Vidi fonton por Bolivio

{{Informkesto lando
 | nomoenlokalingvo = Estado Plurinacional de Bolivia <br /> Puliwya Mamallaqta <br /> Wuliwya Suyu
 | eonomo = Plurnacia Ŝtato de Bolivio
 | flago = [[Dosiero:Flago-de-Bolivio.svg|150px|Flago de Bolivio]]
 | blazono = [[Dosiero:Coat of arms of Bolivia.svg|120px|Blazono de Bolivio]]
 | nacia himno = [[Himno Nacional de Bolivia]] <br /> Nacia Himno de Bolivio[[Dosiero:Himno Nacional de Bolivia instrumental.ogg]]
 | nacia devizo = La unión es la fuerza! <br /> Unueco estas forteco!
 | lokigo-bildo = [[Dosiero:LocationBolivia.svg|250px|Situo]]
 | oficiala lingvo = [[Hispana lingvo|hispana]] <br /> [[Keĉua lingvaro|keĉua]] <br /> [[Ajmara lingvo|ajmara]] <br /> [[Gvarania lingvo|gvarania]]
 | lingvoj = 
 | lingvoj falde = jes
 | ĉefurbo = [[Sukro]]
 | religio = [[Romkatolika Eklezio|katolikismo]] (78%) <br /> [[protestantismo]] (16%)
 | km2 = 1098581
 | akvo = 1.29
 | loĝantoj = [[Indianoj]] <br /> [[Mestizo]]j
 | loĝantaro = 10426160
 | loĝantaro-jaro = [[2010]]
 | loĝdenso = 8.76
 | vivlongeco = 
 | valuto = [[bolivia bolivjano|bolivjano]]
 | valuta kodo = BOB
 | horzono = -4
 | ttt = bo
 | landkodo = BO
 | tel = 591
 | politika sistemo = [[Prezidento|Prezidenta]] [[respubliko]]
 | ŝtatestro = [[Luis Arce]]
 | ĉefministro = 
 | nacia tago = [[6-a de aŭgusto]]
 | sendependeco = [[6-a de aŭgusto]] [[1825]]
 | de kiu = [[Hispanio]]
 | esperanto-asocio = 
 | MEP = [[Usona dolaro|$]]25,684 miliardo
 | MEP jaro = 2007
 | MEP pokapa = $ 2.817
}}
'''Bolivio''' ({{lang-es|Bolivia}}, {{lang-ay|Wuliwya}}, {{lang-qu|Bulibiya}}, {{lang-gn|Volívia}}), oficiale la '''Plurnacia Ŝtato de Bolivio''',<ref>{{citaĵo el la reto |url=http://gacetaoficialdebolivia.gob.bo/edicions/view/9NEC |titolo=Decreto Supremo 48 |verko=Gaceta Oficial Estado Plurinacional de Bolivia, edición 9NEC |dato=2009-03-19 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20220712153252/http://gacetaoficialdebolivia.gob.bo/edicions/view/9NEC |arkivdato=2022-07-12 }}</ref> estas [[lando sen maraliro]] situanta en la mezokcidento de [[Sudameriko]], ĝi havas populacion de ĉirkaŭ 12,1 milionoj da loĝantoj.<ref>{{citaĵo el la reto|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/bolivia |titolo=Bolivia |verko=[[The World Factbook]] |aŭtoro=[[Central Intelligence Agency]] |jaro=2023 }}</ref> Ĝi limas norde kaj oriente kun [[Brazilo]], sude kun [[Paragvajo]] kaj [[Argentino]], kaj okcidente kun [[Ĉilio]] kaj [[Peruo]].

== Historio ==
Bolivio estis parto de la [[Inkaa imperio]] en la [[13-a jarcento]].

Post la alveno de la [[conquistador|hispanaj konkerantoj]] en la [[16-a jarcento]], ĝi fariĝis parto de la Vicreĝlando de Peruo, kun la nomo ''Supera Peruo''. Ĝi estis tre grava parto de la imperio pro la abundo de arĝento.

La lando sendependiĝis en [[1825]], kaj prenis sian nomon el liberiganto [[Simón Bolívar]]. La povon prenis kaj plu havis la descendantoj de eŭropa origino, kun apenaŭa partopreno de indianoj.

