Vidi fonton por Zuriko

{{Informkesto komunumo en Svislando
|nomo=Zuriko
|blazono=[[Dosiero:Ch zh wappen stadt.gif|120ra|centre|Blazono de Zuriko]]
|priskribo de blazono=Blazono de Zuriko
|bildo={{Pluraj bildoj
 | pozicio     = centre
 | direkto     = vertikala
 | larĝeco = 300
 | dosiero1 = Zuerich Fraumuenster St Peter.jpg
 | dosiero2 = Swiss Zurich Downtown.jpg
 | dosiero3 = Zurich city center.jpg
 | dosiero4 = 2013-05-05 Zuriko (Foto Dietrich Michael Weidmann) 088.JPG
 | priskribo4=Zuriko vidita el la Karola Turo de la Granda Monaĥejo
 | piedlinio = Fotomontaĵo
}}
|priskribo de bildo=
|kantono=Zuriko
|distrikto=[[Zuriko (distrikto)|Zuriko]]
|koord={{Koordinatoj |47|22|44|N|8|32|28|E}}
|loĝantoj=410'404
|areo=91,88
|alteco=408
|poŝtkodo=8000
|kodo=0261
|mapo=[[Dosiero:Karte Gemeinde Zürich 2007.png|centre|285ra|<small>Mapo de Zuriko</small>]]
|priksribo de mapo=Mapo de Zuriko
|kesteroj={{Informkesto urbo
|bildo={{Pluraj bildoj
 | pozicio     = centre
 | direkto     = vertikala
 | larĝeco = 300
 | dosiero1 = ZurichMontage.jpg
 | dosiero2 = City of Zürich.jpg
 | dosiero3 = 
 | dosiero4 = 
 | piedlinio = Fotomontaĵo
}}
<!--uzenda nur ĉe bildaro kune kun la sekva!-->
|vikidata-bildo=yes|bildo-larĝeco = 280px|regiono-ISO=CH|situo sur mapo2=Zuriĥo|zomo=11
|subŝablono=jes|dua ŝablono=jes}}
}}
'''Zuriko''' ({{Lang-de|Zürich}} [CÜriĥ], {{Lang-fr|Zurich}} [züRIK], {{Lang-it|Zurigo}} [dzuRIgo], [[romanĉa lingvo|romanĉe]] '''Turitg''' [tuRIĜ]) estas la [[Listo de urboj en Svislando|ĉefurbo]] de la samnoma [[Kantono Zuriko|kantono]] de [[Svisa Konfederacio]] ([[Svislando]]). La urbo estas krome formale ankaŭ la ĉefurbo de la samnoma [[Zuriko (distrikto)|distrikto Zuriko]], kiu fakte konsistas nur el la politika komunumo Zuriko mem. Loĝantaro: 410'404 ([[Komunumoj de Svislando|politika komunumo]], je la 30-a de septembro 2016), kun la ĉirkaŭa metropola regiono proksimume 1'200'000. Areo de la urbo: 91,88&nbsp;km².

== Geografio ==
Zuriko situas ĉe la norda pinto de la [[Lago de Zuriko]], kiu ricevis sian nomon de la urbo. Okcidente de la urbo leviĝas ĝia hejmmonto [[Uetliberg]], kiu estas ŝatata ekskurscelo de ĉiuj zurikanoj. Tri riveroj fluas tra Zuriko, nome [[Limato]], kiu elfluas el la lago de Zuriko, [[Sihl]], kiu ĉe la ĉefstacidomo fluas al Limat kaj en nordo [[Glatt (Rejno)|Glatt]]. De la lago krome [[Schanzengraben]], kanalo de la iama urba fortikaĵo, kondukas al Sihl. Tiel parto de la malnova urbocentro efektive troviĝas sur granda insulo.<ref>[http://www.swissworld.org/de/geografie/staedte/zuerich/ Priskribo de Zuriko en la retejo de la Svisa departemento pri eksteraj rilatoj, multlingva retejo]</ref>

La nomo Zuriko devenas de la [[latina lingvo|latina]] nomo de la urbo ''Turicum'' (= kun turoj, vortevoluo: --> Tsuric --> Zürich), kiu unuan fojon estis dokumente menciita en la jaro 20 antaŭ kristo kiel romia fondaĵo.

