Vidi fonton por Filipinoj

{{Informkesto lando
|nomoenlokalingvo=Republika ng Pilipinas
|eonomo=Respubliko Filipinoj
|flago=[[Dosiero:Flago-de-Filipinoj.svg|180px|[[Flago de Filipinoj]]]]
|blazono=[[Dosiero:Coat_of_arms_of_the_Philippines.svg|90px|[[Blazono de Filipinoj]]]]
|nacia devizo=Dia, Humana, Naturema, kaj Naciisma
|lokigo-bildo=[[Dosiero:PHL_orthographic.svg|250px|Situo]]
|lingvoj=[[Filipina lingvo|filipina]] <br /> [[Angla lingvo|angla]]
|ĉefurbo=[[Manilo]]
|religio=[[Romkatolika Eklezio|katolikanoj]] (95%) <br /> [[Islamo|islamanoj]] (5%)
|km2=300000
|akvo=0.61
|loĝantoj=[[filipinanoj]]
|loĝantaro=102238000
|loĝantaro-jaro=[[2015]]
|loĝdenso=336.60
|horzono=
|ttt=[[.ph]]
|landkodo=PH (ISO 3166) <br /> RP ([[aŭtokodo|aŭtoj]])
|nacia tago=[[12-a de junio]]
|sendependeco=[[12-a de junio]] [[1898]]
|de kiu=[[Usono]]
|esperanto-asocio=[[Filipina Esperanto-Junularo]]
|MEP=[[Filipina peso|$]]17 443 duilionoj
|MEP jaro=2016
|MEP pokapa=$7612
|kesteroj=
{{Informkesto geografiaĵo|insularo
|subŝablono=jes
|priskribo de bildo=
|regiono-ISO   = PH
|mapo lokumilo = iso
|mapo1 lokumilo = 
|latitudo      = {{#invoke:Wikidata|claim|P625|parameter=latitude}}
|longitudo     = {{#invoke:Wikidata|claim|P625|parameter=longitude}}
|zomo          = 4
|longo         = 
|larĝo         = 
|plej alta     = 
|plej alta leviĝo = 
|parenco       = Pacifika oceano
|parenco_tipo  = Akvejo
|insuloj=
|ĉefa insulo=[[Luzono]] kaj [[Mindao]]
}}
}}<!--fino de la ekstera informkesto -->
'''Filipinoj''' (filipine: ''Pilipinas'' [ˌpɪlɪˈpinɐs]), oficiale '''Respubliko Filipinoj''' ([[Filipina lingvo|filipine]]: ''Republika ng Pilipinas'', angle: ''Philippines'' kaj ''Republic of the Philippines'', hispane: ''Filipinas'' kaj ''República de Filipinas'', [[Iloka lingvo|iloke]]: ''Filipinas'' kaj ''Republika ti Filipinas'', [[Cebua lingvo|cebue]]: ''Pilipinas'' kaj ''Republika sa Pilipinas'') estas suverena lando en sud-orienta [[Azio]], konsistanta el [[Malaja Arkipelago|malaja arkipelago]] da 7 641<!-- ref>{{citaĵo el la reto|url=http://cnnphilippines.com/videos/2016/02/20/More-islands-more-fun-in-PH.html|titolo=More islands, more fun in PH|lingvo=en }}</ref --> [[insulo]]j en okcidenta [[Pacifiko]]. La landnomo devenas de la hispana reĝo [[Filipo la 2-a (Hispanio)|Filipo la 2-a]]. La sudĉina maro disigas la insularon de [[Vjetnamio]] en okcidento, [[Celebes]]-maro de [[Indonezio]] en sudo. Respubliko Filipinoj estas la kvine plej granda insula ŝtato de la mondo.

Laŭ la Instituto por Medio kaj Homa Sekureco de la Universitato de Unuiĝintaj Nacioj, la Filipinoj viciĝas en la tria loko (en 2011) laŭ la riska skalo pro probableco de naturaj katastrofoj tutmonde. La lando situas en la deka loko, denove tutmonde, por la probableco de minacoj al biodiverseco kaj la loĝantaro pro la klimata ŝanĝo, kaj situas kvina inter la landoj plej tuŝotaj de la marnivela altiĝo<ref>(angla) ''[https://web.archive.org/web/20120708155939/http://www.ehs.unu.edu/file/get/9018 WorldRiskReport 2011 United Nations University Institute for Environment and Human Security]'' (Originalo de la 8-a de julio 2012 en ''[[Internet Archive]]).''</ref><ref>(germana) Verena Kern, ''[http://www.klimareporter.de/erdsystem/land-unter Land unter].'' En: Klimareporter, la 2-an de novembro 2019,</ref>.

== Geografio ==
{{Marko sur bildo komenco|bildo=Ph administrative map blank.png|larĝo=400|floso=left}}
{{Marko sur bildo|x=0.8|y=0.2|skalo=400|teksto=<center>'''[[Filipina Maro|<span style="color:#bbddff;">Filipina<br />Maro</span>]]}}'''
{{Marko sur bildo|x=0.04|y=0.75|skalo=400|teksto=<center>'''[[Sudĉina Maro|<span style="color:#bbddff;">Sudĉina<br />Maro</span>]]}}'''
{{Marko sur bildo|x=0.15|y=1.2|skalo=400|teksto=<center>'''[[Sulua Maro|<span style="color:#bbddff;">Sulua<br />Maro</span>]]}}'''
{{Marko sur bildo|x=0.41|y=0.12|skalo=400|teksto=<center>'''[[Kordilera Administra Regiono|<span style="color:#449966;"><small>Kordilera</small></span>]]}}'''
{{Marko sur bildo|x=0.4|y=0.155|skalo=400|teksto=<center>'''[[Kordilera Administra Regiono|<span style="color:#449966;"><small>Administra</small></span>]]}}'''
{{Marko sur bildo|x=0.42|y=0.19|skalo=400|teksto=<center>'''[[Kordilera Administra Regiono|<span style="color:#449966;"><small>Regiono</small></span>]]}}'''
{{Marko sur bildo|x=0.27|y=0.36|skalo=400|teksto=<center>'''[[Iloko|<span style="color:#bb7744;"><small>Iloko</small></span>]]}}'''
{{Marko sur bildo|x=0.58|y=0.36|skalo=400|teksto=<center>'''[[Kagajana Valo|<span style="color:#6677aa;"><small>Kagajana<br />Valo</small></span>]]}}'''
{{Marko sur bildo|x=0.06|y=0.56|skalo=400|teksto=<center>'''[[Centra Luzono|<span style="color:#cc1155;"><small>Centra Luzono</small></span>]]}}'''
{{Marko sur bildo|x=0.06|y=0.62|skalo=400|teksto=<center>'''[[Manila Metropolo|<span style="color:#449966;"><small>Manila Metropolo ▬</small></span>]]}}'''
{{Marko sur bildo|x=0.49|y=0.55|skalo=400|teksto=<center>'''[[CALABARZON|<span style="color:#ddbb55;"><small>CALABARZON</small></span>]]}}'''
{{Marko sur bildo|x=0.21|y=0.80|skalo=400|teksto=<center>'''[[MIMAROPA|<span style="color:#bb7744;"> <small>MIMAROPA</small></span>]]}}'''
{{Marko sur bildo|x=0.62|y=0.64|skalo=400|teksto=<center>'''[[Bikola Regiono|<span style="color:#449966;"><small>Bikola Regiono</small></span>]]}}'''
{{Marko sur bildo|x=0.40|y=1.02|skalo=400|teksto=<center>'''[[Okcidentaj Bisajoj|<span style="color:#6677aa;"><small>Okcidentaj</small></span>]]}}'''
{{Marko sur bildo|x=0.43|y=1.055|skalo=400|teksto=<center>'''[[Okcidentaj Bisajoj|<span style="color:#6677aa;"><small>Bisajoj</small></span>]]}}'''
{{Marko sur bildo|x=0.36|y=1.15|skalo=400|teksto=<center>'''[[Centraj Bisajoj|<span style="color:#cc1155;"><small>Centraj Bisajoj</small></span>]]}}'''
{{Marko sur bildo|x=0.86|y=0.85|skalo=400|teksto=<center>'''[[Orientaj Bisajoj|<span style="color:#ddbb55;"><small>Orientaj</small></span>]]}}'''
{{Marko sur bildo|x=0.87|y=0.885|skalo=400|teksto=<center>'''[[Orientaj Bisajoj|<span style="color:#ddbb55;"><small>Bisajoj</small></span>]]}}'''
{{Marko sur bildo|x=0.30|y=1.25|skalo=400|teksto=<center>'''[[Zamboanga Duoninsulo|<span style="color:#449966;"><small>Zamboanga</small></span>]]}}'''
{{Marko sur bildo|x=0.306|y=1.285|skalo=400|teksto=<center>'''[[Zamboanga Duoninsulo|<span style="color:#449966;"><small>Duoninsulo</small></span>]]}}'''
{{Marko sur bildo|x=0.68|y=1.12|skalo=400|teksto=<center>'''[[Norda Mindanao|<span style="color:#bb7744;"><small>Norda</small></span>]]}}'''
{{Marko sur bildo|x=0.64|y=1.15|skalo=400|teksto=<center>'''[[Norda Mindanao|<span style="color:#bb7744;"><small>Mindanao</small></span>]]}}'''
{{Marko sur bildo|x=0.875|y=1.405|skalo=400|teksto=<center>'''[[Davaa Regiono|<span style="color:#cc1155;"><small>Davaa</small></span>]]}}'''
{{Marko sur bildo|x=0.86|y=1.440|skalo=400|teksto=<center>'''[[Davaa Regiono|<span style="color:#cc1155;"><small>Regiono</small></span>]]}}'''
{{Marko sur bildo|x=0.48|y=1.45|skalo=400|teksto=<center>'''[[SOCCSKSARGEN|<span style="color:#6677aa;"><small>SOCCSKSARGEN</small></span>]]}}'''
{{Marko sur bildo|x=0.87|y=1.02|skalo=400|teksto=<center>'''[[Caraga|<span style="color:#6677aa;"><small>Caraga</small></span>]]}}'''
{{Marko sur bildo|x=0.585|y=1.35|skalo=400|teksto=<center>'''[[ARMM|<span style="color:#997700;"><small>ARMM</small></span>]]}}'''
{{Marko sur bildo fino}}
{{-|maldekstren}}
'''Filipinoj''' estas [[insulo|insula]] lando formata de [[arkipelago]] de pli ol 7 600 insuloj situaj sudoriente de [[Azio]]. La distanco ĝis la okcidenta marbordo de la [[Pacifiko]] estas de ĉirkaŭ 1 210 [[km]].

