Vidi fonton por Ĉokolado

[[Dosiero:Chocolate Banner.jpg|center|775px]]
[[Dosiero:Cocoa Powder and Chocolate on Marble Background.jpg|eta|350ra|Ĉokolado en siaj plej oftaj formoj: polvo kaj strioj.]]
[[Dosiero:Chocolate.jpg|eta|300ra|Diverskoloraj ĉokoladpecoj.]]
[[Dosiero:Hot_chocolate_in_Montsalvat_,_Melbourne.jpg|eta|250ra|Varmigita malvarma ĉokolado.]]

'''Ĉokolado''' estas dolĉa [[manĝaĵo]] kaj [[trinkaĵo]] farita el [[kakao]]. Ĝi estas farita el rostitaj kaj muelitaj kakaosemoj, kaj ĝi estas disponebla kiel likva, solida, aŭ pasta, ĉu per si mem aŭ kiel [[gusto|gustiga agento]] en aliaj manĝaĵoj. Kakao estis konsumita en ia formo ekde almenaŭ la epoko de la civilizo de [[Olmekoj]] (19a–11a jarcentoj a.n.e.),<ref name="powis">{{Cite journal |last1=Powis |first1=Terry G. |last2=Cyphers |first2=Ann |last3=Gaikwad |first3=Nilesh W. |last4=Grivetti |first4=Louis |last5=Cheong |first5=Kong |date=24a de Majo 2011 |title=Cacao use and the San Lorenzo Olmec |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences |language=en |volume=108 |issue=21 |pages=8595–8600 |doi=10.1073/pnas.1100620108 |issn=0027-8424 |pmid=21555564 |pmc=3102397|bibcode=2011PNAS..108.8595P |doi-access=free }}</ref><ref>{{cite news |work=El Universal de Meksikurbo |url=http://www.eluniversal.com.mx/notas/526113.html |title=Consumían olmecas chocolate hace 3000&nbsp;años |date=29a de Julio 2008 |location=Mexico City |access-date=20a de Januaro 2018 |archive-date=16a de Oktobro 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131016035521/http://www.eluniversal.com.mx/notas/526113.html |url-status=dead }} {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20131016035521/http://www.eluniversal.com.mx/notas/526113.html |date=2013-10-16 }}</ref> kaj poste ankaŭ [[Mezameriko|mezamerikaj]] civilizoj konsumis ĉokoladajn trinkaĵojn antaŭ esti enkondukitaj en Eŭropo en la 16-a jarcento.<ref>{{cite web |url=http://archive.fieldmuseum.org/Chocolate/history_mesoamerican7.html |title=Chocolate: A Mesoamerican Luxury 1200–1521 – Obtaining Cacao |publisher=[[Field Museum]] |access-date=23a de Novembro 2011}}</ref>

La semoj de [[kakaujo]] havas intensan [[Amaro (gusto)|amaran guston]] kaj devas esti [[fermentado|fermentitaj]] por disvolvi la guston. Post [[fermentado]], la semoj estas sekigitaj, purigitaj, kaj rostigitaj. La ŝelo estas forigitaj por produkti kakaograjnojn, kiuj estas poste muelitaj ĝis kakaopasto, neadulteritan ĉokoladon en kruda formo. Post la kakaopasto estas likvigita per varmo, ĝi estas nomita "ĉokoladpasto". Tiu pasto povas esti malvarmigita kaj procezita en siaj du komponaĵoj: kakaa solida polvo kaj kakaa butero. Kuirĉokolado, nomita ankaŭ amara ĉokolado, enhavas kakaajn solidojn kaj kakaan buteron en variaj proporcioj sen aldonita [[sukero]]. Polva kuirkakao, kiu enhavas pli da [[Dieta fibro|fibro]] ol kakabutero, povas esti procezita per [[alkalo]] por produkti la nomitan "nederlanda ĉokolado". Multo de la ĉokolado konsumita nuntempe estas en la formo de dolĉa ĉokolado, kombino de kakasolidaĵoj, kakabutero, aŭ aldonitaj vegetalaj oleoj kaj sukeroj. Laktoĉokolado estas dolĉa ĉokolado kiu aldone enhavas [[Laktopulvoro|laktopulvoron]] aŭ [[Kondensita lakto|kondensitan lakton]]. La blanka ĉokolado enhavas kakabuteron, sukeron kaj lakton, sed ne kakasolidaĵojn.

Ĉokolado estas unu el la plej popularan manĝaĵoj kaj gustoj en la mondo, kaj ekzistas multaj manĝotipoj kiuj enhavas ĉokoladon, ĉefe [[deserto]]j, kiel [[torto|ĉokoladtortoj]], [[kuko]]j, [[pudingo|ĉokoladaj pudingoj]], [[ŝaŭmaĵo]]j, "brownie" kaj ĉokoladeraj [[biskvito]]j. Multaj [[bombono]]j estas plenigitaj aŭ kovritaj per dolĉa ĉokolado. Ĉokoladstrioj, ĉu faritaj el solida ĉokolado ĉu el aliaj ingrediencoj trempitaj aŭ kovritaj per ĉokolado, estas manĝataj kiel [[manĝeto]]j. Donacoj el ĉokolado mulditaj je tre diversaj formoj (kiel ovoj, koroj, kaj moneroj) estas tradiciaj en diversaj festoj, kiel [[Kristnasko]], [[Paska ovo|Pasko]], [[Sankt-Valentena tago]], kaj [[Ĥanuko]]. Ĉokolado estas uzata ankaŭ en malvarmaj kaj varmaj trinkaĵoj, kiel ĉokoladlakto kaj [[varma ĉokolado]], kaj eĉ en kelkaj [[alkoholaĵo]]j, kiel ĉe ''crème de cacao''.

Kvankam kakao originiĝis el Ameriko, [[Okcidenta Afriko|okcidentafrikaj landoj]], aparte [[Eburbordo]] kaj [[Ganao]], estas la ĉefaj produktantoj de kakao en la 21-a jarcento, kalkulite en ĉirkaŭ 60% de la tutmonda produktado. Pro ĉirkaŭ du milionoj da [[Infanlaboro|infanoj engaĝiĝintaj en la produktado de kakao]] en Okcidenta Afriko, [[sklaveco|infansklaveco kaj trafikado]] asocia kun la kakaproduktado kaj komerco restas grava afero.<ref name="balch">{{cite web |author1=Oliver Balch |title=Child labour: the true cost of chocolate production |url=https://www.raconteur.net/business-innovation/child-labour-cocoa-production |publisher=Raconteur |access-date=7a de Januaro 2019 |date=20a de Junio 2018 |archive-date=27a de Julio 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200727060501/https://www.raconteur.net/business-innovation/child-labour-cocoa-production |url-status=dead }}</ref><ref name="reuters2017">{{cite news |author1=Kieran Guilbert |title=Falling cocoa prices threaten child labor spike in Ghana, Ivory Coast |url=https://www.reuters.com/article/us-westafrica-cocoa-children/falling-cocoa-prices-threaten-child-labor-spike-in-ghana-ivory-coast-idUSKBN1931ZQ |access-date=7a de Januaro 2019 |work=Reuters |date=12a de Junio 2017}}</ref> Informo de 2018 asertis, ke internaciaj klopodoj por plibonigi la vivkondiĉoj de infanoj estis bremsitaj rezulte en malsukcedo pro la konstanta malriĉeco, foresto de lernejoj, pliiĝanta tutmonda kakapeto, pli [[intensa agrikulturo]] de kakao, kaj plua ekspluatado de infanlaboro.<ref name=balch/>