Bolivion perdis sian aliron al la [[Pacifiko]] en la fino de la [[19-a jarcento]], post milito kun [[Ĉilio]] ([[Milito de la Pacifiko]]). En postaj jaroj ĝi ankaŭ perdis parton de sia teritorio: [[Akro (Brazilo)|Akro]] iris al [[Brazilo]], kaj parto de la [[Ĉako]] al [[Paragvajo]], post la t.n. [[Ĉaka milito]].

Dum plejmulto de sia historio, Bolivio suferis de grava politika malstabileco, kaj ĝi havas la rekordon de militistaj puĉoj en la tuta Ameriko. En [[1967]] estis provo de revolucio, gvidata de [[Che Guevara]], kiu estis mortigita en la montaroj de la lando. En la jardeko de 1980 la situacio iom stabiliĝis kaj alvenis reprezenta demokratio. Tamen, tio malhelpis postan daŭran malstabilecon, kiu kondukis al diversaj demisioj de prezidentoj.

Nuntempe oni vidas grandigantan influon de la indiana movado, kaj peton de sociaj reformoj por unu el la plej malriĉaj landoj de la kontinento.

En januaro 2006 estis elektita prezidento la [[ajmaro]] [[Evo Morales]], unua indiĝeno en tiu posteno. En decembro 2009 alia balotado okazis kaj prezidanto Morales estis reelekita. Ekde la 8-an de novembro 2020 la nova prezidanto estas [[Luis Arce]].

{{Ĉefartikolo|Historio de la bolivia fervojo}}

== Geografio ==
[[Dosiero:Salar_de_Uyuni,_Bolivia2.jpg|eta|[[Salar de Uyuni]].|350x350ra]]
Bolivio troviĝas sur la okcidenta duonglobo de la planedo, okcidente de la meridiano de Greenwich, okupas la kernon de sudameriko kaj prezentas malpezan klinon al okcidento, do havas regionojn tropikajn, subtropikajn kaj varmetajn.

Ekstrema punktoj: Nordo latitudo 9º 40'07" (Manoa), Sudo latitudo 22º 54'12" (Altaĵo Guajakes), oriento longitudo 57º 25'05" (Bona Fino), okcidento longitudo 69º 38'23" (Altaĵo Maŭripalka).

Bolivio limas al 5 landoj: Nordoriente al Brazilo (3.423&nbsp;km), sudoriento al Paragvajo (741&nbsp;km), sudo al Argentino (773&nbsp;km), sudokcidento al Ĉilio (850&nbsp;km) kaj okcidento al Peruo (1.131&nbsp;km).

Ĝia areo estas 1.098.581&nbsp;km², do okupas la 5-an pozicion laŭ areo inter sudamerikaj landojn.

La orografia sistemo prezentas tri zonojn: Okcidenta zono aŭ Andino, formita de okcidenta montaro, orienta montaro kaj altebenaĵa. Centra zono aŭ Subandina, formita de valoj, krevoj kaj "jungo" (yungas). Orienta zono aŭ Benaĵo, formita de varma kaj malseka benaĵo, la fosa Ĉiquitana, la seka benaĵo kaj la alta paragvaja deklivo.

== Loĝantaro ==
La loĝantaro estas pli ol 12 milionoj da personoj en 2023. El ili 66% estas indiĝenoj de 36 diferencaj nacioj, interalie 25% [[keĉuoj]] kaj 17% [[ajmaroj]]. 30% estas [[mestizo]]j kaj 14% [[eŭropanoj]].

60% de bolivianoj estas malriĉaj kaj 38% ege malriĉaj. En la kamparo ok el dek personoj estas malriĉaj kaj ses nesufiĉe manĝas. Elmigrado kreskas: 20% de bolivianoj elmigris, miliono al Argentinio, milionduono al Eŭropo (ĉefe al Hispanio kaj Italio), 300 000 al Brazilo kaj milionkvarono al Usono; el ili 60 al 80% estas neleĝe.

La vivodaŭro estas de 66,3 jaroj.

Oni parolas la [[Hispana lingvo|hispanan]], [[Ajmara lingvo|ajmaran]], [[Keĉua lingvo|keĉuan]] kaj aliajn 34 [[Indiĝenaj lingvoj|indiĝenajn lingvojn]].