Limas oriente kun la [[Filipina Maro]], okcidente kun la [[Sudĉina Maro]], kaj sude kun la [[Sulavesa Maro]]. Sude troviĝas la insuloj de [[Molukoj]] kaj [[Sulaveso]] en [[Indonezio]], sudoriente la [[Malajzio|malajzia]] parto de [[Borneo]] kaj rekte norde estas [[Tajvano]]. Filipinoj estas inter 116° 40' kaj 126° kaj 34' Or longitudo, kaj 4° 40' kaj 21° 10' N latitudo.

La plej gravaj insuloj:
* [[Luzono]] 104 688&nbsp;km²
* [[Mindanao]] 94 605&nbsp;km²
* [[Samar]] 13 076&nbsp;km²
* [[Negros]] 12 701&nbsp;km²
* [[Palavano]] 11 782&nbsp;km²
* [[Panajo]] 11 513&nbsp;km²

Aliaj ne tiom etendaj insuloj, sed gravaj pro diversaj tialoj (historiaj, kulturaj, ekonomiaj ktp.) estas [[Corregidor]], [[Mindoro]], [[Cebuo]] ktp.

[[Biogeografio|Biogeografie]] Filipinoj apartenas al la sundalanda-filipina [[ekoprovinco]] de la [[Orientaliso|orientalisa]] [[ekozono]] laŭ la [[tipologio]] de la [[Monda Natur-Fonduso]] (WWF). La [[Filipinaj humidaj arbaroj]] estas malsamaj de tiuj de [[Sunda Lando]].

La [[Filipina plato]] estas inter la mezgrandaj tektonaj platoj de la mondo. Kiel ĉiuj tektonaj platoj ĝi estas parto de la litosfero. La plato ampleksas parton de la Pacifika Oceano oriente de la insulara ŝtato Filipinoj kaj sudoriente de Japanio. En la oriento la multe pli granda pacifika plato ŝoviĝas sub la filipinan, tie en la oceano troviĝas la profunda [[Mariana Fosego]]. La [[Filipina Fosego]] (ankaŭ Filipina Profundo, Mindanaa Fosego, kaj Mindanaa Profundo) estas submara fosego oriente de la Filipinoj. Je ĝia plej profunda punkto, la fosego atingas 10,540 m.

=== Biodiverseco ===
[[Dosiero:Pithecophaga jefferyi front.jpg|eta|La [[Filipina aglo]] estas endemia de arbaroj de la lando.]]

Filipinoj estas [[Megadiversaj landoj|megadiversa lando]].<ref name=Chanco>{{cite news |url=http://gbgm-umc.org/asia-pacific/philippines/ecophil.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20010711225954/http://gbgm-umc.org/asia-pacific/philippines/ecophil.html |archive-date=11a de Julio, 2001 |author=Chanco, Boo |title=The Philippines Environment: A Warning |newspaper=The Philippine Star |date=7a de Decembro, 1998 }} {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20010711225954/http://gbgm-umc.org/asia-pacific/philippines/ecophil.html |date=2001-07-11 }} {{Citaĵo el la reto |url=http://gbgm-umc.org/asia-pacific/philippines/ecophil.html |titolo=Arkivita kopio |alirdato=2022-06-18 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20010711225954/http://gbgm-umc.org/asia-pacific/philippines/ecophil.html |arkivdato=2001-07-11 }} Alirita la 15an de Februaro, 2010 el gbgm-umc.org.</ref><ref name="AUSGOP">{{Cite book |url=http://www.environment.gov.au/soe/2001/publications/theme-reports/biodiversity/biodiversity01-3.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20070514125559/http://www.environment.gov.au/soe/2001/publications/theme-reports/biodiversity/biodiversity01-3.html |archive-date=14a de Majo, 2007|title=Biodiversity Theme Report: The Meaning, Significance and Implications of Biodiversity (continued)|author = Williams, Jann|author2 = Cassia Read|author3 = Tony Norton|author4 = Steve Dovers|author5 = Mark Burgman|author6 = Wendy Proctor|author7 = Heather Anderson|name-list-style = amp|publisher=CSIRO on behalf of the Australian Government Department of the Environment and Heritage|year=2001|isbn=978-0-643-06749-3|access-date=6a de Novembro, 2009}}</ref> Ok ĉefaj tipoj de arbaroj estas distribuitaj tra Filipinoj; nome de [[Dipterokarpacoj|dipterokarpoj]], de [[betulo]]j, de [[pino]]j, de ''molave'' (''Vitex parviflora''), [[Montano (ekologio)|malaltaj montarbaroj]], altaj montarbaroj aŭ [[Nubarbaro|muskarbaroj]], [[mangrovo]]j, kaj ultrabazaj arbaroj.<ref>{{cite book |last1=Wikramanayake |first1=Eric D. |last2=Dinerstein |first2=Eric |last3=Loucks |first3=Colby J. |title=Terrestrial Ecoregions of the Indo-Pacific: A Conservation Assessment |date=2002 |publisher=Island Press |isbn=978-1-55963-923-1 |page=480 |url=https://books.google.com/books?id=_VGRBWqIG2gC&pg=PA480 |access-date=24a de Julio, 2020 }}</ref> Je 2021, Filipinoj havas nur 7 milionojn da hektaroj de arbaroj, laŭ oficialaj ĉirkaŭkalkuloj (ĉirkaŭ 23% de la totala terareo de la lando), kvankam fakuloj plendas, ke la reala cifero estas tre verŝajne multe pli malalta.<ref>{{Cite web|last=Ilagan|first=Karol|date=2021-05-12|title=7M hectares of Philippine land are forested — and that's bad news|url=https://pcij.org/article/5828/the-philippines-has-7m-hectares-of-forests-why-thats-bad-news|access-date=2021-07-18|website=PCIJ|language=en}}</ref> [[Senarbarigo]], ofte rezulto de eksterleĝa [[Arbarekspluatado|lignoproduktado]], estas akra problemo en Filipinoj. Arbarkovro malpliiĝis el 70% de la totala terareo de la lando en 1900 al ĉirkaŭ nur 18.3% en 1999.<ref>Peralta, Eleno O. (2005). "[http://www.fao.org/docrep/008/af349e/af349e0n.htm#bm23 21. Forests for poverty alleviation: the response of academic institutions in the Philippines]". En Sim, Appanah, and Hooda (Eld.). ''Proceedings of the workshop on forests for poverty reduction: changing role for research, development and training institutions'' (RAP Publication). [[Food and Agriculture Organization]] (FAO). Alirita la 5an de Julio, 2020.</ref>

Ĉirkaŭ 1 100 surteraj vertebrulaj specioj povas esti trovataj en Filipinoj kiel ĉirkaŭ 100 mamulaj specioj kaj 243 birdospecioj supozeble ne ekzistantaj aliloke.<ref name="lonelyplanet">{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=aaUR07G0yAcC|title=Philippines|author1=Rowthorn, Chris |author2=Greg Bloom |name-list-style=amp |edition=9th|publisher=[[Lonely Planet]]|year=2006|page=[https://books.google.com/books?id=aaUR07G0yAcC&pg=PA52 52]|isbn=978-1-74104-289-4}}</ref><ref name="Allen2020"/> Filipinoj havas unu el la plej altaja proporcioj de malkovroj en la mondo kun dek ses novaj specioj de [[mamuloj]] malkovritaj en la lastaj dek jaroj. Pro tio, la proporcio de [[endemio|endemieco]] de Filipinoj pliiĝis kaj plej verŝajne plu pliiĝos.<ref>{{Citaĵo el la reto|url=http://www.eoearth.org/article/Biological_diversity_in_the_Philippines|titolo=Biological diversity in the Philippines|alirdato=4a de Majo 2013|eldoninto=Eoearth.org}}</ref> Partoj de la filipinaj marakvoj enhavas la plej altan diversecon de marbordaj fiŝoj en la mondo.<ref name="Carpenter">{{Cite journal|author1=Carpenter, Kent E. |author2=Victor G. Springer |s2cid=8280012 |name-list-style=amp |title=The center of the center of marine shore fish biodiversity: the Philippine Islands |journal=Environmental Biology of Fishes|date=April 2005|volume=74|issue=2|pages=467–480|doi=10.1007/s10641-004-3154-4 |issn=0378-1909 }}</ref>