== Etimologio ==
Laŭ la [[Etimologia vortaro de Esperanto]] la esperanta vorto estiĝis el diverslingvaj formoj, nome [[angla]] kaj [[hispana]] ''chocolate'', {{Lang-fr|chocolat}}, {{Lang-de|Schokolade}}, {{Lang-it|cioccolata}} , {{Lang-pl|czekolada}} kaj {{Lang-ru|шоколад}} <ref>Laŭ "Basiswörterbuch Russisch", ISBN 978-3-12-517332-3. La etimologia vortaro ial mencias la rusan formon en la esperanta ortografio ''ŝokolada'', do kun fina a.</ref> (ŝokolad). La hispana vorto baziĝas sur konfuzo de la [[Azteka lingvo|aztekaj]] vortoj ''ŝokoatl'' "trinkaĵo el [[Fermentado|fermentita]] [[maizo]]" kaj ''kakaŭatl'' "trinkaĵo el [[kakao]] kaj maizo". Laŭ tio la meza aperis pro [[analogio]] kun aliaj nomoj por [[trinkaĵoj]], kiel ekz. ''posolatl'' "trinkaĵo el kuirita maizo".<ref>Etimologia vortaro de Esperanto, volumo 1: A - D, ISBN 91-85288-17-9, paĝo 83</ref>

En plej multaj [[dialekto]]j de la [[navatla lingvo]], ĉokolada trinkaĵo nomiĝas ”ĉikola:tl”, kaj simile en aliaj lingvoj de [[centra Ameriko]].

Laŭ alia [[hipotezo]] la vorto estas formita de ''ĉikol'' ’[[kirlilo]]’ (uzata en preparo de la trinkaĵo) + ''a'' ’akv’ + ''tl'' ’o’.
Ŝajne estis tiu vorto, kiu unue trovis sian vojon en [[Eŭropaj lingvoj|eŭropajn lingvojn]]. Daŭre oni diras ”ĉikolate” en [[Hispana lingvo|hispanaj]] dialektoj ([[Andaluzio|andaluzia]], [[Asturio|asturia]], [[Aragono|aragona]]) kaj ”ĉikolata” en [[Itala lingvo|italaj]] ([[Nica lingvo|nica]], [[Ligura lingvo (latinida)|liguria]], [[piemonta]], [[Lombarda lingvo|lombardia]], [[Sicilia lingvo|sicilia]], [[Kalabria (lingvo)|kalabria]]) kaj en la [[Romanĉa lingvo|romanĉa]], [[Sarda lingvo|sarda]] kaj [[Malta lingvo|malta]] lingvoj, kaj ankaŭ en la [[Turka lingvo|turka]]. Iom poste disvastiĝis la formo ”ĉokolate” pere de la [[Hispana lingvo|hispana]]. La origino de la unua ”o” ne estas vere konata.<ref>Karen Dakin kaj Søren Wichmann (2000) “CACAO AND CHOCOLATE A Uto-Aztecan perspective“ ''Ancient Mesoamerica, 11'', 55–75.</ref>

== Historio de la ĉokolado ==
La [[olmekoj]] komencis la [[kultivado]]n de la [[kakaujo]] mil jarojn antaŭ nia erao. Ĝia kultivado disvastiĝis tra la tuta [[majaa imperio]].
La [[majaoj]] utiligis la [[Kakaofabo|kakafabojn]] kiel [[monunuo]]jn. Tiel [[sklavo]] valoris 100 fabojn, [[kuniklo]] 10, [[Meleagro|meleagrinovo]] 3, [[tomato]] unu aŭ du [[fabo]]jn.

Laŭ la [[legendo]], estis la azteka Dio-reĝo [[Kvetzalkoatlo]], [[ĝardenisto]] de la [[paradizo]], kiu donacis la kakafabon al la homoj. Kun la malkresko de la [[Majaoj|majaa imperio]], en proksimume la jaro 900, la [[toltekoj]] kaj [[aztekoj]], setlintaj en la [[majaa imperio]], plu kultivis ĝin. [[Moktezumo]], azteka imperiestro de 1440 ĝis 1469 estis fama ĉar li kutimis trinki 50 boteletojn da ĉokolado ĉiutage. Konvinkita al ĝia vivfortikigeco, li ĉiam trinkis [[taso]]n da ĉokoladtrinkaĵo antaŭ ol eniri sian [[haremo]]n. Tamen la trinkaĵo de la aztekaj dioj estis [[amara]], ĝi estis farita per pistitaj faboj, [[spico]]j kaj bolanta [[akvo]]. Rapide la hispanoj dolĉigis ĝin per [[Sukerkano|kansukero]], [[Agavo|agavsuko]], [[mosko]] kaj [[vanilo]].

En la [[16-a jarcento]] [[Cortés]] rapide komprenis la ekonomian valoron de la kakafabo kaj revenportis la "brunan oron" al [[Karolo la Kvina]] (1500-1558, [[reĝo de Hispanio]] (1516-1556), [[princo de Nederlando]], [[reĝo de Sicilio]], [[Germana Imperiestro|germana imperiestro]]) en 1528. Ekde la 16-a jarcento, la kultivado de la kakaujo progresive disvastiĝis en centra Ameriko, en la [[okcidentaj Hindioj]] ([[Jamaiko]], [[Grenado]], [[Trinidado]]), en [[suda Ameriko]] ([[Venezuelo]], [[Kolombo]], [[Ekvadoro]], [[Brazilo]]), en [[Afriko]] ([[Ganao]], [[Niĝerio]], [[Eburbordo]], [[Kamerunio]], ktp.), en [[Azio]] ([[Cejlono]], [[Ĝavo]]) kaj en [[Antiloj]].
La unuaj ĉokoladfabrikoj aperis en proksimume [[1580]]. Danke al la reĝaj geedziĝoj kaj la komercaj interŝanĝoj, la ĉokolado disvastiĝis tra [[Eŭropo]]. [[Anna de Aŭstrio]], [[Infanto|infantino]] de Hispanio, edziniĝante al la [[Reĝo de Francio|franca reĝo]] [[Ludoviko la 13-a (Francio)]], enkondukis la [[pasio]]n por la ĉokolado en [[Francio]]n en [[1615]].

La diferencoj inter la [[grundo]]j, la [[klimato]]j, la specioj de kakaujoj, la kultivmanieroj, la fabprilaboroj donas apartecon al ĉiuj kakaoj. La fakuloj konsentas, ke la plej bongustaj kakaoj venas de Trinidado, insuleto de [[Karaibo]]j je 15&nbsp;km de Venezuelo. Tie estas la "[[Medoko]] de la kakao".

== Prilaboro de la ĉokolado ==
Ekzistas tri specioj de kakaujo :

* La [[kriolo]], kultivata en [[centra Ameriko]] (malpli ol 5% el la tutmonda produktado) kun tre delikata kakao kun dolĉa [[gusto]], ĉefe uzata en luksaj ĉokoladaĵoj
* La [[forastero]], kultivata en [[okcidenta Afriko]], en [[Brazilo]] kaj [[Ekvadoro]] (ĉirkaŭ 80% el la tutmonda produktado) kun mallonga sed forta amareco, rezista kaj produktiva, ĝia [[kromnomo]] estas "robusta".
* La [[trinitario]], plantita de la hispanoj en la 17-a jarcento en [[Trinidado]], disvastiĝis iomete ĉie en la mondo (15% el la tutmonda produktado). Tiu [[Hibrido|hibridaĵo]] heredis la fajnecon de la kriolo kaj la fortikecon de la forastero.

