Vidi fonton por R-eca konsonanto

{{Manieroj de artikulacio}}
'''R-ecaj konsonantoj''' (aŭ ''R-similaj konsonantoj''), estas ne-lateralaj [[likvido]]j.  Tiu aro, aŭ klaso, de sonoj estas malfacile karakterizeblaj fonetike, kvankam plejparte ili ja kunhavas iajn akustikajn apartaĵojn, plej notinde mallevitan trian [[formanto]]n en sia sona [[spektro]].  Tamen, "esti r-simila" estas strange kapt-evita trajto, kaj la tute samaj sonoj kiuj funkcias kiel R-ecaj konsonantoj en iuj sistemoj povas funkcii pli simile al [[frikativo]]j, [[alproksimanto]]j/[[duonvokalo]]j aŭ eĉ [[plozivo]]j en aliaj.  La plej tipaj R-ecaj konsonantoj trovitaj en la lingvoj de la mondo estas la jenaj:<ref>{{Citaĵo el libro|titolo=The Sounds of the World's Languages|familia nomo=Ladefoged|persona nomo=Peter|aŭtoroligilo=Peter Ladefoged|kunaŭtoroj=[[Ian Maddieson]]|jaro=1996|ĉapitro=Rhotics|loko=Oksfordo|eldoninto=Blackwell|ISBN=0-631-19814-8|paĝoj=215–245}}</ref>

* '''[[Trilo]]''' (populare nomata '''rulata r'''): La aerfluo interrompiĝas kelkajn fojojn dum unu el la parolaj organoj (plej ordinare la pinto de la lango aŭ la [[uvulo]]) vibras, fermante kaj malfermante la aeran trafluejon.  Se trilo estas farita per la pinto de la lango kontraŭ la supra [[gingivo]], ĝi nomiĝas '''[[Apikalo|apikala]]''' (lango-pinta) '''[[alveolara trilo]]''', kies simbolo en la [[Internacia Fonetika Alfabeto|IFA]] estas {{IFA|[r]}}.  Se ĝi estas farita per la uvulo kontraŭ la malantaŭo de la lango, ĝi nomiĝas '''[[uvulara trilo]]''', kies simbol en la IFA estas {{IFA|[ʀ]}}.  La [[bilabiala trilo]], tamen, estas ne konsiderata kiel R-eca.

Multaj lingvoj, ekzemple la [[Rusa lingvo|Rusa]], la [[Itala lingvo|Itala]] aŭ la [[Hispana lingvo|Hispana]], uzas trilajn R-ecajn konsonantojn.  En la [[Angla lingvo|Angle]]-parolanta mondo, la stereotipa (eĉ se fakte ne tre ofta) [[Skota Angla|Skota]] rulata [r] estas bone konata.  La "sceneja prononcado" de la [[Germana lingvo|Germana]] postulas la alveolaran trilon por klaro.  Ekzemploj de maloftaj tipoj de triloj estas la [[Ĉeĥa lingvo|Ĉeĥa]] ''ř'' {{IFA|[r̭]}} ('''frikativa trilo''') kaj la [[Kimra lingvo|Kimra]] ''rh'' {{IFA|[r̥]}} ('''senvoĉa trilo''').

