Vidi fonton por Rokhirako

{{Informkesto
| titolo =Roko-klifmelo<ref>{{Citaĵo el la reto |url=http://www.bucknell.edu/msw3/browse.asp?s=y&id=11400040 |titolo=Arkivita kopio |alirdato=2021-09-04 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20110521060147/http://www.bucknell.edu/msw3/browse.asp?s=y&id=11400040 |arkivdato=2011-05-21 }}</ref>| status_ref =
| bilda nomo =Procavia-capensis-Posing.JPG
| priskribo1=regno|datoj1 =[[Animalia]]
| priskribo2=filumo|datoj2 =[[Ĥorduloj|Chordata]]
| priskribo3=klaso|datoj3 =[[Mammalia]]
| priskribo4=ordo|datoj4 =[[Prokaviuloj]] ''Hyracoidea''
| priskribo5=familio|datoj5 =[[Prokaviedoj]]
| priskribo6=genro|datoj6 ='''''Procavia'''''
| priskribo7=specio|datoj7 ='''''P. capensis'''''
| priskribo8=binomo|datoj8 =''Procavia capensis''
| priskribo9=klasifikfonto|datoj9 =([[Peter Simon Pallas|Pallas]], 1766)
| bilda nomo2 =Rock Hyrax area.png
| bilda teksto2 =}}
{{Metaŝablono en artikolo|Informkesto}}
La '''Rokhirako''' (''Procavia capensis'') aŭ '''Kabo-klifmelo''' estas unu el la kvar vivantaj specioj de la [[ordo]] [[Hyracoidea]] (klifmeloj, hirakoj), kaj la nuraj vivantaj specioj en la genro ''Procavia''. Kiel ĉiuj [[klifmeloj]], ĝi estas mezgranda (4-kg) surtere loĝanta mamulo, supraĵe simila al [[kobajo]], kun mallongaj oreloj kaj vosto. La plej proksimaj vivantaj parencoj al klifmeloj estas la nuntempaj [[elefanto]]j kaj [[manato]]j. La Rokhirako troviĝas en tuta [[Afriko]] kaj [[Proksima Oriento]], en vivejoj kun rokfendetoj por eskapi predantojn. Klifmeloj tipe vivas en grupoj de 10-80 bestoj, kaj manĝas kiel grupo. Ilia plej frapa konduto estas la uzo de gardostarantoj: unu aŭ pluraj bestoj poziciiĝas en panoramejo kaj alarmkrias se alproksimiĝas [[predanto]]j.

La rokhirakoj havas nekompletan [[termoregulado]]n, kaj estas plej aktivaj en la mateno kaj vespero, kvankam ilia aktiveca modelo varias sufiĉe laŭ sezono kaj klimato.

En la plej granda parto de sia teritorio, la Rokhirako ne estas endanĝerigita, kaj en kelkaj lokoj estas konsiderita negrava plago. En [[Etiopio]], [[Israelo]] kaj [[Jordanio]], ili pruviĝis esti rezervujo de la parazito de la [[lejŝmaniozo]].