== Kakaujo ==
La kakaujo aŭ '''kafoarbo''' (ne konfuzu kun alia signifo de kafujo, kiu estas [[skatolo]] en kiu stokitas [[Pulvoro|kakaopulvoro]]) estas [[Daŭrfolio|daŭrfolia]] [[arbo]], el la familio de la [[sterkuliacoj]], kiu kreskas en la [[Tropika klimato|tropikaj regionoj]]. En la naturo, ĝi estas alta je 12 ĝis 15 [[metro]]j, kiam ĝi estas kultivata, ĝi estas alta je 4 ĝis 10 metroj.
Malfortika, ĝi prefere kreskas en [[ombro]], ŝirmita de la [[vento]]j, kaj en malseka, varma kaj regula klimato. Ĝi komence produktas, kiam ĝi estas 4- aŭ 5-jara, kaj plej produktas, kiam ĝi estas inter 10- kaj 25-jara.
La tre malgrandaj [[folio]]j blankaj aŭ iom rozkoloraj aperas en [[grapolo]]j kunpremitaj senpere sur la [[trunko]] aŭ sur la ĉefaj [[branĉo]]j. Nur unu [[floro]] el cent naskos [[frukto]]n aŭ fabujon.
Estas du [[rikolto]]j ĉiujare.
La fabujoj similas al [[Rugbeo|rugbepilko]], kun [[Longo|longeco]] de 20&nbsp;cm. Ili entenas 20 ĝis 50 fabojn envolvitajn en blankeca [[mucilago]]. La vorto "fabo de kakao" estas uzata por la fermentinta kaj sekigita [[grajno]], preta por [[komerco]].

== Historio de la prilaborado de ĉokolado ==
La diversaj ŝtupoj de la prilaboro de la kakafaboj estas :

* la fabujplukado
* la elfabujigo
* la fermentado de la faboj
* la diselekto de la faboj
* la [[sekigo]] de la faboj
* la [[rostado]] de la faboj

La rikoltistoj bone scias, kiam la frukto esta [[Maturaĝo|matura]] por la plukado. Kelkfoje, per skuo de la fabujo, ili certiĝas pri ĝia matureco. La plukado daŭras dum pluraj monatoj kaj necesigas multan laboron. La elfabujigo okazas sur la plukadloko. Kiam la fabujo estas plukita, ĝi estas [[Diagonalo|diagonale]] fendigata per [[tranĉilo]] aŭ [[maĉeto]]. Post elfabujigo, la faboj estas metataj por fermentado dum pluraj tagoj. Post fermentado, la valoraj faboj estas dismetataj por sekigo, kiu daŭras dum ok ĝis dek kvin tagoj kaj ili akiras la guston karakterizan de la ĉokolado.

La natura sekigo estas per la [[sunradiado]], la artefarita en 100-[[Grado de Celsio|gradaj]] varmejoj. Dudek freŝaj fabujoj liveras unu [[kilogramo]]n da sekigitaj faboj. Post kvalitokontrolo kaj purigo, la faboj estas rostataj kiel kafgrajnoj. Tio estas decidiga kaj delikata ŝtupo, en kiu la [[aromo]] de la faboj kaj la bela ĉokolada koloro disvolviĝas. Poste la faboj estas pecigataj, la nedezirindaj [[ĝermo]]j estas forigataj, kaj fine pistataj por produkti [[Pasto|kakapaston]], kiu entenas la tutan originan [[graso]]n. Tiam du vojoj estas ireblaj aŭ tiu de la kakapulvoro aŭ tiu de la ĉokolado.

Ĝis la [[18-a jarcento]], la ĉokolado estis fabrikata de la [[monaĥo]]j kaj religiulinoj, laŭ la aztekaj metodoj. Ili uzis ĝin kiel refortikigilon por elteni la [[Rito|ritajn]] [[fasto]]jn, konsiderante ke la ĉokolado kun akvo ne rompis la faston. Tamen la [[jezuitoj]] malpermesis ĝin en 1650, opiniante ke tiu trinkaĵo estis tro revigliga por ne esti [[Diablo|diabla]].

En la 18-a jarcento [[Vatikano]] estis konkerita de la ĉokolado. La oficiroj, kiuj partoprenis en la [[Kanonizo|kanonizaj]] ceremonioj, ricevis pakon de ĉokoladaj [[bombono]]j. Ekde la 19-a jarcento la ĉokolado estas en ĉiuj [[Kristana festo|kristanaj festoj]] kiel [[Pasko]] kaj [[Kristnasko]].

La [[Ĉokoladindustrio|industrio de la ĉokolado]] disvolviĝis en Eŭropo fine de la 18-a jarcento. La unua mekanika fabriko estis kreata en 1780. En 1828 Van Houten patentigis inventaĵon pri pulvorĉokolado. En 1847 la kompanio Fry de [[Bristol]] muldis la unuan ĉokoladtabuleton. En 1853 Menier mendis al [[Gustave Eiffel]] la konstruadon de sia ĉokoladfabriko en [[Noisiel]] kaj fariĝis en 1869 la unua monda produktanto. [[Victor-Auguste Poulain|Victor Auguste Poulain]], siavice, konstruigis fabrikon en 1862, sekvata de [[Henri Nestlé]] en 1867. En la sama jaro, [[John Cadbury]] fondis fabrikon-ĝardenon.

En 1872 la sviso Peter produktis la unuan laktan ĉokoladon kaj la italo [[Caffarel]] kreis la recepton de "[[gianduja]]". En 1879 [[Rodolph Lindt]] inventis la konĉan procedon por [[Homogeneco (materialo)|homogenigi]] la paston. La [[konĉo]]j utilas por delikate movi la ĉokoladon (kelkfoje dum pluraj tagoj) por elstarigi ĝian aromon kaj [[Oleo|oleecigi]] ĝin.

[[Dosiero:Cadbury cocoa ad 1900.jpg|eta|Reklamaĵo de Cadbury de 1900.]]

En 1923 [[Franck Mars]] inventis en [[Ĉikago]] la unuan ĉokoladstangon. La franca ĉokolada industrio konsistas el tradiciaj firmaoj kiel Poulain (grupo [[Cadbury]]-[[Schweppes]]) kaj el multaj malgrandaj firmaoj novigaj kaj kvalitaj kiel [[Bernachon]], [[Bonnat]], Richart, [[Cluizel]], la [[Maison du chocolat]] aŭ [[Valrhona]]. En Italio, aldone al la gianduja, la itala produktado estis inventema kun grandaj nomoj: [[Perugina]], [[Peyrano]], [[Majani]] aŭ [[Ferrero]] (Kinder Surprise). La usonaj kompanioj kiel [[Hershey's Chocolate|Hershey's]], [[Kraft Foods|Kraft]]-Jacob-Suchard aŭ Mars regas la [[Internacia merkato|internacian merkaton]] kun granda diverseco de produktoj.

[[Belgio]] kun [[Jean Neuhaus]] inventis la [[pralino]]n en 1912 kaj la kartonskatoleton en 1915. Jen famaj belgaj kompanioj: [[Godiva]], [[Colas]], [[Leonidas]] aŭ [[Wittamer]]. [[Aŭstrio]] estas fama pro sia ĉokolada [[kukarto]], kaj parte pro la fama ''[[Sacher-torto|Sachertorte]]'', [[kuko]] inventita de [[Franz Sacher]] en 1832. [[Nederlando]] estas fama pro sia pulvorkakao, kaj aparte pro tiu de Van Houten.