=== Urbaj distriktoj kaj kvartaloj ===
La origina komunumo Zuriko antaŭ [[1893]] konsistis nur el la tereno de la hodiaŭa malnova urbo. Per du grandaj urboampleksigoj en la jaroj [[1893]] kaj [[1934]] oni enkomunuigis multajn ĉirkaŭajn vilaĝojn, kiuj dum la 19-a jarcento iom kunkreskis kun la urbo. Hodiaŭ Zuriko konsistas el 12 urbaj distriktoj, kiuj portas la numerojn 1 ĝis 2 kaj en kiuj situas inter 1 ĝis 4 kvartaloj, kiuj korespondas al la iamaj sendependaj komunumoj:
{{Rektangulo-dekstre|
Bildoj=<center><small>Blazono de Zuriko</small><br />
<table><tr><td>[[Dosiero:Wappen Zürich matt.svg|dekstra|50ra]]</td></table>}}

==== Urbodistrikto 1 ====
La urbodistrikto 1 konsistas nur el la [[Malnovurbo (Zuriko)|Malnovurbo Zuriko]] (germane [[Zürich-Altstadt]], kiu respondas al la origina urbo kaj komunumo Zuriko ĝis 1893. La malnova urbo konsistas unuflanke oriente de [[Limato]] el la kvartaloj [[Niederdorf (Zuriko)|Niederdorf]], Oberdorf kaj Rathaus, kaj aliflanke okcidente de Limato el la kvartaloj Bahnhofstrasse (stacidoma strato), Lindenhof (kie troviĝis la palatinato de Karolo la Granda), stacidomo, Löwenplatz kaj City.<ref>{{Citaĵo el la reto |url=http://www.zuerich1.ch/quartier/institutionen.php?k=1&id=2 |titolo=Retejo de la kvartalasocio Zuriko 1 |alirdato=2014-04-19 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20140420092322/http://www.zuerich1.ch/quartier/institutionen.php?k=1&id=2 |arkivdato=2014-04-20 }}</ref>

{{Rektangulo-dekstre|
Bildoj=<center><small>Blazonoj de Enge, Wollishofen kaj Leimbach</small><br />
<table><tr><td>[[Dosiero:Enge-coat of arms.svg|dekstra|50ra]]</td>
<td>[[Dosiero:Wappen Wollishofen.svg|dekstra|50ra]]</td>
<td>[[Dosiero:Leimbach-blazon.svg|dekstra|50ra]]</td></tr></table>}}

==== Urbodistrikto 2 ====
La urbodistrikto 2 situas ĉe la okcidenta bordo de la lago kaj konsistas el la municipoj:
* [[Enge]],
* [[Wollishofen]] kaj
* [[Leimbach]].

{{Rektangulo-dekstre|
Bildoj=<center><small>Blazono de Wiedikon</small><br />
<table><tr><td>[[Dosiero:Wiedikon-blazon.svg|dekstra|50ra]]</td></table>}}

==== Urbodistrikto 3 ====
La urbodistrikto 3 situas en la [[Limat-Valo]] inter [[Sihl]] kaj [[Uetliberg]] kaj konsistas el la municipo [[Wiedikon]].

{{Rektangulo-dekstre|
Bildoj=<center><small>Blazono de Aussersihl</small><br />
<table><tr><td>[[Dosiero:Aussersihl-blazon.svg|dekstra|50ra]]</td></table>}}

==== Urbodistrikto 4 ====
La urbodistrikto 4 situas en la ebenaĵo inter Sihl, Wiedikon kaj la fervojo kaj konsistas el la municipo [[Aussersihl]].
{{Rektangulo-dekstre|
Bildoj=<center><small>Blazono de Aussersihl</small><br />
<table><tr><td>[[Dosiero:Aussersihl-blazon.svg|dekstra|50ra]]</td></table>}}

==== Urbodistrikto 5 ====
La urbodistrikto 5 situas sur la ebenaĵo inter Limato, Sihl kaj la fervojlinio kaj konsistas el la industrikvartalo, kiu estas parto de la iama komunumo [[Aussersihl]].

