsiderataj simbolo de riĉo.]]
Oralojoj estas uzitaj en plifortiga [[dentokuracado]], precipe en [[dentrestaŭrigo]]j, kiel ekzemple [[Krono (dento)|kronoj]] kaj permanentaj [[Pontaĵo|pontoj]]. La iometa maleebleco de la oralojoj faciligas la kreadon de supra [[Molaro|molara]] surfaco kun aliaj [[dento]]j kaj produktas rezultojn kiuj estas ĝenerale pli kontentigaj ol tiuj produktitaj per la kreado de [[Porcelano|porcelanaj]] kronoj. La uzado de orkronoj en pli protrudaj dentoj kiel ekzemple [[incizivo]]j estas preferita en kelkaj kulturoj kaj malinstigita en aliaj.

[[Koloido|Koloidaj]] or-preparoj (suspendoj de nanaj or-partikloj) en akvo estas intense ruĝkoloraj, kaj povas esti faritaj kun malloze kontrolitaj partiklograndecoj supren al kelkaj dekoj de [[nanometro]]j laŭlarĝe per redukto de orklorido kun [[jono]]j de [[citrato]] aŭ [[askorbato]]. Koloida oro estas uzita en esploraplikoj en [[medicino]], [[biologio]] kaj [[Materiala inĝenierarto|materiala scienco]]. La tekniko de [[Imuna sistemo|imuna]] or-etikedado ekspluatas la kapablon de la orpartikloj por absorbi [[Proteino|proteinajn]] [[molekulo]]jn sur iliaj surfacoj. Koloidaj orpartikloj kovritaj per specifaj [[antikorpo]]j povas esti utiligitaj kiel enketoj por la ĉeesto kaj pozicio de [[antigeno]]j sur la surfacoj de [[ĉelo]]j.<ref>{{Cite journal| doi= 10.1016/0019-2791(71)90496-4|pmid=4110101| date=1971|last1=Faulk|first1=W. P.|last2=Taylor|first2= G. M.|title=An immunocolloid method for the electron microscope|volume=8 |issue=11|pages=1081–3 |journal=Immunochemistry}}</ref> En ultrafajnaj sekcioj de [[histo]]j rigarditaj per [[elektrona mikroskopo]], la imunaj or-etikedoj prezentiĝas kiel ekstreme densaj rondaj punktoj ĉe la pozicio de la antigeno.<ref>{{Cite journal|pmid=6153194|url=http://www.jhc.org/cgi/reprint/28/1/55.pdf|date=1980|last1=Roth|first1=J.|last2=Bendayan|first2=M.|last3=Orci|first3=L.|title=FITC-protein A-gold complex for light and electron microscopic immunocytochemistry|volume=28|issue=1|pages=55–7|journal=The journal of histochemistry and cytochemistry : official journal of the Histochemistry Society|doi=10.1177/28.1.6153194|titolo=Arkivita kopio|alirdato=2015-09-11|arkivurl=https://web.archive.org/web/20200325180201/http://www.jhc.org/cgi/reprint/28/1/55.pdf|arkivdato=2020-03-25}} {{Citaĵo el la reto |url=http://www.jhc.org/cgi/reprint/28/1/55.pdf |titolo=Arkivita kopio |alirdato=2015-09-11 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20200325180201/http://www.jhc.org/cgi/reprint/28/1/55.pdf |arkivdato=2020-03-25 }}</ref>

