Deksesuma tempo
La deksesuma tempo estas prezento de tempomezuro forme de deksesuma nombro en la intertempo [0,1). La tago estas dividata en 16 horojn.
Historio
La plej ĝenerale uzata sistemo estas la dekduuma/sesdekuma : tago dividita en 24 horoj, dividitaj en 60 minutoj, mem dividitaj en 60 sekundoj, kiuj dividiĝas dekume. Tamen en la historio ekzistis aliaj sistemoj kaj plurfoje estis proponitaj aliaj sistemoj. La ĉefa kritiko al la dekduuma/sesdekuma estas ke tago dividiĝas en 1440 minutoj aŭ 86400 sekundoj kio igas kalkulojn iom komplikaj.
Eblaj sugestitaj formatoj de la tempomezuro estas dekuma, sesdekuma kaj deksesuma sistemoj.
Dekumaj sistemoj
Dekuma sistemo estis laŭlegende inventita en antikva Egiptio de dio Toto: ĝi estis divido de la tago en 10 horoj dividitaj en 100 onoj (dekumaj minutoj) mem dividitaj en 100 onoj (dekumaj sekundoj). La egipta monato estis dividita en 3 dekadoj.
En Ĉinio dekuma sistemo estis uzata de pli ol trimil jaroj kaj plu uzata apud la sistemo importita el okcidento en la moderna tempo.
Dum la Franca Revolucio ene de la franca respublika kalendaro oficiala en 1793 estis dekuma divido de la tago laŭ sama sistemo kiel la antikvegipta. Sed ĝi estis forlasita jam en 1795 dum la kalendaro plu validis ĝis 1805, ĉar kaŭzis tro da kostoj ŝanĝi la horloĝojn laŭ la tiatempaj teĥnikoj. Ne nur la platojn oni devis ŝanĝi sed ankaŭ la radetaron kaj tio tre multe kostis. Ekzistas tre malmultaj dekumaj horloĝoj konstruitaj en tiu tempo.
Astronomoj uzas dekuman dividon de la tago por siaj kalkuloj bazitaj sur la julia tago (france: Jour julien).
En 1999 la svisa firmao Swatch provis lanĉi dekuman tempsistemon nomitan Interreta horo (france: Heure Internet). Post eta komenca sukceso la sistemo ne estas nun vaste uzata ekster cirkloj de interretaj ludantoj.
Deksesuma sistemo
Kompara tempomezuro kun po dekses horoj tage jam sugestis en la jaro 1863 la sved-usona inĝeniero John W. Nystrom (1825-1885) interne de kompleta deksesuma pez- kaj mezur-sistemo. Tamen lia ideo ne sukcesis. Aliaj probatalantoj de la deksesuma tempomezuro post li evoluigis parte tre malsamajn deksesumajn tempomezurojn. En 1997 la usonano Mark Vincent Rogers proponis similan sistemon. Li nomis ĝin Hexclock kaj provis popularigi ĝin per interreto helpe de JavaSkripto. Li uzis por tio la deksesumajn nombrovalorojn (de 0-9 kaj A-F). La ideo de Rogers estis evoluigita sendepende de tiu de Nystrom, ĉar la nuna sesdekuma norma signaro (0-9 kaj A-F) ne jam ekzistis tiam. Uzo de sublinia signo ( _ ) sugestita de Pete Broadman kiel disiga signo estas aparta eco de Hexclock. Estas verŝajne ke Rogers estas la kreinto de la vortoj hexhour, hexminute, kaj hexsecond
Rogers konstruis plurajn prototipojn de elektronikaj Hexclock por hejmo kaj oficejo. Tamen neniu amase produktata modelo estas jam havebla. Onidiroj kredigas ke kelkaj povus esti haveblaj de 2007. [1]
Sistemo
La deksesuma tempo montras, kiu parto de la tago estas pasinta, do identiĝas la noktomezo kun ,0000, tagmezo kun ,8000 (duona), kaj la momento antaŭ la venonta noktomezo kun ,FFFF (dekkvinuma periodo, kiu estas en la dekuma sistemo la naŭuma periodo).
Ĉe la tempomezuro kun la deksesuma nombrosistemo oni partigas la tagon en 16 deksesumajn horojn. Ĉiuj tiaj horoj havas ekzemple 256 deksesumajn minutojn, kaj ĉiu deksesuma minuto 16 deksesumajn sekundojn.
Kun deksesuma divido de la tago estas sugestita ŝanĝo de la origina longitudo: uzi longitudon de Florenco anstataŭ la longitudon de Grenviĉo, ĉar tiu meridiano trairas la beringan markolon, sekve la datŝanĝo povas trankvile esti sur tiu meridiano kaj apartigi Azion disde Ameriko, dum la nuna linio ne sekvas meridianon, sed apartiĝas de ĝi ĉu oriente ĉu okcidente.
| sedekuma | deksesuma | ÷24 | ÷16 | #hex |
|---|---|---|---|---|
| 01:30:00 | ,1000 | 1,5÷24 | 1÷16 | 0,1 |
| 12:00:00 | ,8000 | 12÷24 | 8÷16 | 0,8 |
| 22:30:00 | ,F000 | 22,5÷24 | 15÷16 | 0,F |
| 1 tago | = | 1 | . | 0 | 0 | 0 | 0 | hexsec | = | 6 | 5 | . | 5 | 3 | 6 | hexsec | = | 24 h | |||||||||
| 1 deksesuma horo | = | 1 | 0 | 0 | 0 | hexsec | = | 4 | . | 0 | 9 | 6 | hexsec | = | 1 h 30 min | ||||||||||||
| 1 deksesuma maksuto | = | 1 | 0 | 0 | hexsec | = | 2 | 5 | 6 | hexsec | = | 5 min 37,5 sec | |||||||||||||||
| 1 deksesuma minuto | = | 1 | 0 | hexsec | = | 1 | 6 | hexsec | ≈ | 21,09 sec | |||||||||||||||||
| 1 deksesuma sekundo | = | 1 | hexsec | = | 1 | hexsec | ≈ | 1,32 sec |
Vidu ankaŭ
Notoj kaj referencoj
Eksteraj ligiloj
- JavaScript Clocks
- Hexclock − transkalkulado de la loka tempo al deksesuma tempo
- Deksesuma horloĝo − Florence Mean Time