Vidi fonton por Balio

{{prisupre|pri=insulo|samnoma provinco|Balio (provinco)}}
{{Informkesto insulo
|nomo                  = Balio &nbsp; ''Bali''
|dosiero1              = BaliLandsat001.jpg
|priskribo de dosiero1 =
|dosiero2              = Bali_Labeled.png
|priskribo de dosiero2 = 
|akvejo                = [[Hinda oceano]]
|insularo              = [[sudorientaj insuloj (Indonezio)|Sudorientaj Insuloj]] ({{lang-id|Nusa Tenggara}}), la indonezia parto de la [[Malgrandaj Sundaj Insuloj]]
|latitudo              = {{#invoke:Wikidata|claim|P625|parameter=latitude}}
|longitudo             = {{#invoke:Wikidata|claim|P625|parameter=longitude}}
|zomo                  = 7
|regiono-ISO           = ID-BA
|mapo1                 = ID - Bali.PNG
|priskribo de mapo1    =
|situo sur mapo        =
|longo         = 153 <!-- Fonto?? Laŭ la germana vikipedio, same sen referenco, estu nur 145 km. Kio do??? -->
|larĝo         = 112 <!-- Fonto?? Laŭ la germana vikipedio, same sen referenco, estu nur 95 km. Kio do??? -->
|areo          = 5632 km²
|altaĵo        = [[monto Agung]] 
|alteco        = 3142
|alteco-rilato =
|ĉefa loko     = [[Denpasar]]
|loĝantaro     =
|censo         =
|administrado  = parto de samnoma [[Balio (provinco)|provinco ''Balio'']] en {{Indonezio}}
|malkovro      =
}}
'''Balio''' estas [[indonezio|indonezia]] [[insulo]] oriente de [[Javo]]. La insulo konsistigas la plej grandan parton de samnoma [[Balio (provinco)|provinco ''Balio'']], kiu krome ankoraŭ ampleksas kelkajn pli malgrandajn apudajn insulojn. La provinco apartenas al la administra regiono [[sudorientaj insuloj (Indonezio)|Sudorientaj Insuloj]] ({{lang-id|Nusa Tenggara}}), la indonezia parto de la [[Malgrandaj Sundaj Insuloj]]. Ĝi estas populara celo de [[turismo|turistoj]], kaj fama pro ĝia aparta [[masaĝo|masaĝa]] kaj [[muziko|muzika]] stiloj. Balio havas propran [[balia lingvo|balian lingvon]] (''Bahasa Bali'').

Balio estas 153&nbsp;km longa kaj 112&nbsp;km larĝa, kaj havas 4,3 milionojn da loĝantoj. Malsame al la ĉefe [[islamo|islama]] Indonezio, la balianoj estas ĉefe [[hinduismo|hinduoj]]. Preskaŭ ĉiu baliano parolas kaj la [[balia lingvo|balian]] kaj la [[indonezia lingvo|indonezian]].

== Ekologio ==
[[Dosiero:Jalak Bali di Taman Nasional Bali Barat.jpg|upright|eta|[[Balia sturno|Baliaj sturnoj]] loĝas nur en Balio kaj estas draste endanĝeraj.|maldekstra]]
[[Biogeografio|Biogeografie]] Balio troviĝas en la sundalanda-filipina [[ekoprovinco]] de la [[Orientaliso|orientalisa]] [[ekozono]] laŭ la [[tipologio]] ellaborita de la [[Monda Natur-Fonduso]] (WWF), en speciala biogeografia regiono nomata [[Sunda Lando]]. Ĝi estas parto de la [[Korala Triangulo]], la plej biodiversa zono de la maroj, kun rimarkinda diverso de fiŝoj, testudoj, kaj rifkoraloj.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=-wDJBQAAQBAJ|title=Arguments for Protected Areas: Multiple Benefits for Conservation and Use|last1=Dudley|first1=Nigel|last2=Stolton|first2=Sue|date=2010-08-12|publisher=[[Routledge]]|isbn=978-1-136-54292-3|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://coralreef.noaa.gov/aboutcorals/facts/coral_species.html |title=Species diversity by ocean basin |publisher=NOAA Coral Reef Conservation Program |date=9-a de majo 2014 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140512230756/http://coralreef.noaa.gov/aboutcorals/facts/coral_species.html |archive-date=12-a de majo 2014 |df=dmy }}</ref>