Oro, aŭ alojoj de oro kaj [[paladio]], estas aplikitaj kiel kondukta ŝirmaĵo al biologiaj specimenoj kaj aliaj izolivaj materialoj kiel ekzemple [[plasto]]j kaj [[vitro]] por esti rigarditaj en [[Skanado|skana]] [[elektrona mikroskopo]]. La ŝirmaĵo, kiu estas kutime uzita per ŝprucetado per [[Argono|argona]] [[plasmo]], havas trioblan rolon en tiu aplikaĵo. La tre alta elektra konduktivo de oro [[Drenado|drenas]] [[Elektra ŝargo|elektran ŝargon]] al tero, kaj ĝia tre alta denseco disponigas ĉesantan potencon por elektronoj en la [[elektronradio]], helpante limigi la profundon al kiu la elektronradio penetras la specimenon. Tio plibonigas difinon de la pozicio kaj [[topografio]]n de la specimena surfaco kaj pliigas la spacan [[Rezolucio (bildo)|rezolucion]] de la bildo. Oro ankaŭ produktas altan produktadon de sekundaraj elektronoj kiam surradiite per elektronradio, kaj tiuj malaltenergiaj elektronoj estas la plej ofte uzita signalfonto utiligita en la skana elektrona mikroskopo.<ref>{{Cite book|url= http://books.google.com/?id=RqSMzR-IXk0C&pg=PA65|page=65|title=Electron microscopy: principles and techniques for biologists|author=Bozzola, John J.|author2=Russell, Lonnie Dee|last-author-amp=yes|publisher=Jones & Bartlett Learning|date=1999|isbn=0-7637-0192-0}}</ref>

La izotopo oro-198 ([[duoniĝa tempo]] de 2.7 tagoj) estas uzita, en [[atommedicino]], en kelkaj [[Kancero|kontraŭkanceraj]] [[terapio]]j kaj por traktado de aliaj malsanoj.<ref>{{cite web | url = http://web.missouri.edu/~kattik/katti/katres.html | archiveurl = http://web.archive.org/web/20090314121232/http://web.missouri.edu/~kattik/katti/katres.html | archivedate = 14 March 2009 | title = Nanoscience and Nanotechnology in Nanomedicine: Hybrid Nanoparticles In Imaging and Therapy of Prostate Cancer | publisher = Radiopharmaceutical Sciences Institute, University of Missouri-Columbia | titolo = Arkivita kopio | alirdato = 2015-09-11 | arkivurl = https://web.archive.org/web/20090314121232/http://web.missouri.edu/~kattik/katti/katres.html | arkivdato = 2009-03-14 }} {{Citaĵo el la reto |url=http://web.missouri.edu/~kattik/katti/katres.html |titolo=Arkivita kopio |alirdato=2015-09-11 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20090314121232/http://web.missouri.edu/~kattik/katti/katres.html |arkivdato=2009-03-14 }}</ref><ref>{{cite journal | doi = 10.1211/jpp.60.8.0005 | title = Radiotherapy enhancement with gold nanoparticles | date = 2008 | last1 = Hainfeld | first1 = James F. | last2 = Dilmanian | first2 = F. Avraham | last3 = Slatkin | first3 = Daniel N. | last4 = Smilowitz | first4 = Henry M. | journal = Journal of Pharmacy and Pharmacology | volume = 60 | issue = 8 | pages = 977–85 | pmid = 18644191}}</ref>

