Vidi fonton por Franca ortografio

La franca [[ortografio]] ampleksas la [[Literumado|literumon]] kaj [[Interpunkcio|interpunkcion]] de la [[Franca lingvo|'''franca''' lingvo]].
Ĝi baziĝas sur kombinaĵo de [[Fonemo|fonemaj]] kaj [[Historio|historiaj]] principoj. La literumo de la vortoj baziĝis plejparte sur la prononco de la [[malnovfranca lingvo]] de ĉ. 1100–1200 kaj restis pli malpli la sama malgraŭ grandegaj ŝanĝoj pri la prononco de la lingvo dum la postaj jarcentoj. La rezulto estas komplika interrilato inter la literumo kaj la sono, precipe de la vokaloj, amaso da [[Silenta litero|silentaj leteroj]] kaj granda nombro de samsonvortoj (ekz: ''saint''/''sein''/''sain''/''seing''/''ceins''/''ceint'' (ĉiuj prononcatas <span class="IPA" title="Representation in the International Phonetic Alphabet (IPA)">[sɛ̃]</span>), ''sang''/''sans''/''cent'' (ĉiuj prononcatas [sɑ̃])). Postaj provoj reliterumi kelkajn vortojn laŭ iliaj [[Latina lingvo|latinaj]] [[Etimologio|deveno]]<nowiki/>j eĉ pliigis la nombron da silentaj leteroj (ekz. ''temps'' anstataŭ la pli malnova ''tens'' kaj ''vingt'' anstataŭ la pli malnova ''vint''). Tamen, regas la francan ortografion reguloj kiuj ebligas certagradan precizecon kiam oni elparolas francajn vortojn el iliaj literumoj. La malo, produkti skriban literumon el la prononco, estas multe pli ambigua.

== Alfabeto ==
La franca alfabeto estas bazita sur la 26 leteroj de la [[latina alfabeto]], [[Majusklo|majuskloj]] kaj [[minuskloj]], plus kvin [[Diakrita signo|diakritoj]] kaj du ortografiaj [[Ligaturo|ligaturoj]].

:{| class="wikitable"
!Litero
!Nomo
!Nomo ([[Internacia Fonetika Alfabeto|IFA]])
!Diakritoj kaj ligaturoj
|-
| [[A]] || a || {{IFA|/a/}} ||Za
|-
| [[B]] || bé || {{IFA|/be/}} ||Za
|-
| [[C]] || cé || {{IFA|/se/}} ||Za
|-
| [[D]] || dé || {{IFA|/de/}} ||Za
|-
| [[E]] || e || {{IFA|/ə/}} ||Za
|-
| [[F]] || effe || {{IFA|/ɛf/}} ||Za
|-
| [[G]] || gé || {{IFA|/ʒe/}} ||Za
|-
| [[H]] || ache || {{IFA|/aʃ/}} ||Za
|-
| [[I]] || i || {{IFA|/i/}} ||Za
|-
| [[J]] || ji || {{IFA|/ʒi/}} ||Za
|-
| [[K]] || ka || {{IFA|/ka/}} ||Za
|-
| [[L]] || elle || {{IFA|/ɛl/}} ||Za
|-
| [[M]] || emme || {{IFA|/ɛm/}} ||Za
|-
| [[N]] || enne || {{IFA|/ɛn/}} ||Za
|-
| [[O]] || o || {{IFA|/o/}} ||Za
|-
| [[P]] || pé || {{IFA|/pe/}} ||Za
|-
| [[Q]] || qu || {{IFA|/ky/}} ||Za
|-
| [[R]] || erre || {{IFA|/ɛʁ/}} ||Za
|-
| [[S]] || esse || {{IFA|/ɛs/}} ||Za
|-
| [[T]] || té || {{IFA|/te/}} ||Za
|-
| [[U]] || u || {{IFA|/y/}} ||Za
|-
| [[V]] || vé || {{IFA|/ve/}} ||Za
|-
| [[W]] || double vé || {{IFA|/dubləve/}} ||Za
|-
| [[X]] || ixe || {{IFA|/iks/}} ||Za
|-
| [[Y]] || i grec || {{IFA|/iɡʁɛk/}} ||Za
|-
| [[Z]] || zède || {{IFA|/zɛd/}} ||Za
|}Za Lite ULTIMATE