== Karakteroj ==
[[Dosiero:The contemporary land mammals of Egypt (including Sinai) (1980) Fig. 144.png|maldekstra|eta|Kranio]]
[[Dosiero:twohyraxes.jpg|eta|maldekstra|La dorsglando povas esti vidita ĉi tie kiel felpeceto kun pli hela kolorigo]]
[[Dosiero:hyraxfootcloseup.jpg|eta|La karakteraj piedokusenetoj]]
[[Dosiero:Procavia-capensis-Frontal.JPG|eta|Alfronta projekcio de rokhirako]]
[[Dosiero:Hyrax incisors closeup.jpg|eta|La nekutimaj [[incizivoj]]]]
La Rokhirako estas dikbaza kaj peztorsa, kaj plenkreskuloj atingas longon de 50 cm, pezantaj proksimume 4 kg, kun iometa [[seksa duformismo]]; kaj maskloj estas ĉirkaŭ 10% pli pezaj ol inoj. Ilia felo estas dika kaj grizbruna, kvankam tio varias multe inter malsamaj medioj; de malhelbruna en pli malsekaj vivejoj, al helgriza en dezertovivantaj individuoj.<ref>Bothma J.d.P. (1966)''Color Variation in Hyracoidea from Southern Africa''. Journal of Mammalogy 47: 687-693.</ref> Rokmela grandeco ([[Kranio|krania]] longo kaj [[Humero|humera]] diametro) estas rilata al [[precipitaĵo]], verŝajne pro la efiko al preferata klifmela [[furaĝo]].<ref>Klein R.G., CruzUribe, K. (1996) "Size variation in the rock hyrax (Procavia capensis) and late Quaternary climatic change in South Africa." Quaternary Research 46 (2): 193-207.</ref>

Elstara en kaj ŝajne unika al klifmeloj estas la dorsglando, kiu sekrecias [[odoro]]n uzatan por socia komunikado kaj [[Teritorio|teritoria]] markado. La glando estas plej klare videbla en dominaj maskloj.<ref name="Olds"/>

La kapo de Rokhirako estas pinta, kun mallonga kolo kaj rondetaj oreloj. Ili havas longajn nigrajn buŝharojn sur siaj muzeloj.<ref name="Living">{{Citaĵo el la reto |url=http://www.livingdesert.org/animals/rock_hyrax.asp |titolo=Arkivita kopio |alirdato=2013-01-30 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20081205013501/http://www.livingdesert.org./animals/rock_hyrax.asp |arkivdato=2008-12-05 }}</ref> La Rokhirako havas elstaran paron de longaj, pintaj supraj [[incizivo]]j kiuj estas rememorigaj pri la dentegoj de [[elefanto]], al kiu la klifmelo estas fore rilata (vidu malsupre). La antaŭpiedoj estas [[plandoiro|plandoiraj]], kaj la postpiedoj duon[[fingroira]]j. La plandoj de la piedoj havas grandajn, molajn kusenetojn kiuj estas konservataj humidaj danke al ŝvit-similaj sekrecioj. Ĉe maskloj, la [[testiko]]j estas permanente abdomenaj, alia anatomia trajto kiun klifmeloj dividas kun siaj parencoj, nome [[elefanto]]j kaj [[manato]]j.<ref name="Olds"/>

[[Temperatura regulado]] ĉe rokhirakoj estis temo de multa esplorado, ĉar ilia korpa temperaturo varias laŭ [[Taga animalo|tagnokta]] ritmo. Tamen, bestoj tenitaj en konstantaj mediaj cirkonstancoj ankaŭ elmontras tian varion<ref name="Olds"/> kaj tiu interna mekanismo povas esti rilata al reguligo de la korpakva ekvilibro.<ref>Meltzer, A. (1973)''Heat balance and water economy of the rock hyrax (''Procavia capensis syriaca'', Schreber 1784).''Unpubl. Ph.D. dissert., Tel-Aviv Univ., Israel, 135 pp.</ref>

== Distribuo ==
Rokhirakoj troveblas trans [[subsahara Afriko]], kun la escepto de la [[Kongo-baseno]] kaj [[Madagaskaro]]. Pli granda, pli longhara subspecio estas abunda en la glaciepokaj [[moreno]]j en la alpa zono de [[Monto Kenjo]]. La distribuo daŭriĝas en nordan [[Alĝerio]]n, [[Libio]]n kaj [[Egiptujo]]n, kaj al [[Proksima Oriento]], kun populacioj en [[Israelo]], [[Jordanio]], [[Sirio]], la [[araba duoninsulo]] kaj orienta [[Turkio]].<ref name="Olds">{{Citaĵo el gazeto|aŭtoro=Olds, N., Shoshani, J. 1982, "title=Procavia capensis|gazeto=Mammalian Species|volumo=171|paĝoj=1-7"}}</ref>