Grandaj [[reptilioj]] estas la [[Filipina krokodilo]]<ref>{{cite news |title=Recovery plan for Philippine crocodiles |url=https://www.iucn.org/content/recovery-plan-philippine-crocodiles |access-date=23a de Julio, 2020 |work=International Union for Conservation of Nature |date=10a de Aŭgusto, 2009 |archive-date=23a de Julio, 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200723183655/https://www.iucn.org/content/recovery-plan-philippine-crocodiles |url-status=dead }} {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20200723183655/https://www.iucn.org/content/recovery-plan-philippine-crocodiles |date=2020-07-23 }} {{Citaĵo el la reto |url=https://www.iucn.org/content/recovery-plan-philippine-crocodiles |titolo=Arkivita kopio |alirdato=2022-06-18 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20200723183655/https://www.iucn.org/content/recovery-plan-philippine-crocodiles |arkivdato=2020-07-23 }}</ref> kaj la [[Mara krokodilo]].<ref>{{cite journal |last1=R. I. Y. |first1=Adan |title=Crocodile farming: a multi-million dollar industry |journal=SEAFDEC Asian Aquaculture |date=2000 |volume=XXII |page=ww |url=https://repository.seafdec.org.ph/bitstream/handle/10862/1633/Adan2000-crocodile-farming.pdf?sequence=1&isAllowed=y |access-date=23a de Julio, 2020 |publisher=Aquaculture Department, Southeast Asian Fisheries Development Center |quote=Two known crocodile species in the Philippines exists, the Crocodylus mindorensis (freshwater crocodile), also known as the Philippine crocodile, and Crocodylus porosus (saltwater crocodile).}}</ref> La plej granda krokodilo en kaptiveco, konata surloke kiel [[Lolong]], estis kaptita en la suda insulo Mindanao,<ref>{{cite web |title="Lolong" holds world record as largest croc in the world |url=http://www.pawb.gov.ph/index.php?option=com_content&view=article&id=480:lolong-holds-world-record-as-largest-croc-in-the-world&catid=22:news&Itemid=131 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120126140938/http://www.pawb.gov.ph/index.php?option=com_content&view=article&id=480%3Alolong-holds-world-record-as-largest-croc-in-the-world&catid=22%3Anews&Itemid=131 |url-status=dead |archive-date=26a de Januaro, 2012 |website=Protected Areas and Wildlife Bureau |access-date=23a de Junio, 2012 |date=17a de Novembro, 2011 }} {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20120419075200/http://www.pawb.gov.ph/index.php?option=com_content&view=article&id=480:lolong-holds-world-record-as-largest-croc-in-the-world&catid=22:news&Itemid=131 |date=2012-04-19 }} {{Citaĵo el la reto |url=http://www.pawb.gov.ph/index.php?option=com_content&view=article&id=480%3Alolong-holds-world-record-as-largest-croc-in-the-world&catid=22%3Anews&Itemid=131 |titolo=Arkivita kopio |alirdato=2022-06-18 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20120126140938/http://www.pawb.gov.ph/index.php?option=com_content&view=article&id=480%3Alolong-holds-world-record-as-largest-croc-in-the-world&catid=22%3Anews&Itemid=131 |arkivdato=2012-01-26 }}</ref> kaj mortis la 10an de Februaro, 2013, pro [[pneŭmonio]] kaj korspira halto.<ref>{{cite news|last=Ortiz|first=Erik|title=Tears for a croc: Lolong, the world's largest crocodile in captivity, dies in the Philippines |url=http://www.nydailynews.com/news/world/lolong-world-largest-croc-captivity-dies-article-1.1260199|access-date=11a de Februaro, 2013|newspaper=New York Daily News|date=10a de Februaro, 2013}}</ref> La [[nacia birdo]], konata kiel [[Filipina aglo]], havas la plej longan korpon inter ĉiuj [[aglo]]j; ĝi ĝenerale estas 86 ĝis 102&nbsp;cm longa kaj pezas 4.7 ĝis 8.0&nbsp;kg.<ref name="RaptorsWorld">{{Cite book|year=2001|title=Raptors of the World| publisher=[[Helm Identification Guides|Christopher Helm]]|location=Londono|pages=717–19|isbn=978-0-7136-8026-3|author1=Ferguson-Lees, J. |author2=Christie, D. }}</ref><ref>{{cite iucn |author1=BirdLife International |date=2018 |title=''Pithecophaga jefferyi'' |volume=2018 |page=e.T22696012A129595746 |doi=10.2305/IUCN.UK.2017-3.RLTS.T22696012A129595746.en |access-date=25a de Septembro 2021}}</ref> La Filipina aglo apartenas al la familio [[Akcipitredoj]] kaj estas endemia de la [[pluvarbaro]]j de Luzono, Samar, Leyte, kaj Mindanao.<ref>{{Citaĵo el libro|url=https://books.google.com/books?id=GTq5AAAAIAAJ|titolo=Statistics on Philippine Protected Areas and Wildlife Resources, Volume 1992|alirdato=23a de Julio 2020|jaro=1992|eldoninto=Department of Environment and Natural Resources, Protected Areas and Wildlife Bureau|paĝo=56}}</ref> Filipinoj havas la trian plej altan nombron de endemiaj birdoj en la mondo (malantaŭ Indonezio kaj Aŭstralio) kun 243 endemioj. Elstaraj birdoj estas la ĉiela monarko (''Hypothymis coelestis''), la dasikrotafo (''Dasycrotapha speciosa''), la ruĝpuga kakatuo (''Cacatua haematuropygia''), la koĉia eritropito (''Erythropitta kochi''), la Sulua antrakocero (''Anthracoceros montani''), la ruĝa kalao (''Buceros hydrocorax''), la [[Luzona korkolombo]] (''Gallicolumba luzonica'') kaj la Fajrbrusta fruktokolombo (Ptilinopus marchei).<ref name="Allen2020">{{Citaĵo el libro|titolo=Birds of the Philippines|familia nomo=Allen|persona nomo=Desmond|jaro=2020|eldoninto=Lynx and Birdlife International Fieldguides}}</ref>