{{Rektangulo-dekstre|
Bildoj=<center><small>Blazonoj de Oberstrass kaj Unterstrass</small><br />
<table><tr><td>[[Dosiero:CHE Oberstrass ZH COA.svg|dekstra|50ra]]</td>
<td>[[Dosiero:Unterstrass-blazon.svg|dekstra|50ra]]</td></tr></table>}}

==== Urbodistrikto 6 ====
La urbodistrikto 6 situas ĉe la okcidenta deklivo de la monto [[Zürichberg]] kaj konsistas el la municipoj
* [[Oberstrass]] kaj
* [[Unterstrass]].

{{Rektangulo-dekstre|
Bildoj=<center><small>Blazonoj de Fluntern, Hirslanden, Hottingen kaj Witikon</small><br />
<table><tr><td>[[Dosiero:Fluntern-blazon.svg|dekstra|50ra]]</td>
<td>[[Dosiero:Hottingen-blazon.svg|dekstra|50ra]]</td>
<td>[[Dosiero:Hirslanden-blazon.svg|dekstra|50ra]]</td><td>[[Dosiero:Witikon-blazon.svg|dekstra|50ra]]</td></tr></table>}}

==== Urbodistrikto 7 ====
La urbodistrikto 7 situas ĉe la okcidentaj deklivoj de [[Zürichberg]] kaj [[Adlisberg]]. Ĝi konsistas el la municipoj
* [[Fluntern]],
* [[Hirslanden]],
* [[Hottingen]] kaj
* [[Witikon]].

{{Rektangulo-dekstre|
Bildoj=<center><small>Blazono de Riesbach</small><br />
<table><tr><td>[[Dosiero:Riesbach-blazon.svg|dekstra|50ra]]</td></tr></table>}}

==== Urbodistrikto 8 ====
La urbodistrikto 8 situas ĉe la orienta bordo de la lago. Ĝi konsistas el la municipo [[Riesbach]].

{{Rektangulo-dekstre|
Bildoj=<center><small>Blazonoj de Altstetten kaj Albisrieden</small><br />
<table><tr><td>[[Dosiero:Altstetten-blazon.svg|dekstra|50ra]]</td>
<td>[[Dosiero:Wappen-Albisrieden.svg|dekstra|50ra]]</td></tr></table>}}

==== Urbodistrikto 9 ====
La urbodistrikto 9 situas inter Limato kaj [[Uetliberg]] kaj konsistas el la municipoj
* [[Altstetten]] kaj
* [[Albisrieden]].

{{Rektangulo-dekstre|
Bildoj=<center><small>Blazonoj de Wipkingen kaj Höngg</small><br />
<table><tr><td>[[Dosiero:Wipkingen-blazon.svg|dekstra|50ra]]</td>
<td>[[Dosiero:Hoengg-blazon.svg|dekstra|50ra]]</td></tr></table>}}

==== Urbodistrikto 10 ====
La urbodistrikto 10 situas dekstre de [[Limato]] ĉe la suda deklivo de la montoj [[Hönggerberg]] kaj [[Käferberg]]. Ĝi konsistas el la municipoj
* [[Wipkingen]] kaj
* [[Höngg]].

{{Rektangulo-dekstre|
Bildoj=<center><small>Blazonoj de Affoltern, Örlikon kaj Seebach</small><br />
<table><tr><td>[[Dosiero:Affoltern-blazon.svg|dekstra|50ra]]</td>
<td>[[Dosiero:Oerlikon-blazon.svg|dekstra|50ra]]</td>
<td>[[Dosiero:Seebach-blazon.svg|dekstra|50ra]]</td></tr></table>}}

==== Urbodistrikto 11 ====
La urbodistrikto 11 situas en la ebenjaxo norde de la montoj [[Hönggerberg]] kaj [[Käferberg]] inter [[Glat-Valo]] kaj la lago [[Katzensee]]. Ĝi konsistas el la municiopoj
* [[Affoltern]],
* [[Örlikon]] kaj
* [[Seebach]].
{{Rektangulo-dekstre|
Bildoj=<center><small>Blazono de Schwamendingen</small><br />
<table><tr><td>[[Dosiero:Schwamendingen-blazon.svg|dekstra|50ra]]</td></table>}}

==== Urbodistrikto 12 ====
La urbodistrikto 12 situas en [[Glat-Valo]] ĉe la norda piedo de la monto [[Zürichberg]]. Ĝi konsistas el la municipo [[Schwamendingen]].