=== Manĝado kaj trinkado ===
* Oro povas esti uzita en manĝado kaj havas la [[E-numero]]n 175.<ref name=FSA>{{Citaĵo el novaĵo|url=http://www.food.gov.uk/safereating/chemsafe/additivesbranch/enumberlist|titolo=Current EU approved additives and their E Numbers|dato=27-a de julio 2007|eldoninto=Food Standards Agency, UK}}</ref>
* [[Orfolio]], en [[floko]] aŭ polvo estas utiligitaj sur kaj en kelkaj frandaĵaj manĝaĵoj, precipe [[dolĉaĵo]]j kaj [[trinkaĵo]]j kiel dekoracia [[ingredienco]].<ref>{{Cite web|title=The Food Dictionary: Varak|publisher=Barron's Educational Services, Inc.|date=1995|url=http://www.epicurious.com/cooking/how_to/food_dictionary/entry?id=5061|archiveurl=http://web.archive.org/web/20060523014547/http://www.epicurious.com/cooking/how_to/food_dictionary/entry?id=5061|archivedate=23-a de majo 2006|accessdate=27-a de majo 2007|titolo=Arkivita kopio|alirdato=2015-09-11|arkivurl=https://web.archive.org/web/20060523014547/http://www.epicurious.com/cooking/how_to/food_dictionary/entry?id=5061|arkivdato=2006-05-23}} {{Citaĵo el la reto |url=http://www.epicurious.com/cooking/how_to/food_dictionary/entry?id=5061 |titolo=Arkivita kopio |alirdato=2015-09-11 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20060523014547/http://www.epicurious.com/cooking/how_to/food_dictionary/entry?id=5061 |arkivdato=2006-05-23 }}</ref> Orflokoj estis utiligitaj fare de la [[nobelaro]] en [[Mezepoko|mezepoka]] [[Eŭropo]] kiel ornamado en manĝaĵoj kaj trinkaĵoj, en la formo de [[folio]], flokoj aŭ polvo, aŭ por montri la mastro-riĉaĵon aŭ en la kredo ke io kiu estas valoraĵo kaj rara devas esti utila por onia sano.
* ''Danziger Goldwasser'' (en germana: ora akvo de Danzig) aŭ simple ''Goldwasser'' estas tradicia germana herba [[likvoro]]<ref>{{Citaĵo el libro|url=http://books.google.com/?id=tsUNAAAAYAAJ&pg=PA101|titolo=Deutschland nebst Theilen der angrenzenden Länder|familia nomo=Baedeker|persona nomo=Karl|dato=1865|ĉapitro=Danzig|eldoninto=Karl Baedeker|lingvo=Germana}}</ref> produktita en kio hodiaŭ estas [[Gdańsk]], [[Pollando]], kaj [[Schwabach]], [[Germanio]], kaj enhavas flokojn de [[orfolio]]. Ekzistas ankaŭ kelkaj multekostaj (US$ 1000) [[koktelo]]j kiuj enhavas flokojn de orfolio.<ref>Guinness Book of World Records 2008</ref> Tamen, ĉar metala oro estas inerta al ĉiu korpkemio, ĝi havas neniun [[gusto]]n, ĝi disponigas neniun [[nutrado]]n, kaj ĝi lasas la korpon senŝanĝa.<ref>{{Citaĵo el la reto|url=http://geology.com/minerals/gold/uses-of-gold.shtml|titolo=The Many Uses of Gold|alirdato=6a de Junio 2009}}</ref>

== Kulturhistorio ==
[[Dosiero:Mask of Tutankhamun 2003-12-07.jpg|eta|maldekstre|[[Mortmasko|Funebra masko]] de [[Tutanĥamono]].]]
[[Dosiero:TurinPapyrus1.jpg|eta|La [[Torina Papirusmapo]].]]
[[Artefakto|Orartefaktoj]] trovitaj ĉe la Nahal Kana kaverntombejo datitaj en la 1980-aj jaroj, montris ke tiuj estis el la [[Kalkolitiko]], kaj estis konsideritaj la plej frua trovaĵo de la [[Levantenio]] (Gopher et al. 1990).<ref name=" Gopher, Tsuk, Shalev and Gophna">{{cite journal |author=Gopher, A. |author2=Tsuk, T. |author3=Shalev, S. |author4=Gophna, R. |last-author-amp=yes |title=Earliest Gold Artifacts in the Levant | date=August–October 1990 |journal=Current Anthropology|volume=31|issue=4 |pages=436–443| jstor=2743275 |doi=10.1086/203868}}</ref> Ankaŭ orartefaktoj en [[Balkanio]] ŝajnas de la [[4-a jarmilo a.K.|4-a jarmilo a.K]]., kiel ekzemple tiuj trovitaj en la [[Varna]] [[Nekropolo]] proksime de la [[Lago Varna]] en [[Bulgario]], konsiderita almenaŭ de unu fonto (La Niece 2009) kiel la plej frua "bone datita" trovaĵo de orartefaktoj.<ref name=" La Niece ">{{Citaĵo el libro|url=http://books.google.com/?id=oAfITjcHiZ0C&printsec=frontcover|titolo=Gold|alirdato=10-a de aprilo 2012|aŭtoro=La Niece, Susan (senior metallurgist in the British Museum Department of Conservation and Scientific Research)|dato=15-a de Decembro 2009|eldoninto=Harvard University Press|ISBN=0-674-03590-9|paĝo=10}}</ref> Orartefaktoj kiel ekzemple la [[orĉapelo]]j kaj la [[Ĉieldisko de Nebra|Nebra disko]] prezentiĝis en [[Mezeŭropo]] de la [[Bronzepoko]] de la [[Dua jarmilo a.K.|dua jarmilo a.K]].