Filipinaj [[Teritoriaj akvoj|marakvoj]] enhavas ĝis 2 200 000&nbsp;km², kiuj produktas unikan kaj diversan marvivon,<ref name="FAOOrg">{{cite web |title=INTRODUCTION |url=http://www.fao.org/3/x6943e/x6943e05.htm |website=Food and Agriculture Organization |access-date=24a de Julio, 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190315020325/http://www.fao.org/3/x6943e/x6943e05.htm |archive-date=15a de Marto, 2019}}</ref> kaj gravan parton de [[Korala Triangulo]], teritorio kunhavata kun aliaj landoj.<ref name="LiveScience-CoralTriangle">{{cite news |last1=Leman |first1=Jennifer |title=What Is the Coral Triangle? |url=https://www.livescience.com/64738-coral-triangle.html |access-date=24 de Julio, 2020 |work=LiveScience |date=11a de Februaro, 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200429190233/https://www.livescience.com/64738-coral-triangle.html |archive-date=29a de Aprilo, 2020 }}</ref><ref name="PNAGovPH-PHSeeks">{{cite news |last1=Teves |first1=Catherine |title=PH seeks more climate action for Coral Triangle |url=https://www.pna.gov.ph/articles/1056744 |access-date=24a de Julio, 2020 |work=Philippine News Agency |date=14a de Decembro, 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181214235557/http://www.pna.gov.ph/articles/1056744 |archive-date=14a de Decembro, 2018 |quote=The Coral Triangle refers to a roughly triangular area in the tropical marine waters of the Philippines, Indonesia, Malaysia, Papua New Guinea, Solomon Islands and Timor-Leste.}}</ref> La totala nombro de koralaj kaj marfiŝaj specioj estis ĉirkaŭkalkulita je 500 kaj 2 400 respektive.<ref name="lonelyplanet" /> Novaj registroj<ref>{{cite journal |url= https://www.researchgate.net/publication/236001316|archive-url=https://web.archive.org/web/20131016063342/https://www.researchgate.net/publication/236001316_First_Record_of_the_dottyback_Manonichthys_alleni_(Teleostei_Perciformes_Pseudochromidae)_from_the_Philippines?ev=prf_pub|archive-date=October 16, 2013 |author1=Bos, A.R. |author2=Smits, H.M. |name-list-style=amp |title= First Record of the dottyback Manonichthys alleni (Teleostei: Perciformes: Pseudochromidae) from the Philippines |journal= Marine Biodiversity Records |year=2013 |volume=6 |issue=e61 |doi=10.1017/s1755267213000365}}</ref><ref>{{cite journal |url=https://www.researchgate.net/publication/237335102 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140919140031/http://www.researchgate.net/publication/237335102_Seven_new_records_of_fishes_%28Teleostei_Perciformes%29_from_coral_reefs_and_pelagic_habitats_in_Southern_Mindanao_the_Philippines?ev=prf_pub|archive-date=19a de Septembro, 2014 |author1=Bos, Arthur R. |author2=Gumanao, Girley S. |name-list-style=amp |title= Seven new records of fishes (Teleostei: Perciformes) from coral reefs and pelagic habitats in Southern Mindanao, the Philippines|journal= Marine Biodiversity Records |year=2013 |volume=6 |issue=e95 |pages=1–6 |doi=10.1017/s1755267213000614}}</ref> kaj specimalkovroj pluas.<ref>{{cite journal |author=Bos, A.R.|author2=Gumanao, G.S. |author3=Salac, F.N. |s2cid=34920961 |year=2008 |title=A newly discovered predator of the crown-of-thorns starfish |journal=Coral Reefs |volume=27 |issue= 3|page=581 |doi= 10.1007/s00338-008-0364-9 |url=https://www.researchgate.net/publication/225650880|archive-url=https://web.archive.org/web/20150703190342/http://www.researchgate.net/publication/225650880_A_newly_discovered_predator_of_the_crown-of-thorns_starfish |archive-date=July 3, 2015|bibcode=2008CorRe..27..581B}}</ref><ref>{{cite journal |author=Ocaña |author2=J.C. den Hartog |author3=A. Brito |author4=A.R. Bos |year=2010 |title=On Pseudocorynactis species and another related genus from the Indo-Pacific (Anthozoa: Corallimorphidae) |journal=Revista de la Academia Canaria de Ciencias |volume=XXI |issue=3–4 |pages=9–34 |url=https://www.researchgate.net/publication/230851883 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140919140037/http://www.researchgate.net/publication/230851883_On_Pseudocorynactis_species_and_another_related_genus_from_the_Indo-Pacific_%28Anthozoa_Corallimorphidae%29?ev=prf_pub|archive-date=September 19, 2014}}</ref><ref>{{cite journal |author=Bos, A.R. |year=2014 |title=Upeneus nigromarginatus, a new species of goatfish (Perciformes: Mullidae) from the Philippines |journal=Raffles Bulletin of Zoology |volume=62 |pages=745–753 |url=https://www.researchgate.net/publication/266563180|archive-url=https://web.archive.org/web/20150703125644/http://www.researchgate.net/publication/266563180_Upeneus_nigromarginatus_a_new_species_of_goatfish_%28Perciformes_Mullidae%29_from_the_Philippines|archive-date=July 3, 2015}}</ref> La Rifo Tubbataha en la Sulua Maro estis deklarita Loko de Monda Heredo en 1993.<ref>{{Citaĵo el la reto|url=https://whc.unesco.org/en/list/653/|titolo=Tubbataha Reefs Natural Park|alirdato=17a de Aŭgusto 2020|eldoninto=UNESCO}}</ref> Filipinaj akvoj eltenas ankaŭ la kultivadon de fiŝoj, krustuloj, ostroj kaj algoj.<ref>{{Citaĵo el la reto|url=http://www.fao.org/fishery/countrysector/naso_philippines/en|titolo=National Aquaculture Sector Overview Philippines|alirdato=17a de Aŭgusto 2020|eldoninto=FAO}}</ref> Unu specio de ostro, nome ''Pinctada maxima'', produktas [[perlo]]jn kiuj estas nature orkoloraj.<ref>{{cite journal |last1=Elen |first1=Shane |title=Spectral Reflectance and Fluorescence Characteristics of Natural-Color and Heat-Treated "Golden" South Sea Cultured Pearls |journal=Gems & Gemology |date=2001 |volume=37 |issue=2 |pages=114–123 |doi=10.5741/gems.37.2.114 |url=https://www.gia.edu/doc/Spectral-Reflectance-and-Fluorescence-Characteristics-of-Natural-Color-and-Heat-Treated-%E2%80%9CGolden%E2%80%9D-South-Sea-Cultured-Pearls.pdf |access-date=17a de Aŭgusto, 2020}}</ref> Tiaj perloj estis deklaritaj "Nacia Gemo".<ref name="gem">{{cite web |url=http://www.ncca.gov.ph/about-culture-and-arts/culture-profile/phil-fast-facts/culture-profile-pearl.php |title=Philippine Fast Facts, National Gem: Philippine Pearl |access-date=4a de Julio, 2020 |publisher= National Commission for Culture and the Arts |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100820011316/http://www.ncca.gov.ph/about-culture-and-arts/culture-profile/phil-fast-facts/culture-profile-pearl.php |archive-date=20a de Aŭgusto, 2010 }}</ref>

Kun ĉirkaŭ 13 500 plantospecioj en la lando, el kiuj 3 200 estas unikaj de la insuloj,<ref name="lonelyplanet" /> Filipinaj [[pluvarbaro]]j enhavas amplekson de flaŭro,<ref name="biodiverse">{{Cite web|url=http://fpe.ph/biodiversity.html/view/hub-of-life-species-diversity-in-the-philippines|title=Hub of Life: Species Diversity in the Philippines|publisher=Foundation for the Philippine Environment|date=18a de Februaro, 2014|access-date=5a de Julio, 2020|archive-date=16a de Septembro, 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150916011731/http://fpe.ph/biodiversity.html/view/hub-of-life-species-diversity-in-the-philippines|url-status=dead}}</ref> inklude multajn rarajn tipojn de [[Orkidacoj|orkidoj]]<ref>{{cite journal |last1=Agoo |first1=Esperanza Maribel G. |title=Status of Orchid Taxonomy Research in the Philippines |journal=Philippine Journal of Systematic Biology |date=June 2007 |volume=1 |url=http://asbp.org.ph/wp-content/uploads/2016/09/907-3032-2-PB.pdf |access-date=23a de Julio, 2020 |quote=There are over 137 genera and about 998 species of orchids so far recorded for the archipelago. This represents about 10% of the total flora of the Philippines. The Philippines ranks second to New Guinea in occurrence of endemic species in the Malesian region.}}</ref> kaj [[Rafleziacoj|raflezio]].<ref>Taguinod, Fioro. (20a de Novembro, 2008). [http://www.gmanews.tv/story/134682/Rare-flower-species-found-only-in-northern-Philippines "Rare flower species found only in northern Philippines"]. ''GMA News''. Alirita la 5an de Julio, 2020.</ref> Multaj specioj estas endanĝerigitaj kaj sciencistoj diras, ke [[Sudorienta Azio]], al kiu apartenas Filipinoj, frontas katastrofan formortan proporcion de 20% fine de la 21a jarcento parte pro habitatoperdo rezultinta el senarbarigo.<ref>Kirby, Alex. (23a de Julio, 2003). [http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/3090071.stm "SE Asia faces 'catastrophic' extinction rate"]. ''BBC News''. Alirita la 5an de Julio, 2020.</ref>

== Historio ==
{{Ĉefartikolo|Historio de la Filipinoj}}
La historio de Filipinoj komenciĝis per la alveno de homaj estuloj pere de [[Terponto|teraj pontoj]] en la supra [[Paleolitiko]] antaŭ pli ol 30 000 jaroj. La valo de Kagajan, en la nordo de insulo [[Luzono]] entenas ŝtonajn ilojn, kiuj atestas la ĉeeston de [[homedoj]], ĉasistoj de grandaj bestoj, kiel la [[stegodonto]]j (prahistoriaj [[elefanto]]j), [[rinocero]]j, [[krokodilo]]j, [[testudo]]j, [[apro]]j kaj [[damao]]j.

Tiuj insuloj fariĝis ĝenerale memstaraj indiĝenaj reĝlandoj. Ili havis komercajn rilatojn kun suda [[Ĉinio]] kaj kulturajn rilatojn kun [[Hindio]] pere de la nunaj [[Malajzio|malajaj]] kaj [[Indonezio|indoneziaj]] teritorioj. En 1380 estis enkondukita [[Islamo]] en la sudaj insuloj.
[[Dosiero:Ferdinand Magellan.jpg|dekstra|eta|Fernão de Magalhães]]
La historio je eŭropeca vidpunkto komenciĝis kun malkovro de la insularo fare de portugala ŝipisto [[Fernão de Magalhães]] (servanta la hispanojn) en [[1521]]. Ekde [[1565]] [[Filipo la 2-a (Hispanio)]] faris hispanaj [[kolonio]]j laŭvice la insulojn, kies nomo estis "Nova Hispanio". Tiuj insuloj pli frue estis memstaraj indiĝenaj regnoj. En [[1571]] jam fondiĝis [[Manilo]], kiel administrejo kaj kolonia ĉefurbo. La lando estis grava komerca centro de la hispanoj.