La literoj ⟨w⟩ kaj ⟨k⟩ estas malofte uzataj krom en [[Pruntovorto|pruntovortoj]] kaj regionaj vortoj. La fonemo {{IFA|/w/}} sono estas kutime skribata ⟨ou⟩; la sono {{IFA|/k/}} estas kutime skribita ⟨c⟩, sed ⟨qu⟩ antaŭ ⟨e, i, y⟩, kaj foje ⟨que⟩ ĉe la vortofino. Tamen, ⟨k⟩ oftas en la [[Metra decimala sistemo|metra]] [[prefikso]] ''kilo-'' (originale el la greka χίλια ''khilia'' "mil"): ''kilogramme'', ''kilomètre'', ''kilowatt'', ''kilohertz'', ktp.

== Diakritoj ==
La kutimaj [[Diakrita signo|diakritaj signoj]] estas la [[dekstra korno]] (⟨´⟩, ''accent aigu''), la [[maldekstra korno]] (⟨`⟩, ''accent grave''), la [[Ĉapelo (supersigno)|ĉapelo]] (⟨ˆ⟩, ''accent circonflexe''), la [[tremao]] (⟨¨⟩, ''tréma'') kaj la [[subhoko]] (⟨¸⟩, ''cédille''). Diakritaj signoj havas neniun efikon sur la ĉefa alfabeta ordigo.