[[Hieroglifoj|Egiptaj hieroglifoj]] tiom fruaj kiom el 2600 a.K. priskribas oron, kiu laŭ reĝo Tuŝrata de [[Mitano]] estus "pli abunda ol [[rubaĵo]]" en Egiptujo.<ref>{{Citaĵo el libro|url=http://books.google.com/books?id=bfRbY4gInsQC|titolo=Akhenaten: History, Fantasy and Ancient Egypt|aŭtoro=Montserrat|persona nomo=Dominic|dato=21-a de februaro 2003|ISBN=978-0-415-30186-2}}</ref> [[Egiptujo]] kaj aparte [[Nubio]] havis la resursojn por igi ilin gravaj oro-produktantaj areoj por multo de la historio. La plej frue konata mapo estas konata kiel la [[Torina Papirusmapo]] kaj montras la planon de orminejo en Nubio kune kun indikoj de la loka [[geologio]]. La primitivaj labormetodoj estis priskribitaj fare de kaj [[Strabo]] kaj [[Diodoro Sicilia]], kaj inkluzivis [[fajrmetado]]n. Grandaj minejoj troviĝis ankaŭ trans [[Ruĝa Maro]] en kio nun estas [[Saud-Arabio]].

[[Dosiero:Jason Pelias Louvre K127.jpg|eta|dekstre|[[Jazono]] revenas kun la [[ora ŝafofelo]] en [[Ruĝfigura ceramiko|ruĝfigura]] [[kratero (ceramiko)|kalika kratero]] en [[Apulio]], ĉ. 340–330 a.K.]]
La [[legendo]] de la [[ora felo]] povas rilati al la uzo de [[Lanugo|lanugaĵoj]] por kapti oran polvon el [[Placerado|placerejoj]] en la praa mondo. Oro estas menciita ofte en la [[Malnova Testamento]], komencante kun [[Genezo]] 2:11 (ĉe [[Havilah]]), la rakonto de [[Ora bovido]] kaj multaj partoj de la [[Jerusalema Templo|jerusalema templo]] inkluzive de la [[Menorao]] kaj la [[altaro]]. En la [[Nova Testamento]], ĝi estas inkludita kun la donacoj de la [[Tri reĝoj]] en la unuaj ĉapitroj de la [[Evangelio laŭ Mateo]]. La [[Apokalipso de Johano]] 21:21 priskribas la grandurbon de [[Nova Jerusalemo]] kiel havanta stratojn "faritaj el pura oro, klara kiel [[kristalo]]". Ekspluatado de oro en la sudorienta angulo de [[Nigra Maro]] estas rakontita ĝis nun de la tempo de [[Midaso]], kaj tiu oro estis grava en la establado de kio estas verŝajne la plej frua produktado de la mondo en [[Lidio]] ĉirkaŭ 610 a.K.<ref>{{Citaĵo el la reto|url=http://rg.ancients.info/lion/article.html|titolo=A Case for the World's First Coin: The Lydian Lion|alirdato=24-a de julio 2009}}</ref> De la 6-a aŭ 5-a jarcento a.K., la [[Ĉu (ŝtato)|ŝtato Ĉu]] cirkuligis la [[Jingjuano]]n, nome specon de kvadrata oretalono ([[ormonero]]).