La hispana dominado unuafoje unuigis la insulojn, kvankam la reala povo neniam estis tre granda ekster la ĉefurbo kaj kelkaj teritorioj. La insularo estis administrita nerekte el la kolonio ''Nova Hispanio'', t.e. la nuna [[Meksiko]], de 1565 ĝis 1821, kiam ĝi komencis esti administrata rekte el Hispanio, post la sendependiĝo de la plejmulto de la amerikaj kolonioj. Dum tiu periodo eniris la insulojn la bazaj trajtoj de la eŭropa civilizo, floris la komerco kaj kreiĝis la ĉefaj urboj. Ankaŭ estis enkondukita la [[katolikismo]], ankoraŭ nun la ĉefa religio de la lando. La oficiala lingvo estis la [[hispana lingvo|hispana]], kvankam plejmulto de la loĝantaro plu parolis la lokajn lingvojn.

{{Ĉefartikolo|Filipina Revolucio|Filipin–usona milito}}
[[Dosiero:Katipuneros.jpg|eta|dekstre|Foto de la fino de la 19a jarcento de filipinaj ''[[Katipunan|Katipuneros]]''.]]
Fine de la [[19-a jarcento]] komenciĝas sendependista movado. Unu el la ĉefaj figuroj estis la okulkuracisto [[José Rizal]], aŭtoro de literaturo en la hispana kaj prestiĝa intelektulo. Lia ekzekuto fare de la koloniaj aŭtoritatoj en [[1896]] faris lin nacia heroo, kaj plifortigis la sendependisman movadon. Tiu ĉi movado kongruis kun la samtempaj movadoj en [[Kubo]] kaj [[Portoriko]], kaj ebligis la enmiksiĝon de [[Usono]] en la movado.

{{Ĉefartikolo|Revolucio en Filipinoj en 1986}}
La [[Filipina Revolucio]] (en [[angla]]: ''Philippine Revolution''; en [[filipina]]: ''Himagsikang Pilipino''; en [[hispana]]: ''Revolución Filipina'' aŭ ''Guerra de Filipinas'')<ref>Alexander M. Bielakowski (2013). [https://books.google.es/books?id=5ufJEa6u3BcC&redir_esc=y Ethnic and Racial Minorities in the U.S. Military: A-L.] ABC-CLIO. p. 204. ISBN 978-1-59884-427-6.</ref> estis [[revolucio]] kaj posta armita konflikto luktata inter la popolo kaj la insurekciantoj de Filipinoj kaj la hispanaj koloniaj aŭtoritatoj de la Hispana Azi-Oceanio, de la [[Hispana Imperio]]. La Filipina Revolucio startis en aŭgusto [[1896]], kiam la hispanaj aŭtoritatoj malkovris [[Katipunan]], nome [[Kontraŭimperiismo|kontraŭ-kolonia]] [[sekreta organizo]]. Dum amaskunveno en [[Kalookano]], la estroj de Katipunan organizis sin en revolucia registaro, nomis la ĵus establitan registaron "Haring Bayang Katagalugan" (Tagaloga Respubliko), kaj malferme deklaris tutlandan armitan revolucion.<ref>Guererro, Milagros; Encarnacion, Emmanuel; Villegas, Ramon (1996), [https://web.archive.org/web/20101115193832/http://www.ncca.gov.ph/about-culture-and-arts/articles-on-c-n-a/article.php?i=5&subcat=1 "Andres Bonifacio and the 1896 Revolution",] Sulyap Kultura, National Commission for Culture and the Arts, 1 (2): 3–12, arkivita el la originalo la 2010-11-15, alirita la 21an de junio 2020.</ref> Bonifacio alvokis al atako al la ĉefurbo [[Manilo]]. Tiu atako malsukcesis; tamen, la ĉirkaŭaj provincoj ekribelis. Partikulare, ribeluloj en [[Kavito]] estritaj de Mariano Álvarez kaj [[Emilio Aguinaldo]] (kiuj estis el du diferencaj frakcioj de Katipunan) sukcesis atingi gravajn venkojn. En 1897 la estreco venis al Aguinaldo, kiu regis la la ĵus formitan revolucian registaron. Tiun jaron, la revoluciuloj kaj la hispanoj subskribis la Pakton de Biak-na-Bato, kiu provizore malpliigis la konfliktojn. Aguinaldo kaj aliaj filipinaj oficiroj ekziliĝis en la kolonio [[Brita Hongkongo]] en suda [[Ĉinio]].

Dum la [[uson-hispana milito]] en [[1898]] la usona ŝiparo venkis la hispanojn. Oni deklaris sendependan [[Unua Filipina Respubliko|respubliko]]n, sed [[Usono]] aneksis la landon. Disvolviĝis nova sendependa milito. La [[Filipin–usona milito]] (en angla ''Philippine–American War'',<ref>[https://2009-2017.state.gov/outofdate/bgn/philippines/47535.htm "Philippines Background Note".] U.S. Bilateral Relations Fact Sheets: Background Notes. Washington, D.C.: United States Department of State. 2004. Alirita la 21an de junio, 2020.</ref> ankaŭ ''Filipino–American War'', ''Philippine War'', ''Philippine Insurrection'' aŭ ''Tagalog Insurgency'',<ref>Battjes 2011, p. 74.</ref><ref>Silbey 2008, p. 15.</ref> en [[Filipina lingvo]]: ''Digmaang Pilipino–Amerikano''; en hispana lingvo: ''Guerra filipino–estadounidense''), estis armita konflikto inter la Unua Filipina Respubliko kaj [[Usono]] kiu daŭris el 4a de februaro, 1899, ĝis la 2a de julio, 1902. La luktado startis inter fortoj de Usono kaj tiuj de la Filipina Respubliko la 4an de februaro, 1899, en tio kio iĝos konata kiel la [[Batalo de Manilo de 1899]]. La 2an de junio, 1899, la [[Unua Filipina Respubliko]] oficiale deklaris militon kontraŭ Usono.<ref>Kalaw 1927, pp. 199–200.</ref><ref>[[Pedro Paterno|Paterno, Pedro Alejandro]] (2a de junio, 1899). [http://www.msc.edu.ph/centennial/pa990602.html "Pedro Paterno's Proclamation of War".] The Philippine-American War Documents. San Pablo City, Philippines: MSC Institute of Technology, Inc. Alirita la 21an de junio, 2020.</ref> La milito oficiale finis la 2an de julio, 1902, per venko de Usono. Tamen, kelkaj filipinaj grupoj — estritaj de veteranoj de [[Katipunan]], nom filipina revolucia societo — plue batalis kontraŭ la usonaj fortoj dum kelkaj pliaj jaroj.

Nur en [[1913]] finiĝis la bataloj kaj la insularo oficiale apartenis al Usono. En [[1935]] Filipinoj ricevis [[aŭtonomio]]n, sed konstituis kun Usono la novan enton [[Filipina Komunumo]]. Inter [[1941]]-[[1945]] [[Japanio]] okupis la landon dum la [[Dua Mondmilito]]. Post la usona reokupo en [[1946]] Usono akceptis plenan sendependecon de Filipinoj. Ekde la [[1970-aj jaroj]] industria impeto komenciĝis, simile al Japanio.

Post la reala sendependiĝo estis formita Respubliko. La ekonomio kreskis dum la jardekoj de la 50-aj kaj 60-aj, renversante la fortan damaĝon faritan de la Mondmilito. kaj ekde la [[1970-aj jaroj]] industria impeto komenciĝis, simile al Japanio. La [[Sudorientazia Traktatorganizo]] (en angla ''Southeast Asia Treaty Organization'', do SEATO, komparu kun [[NATO]]) estis internacia organizaĵo por kolektiva kontraŭkomunisma defendo en Sudorienta Azio kreita pere de la Sudorientazia Kolektiva Defendotraktato, aŭ Manila Pakto, subskribita en Septembro 1954 en [[Manilo]].

De [[1965]] ĝis [[1986]] la historion de Filipinoj dominis la figuro de [[Ferdinand Marcos]], kiu diktatoris la landon. Li enkondukis [[militjuro]]n en [[1972]] por kontraŭbatali protestojn. La [[korupto]] estis ege videbla. En [[1981]] li forigis tiun tipon de regado, sed plu regis nedemokratie. En [[1983]] estis murdita la gvidanto de la opozicio [[Benigno Aquino]], kaj la protestoj intensiĝis. Respublikana elekto en [[1986]] estis gajnita de la vidvino de Aquino, [[Corazón Aquino]], malgraŭ la ĝenerala fraŭdo, kaj Marcos devis fuĝi el la lando kun sia familio. De tiu jaro sinsekvas regulaj elektoj, malgraŭ kutimaj balotaj problemoj kaj relativa politika malstabileco.

== Administrado ==
{{Mapo de la Filipinoj}}
{{-}}

Ili havas prezidenton oficiale. La lando administracie dividiĝas en 79 [[provinco]]j. Prie detala artikolo estas [[Provincoj de la Filipinoj]].