La pasio de la hispanoj por la ĉokolado estas malpli intensa ol tiu de la kakakonkerintoj. Tamen la tradicio de kvalito ankoraŭ vivas kun la firmaoj [[Blanxart]], [[Ramon Roca]] aŭ [[Valor]]. Se la plej fama brita ĉokoladpersono estas John Cadbury, iuj firmaoj profitas pri la [[reĝa agnosko]] kiel [[Ackerman (apartigilo)|Ackerman]] aŭ [[Bendicks]] of [[Mayfair]], fama pro siaj mentaj ĉokoladoj.

[[Svisio]] estas la alia lando de la ĉokolado, kaj precipe la unua konsumanto en la mondo. Tie naskiĝis Lindt, [[Sprüngli]], Suchard kun ĝiaj famaĵoj: la [[lakta ĉokolado]] [[Milka]] kaj [[Toblerone]].

Nuntempe, la ĉokolado estas manĝata preskaŭ ĉiutage. La [[reklamado]] sukcesas allogi la frandemon de la [[infano]]j kaj fideligi ilin per kolekteblaĵoj enŝovitaj en la [[pako]]j. Por allogi la homojn kaj ne nur la infanojn, la fabrikantoj zorgas pri la aspekto de la ĉokoladpecoj sed ankaŭ pri la pakaĵoj, kiu kunigas la ideojn de [[plezuro]] kaj [[lukso]]. La ĉokolado fandiĝas en la [[buŝo]]. La ĉokolado kaj la [[vino]] havas propran [[vortotrezoro]]n kun forta [[Volupto|volupta]] karaktero. La spertuloj parolas pri "belega [[Mahagona ligno|mahagona]] [[robo]]". La pasiuloj pri la ĉokolado ariĝas en gustumaj [[klubo]]j kaj kolektas ĉiujn objektojn rilatajn al ĉokolado.

[[Dosiero:Samples of Nestle Toll House Cafe.JPG|eta|Varoj de Nestlé Toll House Cafe en 2012.]]
La ĉokolado restas ligita en nia [[imago]] al la [[amo]] kaj al la [[sentimento]]j. Eble pro tio, ĝia vendo kulminas por Kristnasko, la [[Tago de patrinoj|festo de la patrinoj]] kaj la [[Tago de Sankta Valentino|festo de sankta Valenteno]].

Malmultaj nuntempaj ĉokoladistoj mem fabrikas sian ĉokoladon per kakafaboj. Ili plej ofte aĉetas bazan ĉokoladon el industriaj ĉokoladfabrikoj kaj poste muldas ĝin por krei ĉokoladajn objektojn kaj ofte verkojn. La plej malfacila afero estas la elekto de la diversgustaj ĉokoladoj kaj la miksado. Kutime la ĉokoladistoj elektas du aŭ tri ĉokoladojn, kiujn ili miksas, sed poste venas la artisto, tiu, kiu elektas la sekretan [[kondimento]]n aŭ kondimentojn, kiu faras el ĉiu ĉokoladaĵo io aparta eĉ unika.

Por fabriki kakapulvoron, necesas elpastigi grandan parton de ĝia [[butero]]. La kakabutero kun aldono de [[sukero]], de [[lakto]] kaj de aromoj estas uzata por la fabrikado de la [[blanka ĉokolado]], kiu ne meritas sian nomon.

== La ecoj de la ĉokolado ==
La aztekoj kultis la ĉokoladon pro ĝiaj [[afrodiziigaĵo|afrodiziaj]] kvalitoj. Oni rekomendas ĝin kiel [[stimulilo]]n kaj la kakabutero utilas por pansi la vundojn.

En la 17-a jarcento, pluraj [[botanikisto]]j kaj [[kuracistoj]] malkovris, ke ĝi entenas ĉiuspecajn bondonajn substancojn.

Ĝis la komenco de la [[20-a jarcento]], la ĉokolado estis konsiderata kiel rivigliga kaj [[Digestado|digestiga]].

[[Giacomo Casanova|Kasanova]] (1725-1798) lokis la ĉokoladon, je la unuan rangon de la listo de siaj preferataj stimuliloj. Tamen, la [[pruvo]]j pri tio ankoraŭ mankas.

En la [[Dua Mondmilito]], la ĉokoladstangoj [[Usona militista ĉokolado|apartenis al la superviv-nutropako de la usonaj soldatoj]].

La ĉokolado estas konsiderata [[Tonuso|tonusiga]] kaj [[Kontraŭstreso|kontraŭstresa]]. Ĝi entenas [[teobromino]]n kaj [[kafeino]]n, kio klarigas ĝiajn vigligajn kaj tonusigajn kvalitojn. La enteno de [[serotonino]] kaj de [[feniletilamino]] povus klarigi ĝian kontraŭstresan efikon.<ref>{{Citaĵo el la reto |url=http://bertin.ifrance.com/artikol/Chocolat.htm |titolo=Arkivita kopio |alirdato=2005-06-03 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20060621205920/http://bertin.ifrance.com/artikol/chocolat.htm |arkivdato=2006-06-21 }}</ref>

== Nutrado ==
Cent gramoj de laktoĉokolado havigas 540 [[kalorio]]jn. Tio enhavas 59% da [[karbohidrato]]j (52% kiel [[sukero]] kaj 3% kiel [[dieta fibro]]), 30% de graso kaj 8% de [[proteino]]. Proksimume 65% de la graso en laktoĉokolado estas [[Saturita graso|saturita]], ĉefe [[palmitata acido]] kaj [[stearata acido]], kvankam la hegemonia nesaturita graso estas [[oleata acido]].

Cent gramoj de laktoĉokolado estas ''bonega nutrofonto'' (ĉirkaŭ 19% de la ĉiutaga bezono) de [[riboflavino]], [[vitamino B12]] kaj de dietaj [[mineralo]]j, nome [[mangano]], [[fosforo]] kaj [[zinko]]. Ĉokolado estas ''bona fonto'' (10–19% de la ĉiutaga bezono) de [[kalcio]], [[magnezio]] kaj [[fero]].

== Sanefikoj ==
=== Fitokemiaĵoj ===
{{Ĉefartikolo|Polifenolo}}
Ĉokolado enhavas [[polifenolo]]jn, speciale [[Flavan-3-olo]]jn (katekinoj) kaj pli malgrandajn kvantojn de aliaj [[flavonoido]]j.<ref name="pmid30620683">{{cite journal | vauthors=Zięba K, Makarewicz-Wujec M, Kozłowska-Wojciechowska | title=Cardioprotective mechanisms of cocoa | journal=Journal of the American College of Nutrition | volume=38 | issue=6 | pages=564–575 | year=2019 | doi = 10.1080/07315724.2018.1557087 | pmid=30620683| s2cid=58582304  | issn = 0731-5724 }}</ref><ref>{{Cite journal|display-authors=3|last1=Miller|first1=K. B.|last2=Hurst|first2=W. J.|last3=Payne|first3=M. J.|last4=Stuart|first4=D. A.|last5=Apgar|first5=J.|last6=Sweigart|first6=D. S.|last7=Ou|first7=B.|year=2008|title=Impact of Alkalization on the Antioxidant and Flavanol Content of Commercial Cocoa Powders|journal=Journal of Agricultural and Food Chemistry|volume=56|issue=18|pages=8527–33; 8527|doi=10.1021/jf801670p|pmid=18710243}}</ref> Ĝi enhavas ankaŭ [[alkaloido]]jn, kiel [[teobromino]], [[fenetilamino]], kaj [[kafeino]].<ref>{{Cite web|url=http://www.health.nsw.gov.au/mhdao/Factsheets/Pages/caffeine.aspx|title=Caffeine|website=New South Wales Government|archive-url=https://web.archive.org/web/20150924011118/http://www.health.nsw.gov.au/mhdao/Factsheets/Pages/caffeine.aspx|archive-date=24a de Septembro 2015|url-status=live|access-date=8a de Septembro 2015}}</ref> kio estas studata pro siaj eblaj efikoj en la homa korpo.<ref>{{Cite journal|display-authors=3 |last1=Miller |first1=Kenneth B. |last2=Hurst |first2=W. Jeffrey |last3=Flannigan |first3=Nancy |last4=Ou |first4=Boxin |last5=Lee |first5=C. Y. |last6=Smith |first6=Nancy |last7=Stuart |first7=David A. |title=Survey of Commercially Available Chocolate- and Cocoa-Containing Products in the United States. 2. Comparison of Flavan-3-ol Content with Nonfat Cocoa Solids, Total Polyphenols, and Percent Cacao |journal=Journal of Agricultural and Food Chemistry |volume=57 |issue=19 |pages=9169–80 |year=2009 |pmid=19754118 |doi=10.1021/jf901821x }}</ref>