== Historio ==
Jam antaŭ la romia tempo sur la tereno de la hodiaŭa urbo Zuriko troviĝis [[keltoj|keltaj]] surfostaj setlejoj. La unua dokumenta mencio de Zuriko sub la nomo [[Turicum]] datiĝas el la jaro [[-15|15 antaŭ Kristo]]. En la 4-a jarcento en Zuriko sur ''Lindenhof'' estis konstruita [[Romio|romia]] [[kastelo]] kiel parto de la romiaj defendolinioj kontraŭ la alemanoj. La plej malnovaj trovaĵoj datumas proksimume je la jaro 3000 antaŭ Kristo. Ĉirkaŭ en la jaro 800 post Kristo en Zuriko troviĝis unu el la Palatinatoj de imperiestro [[Karolo la Granda]], kiu laŭ la legendo ĉi-tie en Zuriko kristaniĝis, post kiam li dum ĉaso sekvis belan cervon de [[Aachen]] ĝis Zuriko, kie la cervo kliniĝis antaŭ la tombejo de la kristanaj [[martiro]]j Petro, Felikso kaj Eksuperacio. Laŭ dire ili en la tria jarcento estis senkapigitaj en Zuriko kaj poste levis siajn dehakitajn kapojn kaj marŝis sur la placo, kie hodiaŭ staras la [[Granda Monaĥejo]] (germane: Grossmünster). Karolo la Granda, tiel malkovrinte la tombejojn de la sanktuloj deklaris, ke estas la volo de Dio, ke li konstruu ĉi-tie por ili preĝejon. La legendo daŭrigas, ke Karolo la Granda tiam lasis sin bapti kaj ordonis la konstruon de la Monaĥejo, kiu entenis la unua kristanan preĝejon en Svislando norde de la Alpoj. Antaŭ sia morto Karolo la Granda konstruigis ankaŭ la Virinan Monaĥejon (germane Fraumünster) kaj nomumis sian filinon kiel unua abatino transdonante al ŝi tiel la regadon super la urbo. Zuriko poste dum jarcentoj estis regata far la [[abato]]inoj de la monaĥinejo. En la [[14-a jarcento]] la gildoj prenis la povon, tamen la vera potenco restis ĉe la abatinoj de Fraumünster. En [[1502]] Zuriko sendependiĝis de la [[Sankta Romia Imperio|Germana Imperio]] kaj aliĝis kun [[Lucerno]] kaj [[Berno]] al la [[Svisa Konfederacio]], kiu ĝis tiam konsistis el [[Kantono Urio|Uri]], [[Schwyz]] kaj [[Unterwalden]]. En 1519 la reformaciisto [[Zvinglo|Ulrich Zwingli]] (1484-1531), tiama pastro de la [[Granda Monaĥejo]], deklaris la sendependecon de la Zurika Eklezio de [[katolikismo|Romo]] kaj transprenis la regadon de la urbo. La tiama abatino de Fraumünster kaj regantino de la urbo transdonis al Zwingli simbole la ŝlosilojn de la urbo evitante tiel intercivitanan militon. Efektive ŝi estis la vera heroino de tiu epoko kaj ne la despoto Zwingli, kiu hodiaŭ estas rememorigita kiel unu el la "grandaj filoj de la urbo". Oni ja ŝatas prisilenti liajn militkrimojn kaj la [[masakro]]jn de 300 [[anabaptismo|rebaptistoj]] en Mejleno okazigitajn je lia ordono. En la sekvaj du jarcentoj Zuriko ekkreskis dank al la seta perlaboro kaj komerco kaj akiris pli kaj pli da ekonomia signifo. En la jaro 1789 sub la influo de la [[Franca revolucio de 1789|franca revolucio]] la liberalaj fortoj de la Zurika kamparo faligis la gildan reĝimon de Zuriko kaj donis al Zuriko liberalan konstitucion. Sekvis poste la [[Napoléon Bonaparte|Napoleona]] regado super Svislando, kiu trovis sian finon en la batalo de Zuriko inter la trupoj de la rusa generalo Suvorov kaj la francaj trupoj. La [[kongreso de Vieno]] tiam solene akceptis la Svisan neŭtralecon por ĉiam kaj garantiis al la Svisoj la integrecon de la tiam fondita Svisa Federacio. Post la kompleta malvenko de Napoleono kaj la radikala revolucio de [[1848]] la svisoj sukcesis fondi la hodiaŭan Liberalan Svisan Federacion, ĉar la eŭropaj reĝoj estis sufiĉe okupitaj pri siaj propraj problemoj.<ref>Fonto: [http://www.hls-dhs-dss.ch/textes/d/D171.php ''Max Schultheiss'': ''Zuriko (komunumo)'' en ''Historia Leksikono de Svislando'' (2014-02-13)]</ref>