== La plej grandaj urboj ==
{| width="80%" class="wikitable"
|-----
|colspan="7" align="center" style="background-color:#cccccc" | '''La plej grandaj urboj'''
|-----
|rowspan="2" align="center" style="background-color:#eeeeee" | '''Nomo''' || rowspan="2" align="center" style="background-color:#eeeeee" | '''Loĝantoj en 2005'''
|-----
|align="center" style="background-color:#eeeeee" | '''Regiono'''
|-----
| [[Kezonurbo]] || 2&nbsp;455&nbsp;943 || [[Manila Metropolo]]
|-----
| [[Manilo]] || 1&nbsp;568&nbsp;926 || Manila Metropolo
|-----
| [[Kalukano]] ||1&nbsp;438&nbsp;852 || Manila Metropolo
|-----
| [[Davao]] || 1&nbsp;328&nbsp;231 || [[Davaa Regiono]]
|-----
| [[Cebuurbo]] || 758&nbsp;597 || [[Centraj Bisajoj]]
|-----
| [[Zamboangurbo]] || 703&nbsp;381 || [[Zamboanga Duoninsulo]]
|-----
| [[Tagigo]] || 605&nbsp;875 || Manila Metropolo
|-----
| [[Las Piñas|Las-Pinjaso]] || 584&nbsp;813 || Manila Metropolo
|-----
| [[Valenzuela (Filipinoj)|Valenzuela]] || 571&nbsp;271 || Manila Metropolo
|-----
| [[Pasigo]] || 563&nbsp;493 || Manila Metropolo
|-----
| [[Antipolo]] || 549&nbsp;541 || [[Calabarzon]]
|-----
| [[Paranjako]] || 535&nbsp;833 || Manila Metropolo
|-----
| [[Cagayan de Oro]] || 527&nbsp;646 || Norda [[Mindanao]]
|-----
|}
La barokaj preĝejoj de la Filipinoj kaj la historia urbo [[Vigan]] estas ankaŭ historiaj lokoj listigitaj kiel [[Monda heredaĵo de Unesko|Mondaj Heredaĵoj]].
[[Dosiero:Pana Banaue Rice Terraces.jpg|eta|820x820px|[[Banaue]] kun terasoj por rizokultivado en Filipinoj estas konata kiel loko de [[Monda heredaĵo de Unesko]].|centra]]
[[Dosiero:MountApo1.jpg|eta|[[Monto Apo]], 2954 m-jn alta en insulo [[Mindanao]].|maldekstra]]

== Edukado ==
La [[Universitato de Filipinoj]] (UF) enhavas 7 konsistajn universitatojn (KU-jn), 1 aŭtonoman altlernejon kaj 4 bazajn edukado-lernejojn situantajn en 15 [[kampuso]]j tra la lando. La unua KU malfermigis la Universitaton de Filipinoj Manilo en [[Manilo]] dum [[1909]] kun la Kolegiojn de Belartoj, kaj la Kolegio pri Medicino. La KU en [[Los Baños]] estis ankaŭ komencita kiel la Universitato de Filipinoj Los Baños kun la Kolegio pri Agrikulturo dum la sama jaro. 5 aliaj KU poste estis establitaj; la lasta ekde [[2002]] estas la Universitato de la Filipinoj Baguio en [[Baguio]], malgraŭ ke ĝi formiĝis 41 jarojn pli frue (en 1961); la Universitato de la Filipinoj Diliman en [[Kezonurbo]], la kvara KU kiu estis establita en [[1949]], estas la pli granda KU kaj la sidloko de administrado de la UF. En [[2008]], la Universitato de Filipinoj iĝis Nacia Universitato laŭ Akto 9500<ref name="Charter">[https://web.archive.org/web/20120222034744/http://www.up.edu.ph/pdf2/RA_9500.pdf Republic Act 9500 - ''An Act to Strengthen the University of the Philippines as the National University'' Akto fortigas la Universitaton de Filipinoj kiel Nacian Universitaton]. Alirdato 20-an de majo 2008, {{en}}.</ref>.

== Religio ==
Nacie majoritata estas la [[katolikismo]] (pli ol 80%), sed en la suda insulo estas majoritata [[Islamo]]. La [[Filipina prareligio]] estis esence politeisma.

== Politiko ==
=== Reĝimo ===
[[Dosiero:President Rodrigo Duterte.jpg|eta|dekstre|210px|[[Rodrigo Duterte]] estas polemika prezidento.]]
Filipinoj estas reprezenta [[respubliko]]. Nuna prezidento estas [[Rodrigo Duterte]] ekde 2016.

La [[Kongreso de Filipinoj]] (antaŭe nomita ''Batasang Pambansa'', hispana ''Congreso de Filipinas'') estas la nacia parlamento de la insula nacio, kun leĝdona povo. Ĝi estas dukamera parlamento konsistanta el la unua ĉambro (Senato) kun 24 sidlokoj kaj dua ĉambro (la Reprezentantĉambro) kun 300 sidlokoj.

=== Homaj rajtoj ===
La [[Homaj rajtoj|homrajtaj]] organizoj plurfoje akuzis la registaron de prezidentino [[Gloria Macapagal Arroyo|Arroyo]] pri persekutado de la opozicio. Laŭ polica informo, de 2001 al junio 2008 estis mortiĝitaj agitantoj. Karapatan, filipina homrajta [[NRO|organizo]], atestas pri dekoj malaperintaj kaj 902 mortigitaj sindikatgvidantoj, ĵurnalistoj, sacerdotoj kaj farmistgvidantoj.<ref>[https://web.archive.org/web/20110724152535/http://notabene.gebeiteld.nl/nfs/index.php?option=com_content&task=view&id=247&Itemid=79 La Filipinaj Malaperitaj Disidentoj (arkivigite en julio 2011)] {{eo}}</ref> Siaflanke la filipina registaro akuzis opozicion, inkluzive de la [[Nacia Demokrata Fronto de Filipinoj]], pri militkrimoj.<ref>[https://web.archive.org/web/20110724152321/http://notabene.gebeiteld.nl/nfs/index.php?option=com_content&task=view&id=175&Itemid=79 Plua esploro de la kazo de Sison estas atako sur la pacprocezo (arkivigite en julio 2011)] {{eo}}</ref>

=== Akuzoj fare de la Permanenta Popola Tribulano ===
En 1980 en [[Antverpeno (urbo)|Antverpeno]] ([[Belgio]]) okazis unua sesio por Filipinoj fare de tiu tribunalo. Rezulte la reĝimo de [[Ferdinand Marcos]] estis kondamnita pro «krimoj kontraŭ la Filipina- kaj Bangsa Moro popoloj».<!-- ref name="migrante">[http://migrante-europe.net/index.php?option=com_content&task=view&id=84&Itemid=2 Continue the fight for justice and peace in the Philippines!] {{en}}</ref --><ref name="notabene">[https://web.archive.org/web/20110724152422/http://notabene.gebeiteld.nl/nfs/index.php?option=com_content&task=view&id=216&Itemid=79 Daŭrigu la batalon por justeco kaj paco en la Filipinoj! (arkivigite en julio 2011)] {{eo}}</ref>

La 21-25-an de marto 2007 en [[Hago]] ([[Nederlando]]) okazis dua sesio por Filipinoj, dum kiu sep ĵurantoj ekzamenis la akuzojn registritaj de homoj kaj homrajtoj organizoj. Rezulte de ĉi tiu asizo la registaro de filipina prezidantino Arroyo kaj tiu de usona prezidanto [[George W. Bush]] estis kondamnitaj pro la «malobservoj de la rajtoj de la filipinaj homoj», ke egalas «krimojn kontraŭ humaneco». Estis asertite, ke pli ol 8 milionoj da filipinanoj estis forpelitaj el la lando pro politikaj kaj ekonomiaj krizoj.

Ankaŭ ĵurantoj kondamnis kiel «senhonta» politikon de nederlanda registaro, kiu, laŭ ili, neglektas homajn rajtojn, por akiri profitojn por samlandaj koncernoj.<ref name="notabene"/> Ekzemple, la registaro konfiskis ĉiujn materialojn rilate al la tiu sesio tribunalo kaj ĵurantoj antaŭtimis, ke ili povus esti uzataj de la filipina reĝimo.<ref>[https://web.archive.org/web/20110724152435/http://notabene.gebeiteld.nl/nfs/index.php?option=com_content&task=view&id=169&Itemid=79 “Kiel ĉi tio povis okazi en Nederlando?!” (arkivigite en julio 2011)] {{eo}}</ref>

=== La islama separatismo ===
Dum jardekoj islamaj separatistoj sude de la lando batalis kontraŭ la registaro, postulante memregadon surbaze de la [[Ŝario]]. En 2008 la [[Moro Islama Liberiga Fronto]] (MILF) havis ĉirkaŭ 11 000 batalantojn.<ref name="poi">[https://web.archive.org/web/20120111064317/http://www.eventeo.net/web/index.php?option=com_content&view=article&id=768:filipinoj-pligrandigas-islaman-memstaran-regionon&catid=49:politiko&Itemid=98 Filipinoj pligrandigas islaman memstaran regionon (arkivigite en januaro 2012)] {{eo}}</ref> Armeo ne povas plene kontraustari al ribeluloj, do lokaj respondeculoj armas civilulojn. Ĉiuj flankoj respondas pro malobservoj de la internacia juro. Intertraktoj pri paco ne sukcesis. En 2008 la filipina prezidentino [[Maria Gloria Macapagal-Arroyo]] forigis la interkonsenton post kiam kristanoj kaj politikistoj en Mindanao kontraŭis al tio, kion ili opiniis malkonstitucia moviĝo al kreo de sendependa Islama ŝtato. La nacia Supera Kortumo antaŭe juĝis kontraŭ la interkonsento.<ref name="pol"/>