=== Plumbo ===
Kvankam esplorado sugestas, ke eĉ malaltaj niveloj de [[plumbo]] en la homa korpo povas esti damaĝaj por infanoj,<ref>{{cite book |author1=Merrill, J.C. |author2=Morton, J.J.P. |author3=Soileau, S.D. |title= Principles and Methods of Toxicology |edition=5th |chapter=Metals |editor= Hayes, A.W. |year= 2007 |publisher= CRC Press |isbn= 978-0-8493-3778-9 |ref = CITEREFMerrill07}}</ref><ref>{{cite book |title=Casarett and Doull's Toxicology: The Basic Science of Poisons |edition=7th |chapter= Toxic effects of metals |editor1=Casarett, LJ |editor2=Klaassen, CD |editor3=Doull, J |year= 2007 |publisher= McGraw-Hill Professional |isbn= 978-0-07-147051-3|ref= CITEREFCasarett07}}</ref> estas malverŝajne ke ĉokoladkonsumado en malgrandaj kvantoj povas okazigi [[plumbovenenado]]n. Kelkaj studoj montris, ke plumbo povas ligiĝis al kakaŝeloj, kaj poluado povas okazi dum la fabrika procezo.<ref name=Rankin>{{cite journal |last1=Rankin|first1=CW|last2=Nriagu |first2=JO |last3=Aggarwal |first3=JK |last4=Arowolo |first4=TA |last5=Adebayo |first5=K |last6=Flegal |first6=AR |title=Lead contamination in cocoa and cocoa products: isotopic evidence of global contamination |journal=Environmental Health Perspectives |volume=113 |issue=10 |pages=1344–1348 |date=Oktobro 2005 |pmid=16203244 |pmc=1281277 |doi=10.1289/ehp.8009}}</ref> Unu studo montris, ke meza plumbonivelo en laktoĉokoladaj bombonstrioj estas de 0.027&nbsp;µg de plumbo por gramo de bombono;<ref name=Rankin/> alia studo trovis, ke kelkaj ĉokoladoj aĉetitaj en usonaj [[superbazaro]]j enhavis ĝis 0.965&nbsp;µg por gramo, proksime al la internacia (volonta) normiga limo por plumbo en la kakapolvo aŭ kakasemoj, kiu estas 1&nbsp;µg da plumbo por gramo.<ref>{{cite journal |last1=Heneman |first1=Karrie |last2=Zidenberg-Cherr |first2=Sheri |title=Is lead toxicity still a risk to U.S. children? |journal=California Agriculture |volume=60 |issue=4 |year=2006 |pages=180–4 |doi=10.3733/ca.v060n04p180 |doi-access=free }}</ref> En 2006, la usona FDA malaltiĝis je unu kvinono la kvanto de plumo permesebla en bombonoj, sed la plenumo de tiu postulo estas nur volonta.<ref>{{cite web |first= Lorraine |last= Heller |title=FDA issues new guidance on lead in candy |publisher=FoodNavigator.com |date=29a de Novembro 2006 |url=http://www.foodnavigator-usa.com/news/ng.asp?id=72399-lead-candy |access-date=15a de Februaro 2007}}</ref> Studoj konkludis, ke "infanoj, kiuj estas grandaj konsumantoj de ĉokoladaĵoj, povas esti sub risko superi la ĉiutagan limon de plumbo; ĉar unu 10 g kubo de nigra ĉokolado povas enhavi tiom multo kiom ĝis 20% de la ĉiutaga limo de plumboenglutado. "Krome ĉokolado povas ne esti la nura fonto de plumbo en ilia nutrado"<ref>{{Cite journal|display-authors=3 |last1=Yanus |first1=Rinat Levi |last2=Sela |first2=Hagit |last3=Borojovich |first3=Eitan J.C. |last4=Zakon |first4=Yevgeni |last5=Saphier |first5=Magal |last6=Nikolski |first6=Andrey |last7=Gutflais |first7=Efi |last8=Lorber |first8=Avraham |last9=Karpas |first9=Zeev |title=Trace elements in cocoa solids and chocolate: An ICPMS study |journal=Talanta |volume=119 |pages=1–4 |year=2014 |pmid=24401377 |doi=10.1016/j.talanta.2013.10.048 }}</ref> kaj "ĉokolado povus esti grava fonto de [[kadmio]] kaj plimbenglutado, aparte ĉe infanoj."<ref>{{cite journal |last1=Villa |first1=Javier E. L. |last2=Peixoto |first2=Rafaella R. A. |last3=Cadore |first3=Solange |title=Cadmium and Lead in Chocolates Commercialized in Brazil |journal=Journal of Agricultural and Food Chemistry |volume=62 |issue=34 |pages=8759–63 |year=2014 |pmid=25123980 |doi=10.1021/jf5026604 }}</ref> Laŭ studo de 2005, la averaĝa koncentro de [[plumbo]] el kokofaboj estas de ≤ 0.5&nbsp;ng/g, kio estas unu el la plej malaltaj registritaj valoroj por natura manĝaĵo.<ref name=Rankin/> Tamen, dum la kultivado kaj la produktado, ĉokolado povas absorbi plumbon el la medio (kiel el atmosferaj antaŭaj elsendoj de la nun neuzata plumbobenzino).<ref name=Rankin/><ref>{{Cite web |title=The World Has Finally Stopped Using Leaded Gasoline |url=https://www.npr.org/2021/08/30/1031429212/the-world-has-finally-stopped-using-leaded-gasoline-algeria-used-the-last-stockp |access-date= |website= NPR}}</ref>