== Ekologio kaj konduto ==
Klifmeloj vivas en gregoj de ĝis 80 individuoj. Tiuj gregoj estas subdividitaj en pli malgrandaj [[grupo]]j konsistantaj el kelkaj familioj. Tiuj familioj konsistas el 3 ĝis 15 parencaj plenkreskaj inoj, domina masklo, kaj pluraj idoj. La domina masklo defendas kaj protektas la grupon. La masklo ankaŭ markas sian teritorion por eviti iujn ajn kverelojn.<ref name="Hyrax">Rock hyrax. (n.d.). Konsultita la 17an de aprilo, 2009, el EBSCO Animals database. MAIN
<http://0-search.ebscohost.com.patris.apu.edu/login.aspx?direct=true&amp;db=ani&amp;AN=9500100073&amp;site=ehost-live></ref>

En Afriko, klifmeloj estas predataj fare de [[leopardo]]j, [[Egipta kobro|egiptaj kobroj]], [[pufvipuro]]j, [[Karakalo (besto)|karakaloj]], [[Makullikaono|likaonoj]], kaj [[agloj]].<ref>Turner, M. I. M., and R. M. Watson. 1965. An introductory study on the ecology of hyrax (''Dendrohyrax brucei''and''Procavia johnstoni'') in the Serengeti National Park.''E. African Wildl. J.'', 3:49-60.</ref> La [[Veroksia aglo]]<ref>Turner, M. I. M., kaj R. M. Watson. 1965. An introductory study on the ecology of hyrax (''Dendrohyrax brucei''and''Procavia johnstoni'') in the Serengeti National Park.''E. African Wildl. J.'', 3:49-60.</ref> aparte estas specialista ĉasisto de klifmeloj.<ref name="estes">{{Citaĵo el libro|titolo=The Safari Companion|familia nomo=Estes|persona nomo=Richard D.|jaro=1999|eldoninto=Chelsea Green Publishing Company|ISBN=1-890132-44-6}}</ref><ref name="unwin">{{Citaĵo el libro|titolo=Southern African Wildlife|familia nomo=Mike|persona nomo=Unwin|jaro=2003|eldoninto=Bradt Travel Guides|ISBN=1-84162-060-2}}</ref> En Israelo, la rokhirako estas laŭdire malofte predita de surteraj predantoj, ĉar ilia sistemo de gardostarantoj kaj iliaj fidindaj rifuĝoj disponigas konsiderindan protekton. Klifmelaj restaĵoj estas preskaŭ forestantaj de la [[fekaĵo]]j de [[lupoj]] en la [[Judea Dezerto]].<ref>{{Citaĵo el gazeto|titolo=Dietary composition of the wolf ''Canis lupus'' in the Ein Gedi area according to analysis of their droppings (''en Hebrea'')|aŭtoro=Margolis, E.|jaro=2008|gazeto=Proceedings of the 45th Meeting of the Israel Zoological Society}}</ref>