Balio situas apud la [[Linio de Wallace]] je ĝia okcidenta flanko<ref>{{Cite journal|last1=Tänzler|first1=Rene|last2=Toussaint|first2=Emmanuel F. A.|last3=Suhardjono|first3=Yayuk R.|last4=Balke|first4=Michael|last5=Riedel|first5=Alexander|date=2014-05-07|title=Multiple transgressions of Wallace's Line explain diversity of flightless Trigonopterus weevils on Bali|journal=Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences|volume=281|issue=1782|page=20132528|doi=10.1098/rspb.2013.2528|issn=0962-8452|pmc=3973253|pmid=24648218}}</ref> kaj tial havas azian faŭnon, kun malmulta aŭstralazia influo, pli komunan kun Javo ol Lomboko.<ref>{{Cite book|title=Balinese Flora & Fauna|last1=Davison|first1=Julian|last2=Granquist|first2=Bruce|publisher=Periplus; North Clarendon, VT|year=1999|isbn=9789625931975|location=Hongkong}}</ref> La [[sulfura kakatuo]], kiu apartenas al ĉefe Aŭstralazia familio, estas escepto. Estas proksimume 280 specioj de birdoj, interalie la [[endemio|endemia]] kaj draste endanĝera [[Balia sturno]]. Aliaj estas la [[kamphirundo]], [[nigranuka oriolo]], [[nigra rakedvosta arbopigo]], [[kresta serpentaglo]], [[arbapuso]], [[orienta eŭristomo]], [[rizbirdo]], [[azia marabuo]], [[longvosta lanio]], [[griza mikterio]], [[pacifika hirundo]], [[ruĝpuga hirundo]], [[sankta arbalciono]], [[maragloj]], [[artamoj]], [[sudazia kaprimulgo]], [[cikonibeka arbalciono]], [[piknonoto]] kaj [[granda egretardeo]].

Dum la Plejstoceno kaj Holoceno, Balio verŝajne estis la hejmo de pluraj [[Megafaŭno|mamulegoj]]. La [[leopardo]] kaj la endemia [[Balia tigro]] estis en Balio ĝis la frua 20-a jarcento. Nuntempe leopardoj troviĝas nur en Javo, kaj Baliaj tigroj estas formortintaj; la lasta sekura registro estas mortpafito en 1937, kvankam la subspecio eble pluvivis ĝis la sekva aŭ postsekva jardeko.<ref name="P.tigris">{{cite iucn |author= Jackson, P.|author2= Nowell, K.|title= ''Panthera tigris'' ssp. ''balica'' |year= 2008|page= e.T41682A10510320 |access-date= 18-a de januaro 2020}}</ref> Plantmanĝaj mamulegoj inkludis [[bantengo]]jn kaj [[giganta tapiro|gigantajn tapirojn]] (laŭ supozo, ke ili atingis la [[Linio de Wallace|Linion de Wallace]]),<ref name=chazine>{{Cite journal|last=Chazine|first=J.-M.|pages=219–230|url=https://core.ac.uk/download/pdf/5105503.pdf|volume=44|issue=1|date=2005|journal=Asian Perspectives|title=Rock art, burials, and habitations: Caves in East Kalimantan|doi=10.1353/asi.2005.0006|hdl=10125/17232|s2cid=53372873|hdl-access=free}}</ref> [[elefanto]]jn,<ref>Sevket Sen, 2017, [https://www.researchgate.net/publication/330896135_A_review_of_the_Pleistocene_dwarfed_elephants_from_the_Aegean_islands_and_their_paleogeographic_context A review of the Pleistocene dwarfed elephants from the Aegean islands, and their paleogeographic context], Fossil Imprint 73(1-2), pp.76-92</ref> kaj [[rinoceredoj|rinocero]]jn.<ref>Friedhelm Göltenboth, Walter Erdelen, 2006, [https://www.sciencedirect.com/topics/social-sciences/pleistocene GEOGRAPHY AND GEOLOGY], Ecology of Insular Southeast Asia, pp.3-16 on [[ScienceDirect]]</ref>

[[Dosiero:Bali – Uluwatu Sunset Temple (2688001517).jpg|eta|Simioj en Uluwatu|maldekstra]]
Oni oftege renkontas [[sciuredoj|sciurojn]] sed malpli ofte [[azia palm-civeto|aziajn palmocivetojn]], kiuj ankaŭ estas ekspluatataj en kafaj bienoj en produktado de [[civetkafo]]. [[Kiropteroj|Vespertoj]] estas diversaj, kaj eble plej fame renkontataj ĉe Goa Lawah (Templo de la Vespertoj), kie ili estas adorataj de lokanoj kaj altiras turistojn. Ili ankaŭ troveblas ĉe aliaj kavernaj temploj, ekzemple ĉe Strando Gangga. Du specioj de [[cerkopitekedoj|simioj]] enloĝas. La [[longvosta makako]], loke ''kera'', estas tre ofta ĉirkaŭ homaj loĝejoj kaj temploj, kie ili kutimiĝas al ricevado de manĝaĵoj de homoj, precipe ĉe tri "simiarbaraj" temploj, kiaj la populara en [[Ubud]]. Lokanoj ofte malliberigas ilin kiel dorlotbestojn. La presbito ''[[Trachypithecus auratus]]'', loke ''lutung'', endemia de Javo kaj proksimaj insuloj kiel Balio, estas multe pli malofta kaj pli malfacile videbla.