En [[Romio|romia]] [[metalurgio]], novaj metodoj por ekstraktado de oro je granda skalo estis evoluigitaj metante [[Hidraŭliko|hidraŭlikajn]] minadmetodojn, precipe en [[Hispania]] de 25 a.K. pluen kaj en [[Dakio]] de 106 p.K. pluen. Unu el iliaj plej grandaj minoj estis en [[Las Medulas]] en [[Leono]] ([[Hispanio]]), kie sep longaj [[akvedukto]]j ebligis ilin lavi la plej grandan parton de grandaj [[Aluvio|aluviaj]] [[deponejo]]j. Ankaŭ la minoj en [[Roşia Montană]] en [[Transsilvanio]] estis tre grandaj, kaj ĝis tre lastatempe, daŭre minizitaj per surfacminaj metodoj. Ili ankaŭ ekspluatis pli malgrandajn orejojn en [[Britio (insulo)|Britio]], kiel ekzemple placerejoj kaj [[Durroka monto|durrokejoj]] ĉe [[Dolaucothi]]. La diversaj metodoj kiujn ili uzis estis bone priskribitaj fare de [[Plinio la Maljuna]] en lia [[enciklopedio]] ''Naturalis Historia'' verkita ĉirkaŭ la fino de la [[1-a jarcento p.K.|1-a jarcento p.K]].

[[Dosiero:Golden crown Armento Staatliche Antikensammlungen 01.jpg|eta|maldekstre|Antikva ora [[Kritonia Krono]], funebra aŭ nupta materialo, 370–360 a.K. El tombo de [[Armento]], [[Kampanio]].]]
Dum la ''[[haĝo]]'' de la reganto [[Musa la 1-a (Malio)|Mansa Musa]] (de la [[Imperio Malio]] de 1312 ĝis 1337) al [[Mekao]] en 1324, li pasis tra [[Kairo]] en julio 1324, kaj estis laŭdire akompanita de [[Karavano (tradicia)|kamelkaravano]] kiu inkludis milojn da homoj kaj preskaŭ cent kamelojn kiu kunportis tiom multe da oro ke ĝi deprimis la prezon en Egiptujo por pli ol unu jardeko.<ref>[http://blackhistorypages.net/pages/mansamusa.php Mansa Musa] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20060524015912/http://www.blackhistorypages.net/pages/mansamusa.php |date=2006-05-24 }}. Black History Pages</ref> Tiutempa araba historiisto rimarkis:
{{Citaĵo|Oro estis ĉe alta prezo en Egiptujo ĝis ili venis en tiu jaro. La ''mitqal'' ne iris sub 25 [[dirhamo]]jn kaj estis ĝenerale suprea, sed de tiu tempo ĝia valoro falis kaj ĝi malmultekostiĝis en prezo kaj restis malmultekosta ĝis nun. La ''mitqal'' ne superas 22 dirhamojn aŭ malpli. Tio estis la stato de aferoj dum proksimume dek du jaroj ĝis tiu tago kiale de la granda kvanto de oro kiun ili alportis en Egiptujon kaj elspezis tie [...]. - Ĉihab Al-Umari, ''Regno Malio''<ref>{{Cite web|title=Kingdom of Mali&nbsp;– Primary Source Documents|url=http://www.bu.edu/africa/outreach/resources/k_o_mali/|work=African studies Center|publisher= Boston University |accessdate=30-a de januaro 2012}}</ref>}}

La portugala transoceana ekspedicio komencis en 1415 kun la konkero de [[Ceŭto]], por kontroli la orkomercon trapasantan la [[dezerto]]n. Kvankam la karavanaj komercvojoj tiam estis deturnitaj, la portugaloj daŭrigis ekspansii suden laŭ la marbordo kaj poste aĉetante oron rekte (aŭ malpli nerekte) de la afrikanoj en la [[Gvinea Golfo]].