[[Dosiero:granda monastero.jpg|eta|[[Granda Monaĥejo]] de Zuriko.]]
La [[Traktato de Zuriko]] estis internacia pactraktato, subskribita la 10-an de novembro de 1859 de la Aŭstra imperio, la Franca imperio kaj Sardio en la urbo Zuriko.

Nun sekvis tempo de rapida evoluo de Zuriko. La unua [[fervojo]] inter Zuriko kaj Badeno estis konstruita kaj poste en malmultaj jaroj el tiu unua fervojlinio fariĝis la plej densa fervojreto de la mondo. Grandaj personecoj kiel Alfred Escher, [[Gottfried Keller]] kaj [[Johann Heinrich Pestalozzi]] naskiĝis kaj laboris en tiu-ĉi epoko en Zuriko. Kun la kreskanta industrio la loĝantaro de Zuriko kreskis pli kaj pli kaj hodiaŭ en la grandregiono de Zuriko loĝas proksimume 1,2 milionoj da homoj. Zuriko ankaŭ fariĝis ŝatata [[azilo|azilurbo]] de gravaj politikaj gvidantoj. Komence de la unua mondmilito ĉi-tie vivis la rusa revoluciisto [[Lenino]] kiel antaŭ li jam [[Bakunino]] kaj aliaj gravaj personecoj.

Inter la du militoj en Zuriko naskiĝis la [[dadaismo]] kaj dum la dua mondmilito Zuriko fariĝis kiel ununura libera germanlingva grandurbo la rifuĝejo de la tuta germana intelektularo kaj de la rezisto kontraŭ la [[naziismo|nazioj]].

Zuriko en la mezo de la 20-a jarcento estis konata kiel konservema cvinglia urbo, sed la [[Zurika Junulara Movado]] en 1980 kaŭzis kompletan paradigmoŝanĝon. El la spartana Zuriko fariĝis bunta miskpoto plene de vivĝojo.

== Ekonomio ==
[[Dosiero:Ratshaus Zurich.jpeg|eta|Parlamenta domo]]
Zuriko estas hodiaŭ la kultura, financa kaj ekonomia centro de Svislando kaj laŭdire la plej riĉa urbo de la mondo. En diversaj enketoj Zuriko ricevas jam dum jaroj la unuan rangon en internaciaj listoj de la plej loĝindaj urboj de la mondo.

Unuavice Zuriko estas scienca kaj kultura urbo. Ekzistas pluraj universitatnivelaj altlernejoj, la ĉefaj estas la [[Universitato de Zuriko]] kaj la [[Svisa Federacia Instituto pri Teknologio Zuriko|Svisa Federacia Instituto pri Teknologio (ETH Zuriko)]] ĉe kiuj sume studas pli ol 60000 studentoj, kio estas preskaŭ 20% de la tuta loĝantaro.