=== Kadmio ===
La [[Eŭropa Instanco pri Nutraĵa Sekureco]] rekomendis tolereblan semajnan engluton de kadmio de 2.5 [[mikrogramo]]j por kg de korpopezo de eŭropaj, indikante, ke konsumado de ĉokoladaj produktoj okazigas eksponon de ĉirkaŭ 4% inter ĉiuj aliaj manĝejoj.<ref name="foodsafetynews/2021/lowers-cadmium">{{cite news |last1=Whitworth |first1=Joe |title=EU lowers lead and cadmium limits for food products |url=https://www.foodsafetynews.com/2021/08/eu-lowers-lead-and-cadmium-limits-for-food-products/ |access-date=15a de Marto 2023 |work=Food Safety News |date=13a de Aŭgusto 2021}}</ref><ref name="europa/reg/2021/1323/oj">{{cite web |title=32021R1323 |url=https://eur-lex.europa.eu/eli/reg/2021/1323/oj |website=EUR-Lex |date=10 August 2021 |access-date=15a de Marto 2023 |language=en |quote=new maximum levels for baby foods and chocolate/cocoa products were established under Commission Regulation (EU) No 488/2014}}</ref><ref name="europa.eu/reg/2014/488">{{cite web |title=32014R0488 |url=https://eur-lex.europa.eu/eli/reg/2014/488/oj |website=EUR-Lex |date=12 May 2014 |access-date=15a de Marto 2023 |language=en |quote=maximum levels of cadmium in foodstuffs Text with EEA relevance}}</ref> La Kalifornia Propono 65 de 1986 postulas avertan indikilon de ĉokoladaĵoj kiuj havas pli ol 4.1 mg de kadmio por laktaĵo ekzistanta en unusola produkto.<ref name="confectionerynews/cadmium-lead-chocolate">{{cite news |last1=Nieburg |first1=Oliver |title=Killing at source: How to avoid cadmium and lead in chocolate |url=https://www.confectionerynews.com/Article/2016/09/16/How-to-avoid-cadmium-and-lead-in-chocolate-Safety-recall-prevention |access-date=14a de Marto 2023 |publisher=Confectionery News |date=15a de Septembro, 2016 |quote=Last updated on 13-Aug-2019}}</ref><ref name="consumerreports/a8480295550">{{cite news |title=Lead and Cadmium Could Be in Your Dark Chocolate |url=https://www.consumerreports.org/health/food-safety/lead-and-cadmium-in-dark-chocolate-a8480295550/ |access-date=14a de Marto 2023 |work=Consumer Reports}}</ref><ref name="19393210.2017.1420700">{{cite journal |last1=Abt |first1=Eileen |last2=Fong Sam |first2=Jennifer |last3=Gray |first3=Patrick |last4=Robin |first4=Lauren Posnick |title=Cadmium and lead in cocoa powder and chocolate products in the US Market |journal=Food Additives & Contaminants: Part B |date=3a de Aprilo 2018 |volume=11 |issue=2 |pages=92–102 |doi=10.1080/19393210.2017.1420700|pmid=29310543|s2cid=13677509 }}</ref>

=== Kafeino ===
Unu kuleraĵo (5 gramoj) de seka nedolĉigita kakapolvo havas 12.1&nbsp;mg da [[kafeino]]<ref>{{Cite web|url=https://nutritiondata.self.com/facts/sweets/5471/2|title=Cocoa, dry powder, unsweetened Nutrition Facts & Calories|website=nutritiondata.self.com|language=en-US|access-date=2018-08-24}}</ref> kaj 25-g peco de [[malhela ĉokolado]] havas 22.4&nbsp;mg de kafeino.<ref>{{Cite web|url=https://nutritiondata.self.com/facts/sweets/10638/2|title=Candies, chocolate, dark, 70–85% cocoa solids Nutrition Facts & Calories|website=nutritiondata.self.com|language=en-US|access-date=2018-08-24}}</ref> Kvankam peco de 7&nbsp;oz. (200&nbsp;ml) de kafo povas enhavi 80–175&nbsp;mg,<ref name="Bunker">{{Cite journal|last1=Bunker|first1=M. L.|last2=McWilliams|first2=M.|year=1979|title=Caffeine content of common beverages|journal=Journal of the American Dietetic Association|volume=74|issue=1|pages=28–32|doi=10.1016/S0002-8223(21)39775-9|pmid=762339|s2cid=10192823}}</ref> studoj montris psikaktivajn efikojn en kafeindozoj tiom malaktaj kiom ĝis 9&nbsp;mg, kaj montriĝis, ke dozo tiom malalta kiom ĝis 12.5&nbsp;mg havas efikojn pri kogna plenumado.<ref>{{Cite journal|last1=Smit|first1=H. J.|last2=Rogers|first2=P. J.|date=October 2010|title=Effects of low doses of caffeine on cognitive performance, mood and thirst in low and higher caffeine consumers|journal=Psychopharmacology|volume=152|issue=2|pages=167–173|issn=0033-3158|pmid=11057520|doi=10.1007/s002130000506|s2cid=7176784}}</ref>

=== Teobromino kaj oksalato ===
Ĉokolado povas esti faktoro por [[pirozo]] en kelkaj personoj, ĉar unu el ties konstituantoj, nome [[teobromino]], povas efiki sur la muskolo de la [[ezofago|ezofaga sfinktero]] tiel ke ĝi ebligas, ke stomakaj acidoj eniru en la [[ezofago]]n.<ref name="Latif">{{cite journal |author=Latif, R |date=Marto 2013 |title=Chocolate/cocoa and human health: a review |journal=Neth J Med |volume=71 |issue=2 |pages=63–8 |pmid=23462053 |url=http://www.njmonline.nl/getpdf.php?id=1269 }}</ref> [[Venenado]] pro teobromino estas trodoza reago al la amara [[alkaloido]], kio okazas pli ofte ĉe [[Listo de bredbestoj|bredbestoj]] ol ĉe homoj. Tamen, ĉiutaga englutado de 50–100 g da kakao (0.8–1.5 g de teobromino) fare de homoj estis asocia kun ŝvitado, tremblado, kaj forta kapdoloro.<ref>{{Cite web |title=Theobromine: Toxicity summary |url=https://pubchem.ncbi.nlm.nih.gov/compound/Theobromine#section=Toxicity-Summary |access-date=26a de Novembro, 2023 |publisher=PubChem, U.S. National Library of Medicine|date=25a de Novembro, 2023 }}</ref>

Ĉokolado kaj kakao enhavas mezajn ĝis altajn kvantojn de [[oksalato]],<ref>{{Cite journal | doi = 10.1016/j.jfca.2011.03.008 | title = Oxalate content in commercially produced cocoa and dark chocolate | year = 2011 | last1 = Schroder | first1 = Theresa | last2 = Vanhanen | first2 = Leo | last3 = Savage | first3 = Geoffrey P. | journal = Journal of Food Composition and Analysis | volume = 24 | issue = 7 | pages = 916–922}}</ref><ref>{{Cite journal | pmid = 8833428 | year = 1995 | last1 = Aremu | first1 = CY | last2 = Agiang | first2 = MA | last3 = Ayatse | first3 = JO | title = Nutrient and antinutrient profiles of raw and fermented cocoa beans | volume = 48 | issue = 3 | pages = 217–23 | journal = Plant Foods for Human Nutrition (Dordrecht, Netherlands) | doi=10.1007/bf01088443| s2cid = 21376588 }}</ref> kio povas pliigi la riskon de [[kalkuluso]]j.<ref>{{Cite web|url=http://my.clevelandclinic.org/disorders/kidney_stones/np_overview.aspx |title=Kidney Stones: Overview from the Nephrology Department |publisher=Cleveland Clinic |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130705020952/https://my.clevelandclinic.org/disorders/kidney_stones/np_overview.aspx |archive-date=5a de Julio 2013 }}</ref>

==== Nehomaj animaloj ====
En sufiĉaj kvantoj, la teobromino trovita en ĉokolado estas [[veneno|venena]] por animaloj kiel katoj, hundoj, ĉevaloj, papagoj, kaj malgrandaj roduloj ĉar ili malkapablas [[metabolo|metaboli]] la kemiaĵon efektive.<ref>{{cite book |author=Smit HJ |chapter=Theobromine and the Pharmacology of Cocoa |title=Methylxanthines |year=2011 |volume=200 |issue= <!-- -->|pages=201–34 |doi= 10.1007/978-3-642-13443-2_7|pmid=20859797 |series=Handbook of Experimental Pharmacology |isbn=978-3-642-13442-5 }}</ref> Se oni manĝigas al animaloj ĉokoladon, la teobromino povas resti en la sangocirkulado ĝis 20 horoj, eble okazigante [[Epilepsio|epilepsiajn atakojn]], [[Korinfarkto|koratakojn]], [[sango|internan sangadon]], kaj finfine la morton. Medicina traktado plenumita de [[bestokuracisto]] postulas instigo al [[vomado]] en du horoj de la englutado kaj administrado de [[benzodiazepinoj]] aŭ [[barbiturato]]j kontraŭ atakoj, kontraŭmisritmiloj kontraŭ [[Kora misritmo|misritmoj]], kaj devigo al diurezo.