* [[Dekstra korno]] aŭ ''accent aigu'' (''[[é]]''): super ''[[e]]'', indikas nur la sonon {{IFA|/e/}}. ''É'' ''e''n la moderna franca e''s''tas ofte uzata tie kie iam oni uzis kombinon de ''[[e]]'' kaj konsonanto, kutime ''[[s]]'': ''écouter'' < ''escouter.''
* [[Maldekstra korno]] aŭ ''accent grave'' (''[[à]]'', ''[[è]]'', [[Ù|''ù'']]): super ''[[a]]'' aŭ [[U|''u'']], estas uzata ĉefe por distingi samsonvortojn: ''à'' ("al") kontraŭ ''a'' ("havas"), ''ou'' ("aŭ") kontraŭ o''ù'' ("kie"; la litero ù estas uzata nur en ĉi tiu vorto). Super ''e'', ĝi indikas la sonon {{IFA|/ɛ/}}.
* [[Ĉapelo (supersigno)|Ĉapelo]] aŭ ''accent circonflexe'' (''[[â]]'', ''[[ê]]'', ''[[î]]'', ''[[ô]]'', ''[[û]]''): super ''[[a]]'', [[E|''e'']] kaj [[O|''o'']], indikas la sonojn {{IPA|/ɑ/}}, {{IPA|/ɛ/}} kaj {{IPA|/o/}}, respektive, sed la distingo inter ''a'' {{IFA|/a/}} kaj ''â'' {{IFA|/ɑ/}} malaperemas en la [[Pariza franca lingvo|pariza franca]], do ili estas ambaŭ prononcataj {{IPA|[a]}}. En la [[Belga franca lingvo|belga franca]], ''ê'' estas prononcata kiel {{IFA|[ɛː]}}. Plej ofte, ĝi indikas la historian forigon de apuda letero (kutime ''s'' aŭ vokalo): ''château'' < ''castel'', ''fête'' < ''feste'', ''sûr'' < ''seur'', ''dîner'' < ''disner'' (en mezepokaj manuskriptoj multaj literoj estis ofte skribataj kiel diakritaj signoj, ekzemple ĉapelo por ''s'' kaj tildo por ''n''). Ĝi ankaŭ estas uzata por distingi samsonvortojn: ''du'' ("de la") kontraŭ ''dû'' ([[Is-tempo|is-tempa]] participo de ''devoir'' "devi"); tamen ''dû'' estas fakte skribita tiel pro elfalita ''e'': ''deu''. Ekde la ortografiaj ŝanĝoj en 1990, la ĉapelo sur plejparto de ''i''-j kaj ''u''-j povas elfali kiam ĝi ne distingas samsonvortojn: ''chaîne'' fariĝas ''chaine'' sed ''sûr'' (certe) ne ŝanĝiĝas pro ''sur'' (sur).
* [[Tremao]] aŭ ''tréma'' (''ë'', ''ï'', ''ü'', ''ÿ''): super ''e'', ''i'', ''u'' aŭ ''y'', indikas ke tiu vokalo prononcendas aparte de la antaŭa: ''naïve'', ''Noël.'' Tremao super ''y'' nur aperas en kelkaj propraj nomoj kaj en modernaj eldonoj de malnovaj francaj tekstoj. Kelkaj propraj nomoj kie ''ÿ'' aperas inkluzivas ''[[Aÿ]]'' (vilaĝo en la departemento ''[[Marne]]''), ''Rue des Cloÿs'' (strato en la [[18-a arondismento de Parizo|18a arondismento de Parizo]]), ''Croÿ'' (familia nomo kaj hotelo en Parizo), ''Château du Feÿ'' (proksime al Joigny), Ghÿs (flandrodevena nomo, origine literumita kiel ''Ghĳs'' kie ĳ skribe similis al ÿ), ''[[L'Haÿ-les-Roses|L'Haÿ-les-Rozoj]]'' (komunumo inter Parizo kaj [[Orly]]-flughaveno), [[Pierre Louÿs]] (verkisto), Moÿ-de-l'Aisne (komunumo en la departemento [[Aisne]] kaj familia nomo) kaj ''Le Blanc de Nicolaÿ'' (asekurfirmao en orienta Francujo). Tremao sur ''u'' aperas en la Bibliaj propraj nomoj ''Archélaüs'', ''Capharnaüm'', ''Emmaüs'', ''Ésaü'' kaj ''Saül'' kaj en francaj nomoj kiel [[René-Just Haüy|Haüy.]] Tamen, ekde la ortografia reformo de 1990, la tremao en vortoj enhavantaj ''guë'' (kiel ''aiguë'' aŭ ''ciguë'') moveblas sur la ''u''-n: ''aigüe'', ''cigüe'' kaj analogie uzeblas en verboj kiel ''j'argüe.'' Krome, germandevenaj vortoj gardas siajn tremaojn (''ä'', ''ö'' kaj ''ü'') sed kutime prenas francan prononcon, kiel ''Kärcher'' (varmarko de prempurigilo).
* [[Subhoko]] aŭ ''cédille'' (''ç''): sub ''c'', indikas ke ĝi prononcatas {{IFA|/s/}} kaj ne {{IFA|/k/}}. Kaj ti''e''l ''je lance'' "mi ĵetas" (kun ''c'' = {{IFA|/s/}} antaŭ e), ''je'' ''lan'''ç'''ais'' "mi estis ĵetanta" (''c'' estus prononcata {{IFA|/k/}} antaŭ ol ''a'' sen la subhoko). La subhoko estas uzata antaŭ la vokaloj ''a'', ''o'' aŭ ''u'', ekzemple, ''ça'' /sa/; ĝi estas neniam uzata antaŭ la vokaloj ''e'', ''i'' aŭ ''y'', pro tio ke ĉi tiuj tri vokaloj ĉiam produktas la sonon /s/ (''ce'', ''ci'', ''cycle'').

La [[tildo]] ( ˜ ) super ''n'' estas foje uzata en la franca por [[Hispana lingvo|hispandevenaj]] vortoj kaj nomoj kiuj iĝis parto de la lingvo (ekz., [[Kanjono|''cañon'']], ''[[El Niño]]''). Kiel la aliaj diakritoj, la tildo havas nenian efikon sur la ĉefa [[Leksikografia ordo|alfabeta ordo]].