=== Manĝado kaj furaĝado ===
[[Dosiero:Hyraxchewing.ogv|250ra|eta|maldekstra|Klifmelo faranta maĉmovon]]
Klifmeloj nutriĝas el vasta gamo de malsamaj plantoj, inkluzive de kaj [[herbo]]j<ref name="Hyrax"/> kaj [[dukotiledonaj plantoj]].<ref name="Nature">{{Citaĵo el la reto |url=http://natureniche.tripod.com/hyrax.html |titolo=Arkivita kopio |alirdato=2001-02-15 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20010215154239/http://natureniche.tripod.com/hyrax.html |arkivdato=2001-02-15 }}</ref> Oni raportis, ke ili manĝas ankaŭ [[insekto]]jn kaj [[larvo]]jn.<ref name="Living"/> La rokhirakoj furaĝas por manĝaĵo ĝis proksimume 50 metroj for de sia rifuĝejo, kutime manĝante kiel grupo kaj kun unu aŭ pluraj el ili gardostarantaj. Kaze de danĝero, la gardostarantoj alarmsignas, kaj la bestoj rapide retiriĝas al sia rifuĝejo.<ref name="Druce">Kotler B.P., Brown J.S. & Knight M.H. (1999) Habitat and patch use by hyraxes: there's no place like home? In, pp. 82-88</ref> Ili povas vivi dum multaj tagoj sen akvo pro la humido kiun ili akiras tra sia manĝaĵo.<ref>African Wildlife Foundation:[http://www.awf.org/content/wildlife/detail/hyrax ''Hyrax'']</ref> Malgraŭ ilia ŝajne mallerta korpokonstruo, ili povas surgrimpi arbojn, kaj volonte eniras loĝejajn ĝardenojn por manĝi la foliojn de [[citruso]]j kaj aliaj arboj.

=== Reproduktado ===
Rokhirakoj naskas du aŭ tri idojn post [[gravedo|graveda]] periodo de 6-7 monatoj. La ido estas tre evoluinta ĉe naskiĝo kun plene malfermitaj okuloj kaj kompleta [[Felo|feliĝo]]. Idoj povas konsumi solidan manĝaĵon post du semajnoj kaj estas elmamigitaj en aĝo de dek semajnoj. Post 16 monatoj, rokhirakoj iĝas seksmaturaj, kaj ili atingas plenkreskan grandecon je tri jaroj. Ili tipe vivas proksimume dek jarojn.<ref name="Olds"/> Dum laŭsezonaj ŝanĝoj, la pezo de la masklaj generiloj (testiko, spermvezikoj) ŝanĝiĝas pro seksa agado. Studo montris ke inter majo kaj januaro, la maskloj estis sekse neaktivaj. De februaro pluen, okazas drasta kresko en la pezo de tiuj organoj, kaj la maskloj povas [[Kopulacio|kopulacii]].<ref>Glover, T.D. & Millar, R.P. (1970) Seasonal Changes in the Reproductive Tract of the Male Rock Hyrax. J. Reprod. Fert. 23, 497-499</ref>

=== Socia konduto ===
Rokhirakoj estas tre bruemaj kaj komunikemaj.<ref name="Hyrax"/> Plenkreskuloj faras uzadon de almenaŭ 21 malsamaj voĉaj signaloj. La plej konata signalo estas alta trilo, donita en respondo al perceptita danĝero.<ref name="Living"/> La krioj de rokhirakoj estas referitaj kiel "kantoj". Klifmelaj voĉoj povas disponigi gravajn biologiajn informojn pri ekzemple grandeco, aĝo, socia statuso, korpopezo, kondiĉo, kaj hormona stato de la kantisto, depende de kantolongo, padronoj, komplekseco, kaj tonalteco.<ref>Koren, Lee, kaj Eli Geffen. "Complex call in male rock hyrax (Procavia capensis): a multi-information distributing channel." Behavioral Ecology and Sociobiology. 63.4 (2009 Feb): p. 581-590.</ref> Pli lastatempe, esploristoj trovis riĉan sintaksan strukturon kaj geografiajn variojn en la voĉoj de rokhiraksoj, unikaĵo en la vokaligo de mamulaj, krom primatoj, balenoj, kaj vespertoj.<ref>{{cite journal |author=Arik Kershenbaum, Amiyaal Ilany, Leon Blaustein, Eli Geffen 2012, "title=Syntactic structure and geographical dialects in the songs of male rock hyraxes|journal=Proc. R. Soc. B|volume=|issue=|pages=|publisher=[[Royal Society]]|doi=10.1098/rspb.2012.0322|pmid=|pmc=|url=http://rspb.royalsocietypublishing.org/content/early/2012/04/15/rspb.2012.0322.full|accessdate=20a Aprilo, 2012"}}</ref>