Tipa hundo de 20 kg normale suferos grandan intestan misordon manĝinte malpli ol 240 g de malhela ĉokolado, sed ĝi ne nepre suferoj bradikardion aŭ takikardion se ĝi ne manĝas almenaŭ duonkilogramon de laktoĉokolado. Malhela ĉokolado havas 2 ĝis 5 fojojn pli da teobromino kaj tial ĝi estas pli danĝera por hundoj. Laŭ la gvidilo de [[Merck & Co.]] nome ''Merck Veterinary Manual'', proksimume 1.3&nbsp;gramoj de kuirĉokolado por kilogramo de hunda korpopezo estas sufiĉe por okazigi simptomojn de veneneco. Por ekzemplo, tipa strio de kuirĉokolado de 25 g estus sufiĉa por okazigi simptomojn en hundo de 20 kg. En la 20-a jarcento, estis informoj ke eĉ [[mulĉo]] farita el kakafabaj ŝeloj estas danĝera por hundoj kaj gregoj.<ref>{{cite journal |last1=Drolet |first1=R |last2=Arendt |first2=TD |last3=Stowe |first3=CM |title=Cacao bean shell poisoning in a dog |journal=Journal of the American Veterinary Medical Association |volume=185 |issue=8 |pages=902 |year=1984 |pmid=6501051 }}</ref><ref>{{cite journal |last1=Blakemore |first1=F |last2=Shearer |first2=GD |title=The poisoning of livestock by cacao products |journal=Veterinary Record |year=1943 |volume=55 |issue=15 |pages=165 }}</ref>

== Esplorado ==
=== Trodikeco ===
Komune konsumita ĉokolado estas alta en [[graso]] kaj [[sukero]], kiuj estas asociaj kun pliiĝanta risko al [[trodikeco]] kiam oni konsumas ĉokoladon troe.<ref>{{Cite journal |last1=Powell-Wiley |first1=Tiffany M. |last2=Poirier |first2=Paul |last3=Burke |first3=Lora E. |last4=Després |first4=Jean-Pierre |last5=Gordon-Larsen |first5=Penny |last6=Lavie |first6=Carl J. |last7=Lear |first7=Scott A. |last8=Ndumele |first8=Chiadi E. |last9=Neeland |first9=Ian J. |last10=Sanders |first10=Prashanthan |last11=St-Onge |first11=Marie-Pierre |display-authors=3 |date=2021-05-25 |title=Obesity and Cardiovascular Disease: A Scientific Statement From the American Heart Association |journal=Circulation |volume=143 |issue=21 |pages=e984–e1010 |doi=10.1161/CIR.0000000000000973 |pmc=8493650 |pmid=33882682}}</ref>

=== Akneo ===
Ĝenerala pruvaro estas nesufiĉa por determini la rilaton inter konsumado de ĉokolado kaj [[akneo]].<ref name="bhate2013">{{Cite journal|pmid=23210645|year=2013|last1=Bhate|first1=K|title=Epidemiology of acne vulgaris|journal=British Journal of Dermatology|volume=168|issue=3|pages=474–85|last2=Williams|first2=H. C.|doi=10.1111/bjd.12149|s2cid=24002879 |doi-access=}}</ref><ref name=Diet2010>{{Cite journal|vauthors=Ferdowsian HR, Levin S |title=Does diet really affect acne?|journal=Skin Therapy Letter|volume=15 |issue=3 |pages=1–2, 5|date=Marto 2010|pmid=20361171|url=http://www.skintherapyletter.com/2010/15.3/1.html}}</ref> Variaj studoj ne indikas al ĉokolado, sed al la alta [[glukemio|glukemia]] naturo de kelkaj manĝaĵoj, kiel sukero, [[maiza siropo]], kaj aliaj simplaj [[karbohidrato]]j, kiel eblaj kaŭzoj de akneo,<ref name=bhate2013/><ref name=Diet2010/><ref name=Acta2013>{{Cite journal|last1=Melnik|first1=BC|last2=John|first2=SM|last3=Plewig|first3=G|title=Acne: risk indicator for increased body mass index and insulin resistance|journal=Acta Dermato-Venereologica|volume=93|issue=6|pages=644–9|date=Novembro 2013|pmid=23975508|doi=10.2340/00015555-1677|doi-access=free}}</ref><ref name=Mahmood2014>{{Cite journal|vauthors=Mahmood SN, Bowe WP |title=Diet and acne update: carbohydrates emerge as the main culprit|journal=Journal of Drugs in Dermatology|volume=13|issue=4|pages=428–35|date=April 2014|pmid=24719062}}</ref> kun aliaj eblaj dietaj faktoroj.<ref name=bhate2013/><ref>{{cite journal |vauthors=Magin P, Pond D, Smith W, Watson A |title=A systematic review of the evidence for 'myths and misconceptions' in acne management: diet, face-washing and sunlight |journal=Family Practice |volume=22 |issue=1 |pages=62–70 |date=February 2005 |pmid=15644386 |doi=10.1093/fampra/cmh715|doi-access=free }}</ref>

=== Toksikomanio ===
Manĝaĵoj, inter kiuj ankaŭ ĉokolado, tipe ne estas tipe konsiderataj [[toksikomanio|manio]].<ref name=Rogers2000>{{cite journal |last1=Rogers |first1=Peter J |last2=Smit |first2=Hendrik J |title=Food Craving and Food 'Addiction' |journal=Pharmacology Biochemistry and Behavior |volume=66 |issue=1 |pages=3–14 |year=2000 |pmid=10837838 |doi=10.1016/s0091-3057(00)00197-0 |s2cid=34391710 }}</ref> Kelkaj personoj tamen povus deziri aŭ kaprici por ĉokolado,<ref name=Rogers2000/> kio kondukis al neologismo ''ĉokoholismo'' (laŭ alkoholismo) aŭ ''ĉokoladismo''.<ref name=Rogers2000/><ref>{{cite news|url=https://www.webmd.com/diet/features/the-chocoholics-survival-guide|title=The Chocoholic's Survival Guide|last=Skarnulis|first=Leanna|work=webmd.com|access-date=14a de Aprilo 2013}}</ref>

