Vidi fonton por Duetila etero

{{Vidu ankaŭ|Metila etila etero|Dupropila etero|Metila propila etero|Dumetila etero|Etila propila etero|Metila fenila etero|Metila benzila etero|Duetila dusulfido||Duetila sulfido|Duetila ketono}}
{{Alinomi|Dietila etero|konforme al al esperants ĥemia prefikso '''di-''' oficiale agnostika en [[PIV]]}}
{{Tabela informkesto|Informkesto kemia substanco}}
{| class="wikitable floatright" width=10%
|- style="background: green; color: white"
|colspan="2" style="text-align: center;" |<big><big>'''Duetila etero'''</big></big>
|-
|colspan="2" style="text-align: center;"|<center>[[Dosiero:%C3%89thoxy%C3%A9thane.png|200ra|Molekula strukturo de duetila etero]]
|-
|colspan="2" style="text-align: center;"|<center>[[Dosiero:Diethyl ether 3D.png|200ra|Pilka bastoneta modelo de duetila etero]]
|- style="background: green; color: white"
|colspan="2" style="text-align: center;" | '''Alternativa(j) Nomo(j)'''
|-
|colspan="2" style="text-align: center;" |
* Etila etero
* Etoksietano
* Duetila oksido
|-
|[[Kemia formulo]]||'''C<sub>4</sub>H<sub>10</sub>O'''
|-
|[[PubChem|PubChem-kodo]]||[https://pubchem.ncbi.nlm.nih.gov/compound/3283 3282]
|-
|[[ChemSpider|ChemSpider kodo]]||[http://www.chemspider.com/Chemical-Structure.3168.html 3168]
|-
|[[CAS-numero|CAS-numero-kodo]]||
* [https://commonchemistry.cas.org/detail?cas_rn=60-29-7 60-29-7]
|- style="background: green; color: white"
|colspan="2" style="text-align: center;" | '''Fizikaj proprecoj'''
|-
|[[Aspekto]]||senkolora likvaĵo
|-
|[[Odoro]]||akra kaj dolĉeca
|-
|[[Molmaso]]||74.12 g mol<sup>−1</sup>
|-
|[[Simplified molecular-input line-entry system|Smiles]]||CCOCC
|-
|[[Denseco]]||0.7134 g/cm<sup>3</sup> ({{GdC|20}})
|-
|[[Viskozeco]]||0.224 cP ({{GdC|25}})
|-
|[[Refrakta indico]]||{{refraktindico|T=20|λ=761|k=4.0|1.3495}} ĝis{{refraktindico|T=20|λ=761|k=4.0|1.3526}}
|-
|[[Fandopunkto]]||{{GdC|−116.3}} ({{GdF|−177.3}}; 156.8 K)
|-
|[[Bolpunkto]]||{{GdC|34.6}} ({{GdF|94.3}}; 307.8 K)
|-
|[[Ekflama temperaturo]]||{{GdC|−45}} (ujo fermita)
|-
|[[Vaporpremo]]||
* 440 mmHg ({{GdC|20}})
* 586 hPa ({{GdC|20}})
|-
|[[Solvaĵo|Solvebleco]]||
* Akvo:69 g/L {{GdC|20}}
* [[etanolo]]: tute miksebla
* [[Kloroformo]]: tute miksebla
* [[Metanolo|Karbinolo]]: tute miksebla
* [[Klorida acido|HCl]]: (en akvo) miksebla:
|-
| [[Mortiga dozo (LD50)]]||1250&nbsp;mg/kg (buŝe, muso)
|-
|- style="background: yellow; color: black"
|colspan="2" style="text-align: center;" |[[GHS pri klasado kaj etikedado de kemiaĵoj|'''GHS etikedigo de kemiaĵoj''']]
|-
|[[GHS Damaĝo-piktogramoj|GHS Damaĝo-piktogramo]]||<center>{{GHS Piktogramo|02|07}}</center>
|-
|[[GHS pri klasado kaj etikedado de kemiaĵoj|GHS Signalvorto]]||<center>Damaĝa</center>
|-
|[[GHS Deklaroj pri damaĝoj]]||{{H-Frazoj|224|302|336}}
|-
|[[GHS Deklaroj pri antaŭgardoj]]|| {{P-Frazoj|210|240|403+235}}
|-style="background: yellow; color: black"
|colspan="2" style="text-align: center with=50%;"|<center><small>Escepte kiam indikitaj, datumoj estas prezentataj laŭ iliaj normaj kondiĉoj pri temperaturo kaj premo ({{GdC|25}} kaj 100 kPa)</small></center>
|}

La '''etoksietano''' aŭ '''duetila etero''' ankaŭ estas konata kiel sulfata etero pro sia produktado-metodo, malgraŭ ke ne estas [[sulfuro]] ene. Ĝia molekula formulo estas C<sub>4</sub>H<sub>10</sub>O (ekde ĝia nomo pro enesto de du [[etilo|etilaj grupoj]] C<sub>2</sub>H<sub>5</sub>-) kaj ĝia struktura formulo estas CH<sub>3</sub>CH<sub>2</sub>-O-CH<sub>2</sub>CH<sub>3</sub>. La difino [[etero]] aplikiĝas al la malplena spaco, kaj tiu nomo atribuiĝas al tiu substanco pro la granda volatileco de la etila etero. Ĝi estas senkolora, kutime uzata kiel solvaĵo, kaj en la pasinteco ĝi uziĝis kiel ĝenerala [[anestezilo]]. Ĝiaj [[narkotaĵo|narkotaj]] proprecoj estas konataj ekde la antikiveco kaj oni scias ke ĝi kaŭzas [[dependeco (medicino)|dependecon]]. Tiun [[simptomo]]n oni nomas "eteromanio".