Plej grava ekonomia branĉo estas la servoperado. Fama Zuriko estas pro la bankoj, kiuj ne malsignife kontribuas al la ekonomia prospero de la urbo. Sed ankaŭ por la informatikindustrio Zuriko estas grava kaj profitas de la plej densa kaj efika kaj rapidega vitrofibrokabloreto de Eŭropo estante la eŭropa sidejo de Microsoft, Google kaj nun ankaŭ de Yahoo. Zuriko ludas hodiaŭ gvidan rolon en sunteknologio, kiel ĝi antaŭ 150 jaroj foje gvidis en la tekstilindustrio.<ref>[http://www.vd.zh.ch/internet/volkswirtschaftsdirektion/de/themen/wirtschaftsstandort.html Retejo de la ekonomia direkcio de Kantono Zuriko: "Ekonomia loko Zuriko"]</ref>

[[Dosiero:Zuerich Hauptbahnhof-2.jpg|eta|[[Zürich HB (stacidomo)|Ĉefstacidomo Zuriko]]]]

== Trafiko ==
En Zuriko troviĝas unu el la plej trafikriĉaj [[Flughaveno Zuriko|flughavenoj]] de Eŭropo kun preskaŭ 300 000 flugmovoj jare, kaj Zuriko estas gravega fervojnodo. La publika trafiksistemo de Zuriko, kiu estas unuigita en la [[Zurika Trafik-Unio]] estas unu el la plej efika de la tuta mondo, kaj pro tio en neniu alia urbo sur la planedo la proporcio de utiligantoj de la publikaj trafikiloj estas tiom alta kiel en Zuriko. La koron de la Zurika Trafik-Unio formas en la urbo la [[Tramtransporto en Zuriko|tramreto]], kiun funkciigas la [[Zurikaj Trafikentreprenoj]]. La [[Zürich HB (stacidomo)|Ĉefstacidomon de Zuriko]] utiligas ĉi-tage pli ol 340'000 pasaĝeroj. Tramoj kaj busoj veturas en kadenco de malmultaj minutoj, kaj regionaj trajnoj konektas la urbopartojn inter si kaj kun la resto de la kantono. Vendrede ĝis dimanĉe busoj kaj trajnoj funkcias la tutan nokton.<ref>[http://www.cdeli.org/sonarkivo/Arthur-Baur/SRI-1978-31-A-2-221-Arthur-Baur-Konstruo-de-nova-tramlinio-en-Zurich.mp3 Radioprelego de d-ro Arthur Baur ĉe SRI pri konstruo de nova tramlinio en Zuriko, 1978, Sonarkivo de CDELI]{{404|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>

== Arto kaj kulturo ==
[[Dosiero:2014-04-18-Havengruo (Foto Dietrich Michael Weidmann) 057.JPG|eta|dekstra|200ra|La [[Zurika havengruo]]]]
En Zuriko ekzistas riĉa kultura vivo. En la urbo ekzistas pli ol 50 teatroj kaj multnombraj muzeoj. Tradicia festo okazas en printempo kun granda procezio de la gildoj kaj bruligo de la neĝoviro. Ĉiun trian jaron en Zuriko okazas la granda Zurika Lagofesto kun unu ĝis du milionoj da festantoj kaj jam tradicion havas la granda tekno-strato-parado, kiu amasigas ĉiun jaron preskaŭ unu milionon da dancantajn gejunulojn el la tuta mondo. En aprilo 2014 apud Limato estis starigita [[Zurika havengruo|havengruo]], kiu provokis multajn diskutojn kaj kritikojn.<ref>[http://www.nzz.ch/aktuell/zuerich/uebersicht/er-steht-1.18285953 Nova Zurika Gazeto: "Zurika havengruo estas starigita - Ĝi staras" (Urs Bühler, 17-an de aprilo 2014)]</ref>

=== Instancoj ===
* ''[[Pro Helvetia]]''
* [[Svisa Akademio de Teknikaj Sciencoj]]