La eŭropa esplorado de Ameriko estis instigita en granda parto per raportoj de la orornamaĵoj montritaj en granda abundego fare de [[indianoj]], ĉefe en [[Mezameriko]], [[Peruo]], [[Ekvadoro]] kaj [[Kolombio]]. La [[aztekoj]] rigardis oron kiel laŭlitere la produkton de la dioj, vokante ĝin "diofeko" (''teokuitlatl'' en la [[naŭatla]]), kaj post kiam [[Moktezumo la 2-a]] estis mortigita, la plej granda parto de tiu oro estis ekspedita al Hispanio.<ref>{{Cite book|author1=Berdan, Frances|author2=Anawalt, Patricia Rieff|title=The Codex Mendoza|volume=2|page= 151|publisher= University of California Press |date=1992|isbn=978-0-520-06234-4}}</ref> Tamen, por la [[Indiĝenaj popoloj de Ameriko|indiĝenaj popoloj de ameriko]] oro estis konsiderita senutila kaj ili vidis multe pli grandan valoron en aliaj [[mineralo]]j kiuj estis rekte rilatitaj al sia neceso, kiel ekzemple [[obsidiano]], [[siliko]], kaj [[ardezo]].<ref>[https://web.archive.org/web/20120112010110/http://www.sierranevadavirtualmuseum.com/docs/galleries/history/culture/shadows.htm Sierra Nevada Virtual Museum]. Sierra Nevada Virtual Museum. Konsultita la 4-an de majo 2012.</ref> Onidiroj de grandurboj plenigitaj je oro instigis legendojn de [[Eldorado]].

Oro ludis rolon en [[okcidenta kulturo]], kiel kialo por deziro kaj de [[korupto]], kiel rakontite en la [[fablo]]j de infanoj kiel ''[[Rumpelstilzchen]]'', kie la filino de la kamparano igas [[fojno]]n oro, kontraŭ prirezignado de sia infano kiam ŝi iĝis princino, kaj ŝtelado de la kokino kiu demetas orajn ovojn en Jack kaj la fabtigo.

La pintpremio ĉe la [[olimpikaj ludoj]] estas la [[ora medalo]].

Ĉirkaŭ 75% de la tuta oro iam produktitaj estis elfositaj ekde 1910.<ref name="goldsheetlinks">{{Cite web|url=http://www.goldsheetlinks.com/production2.htm|archiveurl=http://web.archive.org/web/20060612223615/http://goldsheetlinks.com/production2.htm|archivedate=12-a de junio 2006|title=Goldsheet&nbsp;– yearly and cumulative world gold production charts|accessdate=22-a de julio 2006|titolo=Arkivita kopio|alirdato=2015-09-07|arkivurl=https://web.archive.org/web/20060612223615/http://goldsheetlinks.com/production2.htm|arkivdato=2006-06-12}} {{Citaĵo el la reto |url=http://www.goldsheetlinks.com/production2.htm |titolo=Arkivita kopio |alirdato=2015-09-07 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20130324020811/http://www.goldsheetlinks.com/production2.htm |arkivdato=2013-03-24 }}</ref> Estis ĉirkaŭkalkulite ke la tuta oro iam rafinita formus ununuran kubon de 20&nbsp;m (66&nbsp;ft) sur ĉiu flanko (ekvivalenta al 8,000 m³).

[[Dosiero:Sun symbol.svg|eta|dekstre|100px|alt=Sun symbol|[[Encirkla punkto]], nome alkemia [[simbolo]] por oro.]]
Unu ĉefa celo de la [[alkemiisto]]j estas produkti oron el aliaj substancoj, kiel ekzemple [[plumbo]] - supozeble per la interagado kun mita substanco nomita la [[ŝtono de la saĝuloj]]. Kvankam ili neniam sukcesis pri tiu provo, la alkemiistoj reklamis intereson en kio povas esti farita el substancoj, kaj tio bazigis fundamenton por la [[kemio]] de hodiaŭ. Ilia simbolo por oro estis la [[cirklo kun punkto]] en ĝia centro (☉), kio ankaŭ estis la [[astrologio|astrologia]] [[simbolo]] kaj la antikva [[Ĉina skribo|ĉina karaktro]] por la [[suno]].

