Respubliko Montara Armenio
La Respubliko Montara Armenio (armene: Լեռնահայաստանի Հանրապետութիւն Lernahajastani Hanrapetut'jun; ankaŭ konata kiel Aŭtonoma Respubliko Sjuniko estis mallongdaŭra kaj neagnoskita ŝtato en la Suda Kaŭkazio, en la nunaj armenaj provincoj Vajoco-Dzoro kaj Sjuniko, kaj partoj de la Respubliko Montara Karabaĥo.
Fono
Afiŝu Unua Mondmilito
Post la Dua Mondmilito , la subskribo de la Traktato de Sèvres , kaj en la sekva paco intertraktadoj en Parizo , la Aliancanoj estis devontigis puni la Junaj Turkoj kaj rekompenci iun , se ne ĉiuj, la orientaj provincoj de la imperio al la naskiĝanta Armena Respubliko . Sed la Aliancanoj estis pli koncernita kun fini la paco traktatoj kun Germanio kaj la aliaj eŭropaj membroj de la Centraj Potencoj . En aferoj rilataj al la Proksima Oriento, la precipaj potencoj , Britio, Francio , Italio kaj Usono , havis konfliktaj interesoj super la sferojn de influo , kiun ili devis supozi. Dum estis senkapabligitaj internaj kvereloj inter la Aliancanoj, kaj Usono estis suspektema akcepti mandato super Armenio. Dume , la ĵus formita Rusa Sovetia Federacia Socialisma Respubliko kaj turka Nacia Movado estis ambaŭ starigis sian rigardon alproprigi Kaŭkazio , inkluzive de Armenio. La bolŝevikoj simpatiis kun la turka Movado pro ilia reciproka opozicio al la okcidentaj potencoj , aŭ " Okcidenta imperiismo ", kiel la bolŝevikoj referita al ĝi. La sovetia registaro formis aliancon kun la turkaj naciistoj kaj komencis sendi ilin oro kaj bataliloj . Ĉi montriĝis katastrofa por la armenoj , kaj eventuale Okcidenta Armenio falis al la invadaj fortoj.
Sovetigo de Armenio
Armenio cedis al komunisma povo fine de 1920. La sovetia 11a Ruĝa Armeo invado de la Unua Respubliko de Armenio komenciĝis je la 29a de Novembro 1920. La efektiva transigo de potenco okazis la 2an de decembro en Erevano , kiam la armena gvidantaro aprobita ultimaton prezentitaj al ĝi de la sovetia plenipotenciario Boris Legran . Armenio konsentis aliĝi al la sovetia sfero , dum Sovetia Rusio konsentis protekti siajn cetera teritorio de la antaŭeniro turka armeo. La sovetoj ankaŭ promesis preni paŝojn por rekonstrui la armeo , por protekti la armenoj kaj ne persekuti ne- komunistoj, kvankam la fina stato de tiu ĉi promeso estis sakris kiam la Dashnaks estis pelitaj el la lando. La sovetia registaro proponis la anekso de la Montara Karabagh kaj Syunik regionoj de Armenio al Sovetia Azerbajĝano. Ĉi tiu paŝo estis forte malakceptita de Garegin nzhdeh , kiu deklaris Syunik kiel memregantajn regionon la 25an de decembro 1920. En januaro 1921 Drastamat Kanayan sendis telegramon al Njdeh , sugestante permesante la sovietisation de Syunik , tra kiu oni povus gajni la subtenon de la bolŝevika registaro en solvi la problemojn de la armenaj landoj . Njdeh denove pruvis sin kiel longa senperspektiva politikisto , li ne foriru de Syunik kaj daŭrigis sian lukton kontraŭ la Ruĝa Armeo kaj sovetia Azerbajĝano.
Deklaracio
La 18-an de februaro 1921, la daŝnakanoj gvidis kontraŭsovetian ribelon en Erevano kaj usurpis la povon. La Armena Revolucia Federacio kontrolis Erevanon kaj la ĉirkaŭajn regionojn dum preskaŭ 42 tagoj antaŭ esti venkitaj de pli multnombraj trupoj de la Ruĝa Armeo en aprilo 1921. La gvidantoj de la ribelo tiam translokiĝis al la regiono Sjuniko.
La 26-an de aprilo 1921, la dua Tut-Zangezura Kongreso, okazinta en Tatev, sciigis la sendependecon de la aŭtonomiaj regionoj Daralakjazo (Vajoco-Dzoro), Zangezuro, kaj Montara Karabaĥo, sub la nomo de Respubliko Montara Armenio.
Politiko
La urbo Goris iĝis la ĉefurbo de la ŝtato, kaj Garegin Nĵdeh estis elektita kiel ĉefministro kaj ministro de Defendo. Poste, en julio, Simon Vracjan ekoficis kiel ĉefministro dum Nĵdeh iĝis la guberniestro kaj la ĝenerala komandanto.
Inter aprilo kaj julio 1921, la Ruĝa Armeo faris masivajn armeajn operaciojn en la regiono, atakante Sjunikon de nordo al oriento. Post monatoj da furiozaj bataloj kun la Ruĝa Armeo, la Respubliko Montara Armenio kapitulacis en julio 1921 sekvante la promesojn de Soveta Rusio reteni la montaran regionon kiel parto de soveta Armenio. Post perdado de la batalo, Garegin Nĵdeh, liaj soldatoj, kaj multaj elstaraj armenaj intelektuloj, inkluzive de gvidantoj de la unua sendependa Respubliko Armenio, transiris la limon en najbara persa urbo Tabrizo.
La formado de la mallongdaŭra respubliko savis la armenan loĝantaron de Sjuniko je masakrado fare de la azeroj. La heroeco kaj racia diplomatieco de Garegin Nĵdeh certigis ke la suda armena regiono de Sjunik restu en sovetiaj armenaj manoj.