== Famuloj ==
* [[Zvinglo|Ulriko Zvinglo]], reformatoro agadis de [[1519]] ĝis [[1531]] kiel ĉefpastro de la [[Granda Monaĥejo]] kaj direktis kiel la sorton de Zuriko.
* En la urbo mortis [[hungara]]j [[Antal Doráti]] (dirigento), [[Ignác Alpár]] (arkitekto), [[László Polgár (operokantisto)|László Polgár]], [[Zoltán Kelemen (1926)]] kaj [[Dezső Ernster]] operokantistoj, [[Max Herz]] (arkitekto), [[László Békeffi]] (komikisto), [[Dezső Korda]] (inĝeniero), [[Ernő Vashegyi]] (baletisto), [[Géza Anda]] (pianisto) kaj [[Pál Esterházy]] (mecenato).
* [[Albert Einstein]] estis de 1909-1911 profesoro de la [[Universitato de Zuriko]] kaj de 1912-1914 profesoro de la [[Svisa Federacia Instituto pri Teknologio Zuriko]].
* Hungardevena matematikisto, profesoro [[Marcell Grossmann]] mortis en Zuriko, li estis samklasano de Albert Einstein
* hungara-svisa [[violonisto]] [[Stefi Geyer]] mortis en Zuriko
* hungara [[dancisto]] [[Bea Goll]] mortis en Zuriko
* [[Carl Gustav Jung]] estis profesoro de la Universitata Psikiatria Hospitalo de Zuriĥo.
* [[Thomas Mann]] mortis la 12-an de aŭgusto [[1955]] en Zuriko.
* [[Miĥail Bakunin]] restadis [[1842]] ekzile en Zuriko.
* [[Lenin|Vladimir Iljiĉ ULJANOV (Lenin)]] vivis de [[1916]] ĝis [[1917]] ekzile en Zuriko.
* [[Johann Wilheim von Tscharner]], pentristo
* hungara-svisa dirigento [[Henrik Benkő]] mortis en 1918
* hungara pianisto [[Etelka Freund]]
* hungardevena germana komponisto [[Ákos László]]
* [[Roger Köppel]], eldonisto kaj politikisto
* rumania hungara-juda, brita altlerneja instruisto [[Ladislaus Löb]]
* hungara [[agronomo]] [[József Járfás]]

== Sporto ==
En Zuriko okazas en la stadiono [[Letzigrund]] ĉiujare la fama [[atletiko|atletikrenkontiĝo]] ''Weltklasse Zürich'' (en Esperanto ''Mondklaso Zuriko''). En la stadiono Letzigrund en somero 2008 ankaŭ okazis 3 grupludoj de la [[Eŭropa Futbal-Ĉampionado 2008]]. La glacihokeklubo de Zuriko [[ZSC Lions]] gajnis en la sezono 2008-2009 la Ligon de la Glacihokeĉampionoj kaj fariĝis eŭropa glacihokeĉampiono. En somero 2014 en Zuriko okazas la Eŭropa ĉampionado en [[atletiko]].<ref>{{Citaĵo el la reto |url=http://www.zuerich2014.ch/ |titolo=Retejo pri la Eŭropa atletiko-ĉampinoado 2014 en Zuriko |alirdato=2014-04-19 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20140718153909/http://www.zuerich2014.ch/ |arkivdato=2014-07-18 }}</ref>

== Esperanto-movado ==
Zuriko havas tradician Esperanto-movadon [[Esperanto-Societo Zuriko]] (ESZ), la plej malnova seninterrompe funkcianta loka Esperanto-klubo de la mondo estis fondita en [[1905]] kaj gastas hodiaŭ en la Esperantejo (www.esperanto.ch/esperantejo). De 1986 ĝis 2006 Esperanto-Societo Zuriko eldonis la retrevuon [[KOMENTOJ]]n. La societon prezidas [[Dietrich Michael Weidmann|Dietrich Michael WEIDMANN]] kiu ankaŭ fondis la internacian tradukservon [[Allsprachendienst Esperanto GmbH]].<ref>{{ULS|p=746-752}}</ref>

En [[2005]] Zuriko gastigis la Ĝeneralan Kunvenon de [[Svisa Esperanto-Societo]].

== Lingvoj ==
Oficiala [[lingvo]] de Zuriko estas la [[germana]]. Parolata estas la zurika [[dialekto]] de la [[alemana]], kiu apartenas al la altalemanaj idiomoj. Pli ol triono de la loĝantaro de Zuriko tamen estas eksterlandanoj alilingvaj, la ĉefaj inter tiuj lingvoj estas la hispana, itala kaj la serbokroata, kiuj estas parolataj de po 10% de la loĝantaro. Laŭ la lasta oficiala popolnombrado de la jaro 2000 loĝis en Zuriko homoj kun 181 diversaj denaskaj lingvoj.