Inter la insulaj reptilioj estas la [[reĝa kobro]] kaj [[retbilda pitono]], kaj rapidkura lacertego, la [[akva varano]].

La buntaj koralrifoj apud la marbordo, kun popularaj subakviĝejoj kiel [[Tulamben]], [[Amed (Balio)|Amed]], [[Menjangan]], kaj apud la najbara insulo [[Nusa Penida]], loĝigas grandan gamon de marbestoj, ekzemple la [[akcipitrobeka martestudo|akcipitrobekan martestudon]], [[molao]]n, [[mantarajo]]n, ''[[Gymnothorax javanicus]]'', ''[[Bolbometopon muricatum]]'', [[martelŝarko]]jn, ''[[Carcharhinus amblyrhynchos]]'', ''[[Sphyraena]] spp.'', kaj [[marserpentoj]]. Oni ofte renkontas delfenojn apud la norda marbordo proksime al [[Singaraja]] kaj [[Lovina]].<ref>{{Cite news|url=https://www.asiaholidayretreats.com/bali-wildlife/|title=About Bali's Wildlife|date=2017-09-06|work=Asia Holiday Retreats|access-date=2017-09-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20170914081727/https://www.asiaholidayretreats.com/bali-wildlife/|archive-date=14-a de septembro 2017|language=en-GB|url-status=dead}} {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20170914081727/https://www.asiaholidayretreats.com/bali-wildlife/ |date=2017-09-14 }} {{Citaĵo el la reto |url=https://www.asiaholidayretreats.com/bali-wildlife/ |titolo=Arkivita kopio |alirdato=2022-11-13 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20170914081727/https://www.asiaholidayretreats.com/bali-wildlife/ |arkivdato=2017-09-14 }}</ref>

La plej oftaj grandaj arboj estas: [[banjano]]j, [[jakvo]]j, [[kokoso]]j, [[bambuo]]j, kaj [[akacio]]j. Multaj floroj videblas: estas [[hibisko]]j, [[plumerio]]j, [[bugenvilo]]j, [[belega eŭforbio|belegaj eŭforbioj]], [[oleandro]]j, [[jasmeno]]j, [[nimfeacoj]], [[lotusaj floroj|lotusoj]], [[rozo]]j, [[begonio]]j, orkideoj kaj [[hidrangeo]]j. En pli altaj kaj humidaj teroj, ekzemple ĉirkaŭ [[Kintamani, Balio|Kintamani]], viglas iuj [[filiko|filikarboj]], [[ĉapelfungo]]j, kaj eĉ [[pino]]j. Valoraj kulturplantoj inkludas: multajn variojn de rizo, ''[[Salacca zalacca]]'', [[mangostano]]jn, [[maizo]]n, Kintamanian oranĝon, kafon, kaj [[akva spinaco|akvan spinacon]].<ref>{{Cite web|url=https://www.balitours.co.id/bali-island-ecology|title=Bali Ecology – Ecology in Bali|website=www.balitours.co.id|access-date=2019-02-24|archiveurl=https://web.archive.org/web/20211227204415/https://www.balitours.co.id/bali-island-ecology#ad-image-0|archivedate=2021-12-27}} {{Citaĵo el la reto |url=https://www.balitours.co.id/bali-island-ecology |titolo=Arkivita kopio |alirdato=2022-11-14 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20211227204415/https://www.balitours.co.id/bali-island-ecology |arkivdato=2021-12-27 }}</ref>
{{-l}}
<gallery perrow="4" widths="220">
Dosiero:Nusa Lembongan Reef.jpg|Koralrifo kaj fiŝoj apud Nusa Lembongan
Dosiero:Bali june aft.jpg|Sunsubiro ĉe la strando de ''Jimbaran''
Dosiero:Gunung Kawi Rice Terrace Tampaksiring 1.jpg|Terasoj de rizo ĉe ''Gunung Kawi''
Dosiero:Pura Tanah Lot.jpg|Templo ''Tanah Lot''
Dosiero:Bali dancer, Ramayana.JPG|Balia dancistino, [[Ramajano]] 2014
Dosiero:Nusa Lembongan Mushroom Beach.JPG|Fungo-strando, Nusa Lembongan
Dosiero:Kecak dancers cliffside Uluwatu.jpg|Kecak-dancistoj
Dosiero:Nusa Lembongan Dream Beach.jpg|Sonĝo-strando, Nusa Lembongan
</gallery>

== Vidu ankaŭ ==
*[[Linio de Wallace]]
{{Portalo Indonezio}}
{{Projektoj}}

== Referencoj ==
{{Referencoj}}

== Eksteraj ligiloj ==
* [http://www.baliprov.go.id Oficiala provinca retejo] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20080723082331/http://www.baliprov.go.id/ |date=2008-07-23 }}

{{Administra divido de Indonezio}}
{{Bibliotekoj}}

[[Kategorio:Balio| ]]
[[Kategorio:Indoneziaj insuloj]]
[[Kategorio:Provincoj de Indonezio]]