Diakritaj signoj estas ofte preterlasitaj super [[majusklaj]] literoj, plejparte pro teknikaj kialoj. Tamen ambaŭ la [[Franca Akademio|Franca akademio]] kaj la Kebeka Oficejo pri la franca lingvo malaprobas tion kaj konfirmas ke "en la franca, la supersigno havas plenan ortografian valoron"<ref>{{Citaĵo el la reto|url=http://www.academie-francaise.fr/langue/questions.html|titolo=Académie française, accentuation|alirdato=2019-06-25|arkivurl=https://web.archive.org/web/20110514131914/http://www.academie-francaise.fr/langue/questions.html|arkivdato=2011-05-14}}</ref>, escepte kaze de akronimoj sed ne kaze de mallongigoj (ekz., ''CEE'', ''ALENA'', sed É.-U.).<ref>{{Citaĵo el la reto|url=http://66.46.185.79/bdl/gabarit_bdl.asp?t1=1&id=1438|titolo=Banque de dépannage linguistique - Accents sur les majuscules|alirdato=2019-06-25|arkivurl=https://web.archive.org/web/20141106063313/http://66.46.185.79/bdl/gabarit_bdl.asp?t1=1&id=1438|arkivdato=2014-11-06}}</ref> Tamen, diakritaj signoj estas ofte ignorataj en vortaj ludoj, inkluzive de [[Krucvortenigmo|krucenigmoj]], [[Skrablo]] kaj ''[[Des chiffres et des lettres]]''.

== Ligaturoj ==
La du [[Ligaturo|ligaturoj]] ''[[œ]]'' kaj ''[[æ]]'' havas ortografian valoron. Por la alfabeta ordo, ĉi tiuj ligaturoj estas traktataj kiel la sinsekvoj ''oe'' kaj ''ae''.

=== Œ ===
({{Lang-fr|o, e dans l'o}} aŭ ''o, e collés/liés'') Ĉi tiu ligaturo estas deviga kuntiriĝo de ⟨oe⟩ en iuj vortoj. Kelkaj el ili estas origine francaj vortoj, kun la prononco {{IFA|/œ/}} aŭ {{IFA|/ø/}}, ekz., ''sœur'' "fratino" {{IFA|/sœʁ/}}, ''œuvre'' "(art)laboro" /œvʁ/. Rimarkinde ĝi kutime aperas en la kombinaĵo ''œu''; ''œil'' "okulo" estas escepto. Multaj el tiuj vortoj estis originale skribataj kun la [[Digrafo|literparo]] ''eu''; ''o'' enligatura foje reprezentas artefaritan provon imiti la latinan literumon: latina ''bovem'' > malnovfranca ''buef''/''beuf'' > moderna franco ''bœuf''.

''Œ'' estas ankaŭ uzata en [[Greka lingvo|grekdevenaj]] vortoj, kiel latinigo de la greka [[diftongo]] ''οι'', ekz., ''cœlacanthe'' "celakanto". En tiuj vortoj oni kutime prononcils la vokalon {{IFA|[e]}}, tamen lastatempe la prononco {{IFA|[ø]}} disvastiĝas, ekz., ''œsophage'' {{IFA|[ezɔfaʒ]}} aŭ {{IFA|[øzɔfaʒ]}}, ''Œdipe'' {{IFA|[edip]}} aŭ {{IFA|[ødip]}} ktp. Oni konsideras la prononcon {{IFA|[e]}} pli ĝusta.

Kiam ''œ'' troviĝas post la litero ''c'', la ''c'' estas prononcata {{IFA|/k/}} en kelkaj kazoj (''cœur'') aŭ {{IFA|/s/}} en aliaj (''cœlacanthe'').