== Religioj ==
Religie la urbo estas de post la reformacio oficiale [[protestantismo|protestanta]], sed intertempe nur 40 % de la loĝantoj apartenas al la ŝtata protestanta eklezio. Sama nombro estas [[katolikismo|katolikoj]], proksimume 10 % estas adeptoj de la [[islamo]] kaj aliaj 10 % apartenas al aliaj religioj, kiel [[budhismo]], [[hinduismo]], [[bahaismo]] kaj aliaj aŭ estas [[ateismo|ateistoj]]. Oficiale estas registritaj en Zuriko pli ol 370 religiaj komunumoj, kaj la urbo estas konata pro la paca kunvivado de la diversaj religioj kaj lingvoj.<ref>{{Citaĵo el la reto |url=http://www.zh.ref.ch/a-z/zwingli |titolo=Zvinglo, retejo de la reformita preĝejo de Zuriko |alirdato=2014-04-19 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20140419233846/http://www.zh.ref.ch/a-z/zwingli |arkivdato=2014-04-19 }}</ref><ref>[http://www.statistik.zh.ch/internet/justiz_inneres/statistik/de/daten/themen/bevoelkerung_soziales/bevoelkerung.html Statistikaj informoj pri la loĝantaro de Zuriko]</ref>

== Bildaro ==
<gallery>
Dosiero:2013-05-05 Zuriko (Foto Dietrich Michael Weidmann) 127.JPG|<small>Panorama rigardo de la Karola Turo de la Granda Monaĥejo</small>
Dosiero:2013-05-05 Zuriko (Foto Dietrich Michael Weidmann) 105.JPG|<small>Urba domo de Zuriko</small>
Dosiero:2013-05-05 Zuriko (Foto Dietrich Michael Weidmann) 083.JPG|<small>La horloĝo de Sankta Petro</small>
Dosiero:2013-05-05 Zuriko (Foto Dietrich Michael Weidmann) 086.JPG|<small>''Prime Tower'', la plej alta domego de Svislando</small>
</gallery>

== Vidu ankaŭ ==
* [[Kantono Zuriko]]
* [[Zuriko (distrikto)|Distrikto Zuriko]]
* [[Sinagogo Leonostrato Zuriĥo]]
* [[Bestoĝardeno de Zuriko]]
* [[Tramtransporto en Zuriko]]
* [[Trolebusa transporto en Zuriko]]

== Referencoj ==
{{Referencoj}}

== Eksteraj ligiloj ==
{{Projektoj}}
* [http://www.stadt-zuerich.ch/ Oficiala retejo de la urbo Zuriko] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20040823014505/http://www.stadt-zuerich.ch/ |date=2004-08-23 }} (en germana lingvo)
* [http://www.zurichtourism.ch/ Oficiala retejo de Zuriko Turismo] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20140820124109/http://www.zurichtourism.ch/ |date=2014-08-20 }} (en germana, franca, itala kaj angla lingvoj)
* [http://www.nzz-libro.ch/de/detail.php?actuel=1&pageNum_articlegroup=&totalRows_articlegroup=&up_oberKatNr=0&up_katNr=&up_oberArtikelNr=&up_oberArtikelNr=685&PHPSESSID=h442nh611e8jfc303rd3mjjej7 Vortaro de zurika germana lingvo] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20110522120933/http://www.nzz-libro.ch/de/detail.php?actuel=1&pageNum_articlegroup=&totalRows_articlegroup=&up_oberKatNr=0&up_katNr=&up_oberArtikelNr=&up_oberArtikelNr=685&PHPSESSID=h442nh611e8jfc303rd3mjjej7 |date=2011-05-22 }}, en germana lingvo, ''Zürichdeutsches Wörterbuch'' Heinz Gallmann, 696 paĝoj, mapoj(24), 16.5 x 23.5&nbsp;cm, 2009 Zuriko ISBN 978-3-03823-600-9
* [http://www.librejo.ch/ Retejo de la Esperanto-Librejo Zuriko] (en Esperanto, germana, franca, itala, hispana kaj angla lingvoj)

{{Fervojaj stacioj en Zuriko}}

[[Kategorio:Zuriko| ]]
[[Kategorio:Kantono Zuriko]]
[[Kategorio:Urboj de Svislando]]
[[Kategorio:Kantonĉefkomunumoj de Svislando]]
[[Kategorio:Esperanto-movado en Svislando laŭ lokoj]]
[[Kategorio:Zuriko (Distrikto)]]