La Rokhirako ankaŭ faras laŭtan gruntsonon dum ĝi movas siajn makzelojn kvazaŭ maĉante, kaj tiu konduto povas esti signo de [[agresemo]]. Kelkaj verkintoj<ref name="zootorah"/> proponis ke observado de tiu konduto fare de antikvaj [[hebreoj]] kaŭzis la miskompreniĝon donitan en [[Levidoj|Tria Libro de Moseo]] 11:4-8, ke la klifmelo [[Remaĉuloj|maĉas remaĉaĵon]]; sed fakte, klifmeloj ne estas remaĉuloj.<ref name="Olds"/>

La Rokhirako foruzas ĉirkaŭ 95% da sia tempo por ripozado.<ref name="Olds"/> Dum tiu tempo, ili ofte povas esti vidataj ripozantaj ĉe la suno, kio supozeble estas elemento de ilia kompleksa temperatura reguligo.

=== Disvastigo ===
Maskloj estis kategoriigitaj en kvar klasojn: teritoriaj, periferiaj, fruaj, kaj malfruaj disvastiĝuloj. La teritoriaj maskloj estas la plej dominaj. Periferiaj maskloj estas pli izolaj kaj foje transprenas grupon kiam la domina masklo mankas. Fruaj periferiaj maskloj estas junaj kiuj forlasas la naskiĝejon en aĝo de proksimume 16 ĝis 24 monatoj. Malfruaj disvastiĝantoj ankaŭ estas junulaj maskloj, sed ili forlasas la naskiĝejon multe pli poste; proksimume en aĝo de 30 aŭ pli da monatoj.<ref>{{Citaĵo el la reto |url=http://www.jaxzoo.org/things/biofacts/RockHyrax.asp |titolo=Arkivita kopio |alirdato=2013-01-30 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20090709183056/http://www.jaxzoo.org/things/biofacts/RockHyrax.asp |arkivdato=2009-07-09 }}</ref>

== Nomoj ==
Ili estas konataj kiel '''dassies''' en Sudafriko, kaj foje '''rokkunikloj''' (rock rabbits). La [[svahila lingvo|svahilaj]] nomoj por ili estas '''pimbi''', '''pelele''' kaj '''ŭibari''', kvankam ĉi-lastaj du nomoj estas nuntempe rezervitaj por la [[arbohirakoj]]. La nederlanda nomo estas '''klipda'oj'''. La specio havas multajn subspeciojn, multaj el kiuj estas ankaŭ konataj kiel Rokhirako aŭ Kabo-klifmelo, kvankam la unua kutime rilatas al afrikaj specoj. En la [[araba]], la rokhirakoj estas nomitaj الوبر ("ŭabr") aŭ طبسون ("tabsun"). En la [[hebrea]], la rokoklifmelo estas nomita שפן סלע (''ŝafan sela''), signifanta rok-"ŝhafan", kie la signifo de ''ŝafan'' estas obskura, sed estas en familiara lingvaĵo utiligita kiel sinonimo por [[kuniklo]] en la moderna [[hebrea lingvo]].<ref name="zootorah">{{Cite web|first1=Nosson|last1=Slifkin|authorlink1=Natan Slifkin|title=Shafan {{ndash}} The Hyrax|work=The camel, the hare & the hyrax: a study of the laws of animals with one kosher sign in light of modern zoology|location=[[Southfield, MI]]; [[Nanuet, NY]]|publisher=Zoo Torah in association with Targum/Feldheim Distributed by Feldheim|chapter=6|url=http://www.zootorah.com/hyrax/hyrax.pdf|format=PDF|date=1a marto, 2004|isbn=1-56871-312-6|pages=99-135|accessdate=25a aprilo 25, 2012|titolo=Arkivita kopio|alirdato=2013-01-30|arkivurl=https://web.archive.org/web/20120616192614/http://www.zootorah.com/hyrax/hyrax.pdf|arkivdato=2012-06-16|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120616192614/http://www.zootorah.com/hyrax/hyrax.pdf|archivedate=2012-06-16}} {{Citaĵo el la reto |url=http://www.zootorah.com/hyrax/hyrax.pdf |titolo=Arkivita kopio |alirdato=2013-01-30 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20120616192614/http://www.zootorah.com/hyrax/hyrax.pdf |arkivdato=2012-06-16 }}
ISBN 978-1-56871-312-0.</ref>
<ref name="gerald durrell baf beagles">{{Citaĵo el libro|titolo=The Bafut Beagles 1954, "publisher=Rupert Hart-Davies"|familia nomo=Durrell|persona nomo=Gerald}}</ref>