Oni ne uzas la ligaturon ''œ'' kiam ambaŭ literoj korespondas al malsamaj sonoj. Ekzemple, kiam ⟨o⟩ estas parto de prefikso (''coexister'') aŭ kiam ⟨e⟩ estas parto de sufikso (''minoen'') aŭ en la vorto ''moelle'' kaj ties derivaĵoj.<ref>See [[wiktionary:fr:Catégorie:oe non ligaturé en français|wikt:fr:Catégorie:oe non ligaturé en français]]</ref>

=== Æ ===
({{Lang-fr|a, e dans l'a}}, aŭ ''a, e collés/liés'') Ĉi tiu ligaturo estas malofta, ĝi troveblas nur en kelkaj latindevenaj kaj grekdevenaj kiel ''tænia'', ''ex æquo'', ''cæcum'', ''æthuse''.<ref>{{Citaĵo el la reto|url=http://monsu.desiderio.free.fr/curiosites/ligat-ae.html|titolo=La ligature æ}}</ref> Ĝi ĝenerale reprezentas la vokalon {{IFA|/e/}}, kiel ⟨é⟩.

La sinsekvo ⟨ae⟩ aperas en lingvaj pruntoj kie ambaŭ sonoj aŭdeblas, kiel en ''maestro'' kaj ''paella''.<ref>[[wiktionary:fr:Catégorie:ae non ligaturé en français|wikt:fr:Catégorie:ae non ligaturé en français]]</ref>

== Literduopoj kaj litertriopoj ==
Francaj literduopoj kaj litertriopoj havas ambaŭ historiajn kaj fonologiajn devenojn. Unuakaze temas pri spuroj de la literumo en la devenlingvo de la vorto (kutime latino aŭ pragreka lingvo) konservitaj en la moderna franca, ekzemple, la uzo de ⟨ph⟩ en vortoj kiel ''téléphone'', ⟨th⟩ en vortoj kiel ''théorème'' aŭ ⟨ch⟩ en ''chaotique.'' Duakaze, literduopo ŝuldiĝas al arĥaika prononco, kiel ⟨eu⟩, ⟨au⟩, ⟨oi⟩, ⟨ai⟩ kaj ⟨œu⟩ aŭ simple temas pri oportuna maniero ampleksigi la dudek ses-literan alfabeton por kovri ĉiujn necesajn fonemojn, kiel en ⟨ch⟩, ⟨on⟩, ⟨an⟩, ⟨ou⟩, ⟨un⟩ kaj ⟨in⟩. Foje temas pri mikso de la du devenoj aŭ pri pure pragmataj kialoj, kiel ⟨ge⟩ por {{IFA|/ʒ/}} en ''il mangeait'' ('li manĝis'), kie la ⟨e⟩ indikas "molan" ⟨g⟩ heredita de la radiko de la verbo.