Oraj [[trezoro]]j estis disvastigitaj kiel trovitaj ĉe diversaj lokoj, post [[tragedio]]j kiel ekzemple la judaj templotrezoroj en la [[Vatikano]], sekve de la detruo de la templo en 70 p.K., oro konservita ene de la ''[[RMS Titanic|Titanic]]'', la [[nazia oro|nazioran]] [[trajno]]n - sekve de la [[Dua Mondmilito]].

La [[Kupolo de la Roko]] sur la Jerusalema [[Monto de la Templo|monto de la templo]] estas kovrita per maldikega ora lameno. La [[Sikismo|sika]] [[Ora templo]], nome la ''[[Harmandir Sahib]]'', estas konstruaĵo kovrita per oro. Simile la [[Smeraldo|smeralda]] budha templo [[Wat Phra Kaew]] en [[Tajlando]] havas ornamajn orajn statuomurojn kaj tegmentojn. La kronoj de kelkaj eŭropaj gereĝoj estis faritaj el oro, kaj oro estis uzita por la [[Nupto|nupta]] krono ekde antikvo. Antikva [[Talmudo|talmuda]] teksto de ĉirkaŭ 100 p.K. priskribas Rakel, la edzino de Rabi Akiba petanta "Jerusalemon de Oro" (krono). Greka tombokrono farita el oro estis trovita en tombo de ĉirkaŭ 370 a.K.

[[Orkoloro]] aŭ '''Ora koloro''' estas gamo de [[koloro]]j inter flava kaj oranĝa, samkolora kiel oro kiam ĝi estas preskaŭ pura kaj proksima ankaŭ al [[sukceno]], (nur uzata en kelkaj cirkonstancoj: pri ornamoj, haroj, poezie pri [[citrono]]j, ktp.).

== Produktado ==
Ekzistas antikva tradicio de acerba oro por testi sian aŭtentecon. Kvankam tio estas certe ne profesia maniero ekzameni oron, la mordotesto celis kontroli ĉu la monero estas oro (90%-oretalonoj estas sufiĉe fortaj) sed por vidi ĉu la monero estas oro oni plektis plumbon. Plumbomonero estus tre mola kaj tiel dentmarkoj rezultus. Falsaj oretalonoj estis ofta problemo antaŭ 1932 tiel pesi moneron kaj ankaŭ turniĝi iom post iom en tra "imitita detektilo" fendeto estis oftaj (igante plumbomoneron pli dika aldonante pezon tiel kiel turniĝas iom post iom en tra laŭmezura fendeto). La plej multaj establadoj (aparte usonokcidentaj [[drinkejo]]j) neniam akceptus ormoneron de alta valoro antaŭ pesado de tia objekto.

== Minado ==
[[Ĝanakoĉo]] estas ormino en la [[Departemento Kaĥamarkio]] de Nordaj Altaj Teroj, nome la plej malriĉa provinco de [[Peruo]]. Konsiderita la kvara plej granda ormino en la mondo, ĝi produktas 0.97 milionojn da uncojn de oro en 2014.