En julio 2008 post sekretaj intertraktoj en [[Malajzio]] inter ŝtatoficistoj kaj reprezentantoj de MILF estis decidite vastigi islaman memstaran regionon en [[Maguindanao provinco]], sude de la lando, kie troviĝas pli ol 700 plejparte islamaj vilaĝoj. Post ses monatojn devis okazigita voĉdono pri tio. La interkonsento ankaŭ antaŭvidis islaman regadon de arbaro kaj mineraloj ĝis 15&nbsp;km de la marbordo kaj 75 % aliaj naturaj rezervoj.<ref name="poi"/>

Tamen en aŭgusto 2008 denove eksplodis la bataloj kun MILF, precipe apud la urboj [[Datu Saudi Ampatuan]] kaj [[Datu Piang]] en Maguindanao-provinco.<ref name="pol">[https://web.archive.org/web/20120111063825/http://www.eventeo.net/web/index.php/azio/politiko/852 Bataloj intensiĝas en Filipinoj (arkivigite en januaro 2012)] {{eo}}</ref>

== Turismo ==
[[Dosiero:Big lagoon entrance, Miniloc island - panoramio.jpg|eta|Kalkaj klifoj de [[El Nido, Palavano|El Nido]], Palavano.]]
Pro siaj geografiaj kondiĉoj kaj biodiverseco, Filipinoj havas plurajn naturparkojn, kiuj estas la ĉefaj turismejoj. La turisma industrio komencis evolui en la jardeko de 1970. Tamen, pro la tiamaj enlandaj konfliktoj, ĝi ne fariĝis grava parto de la landa ekonomia evoluo ĝis la sekva jardeko.<ref name=turismo>{{Citaĵo el la reto |aŭtoro=Ronald E. Dolan |titolo=Tourism |url=http://countrystudies.us/philippines/72.htm |alirdato=28 de marzo de 2013 |verko=Country Studies.us |dato=1991 |lingvo=en}}</ref> De tiam, turismo konstante kreskas. En 2019, la lasta jaro antaŭ la kovima pandemio, ĝi kontribuis 12,7% de la malneta enlanda produkto<ref>{{cite news |title=Inbound int'l tourism may pick up starting late 2021 |url=https://www.bworldonline.com/editors-picks/2020/10/22/324125/inbound-intl-tourism-may-pick-up-starting-late-2021/ |access-date=11-an de novembro 2022 |work=BusinessWorld |date=21-an de oktobro 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221111072858/https://www.bworldonline.com/editors-picks/2020/10/22/324125/inbound-intl-tourism-may-pick-up-starting-late-2021/ |archive-date=11-an de novembro 2022}}</ref> kaj 5,7 milionojn da laborpostenoj.<ref>{{cite news |last1=Ochave |first1=Revin Mikhael D. |title=Philippine tourism industry seen to reach pre-pandemic levels by 2024 |url=https://www.bworldonline.com/top-stories/2022/06/22/456578/philippine-tourism-industry-seen-to-reach-pre-pandemic-levels-by-2024/ |access-date=11-an de novembro 2022 |work=BusinessWorld |date=21-an de junio 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220621174641/https://www.bworldonline.com/top-stories/2022/06/22/456578/philippine-tourism-industry-seen-to-reach-pre-pandemic-levels-by-2024/ |archive-date=21-an de junio 2022}}</ref>

8 260 913 eksterlandaj turistoj vizitis Filipinojn en 2019.<ref>{{cite web |title=Visitor Arrivals; January – December 2019 |url=http://tourism.gov.ph/industry_performance/Dec2019/Visitor_Arrivals_Report_FY2019.pdf |website=Department of Tourism |access-date=13-an de aŭgusto 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200502122400/http://tourism.gov.ph/industry_performance/Dec2019/Visitor_Arrivals_Report_FY2019.pdf |archive-date=2-an de majo 2020}}</ref> El tiuj, 58.62% (4,842,774) venis de orienta Azio, 15.84% (1 308 444) de Norda Ameriko, kaj 6.38% (526 832) de aliaj ASOAN-landoj.<ref name="NQ-June2020">{{cite web |title=National QuickStat – June 2020 (Phase 2) |url=https://psa.gov.ph/sites/default/files/attachments/ird/quickstat/NQS%20June%20Phase%202.xlsx |website=Philippine Statistics Authority |access-date=13-an de aŭgusto 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200813051907/https://psa.gov.ph/sites/default/files/attachments/ird/quickstat/NQS%20June%20Phase%202.xlsx |archive-date=13-an de aŭgusto 2020 |format=XLSX}}</ref> Inter la precipaj turismejoj troviĝas: Manilo, aparte la plej malnova parto de la urbo;<ref name=turismo/> [[Boracay]], deklarita la plej bona insulo de la mondo de la revuo ''Travel + Leisure'';<ref>{{Citaĵo el la reto |aŭtoro=Jojo Malig |titolo=Boracay named 2012 world's best island |url=http://www.abs-cbnnews.com/lifestyle/07/06/12/boracay-named-2012-worlds-best-island |alirdato=28-an de marto 2013 |verko=CBN News.com |dato=7-an de julio 2012 |lingvo=en}}</ref> [[Insulo Corón]], fama pro [[subakvado]] kaj pro ruinaj japanaj ŝipoj de la Dua Mondmilito;<ref>{{Citaĵo el la reto |titolo=La guía de Coron |url=http://www.thephilippinesguide.com/es/destino/coron/ |alirdato=28-an de marto 2013 |verko=The Philippines Guide.com}}</ref> la subtera rivero de [[Puerto Princesa]], deklarita unu el la sep mirindaĵoj de la naturo;<ref>{{Citaĵo el la reto|titolo=Río Subterráneo de Puerto Princesa |url=http://world.new7wonders.com/es/the-new7wonders-of-nature/puerto-princessa-underground-river-philippines/ |alirdato=26-an de januaro 2014 |verko=New 7 Wonders.com}}</ref> la [[rivera teraso|rizoterasoj]] de la Filipinaj Montaroj, deklaritaj [[Monda heredaĵo de Unesko|Monda Heredaĵo]] de [[Unesko]];<ref name=arroz>{{Citaĵo el la reto|aŭtoro=Unesko |titolo=Rice Terraces of the Philippine Cordilleras |url=http://whc.unesco.org/es/list/722 |alirdado=28-an de marto 2013 |obra=Unesco.org }}</ref> [[Vigan]], alia Monda Heredaĵo konata pro kolonia arkitekturo;<ref>{{Citaĵo el la reto |aŭtoro=Gobierno de Vigan |titolo=Vigan City |url=http://www.vigancity.gov.ph/default.asp |alirdato=28-an de marto 2013 |verko=Vigan City.gov.ph |dato=2013 |lingvo=en |arkivurl=https://web.archive.org/web/20130329165156/http://www.vigancity.gov.ph/default.asp |arkivdato=29-an de marto 2013 }}</ref> la festivaloj de [[Cebuurbo]] kaj [[Dabo]], kaj multaj aliaj.<ref>{{Citaĵo el la reto |aŭtoro=Departamento de Turismo |titolo=Top Philippine Destinations |url=http://www.tourism.gov.ph/SitePages/topphildestinations.aspx |alirdato=28-an de marto 2013 |verko=Tourism.gov.ph |lingvo=en }}{{404|date=February 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>

== Transporto ==
La plej grava estas la [[pramo]], sed por la [[ŝipo]]j 15 [[haveno]]j funkcias. 82 [[flughaveno]]j interligas la insulojn kaj la aliajn landojn. Longo de la fervojaj linioj estas 897&nbsp;km, de la vojoj 201 994&nbsp;km.

== Lingvoj ==
Informoj pri rimedoj en kaj pri la filipinaj lingvoj estas konsulteblaj en [[OLAC]]<ref>(en) [[OLAC]] - [http://www.language-archives.org/language/phi rimedoj en kaj pri filipinaj lingvoj] [[Tradukistoj sen landlimoj|Tradukistoj Sen Landlimoj]].</ref>.

=== Esperanto-komunumo ===
{{Ĉefartikolo|Esperanto-movado en Filipinoj}}
Estis [[Esperanto-Asocio por Filipinoj]] kiu estis fondita en 2006 sed disiĝis antaŭ kelkaj jaroj.

Estas [[Filipina Esperanto-Junularo]], originale [[Filipina Esperantista Junulara Asocio]] (FEJA), kiun fondis 3 gejunuloj en la urbo [[Valenzuela (Filipinoj)|Valenzuela]] la 19-an de septembro 2013.