[[Ĉokoholulo]] (kiel neologismo) estas persono kiu sopiras aŭ rekte kompulsie konsumas ĉokoladon.<ref name="Merriam Webster">{{cite web|url=http://www.merriam-webster.com/dictionary/chocoholic|title=Chocoholic|work=Merriam-Webster|access-date=14a de Aprilo 2013}}</ref> En la angla lingvo la vorto "chocoholic" estis por la unua fojo uzita en 1968, laŭ Merriam-Webster. Ĝi estas [[Vortokunfando|vortokunfandaĵo]] de "ĉokolado" kaj "[[alkoholismo|alkoholulo]]" en diversaj lingvoj.<ref name="Merriam Webster" /> La termino estas uzata precize aŭ humure por priskribi personon kiu estas eksterordinare amema al ĉokolado; tamen, estas ankaŭ medicina pruvaro kiu subtenas la ekzistadon de fakta [[Dependeco (medicino)|dependeco]] el ĉokolado.<ref>{{cite journal |doi=10.1006/appe.1993.1042 |title='Chocolate Addiction': A Preliminary Study of its Description and its Relationship to Problem Eating |year=1993 |last1=Hetherington |first1=Marion M. |last2=MacDiarmid |first2=Jennifer I. |s2cid=36613545 |journal=Appetite |volume=21 |issue=3 |pages=233–46 |pmid=8141595}}</ref>  Psikoaktivaj konstituantoj de ĉokolado kiuj funkciigas ‘bonfartan’ reagon en la konsumanto estas [[triptofano]] kaj [[fenetilamino]], kiuj povus kontribui al sopirego kaj dependecaj respondoj, aparte ĉe personoj kun specifaj genetikaj aleloj.<ref name=":1">{{Cite book|last=Nehlig|first=Astrid|title=Coffee, tea, chocolate, and the brain|publisher=CRC Press|year=2004|isbn=9780429211928|location=Boca Raton|pages=203–218}}</ref> Ankaŭ la kvanto de [[sukero]] uzata en ĉokoladproduktado efikas sur la psikoaktivaj efikoj de ĉokolado.<ref>{{cite journal |last1=Casperson |first1=Shanon L |last2=Lanza |first2=Lisa |last3=Albajri |first3=Eram |last4=Nasser |first4=Jennifer A |title=Increasing Chocolate's Sugar Content Enhances Its Psychoactive Effects and Intake |journal=Nutrients |date=2019-03-12 |volume=11 |issue=3 |page=596 |doi=10.3390/nu11030596 |pmid=30870996 |pmc=6471517 |doi-access=free }}</ref>

== Ĉokoladtipoj ==
[[Dolĉamara ĉokolado]] (ankaŭ nomita '''nigra ĉokolado''', '''amara ĉokolado''', aŭ '''malhela ĉokolado''') estas formo de ĉokolado, kiu enhavas pli grandan pocenton da [[Soleido|kakasoleidoj]] kaj kakabutero ol kunlakta ĉokolado, kaj iom al neniom da sukero. Registaraj kaj industriaj [[normo]]j pri kiuj produktaĵoj devas [[Etikedo|etikediĝi]] kiel „dolĉamara ĉokolado” varias laŭ [[lando]] kaj [[merkato]]. Tutmonda pliiĝo de [[Mendado kaj ofertado|mendado]] de dolĉamara ĉokolado okazis en la frua [[21a jarcento]].

* Kunlakta ĉokolado, trinkebla ĉokolado aŭ [[varma ĉokolado]]
* [[Migdalo|Kunmigdala]] ĉokolado
* Blanka ĉokolado
* [[Ĉokoladŝaŭmaĵo]]

== En kulturo ==
=== Libroj kaj filmoj ===
Ĉokolado estis ŝlosila temo de kelkaj sukcesaj libroj kaj kinadaptaĵoj. En 1964, [[Roald Dahl]] publikigis porinfanan novelon titolitan ''Charlie and the Chocolate Factory''. Tiu novelo centriĝas al malriĉa knabo nomita Charlie Bucket kiu vizitas la plej grandan ĉokoladan fabrikon en la mondo, posedaĵo de ekstercentra Willy Wonka.<ref>{{cite news |title=Charlie and the Chocolate Factory |url=https://www.britannica.com/topic/Charlie-and-the-Chocolate-Factory-by-Dahl |access-date=30a de Septembro 2021 |work=[[Encyclopædia Britannica|Britannica]]|quote=The five children are greeted outside the factory by the eccentric visionary Willy Wonka.}}</ref> Oni faris ĝis du filmadaptaĵojn de la novelo nome: ''[[Willy Wonka & the Chocolate Factory (1971)|Willy Wonka & the Chocolate Factory]]'' (1971) kaj ''[[Charlie and the Chocolate Factory (filmo)|Charlie and the Chocolate Factory]]'' (2005). Tria adaptaĵo, origina antaŭsekvaĵo titolita ''Wonka'', estis aperinta en 2023.<ref>{{cite news |title=Timothée Chalamet to Play Young Willy Wonka in Warner Bros. Movie |url=https://variety.com/2021/film/news/timothee-chalamet-willy-wonka-movie-1234980218/ |access-date=27a de Junio 2021 |work=Variety}}</ref>

''Como agua para chocolate'' amafera romano de 1989 de la romanistino [[Laura Esquivel]], estis adaptita al samnoma filmo en 1992. ''Chocolat'', romano de 1999 de [[Joanne Harris]], estis adaptita al filmo en ''[[Chocolat]]'' kiu estis elsendita unu jaron poste.<ref>{{Cite web|title=Chocolat (2000)|website=[[BBFC]]|access-date=18a de Julio 2021|url=https://www.bbfc.co.uk/release/chocolat-q29sbgvjdglvbjpwwc0zmtyxntg}}</ref>

== Referencoj ==
{{Referencoj|2}}

== Literaturo ==
* Almond, Steve (2004). ''Candyfreak: A Journey Through the Chocolate Underbelly of America''. Algonquin Books. ISBN 978-1-56512-421-9.
* Grivetti, Louis Evan; Shapiro, Howard-Yana, eld. (2009). ''Chocolate''. Wiley. doi:10.1002/9780470411315. ISBN 9780470411315.
* Norton, Marcy. ''Sacred Gifts, Profane Pleasures: A History of Tobacco and Chocolate in the Atlantic World'' (Cornell UP, 2008)
* Off, Carol (2008). [https://archive.org/details/bitterchocolated00offc ''Bitter Chocolate: The Dark Side of the World's Most Seductive Sweet''.] The New Press. ISBN 978-1-59558-330-7.
* Rosenblum, Mort (2006). ''Chocolate: A Bittersweet Saga of Dark and Light''. North Point Press. ISBN 978-0-86547-730-8
* Ryan, Órla (2011). ''Chocolate Nations: Living and Dying for Cocoa in West Africa''. Zed Books. ISBN 978-1-84813-005-0
* Squicciarini, Mara P.; Swinnen, Johan (2016). ''The Economics of Chocolate''. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0198726449.
* (nl) Jean-Pierre Wybauw, ''Perfecte chocolade'', klasikaĵo verkita de la konsilisto de Barry Calebaut, tradukita en 8 lingvoj, interalie en la angla sub la titolo ''Fine chocolates GOLD,'' eld. Lannoo, 2016, ISBN 978-94-014-3342-6 ([https://www.lannoo.be/nl/fine-chocolates-gold-english-version rete konsultebla)]
* Young, Allen M. (2007). ''The Chocolate Tree: A Natural History of Cacao'' (Reviziita kaj etendita eldono). University Press of Florida. ISBN 978-0-8130-3044-9

== Vidu ankaŭ ==
{{Projektoj}}
* [[Filipina ĉampurado]]
* [[Pralino]]
* [[Honmei Ĉoko]]

{{Havenda artikolo|Ĉokolado}}
{{-}}
* {{Tradukita|lingvo= en |artikolo=Chocolate|revizio=1191921395}}
{{Bibliotekoj}}

[[Kategorio:Ĉokolado| ]]
[[Kategorio:Dolĉaĵoj]]
[[Kategorio:Trinkaĵoj]]