== Oro en Esperanto ==
[[Marjorie Boulton]], en sia mikspota libro [[Faktoj kaj fantazioj]], dediĉas eseeton en ties 18an ĉapitro al komentoj pri oro; nome pri ties historio, utiloj, valoro, abundo, trovejoj ktp.<ref>[[Marjorie Boulton]], [[Faktoj kaj fantazioj, progresiga libro]], [[Universala Esperanto-Asocio]], [[Roterdamo]], 1984, dua eldono 1993. Paĝoj 155-157.</ref>

== Proverboj ==
Ekzistas pluraj [[proverbo]]j pri oro en la [[Proverbaro Esperanta]] de [[L. L. Zamenhof]], inter ili<ref>{{Citaĵo el la reto |url=http://eo.lernu.net/biblioteko/proverboj/listo.php |titolo=Lernu |alirdato=2008-09-23 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20111225060747/http://eo.lernu.net/biblioteko/proverboj/listo.php |arkivdato=2011-12-25 }}</ref>:
* {{citaĵo|Bona gloro pli valoras ol oro.}}
* {{citaĵo|Promesi orajn montojn.}}
* {{citaĵo|Ora ŝlosilo ĉion malfermas.}}

== Referencoj ==
{{Referencoj|2}}

== Vidu ankaŭ ==
{{Div col|cols = 4}}
* [[Alkemio]]
* [[Aŭreo]]
* [[Aŭreolo]]
* [[Fort Knox]]
* [[Indiĝena Or-kulturo en Kolombio]]
* [[Kolorigita oro]]
* [[Listo de kemiaj elementoj laŭ nomo]]
* [[Listo de kemiaj elementoj laŭ simbolo]]
* [[Listo de kemiaj elementoj laŭ atomnumero]]
* [[Midaso]]
* [[Nazia oro]]
* [[Nobla metalo]]
* [[Ora Banano]]
* [[Ora bovido]]
* [[Ora Bordo]]
* [[Ora buleo]]
* [[Ora Ĉevaleto]]
* [[Ora cirklo]]
* [[Ora disko]]
* [[Ora fazano]]
* [[Ora funkcio]]
* [[Ora golo]]
* [[Ora Hordo]]
* [[Ora Horuso]]
* [[Ora jarcento de Nederlando]]
* [[Ora knabo ĉe Pye Corner]]
* [[Ora kivo]]
* [[Ora Legendo]]
* [[Ora Leono]]
* [[Ora Ligo]]
* [[Ora Madono]]
* [[Ora manpremo]]
* [[Ora Marbordo]]
* [[Ora mezkvalito]]
* [[Ora Palmo]]
* [[Ora paraŝuto]]
* [[Ora Pavilono]]
* [[Ora Pilko]]
* [[Ora Pokalo]]
* [[Ora Pordego]]
* [[Ora proporcio]]
* [[Ora regulo]]
* [[Ora Ringo de Rusio]]
* [[Ora Seĝo]]
* [[Ora Sekcio]]
* [[Ora semajno]]
* [[Ora sprintŝuo Ostrava]]
* [[Ora stelo de Heroo de Sovetunio]]
* [[Ora ŝaffelo]]
* [[Ora Tagiĝo]]
* [[Ora telo]]
* [[Ora Templo]]
* [[Ora triangulo (geometrio)]]
* [[Ora Triangulo (Sudorienta Azio)]]
* [[Ora Turo]]
* [[Oraj Kantoj]]
* [[Oraj kornoj]]
* [[Oraĵisto]]
* [[Orbatisto]]
* [[Orbazo]]
* [[Ordeno de la Ora Ŝaffelo]]
* [[Orfolio]]
* [[Ormedalo]]
* [[Ormonero]]
* [[Orrivero]]
* [[Placerado]]
* [[Premio Ora Globo]]
* [[Usona dudekdolara ormonero de 1933]], plej valora ormonero
* [[Usona Oraglo]]
{{Div col end}}

{{Projektoj
|commons=Gold
|commonscat=Gold
|wiktionary=oro
|ReVo=or
|q=Oro
}}
{{-}}

{{Perioda tabelo de elementoj}}

{{Havenda artikolo|Oro}}
{{Leginda|2016|07|29}}
{{Bibliotekoj}}

[[Kategorio:Oro| ]]
[[Kategorio:Kemiaj elementoj]]
[[Kategorio:Metaloj]]