=== Filipinaj esperantistoj ===
Albert Stalin Tancinco Garrido, 18-jara fondinto kaj Ĝenerala Sekretario de [[Filipina Esperanto-Junularo]] (FEJ).

Vidu ankaŭ: [https://esperantujo.directory/uzanto/albert-garrido Albert Garrido] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20160815110431/https://esperantujo.directory/uzanto/albert-garrido |date=2016-08-15 }} ĉe Esperantujo → La Esperantista Mondomapo.{{Portalo Geografio}}

== Kulturo ==
[[Dosiero:Ati-Atihan Festival Participant.jpg|eta|Partoprenanto en la [[Festivalo Ati-Atihan]].]]
Filipinoj havas diversajn kulturojn en siaj insuloj, parte pro geografia diseco.<ref name="Bankoff">{{cite book |last1=Bankoff |first1=Greg |last2=Weekley |first2=Kathleen |title=Post-Colonial National Identity in the Philippines: Celebrating the Centennial of Independence |date=22-an de novembro 2017 |publisher=Routledge |isbn=9781351742092 |url=https://books.google.com/books?id=Se1HDwAAQBAJ}}</ref> La kulturoj de Mindanao kaj la Sulua Insularo evoluis plej aparte, ĉar influo de hispanoj estis tre limigita kaj influo de apudaj islamaj regionoj estis pli granda.<ref>{{cite book |last1=Wernstedt |first1=Frederick L. |last2=Spencer |first2=Joseph Earle |date= Januaro 1967|title=The Philippine Island World: A Physical, Cultural, and Regional Geography |url=https://books.google.com/books?id=6Pn0Pfh1Cl0C&pg=PA503 |publisher=University of California Press |page=503 |isbn=9780520035133}}</ref> Tamen, [[nacia renaskiĝo|aperis]] en la 19-a jarcento [[Filipino nationalism|tutlanda identeco]], kies evoluon reprezentas [[Naciaj simboloj de Filipinoj|komunaj naciaj simboloj]] kaj aliaj simbolaj kulturaĵoj kaj historiaj okazoj.<ref name="Bankoff"/>

Unu el la plej rimarkeblaj [[Hispana influo al filipina kulturo|hispanaj heredaĵoj]] estas la ofto de [[Alfabeta katalogo de familiaj nomoj|hispanaj nomoj personaj kaj familiaj]] inter filipinanoj; tamen, hispana nomo ne spegulas hispanan familian devenon. Tiu apartaĵo rezultas de edikto de la koloniestro [[Narciso Clavería y Zaldúa]], kiu postulis sisteman disdonon de familiaj nomoj al la loĝantoj laŭ la [[Hispanaj kaj hispanlingvaj personaj nomoj|hispana nomsistemo]].<ref name=Dumont>{{Citaĵo el libro|url=https://books.google.com/books?id=zMFKs8--FDMC&pg=PA160|titolo=Visayan Vignettes: Ethnographic Traces of a Philippine Island|aŭtoro=Dumont, Jean-Paul|jaro=1992|loko=Ĉikago|eldoninto=University of Chicago Press|ISBN=978-0-226-16954-5|paĝoj=160–162}}</ref> Ankaŭ multaj loknomoj estas hispanaj aŭ venas de hispanlingva praformo.<ref>{{Citaĵo el la reto|url=https://unstats.un.org/unsd/geoinfo/UNGEGN/docs/Training/Manila/day%201/05_JUANICO_Role%20of%20Place%20Names.pdf|titolo=The Role of Place Names in the Preservation of Philippine Cultural Heritage|alirdato=22-an de julio 2020|aŭtoro=Meliton B. Juanico|eldoninto=UNGEGN}}</ref>

Nuntempa filipina kulturo ankaŭ havas gravan influon de Usono.<ref name="Banlaoi">{{cite book |last1=Banlaoi |first1=Rommel |title=Philippine Security in the Age of Terror: National, Regional, and Global Challenges in the Post-9/11 World |date=13-an de oktobro 2009 |publisher=CRC Press |isbn=9781439815519 |url=https://books.google.com/books?id=hi_NBQAAQBAJ |pages=31–32 |access-date=7-an de decembro 2020}}</ref> La angla lingvo estas vaste uzata kaj alportas influon de usonaj popularkulturaj tendencoj.<ref>{{cite book |last1=Nadal |first1=Kevin L. |title=Filipino American Psychology: A Handbook of Theory, Research, and Clinical Practice |date=23-an de marto 2011 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-1-118-01977-1 |page=12 |url=https://books.google.com/books?id=zN7-s84jAkoC&pg=PA12 |access-date=October 21, 2020 }}</ref> Tiu rilato vidiĝas en konsumado de [[rapida manĝo|rapidaj manĝoj]] kaj de usona filmarto kaj muziko.<ref>{{cite book |last1=Edelstein |first1=Sari |title=Food, Cuisine, and Cultural Competency for Culinary, Hospitality, and Nutrition Professionals |year=2011 |publisher=Jones & Bartlett Learning |isbn=978-0-7637-5965-0 |page=515 |url=https://books.google.com/books?id=lj0CeaIIETkC&pg=PA515 |access-date=21-an de oktobro 2020 }}</ref> Malgraŭ la usona deveno de la kuirstilo kaj malgraŭ la ĉeesto de tutmondaj rapidmanĝejaj kompanioj originintaj en Usono, filipinaj rapidmanĝejaj kompanioj aperis kaj sukcese konkurencas kun la eksterlandaj, ekzemple [[Goldilocks Bakeshop|Goldilocks]]<ref>{{cite news |url=https://lifestyle.inquirer.net/153263/the-goldilocks-story-from-childhood-bakery-to-baking-institution/ |title=The Goldilocks story–from childhood bakery to baking institution |last=Aspiras |first=Reggie |newspaper=Philippine Daily Inquirer |date=6-an de marto 2014 |access-date=22-an de julio 2020}}</ref> kaj la ĉefa rapidmanĝeja kompanio de la lando, [[Jollibee]].<ref name=Jollibee2>{{Cite news|url = https://www.nytimes.com/2005/05/30/business/worldbusiness/30iht-burger.html?pagewanted=all |title = Jollibee stings McDonald's in Philippines |author = Conde, Carlos H. |newspaper =The New York Times|date = 31-an de majo 2005 |access-date = 5-an de januaro 2010}}</ref>

Inter la [[Listo de filipinaj festivaloj|landnivelaj festivaloj]] estas [[Festivalo Ati-Atihan|Ati-Atihan]], [[Dinagyang]], [[Moriones Festival|Moriones]] kaj [[Sinulog]].<ref>{{cite news |last1=Aguirre |first1=Jun |title=Legend of the Ati-atihan Fest in Aklan |url=https://businessmirror.com.ph/2018/03/04/legend-of-the-ati-atihan-fest-in-aklan/ |access-date=3-an de septembro 2020 |work=BusinessMirror |date=4-an de marto 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200903154448/https://businessmirror.com.ph/2018/03/04/legend-of-the-ati-atihan-fest-in-aklan/ |archive-date=3-an de septembro 2020}}</ref><ref>{{cite news |last1=Cinco |first1=Maricar |title=Moriones: solemn tradition, not festive occasion |url=https://newsinfo.inquirer.net/978072/moriones-festival-returns-to-religious-roots |access-date=3-an de septembro 2020 |newspaper=Philippine Daily Inquirer |date=26-an de marto 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180326035724/https://newsinfo.inquirer.net/978072/moriones-festival-returns-to-religious-roots |archive-date=26-an de marto 2018}}</ref><ref>{{cite news |title=Sinulog named as Asia's most popular festival |url=https://www.sunstar.com.ph/article/421022/Business/Sinulog-named-as-Asias-most-popular-festival |access-date=3-an de septembro 2020 |work=[[SunStar]] |date=27-an de februaro 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200903161024/https://www.sunstar.com.ph/article/421022/Business/Sinulog-named-as-Asias-most-popular-festival |archive-date=3-an de septembro 2020 }}</ref>

== Referencoj ==
{{Referencoj|2}}

== Vidu ankaŭ ==
* [[Sentro Rizal]]
* [[José Rizal]] (hiperpoligloto)
* [[Armeo de la Filipinoj]]
* [[Kuirarto de Filipinoj]]

== Eksteraj ligiloj ==
{{Projektoj}}
* [https://www.youtube.com/watch?v=lQwfZtLogLM Prelego de Albert Stalin Garrido "Maldekstra movado en Filipinoj"] Dum [[SAT-kongreso]] 2020
* {{ueavikio|Filipinoj|{{paĝonomo}}}}
* {{en}} [http://www.conservation.org/where/asia-pacific/philippines/Pages/overview.aspx Filipinoj (''The Encyclopedia of Earth'')]

{{Ŝtatoj en Azio}}
{{Havenda artikolo|Filipinoj}}
{{Bibliotekoj}}

[[Kategorio:Filipinoj| ]]
[[Kategorio:Administraj unuoj fonditaj en 1560-1569]]
[[Kategorio:Aperis en 1565]]