== Son-literum-korespondoj ==
=== Konsonantoj kaj konsonantkombinoj ===
{| class="wikitable"
! colspan="2" |Literumo
!Ĉefa valoro<br />([[IFA]])
!Ekzemplo de ĉefa valoro
!Malĉefa valoro<br />([[IFA]])
!Ekzemplo de malĉefa valoro
!Esceptoj
|-
| colspan="2" | -bs, <br /> -cs (en pluralo de vortoj finiĝantaj per silenta b aŭ c), <br /> -ds, <br /> -fs (en œufs, bœufs, kaj vortoj finiĝantaj per silenta -f singulare), <br /> ‑gs, -ps, -ts
|Ø
|{{H:title|/plɔ̃/|plom'''bs'''}}, {{H:title|/blɑ̃/|blan'''cs'''}}, {{H:title|/pʁɑ̃/|pren'''ds'''}}, {{H:title|/ø/, /œf/|œu'''fs'''}}, {{H:title|/sɛʁ/|cer'''fs'''}}, {{H:title|/lɔ̃/|lon'''gs'''}} ,{{H:title|/dʁa/|dra'''ps'''}}, {{H:title|/a.ʃa/|acha'''ts'''}}
|
|
|
|-
| rowspan="3" |b, bb
|aliloke
|{{IFA|/b/}}
|{{H:title|/ba.lɔ̃/|'''b'''allon}}, a'''bb'''é
|
|
|
|-
|antaŭ senvoĉa konsonanto
|{{IFA|/p/}}
|{{H:title|/ap.sɔ.ly/|a'''b'''solu}}, o'''b'''server, su'''b'''tile
|
|
|
|-
|fine
|Ø
|plom'''b''', Colom'''b'''
|{{IFA|/b/}}
|{{H:title|/ʒa.kɔb/|Jaco'''b'''}}
|
|-
| colspan="2" |ç
|{{IFA|/s/}}
|{{H:title|/sa/|'''ç'''a}}, gar'''ç'''on, re'''ç'''u
|
|
|
|-
| rowspan="3" |c
|antaŭ e, i, y
|{{IFA|/s/}}
|{{H:title|/si.klon/|'''c'''yclone}} , loqua'''c'''e, dou'''c'''e, '''c'''iel, '''c'''eux
|
|
|
|-
|komence/meze aliloke
|{{IFA|/k/}}
|{{H:title|/ka.ba/|'''c'''abas}} , '''c'''rasse, '''c'''œur, sa'''c'''ré
|{{IFA|/s/}}
|'''c'''œlacanthe
|{{IFA|/ɡ/}} se'''c'''ond
|-
|fine
|{{IFA|/k/}}
|{{H:title|/lak/|la'''c'''}}, don'''c'''
|Ø
|{{H:title|/ta.ba/|taba'''c'''}}, blan'''c''', caoutchou'''c'''
|{{IFA|/ɡ/}} zin'''c'''
|-
| rowspan="2" |cc
|antaŭ e, i, y
|/{{IFA|k}}{{IFA|s}}/
|{{H:title|/ak.sɛ/|a'''cc'''ès}}
|
|
|
|-
|aliloke
|{{IFA|/k/}}
|{{H:title|/a.kɔʁ/|a'''cc'''ord}}
|
|
|
|-
| colspan="2" |ch
|{{IFA|/ʃ/}}
|{{H:title|/ʃa/|'''ch'''at}} , dou'''ch'''e
|{{IFA|/k/}} (kutime en grekdevenaj vortoj)
|'''ch'''aotique, '''ch'''lore, vare'''ch'''
|Ø ya'''ch'''t, almana'''ch'''
|-
| colspan="2" | -ct
|/{{IFA|k}}{{IFA|t}}/
|{{H:title|/di.ʁɛkt/|dire'''ct'''}} , corre'''ct'''
|Ø
|respe'''ct''', suspe'''ct''', instin'''ct''', succin'''ct'''
|
|-
| rowspan="2" |d, dd
|aliloke
|{{IFA|/d/}}
|{{H:title|/du/|'''d'''oux}} , a'''d'''resse, a'''dd'''ition
|
|
|
|-
|fine
|Ø
|{{H:title|/pje/|pie'''d'''}} , accor'''d'''
|{{IFA|/d/}}
|Davi'''d''', su'''d'''
|
|-
| colspan="2" |f, ff
|{{IFA|/f/}}
|{{H:title|/fɛ/|'''f'''ait}} , a'''ff'''oler, soi'''f'''
|
|
|Ø cle'''f''', cer'''f''', ner'''f'''
|-
| rowspan="3" |g
|antaŭ e, i, y
|{{IFA|/ʒ/}}