Gravaj urboj estas [[Santa Cruz de la Sierra]] (1 440 mil) kaj [[Cochabamba (urbo)|Cochabamba]] (630 mil).

== Ekonomio ==
La averaĝa monatsalajro estas 942 bolivjanoj (100,24 eŭroj), sed en agrikulturo nur 309 bolivjanoj (33,4 eŭroj) ĉe viroj kaj 105 bolivjanoj (11,36 eŭroj) ĉe virinoj.

Bolivio eksportas [[gaso|gason]], [[nafto|nafton]], [[plumbo|plumbon]], [[zinko|zinkon]], [[arĝento|arĝenton]], [[oro|oron]], [[kafo|kafon]] kaj [[sukero|sukeron]].

== Administra strukturo ==
[[Dosiero:Bl-map.png|eta|dekstra|Politika mapo de Bolivio.]]
Bolivio estas dividita en 9 departementojn: [[Beniio]] (Beni), [[Ĉukisakio]] (Chuquisaca), [[Koĉapampio]] (Cochabamba), [[La-Pazio]] (La Paz), [[Pando (Bolivio)|Pando]], [[Potosiio]] (Potosí), [[Santa-Kruzio (Bolivio)|Santa-Kruzio]] (Santa Cruz), [[Tariŝio]] (Tarija) kaj [[Uruio]] (Oruro). La departementoj pludividiĝas en provincojn kaj kantonojn. La ĉefurbo estas [[Sukro]] sed la registaro laboras en la urbo [[La-Pazo]].

== Politiko ==

=== Interna politiko ===

La civitanoj pli ol 17-jaraĝaj rajtas elekti la prezidanton, kiu estas la ĉefreprezentanto de la ŝtato. Poste la popolo elektas prefektojn, kiuj estas la ĉefreprezentantoj en ĉiuj departementoj; la subprefektoj respondecas en ĉiuj provincoj kaj la urbestroj respondecas en ĉiuj urboj.

La politika sistemo estas evoluanta demokratia respubliko kaj Bolivio estas ano de la [[Unuiĝintaj Nacioj]] ekde ĝia komenciĝo.

=== Ekstera politiko ===
En 2009 Bolivio rompis diplomatiajn rilatojn kun [[Israelo]], kies trupoj eniris [[Gazao]]n kadre de [[Konflikto de la Gaza Sektoro (2008-2009)|operaco "Gisplumbo"]], kio sekvigis multnombrajn detruojn kaj pereon de civiluloj. La rilatoj estis restarigitaj en 2020, sed la {{daton|31|10|2023}} Bolivio [[:n:Bolivio rompis diplomatiajn rilatojn kun Israelo|denove rompis ilin]], protestante kontraŭ "la agresa kaj misproporcia milita ofensivo" de Israelo kontraŭ Sektoro Gazao kadre de [[Israel-hamasa milito de 2023|operaco "Feraj Glavoj"]].

== Esperanto-movado ==
{{Ĉefartikolo|Esperanto-movado en Bolivio}}{{Projektoj|n=Kategorio:Bolivio}}

== Vidu ankaŭ ==
* [[Merkosudo]]
* [[Ameriko]]
* [[Latin-Ameriko]]
* [[Listo de urboj de Bolivio]]
* [[Landnomoj]]

== Eksteraj ligiloj ==
* {{ueavikio|{{paĝonomo}}}} {{eo}}
* [http://www.tlfq.ulaval.ca/axl/amsudant/bolivie.htm lingvaj situacio kaj leĝaro en Bolivio] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20040803174500/http://www.tlfq.ulaval.ca/axl/amsudant/bolivie.htm |date=2004-08-03 }} {{fr}}
* [http://www.bolivioesperanto.blogspot.com Aktualaj notoj pri Bolivio] {{eo}}

== Referencoj ==
{{referencoj}}

{{Merkosudo}}
{{Ŝtatoj en Sudameriko}}
{{Bibliotekoj}}

[[Kategorio:Bolivio| ]]
[[Kategorio:Landoj sen maraliro]]
[[Kategorio:Administraj unuoj fonditaj en 1825]]