* '''[[Frapeto]]''' (aŭ '''[[Frapeto|bateto]]''') (tiuj terminoj nomas tre similajn artikulaciojn): Ne malkiel trilo, sed engaĝante nur unu mallongan interrompon de la aerfluo.  En multaj lingvoj frapetoj estas uzataj kiel malemfazaj variantoj de triloj, aparte en rapida parolo.  Notu, tamen, ke, en la Hispana, ekzemple, frapetoj kaj triloj kontrastas, kiel en frapeta ''pero'' {{IFA|/ˈpeɾo/}} ("sed") kontraŭ trila ''perro'' {{IFA|/ˈpero/}} ("hundo").  En iaj Anglaj dialektoj (ekzemple la [[Usona angla lingvo|Usona]], la [[Aŭstralia angla lingvo|Aŭstralia]]) frapetoj ne funkcias kiel R-ecaj konsonantoj sed estas realigaĵoj de intervokalaj apikalaj plozivoj ({{IFA|/t/}} aŭ {{IFA|/d/}}, ekzemple en ''rider'' ("rajdanto") aŭ ''butter'' ("butero").  La simbolo en la IFA por tiu sono estas {{IFA|[ɾ]}}.  Mankas interkonsento pri tioj<!--jes, plurale!  kio tre malofte utilas, sed estas laŭ PAG Zamenhofa!-->, ĉu ekzistas, kaj kio estus la diferenco inter frapeto kaj "bateto".  Neniu lingvo faras tian distingon.<!--Laŭ [[Frapeto]]-->
* '''[[Alveolaro|Alveolara]] aŭ [[retrofleksa alproksimanto]]''', kiel en la plejmulto da akĉentoj de la Angla (kun etaj diferencoj):  La antaŭa parto de la lango aliras la supran gingivon, aŭ la lango-pinto estas kurbita dorsen al la plafono de la buŝo ("[[retroflekso|retrofleksado]]").  Neniom aŭ malmulte da froto aŭdeblas, kaj ne okazas momenta fermo de la [[parola fluejo]].  La simbolo en la IFA por la alveolara alproksimanto estas {{IFA|[ɹ]}} kaj la simbolo por la retrofleksa alproksimanto estas {{IFA|[ɻ]}}.  Notindas, ke distingo inter la ''ne-ronda retrofleksa alproksimanto'' kaj la ''ronda'' speco troveblas en la [[Anglosaksa lingvo|Anglo-Saksa]] kaj eĉ ankoraŭ hodiaŭ en iuj dialektoj de la Angla, kie la ortografia indico estas ''r'' por la neronda versio kaj kutime ''wr'' por la ronda versio (tiaj dialektoj faras distingon inter ''rite''/''right'' kaj ''write''/''wright'').
* '''[[Uvularo|Uvulara]] aŭ [[Velaro (fonetiko)|velara]] [[alproksimanto]] aŭ [[frikativo]]''': La malantaŭo de la lango aliras la [[mola palato|molan palaton]] aŭ la uvulon.  La normaj {{IFA|/r/}}-oj en la [[Franca lingvo|Franca]], la [[Germana lingvo|Germana]], kaj la [[Dana lingvo|Dana]] estas variantoj de tiu tipo de R-eca konsonanto.  Se frikativo, la sono estas ofte impresionisme priskribita kiel maltenera aŭ grata.  Tiu inkluzivas la sonojn, [[voĉa uvulara frikativo]], [[senvoĉa uvulara frikativo]], [[voĉa velara frikativo]], [[senvoĉa velara frikativo]], kaj [[velara alproksimanto]].  En norda Anglujo, antaŭe estis akĉentoj kiuj engaĝis la voĉan velaran frikativon, kion Angle oni nomis: ''"burr."'' En suda Anglujo, la velara alproksimanto estas konsiderata prestiĝa speco de [[lispo (fonetiko)|lispo]] (malemo prononci "s"), kvankam ĝi ne troviĝas en multaj aliaj naciaj dialektoj.

En malfajna transskribado R-ecaj konsonantoj kutime estas signataj per {{IFA|/r/}} krom se estas du aŭ pli tipoj de R-ecaj konsonantoj en la sama lingvo.  La IFA havas plenan aron de diversaj simboloj kiuj uzeblas kiam ajn pli da fonetika precizo estas bezonata:
* ''r'' renversita je 180° {{IFA|[ɹ]}} por la alveolara alproksimanto, 
* malgranda majuskla  ''R'' {{IFA|[ʀ]}} por la uvulara trilo, kaj 
* renversita malgranda majuskla ''R'' {{IFA|[ʁ]}} por la voĉa uvulara frikativo.

La fakto ke la sonoj konvencie klasifitaj kiel "R-ecaj konsonantoj" tre multe diversas, kaj laŭ loko de, kaj laŭ maniero de, artikulacio igis kelkajn lingvistojn esplori kion, se entute ion, ili havas komune kio pravigas grupigi ilin kunaj.  Unu sugesto estas ke ĉiu membro de la aro R-ecaj konsonantoj samhavas certajn propraĵojn, aŭ trajtojn, kun  aliaj membroj de la aro, aŭ klaso, sed ne nepre la samajn propraĵojn kun ĉiuj; tiasence, R-ecaj konsonantoj havas "[[familia simileco|familian similecon]]" unu kun la alia anstataŭ strikta, aro, de kunhavataj trajtoj.<ref>{{cite journal |Aŭtoro=Mona Lindau |Jaro=1978 |Titolo=Vowel features |Gazeto=Language |Volumo=54 |Paĝoj=541–63}}</ref> Alia sugesto estas ke R-ecaj konsonantoj estas difinitaj de sia konduto en la [[hierarĥio de sonoreco]], nome, ke R-eca konsonanto estas ĉia sono kiu kondutas kiel pli sonora ol [[lateralo]] sed malpli sonora ol [[vokalo]].<ref>{{Citaĵo el libro|titolo=Distinctive Feature Theory|familia nomo=Wiese|persona nomo=Richard|jaro=2001|ĉapitro=The phonology of /r/|loko=Berlino|eldoninto=Mouton de Gruyter|ISBN=3-11-017033-7|redaktinto=T. Alan Hall (ed.)}}</ref>

== Referencoj ==
{{Referencoj}}

== Vidu ankaŭ ==
* [[Maniero de artikulacio]]
* [[Listo de fonetikaj temoj]]
* [[Likvido]]
* [[R-eca akĉento]]

[[Kategorio:Konsonantoj]]
[[Kategorio:Fonologio]]
[[Kategorio:Fonetiko]]