== Farmacia uzo ==
Rokhirakoj produktas grandajn kvantojn de ''hiraceumo'' - gluiĝeca amaso el feko kaj [[urino]] kiu estis utiligita kiel sudafrika homokuracilo en la terapio de pluraj medicinaj [[malsano]]j, inkluzive de [[epilepsio]] kaj [[konvulsio]]j. Hiraceumo<ref>Olsen, A., Prinsloo, L. C., Scott, L., Jägera, A, K. (2008) "Hyraceum, the fossilized metabolic product of rock hyraxes (Procavia capensis), shows GABA-benzodiazepine receptor affinity". South African Journal of Science 103.</ref> nun estas "retrovita" fare de eksperimentemaj parfumistoj kiuj tinkturas ĝin en alkoholo por krei naturan bestan [[mosko]]n.<ref>http://www.profumo.it/title/Hyraceum/pid/5076</ref>

== Kulturo ==
Rokhirakoj estas klasifikitaj kiel [[Koŝera|nekoŝeraj]] en la malnovtestamenta/juda [[Torao]].<ref>[[Levidoj]] 11:4-5; [[Readmono]] 14:7</ref> Tamen, ili ankaŭ estas inkluditaj en Proverboj 30:26 kiel unu el kelkaj rimarkindaj bestoj por esti malgrandaj sed treege saĝaj, en tiu kazo ĉar "la rokmeloj estas popoloj ne potencaj, tamen ili faras siajn hejmojn en la klifoj".<ref>Prov 30:26, ESV</ref>

== Bildaro ==
<gallery>
Dosiero:Dassie 2.jpg|Ripozantaj sur [[Tablomonto (Sudafriko)|Tablo-Monto]]
Dosiero:hyrax_colony.jpg|Kolonio de klifmeloj en norda [[Israelo]]
Dosiero:Dassie southafrica.JPG|Rokhirako en la botanika ĝardeno de [[Pretorio]] ([[Sudafriko]])
Dosiero:Collar tagged Rock Hyrax.JPG|Kolumetikedigita rokhirako, [[En-Gedi]]
</gallery>

== Referencoj ==
{{Referencoj}}

== Eksteraj ligiloj ==
{{Projektoj}}
* [http://animaldiversity.ummz.umich.edu/site/accounts/information/Procavia_capensis.html Besta Diverseco: ''Procavia capensis'']

{{Tradukita|lingvo=en|artikolo=Rock hyrax|revizio=529388801|wikitrans=jes}}
{{Lingve poluru|rektatraduko|kultura|terminologio|wikitrans=jes|reviziita=jes}}

[[Kategorio:Klifmeloj]]
[[Kategorio:Mamuloj de Afriko]]
[[Kategorio:Mamuloj de Sudokcidenta Azio]]
[[Kategorio:Bestoj priskribitaj en 1766]]
[[Kategorio:Afrotropisa faŭno]]
[[Kategorio:Palearktisa faŭno]]
[[Kategorio:Sekvencitaj genroj]]
[[Kategorio:Mamuloj de Ugando]]
[[Kategorio:Faŭno de Omano]]