== Historio ==
La etero eble estis kreita de [[Geber|Jābir ibn Hayyān]] (721-815), en la oka jarcento, aŭ de [[Ramon Lullo]] (1232-1315), en 1275, malgraŭ ke ne ekzistas samtempa evidenteco de tiu fakto. Ĝi estis unue sintezita en [[1540]] far [[Valerius Cordus]] (1515-1544), kiu nomis ĝin dolĉa vitriolo<ref>Oleum dulce vitrioli.</ref>. Tiu difino devenas de la maniero kiel li akiris tiun substancon pere de [[distilado]] de miksaĵo de [[etanolo]] kaj [[sulfata acido]], kiu tiam estis konata kiel vitriololeo, kaj pro ties medicinaj proprecoj. Ĉirkaŭ la sama epoko, [[Paracelsus]] (1493-1541) malkovris la analgeziajn proprecojn de la etero en [[kokino]]j. La nomo etero estis kreita de la alkemiisto August Sigmund Frobenius (1727-1741), en 1729.

== Uzoj ==
La etero estas ĉefe uzata kiel solvaĵo en la produktado de celulozaj plastaĵoj kiel la [[celuloza acetato]]. La duetila etero posedas altan cetanan indekson<ref>La [https://en.wikipedia.org/wiki/Cetane_number cetana indekso] estas indikilo de la brulrapido de la [[Dizeloleo|dizelolea]] brulaĵo.</ref> inter 85-90 kaj uzatas kiel sparkiga fluidaĵo<ref>[https://en.wikipedia.org/wiki/Starting_fluid Sparkiga fluidaĵo] estas uzata por helpi la ekfunkcion de la motoroj kun interna brulado. Ĝenerale tiu eka brulaĵo estas la duetila etero pro ties tre malalta memsparkiga temperaturo 160<sup>o</sup>C aŭ 320<sup>o</sup>F.</ref>, miksita kun petrola distilaĵaro por la benzinaj aŭ dizelaj veturiloj, dank'al ties alta volatileco kaj malalta brulpunkto. Pro la samaj kialoj ĝi ankaŭ estas uzata kiel komponanto en la brulmiksaĵo de la modeloj de motoroj kun fajreco laŭ karburilpremado.

== Anestezaj aplikoj ==
En la [[16-a de oktobro]] [[1846]], [[William Morton]] (1819-1868) partoprenis en publika prezentado por demonstri la [[anestezo|anestezajn]] efektojn de la duetila etero, en la amfiteatro [[Eterdomo]]<ref>[https://en.wikipedia.org/wiki/Ether_Dome La amfiteatro de la eterkupolo], en [[Bostono]].</ref>, en [[Bostono]]. Tamen, [[Crawford Long]] (1815-1878) estas agnoskita ke li private demonstris la uzon de la etero kiel ĝenerala anestezilo en kirurgio, al kelkaj oficistoj en la usona subŝtato [[Georgio]], ĉirkaŭ la [[30-a de marto]] [[1842]], kaj Long publike demonstris la uzon de la etero kiel porkirurga anestezilo plurfoje antaŭ ol [[1846]]. La britaj kuracistoj jam sciis pri la anestezaj proprecoj de la etero ĉirkaŭ [[1840]], tiam kiam ĝi estis preskribita kune kun la [[opio]]. Kelkfoje, la duetila etero antaŭe uziĝis anstataŭ la [[kloroformo]] pro ties pli alta terapeŭtika indekso<ref>[https://en.wikipedia.org/wiki/Therapeutic_index Terapeŭtika indekso] estas la rilato inter la terapeŭtikaj agentoj efike agantaj kun tiuj kaŭzantaj morton aŭ toksecon, en studoj faritaj kun homoj kaj bestoj.</ref>, tio estas, ĝi prezentas pli bonajn rezultojn inter la rekomendita dozo kaj toksaj efektoj de la superdozado.

== Vidu ankaŭ ==
{{Projektoj}}
<center>
<Gallery>
Cellulose_acetate.svg|<center>[[Celuloza acetato]]</center>
dosiero:Al-Jaahith - African Arab Naturalist - Basra - al jahiz.jpg|<center>[[Geber|Jābir ibn Hayyān]]<br />([[721]]-[[815]])</center>
dosiero:Ramon_Llull.jpg|<center>[[Ramon Lullo]]<br />([[1232]]-[[1315]])</center>
dosiero:Paracelsus.jpg|<center>[[Paracelsus]]<br />([[1493]]-[[1541]])</center>
dosiero:Valerius-Cordus.png|<center>[[Valerius Cordus]]<br />([[1515]]-[[1544]])</center>
dosiero:CrawfordLong.jpg|<center>[[Crawford Long]]<br />([[1815]]-[[1878]])</center>
dosiero:WTG_Morton.jpg|<center>[[William Morton]]<br />([[1819]]-[[1868]])</center>
dosiero:Williamson_Alexander.jpg|<center>[[Alexander William Williamson|A. W. Williamson]]<br />([[1824]]-[[1904]])</center>
dosiero:Viktor-grignard (cropped).jpg|<center>[[Victor Grignard]]<br />([[1871]]-[[1935]])</center>
dosiero:Opernhausleipzig445.JPG|<center>[[Hans Finkelstein]]<br />([[1885]]-[[1938]])</center>
</Gallery>
</center>

== Referencoj ==
{{Referencoj}}
{{Portalo|Kemio}}
{{Ĝermo|Biografio|Kemio}}
{{Bibliotekoj}}

[[Kategorio:Esteroj]]
[[Kategorio:Ĝeneralaj anesteziloj]]
[[Kategorio:Anesteziloj]]
[[Kategorio:Solviloj]]