|{{H:title|/ʒɑ̃/|'''g'''ens}} , man'''g'''er
|
|
|{{IFA|/dʒ/}} '''g'''in, mana'''g'''ement, ada'''g'''io
|-
|komence/meze aliloke
|{{IFA|/ɡ/}}
|{{H:title|/ɡɛ̃/|'''g'''ain}} , '''g'''lacier
|
|
|
|-
|fine
|Ø
|{{H:title|/ʒu/ , /ʒuɡ/|jou'''g'''}}, lon'''g''', san'''g'''
|{{IFA|/ɡ/}}
|zigza'''g'''
|
|-
| rowspan="2" |gg
|antaŭ e, i, y
|/{{IFA|ɡ}}{{IFA|ʒ}}/
|{{H:title|/syɡ.ʒe.ʁe/|su'''gg'''érer}}
|
|
|
|-
|aliloke
|{{IFA|/ɡ/}}
|{{H:title|/a.ɡʁa.ve/|a'''gg'''raver}}
|
|
|
|-
| colspan="2" |gn
|{{IFA|/ɲ/}}
|{{H:title|/mɔ̃.taɲ/|monta'''gn'''e}} , a'''gn'''eau, '''gn'''ôle
|
|
|/{{IFA|ɡ}}{{IFA|n}}/ co'''gn'''itif, '''gn'''ose, '''gn'''ou
|-
| colspan="2" |h
|Ø
|{{H:title|/a.bit/|'''h'''abite}} , '''h'''iver
|
|
|{{IFA|/x/}} '''H'''ainan<br />{{IFA|/h/}} a'''h'''aner <small>(ankaŭ Ø)</small>
|-
| colspan="2" |j
|{{IFA|/ʒ/}}
|{{H:title|/ʒu/|'''j'''oue}}, '''j'''eter
|
|{{IFA|/dʒ/}} '''j'''ean, '''j'''azz
|{{IFA|/j/}} f'''j'''ord<br />{{IFA|/x/}} '''j'''ota
|-
| colspan="2" |k
|{{IFA|/k/}}
|{{H:title|/al.ki.le/|al'''k'''yler}} , '''k'''ilomètre, biftec'''k'''
|
|
|Ø skun'''k'''s, '''k'''nock-out, '''k'''nickerbockers, '''k'''nickers
|-
| colspan="2" |l, ll
|{{IFA|/l/}}
|{{H:title|[lɛ], [le]|'''l'''ait}} , a'''ll'''ier, i'''l''', roya'''l''', matérie'''l'''
|Ø (foje fine)
|cu'''l''', fusi'''l''', saou'''l'''
|Ø fi'''l'''s, au'''l'''ne, au'''l'''x<br /><small>(vidu -il)</small>
|-
| colspan="2" |m, mm
|{{IFA|/m/}}
|{{H:title|/mu/|'''m'''ou}} , po'''mm'''e
|
|
|Ø auto'''m'''ne, conda'''m'''ner
|-
| colspan="2" |n, nn
|{{IFA|/n/}}
|{{H:title|/nu.vɛl/|'''n'''ouvel}} , pa'''nn'''e
|
|
|
|-
| colspan="2" |ng (en lingvaj pruntoj)
|{{IFA|/ŋ/}}
|{{H:title|/paʁ.kiŋ/|parki'''ng'''}} , campi'''ng'''
|
|
|
|-
| rowspan="2" |p, pp
|aliloke
|{{IFA|/p/}}
|{{H:title|/pɛ̃/|'''p'''ain}}, a'''pp'''el
|
|
|
|-
|fine
|Ø
|cou'''p''', tro'''p'''
|{{IFA|/p/}}
|{{H:title|/kap/|ca'''p'''}}, ce'''p'''
|
|-
| colspan="2" |ph
|{{IFA|/f/}}
|{{H:title|/te.le.fɔn/|télé'''ph'''one}} , '''ph'''oto
|
|
|
|-
| rowspan="3" |pt
|komence
|/{{IFA|p}}{{IFA|t}}/
|{{H:title|/pte.ʁɔ.dak.til/, /pte.ʁo.dak.til/|'''pt'''érodactyle}} , '''pt'''ôse
|
|
|
|-
|meze
|/{{IFA|p}}{{IFA|t}}/
|{{H:title|/a.dap.te/|ada'''pt'''er}} , exce'''pt'''er
|{{IFA|/t/}}
|ba'''pt'''ême, com'''pt'''er
|
|-
|fine
|/{{IFA|p}}{{IFA|t}}/
|{{H:title|/kɔ̃.sɛpt/|conce'''pt'''}}
|Ø
|prom'''pt''' <small>(ankaŭ /{{IFA|p}}{{IFA|t}}/)</small>
|{{IFA|/t/}} se'''pt'''
|-
| colspan="2" |q
|{{IFA|/k/}}
|{{H:title|/kɔk/|co'''q'''}} , cin'''q''', pi'''q'''ûre, '''Q'''atar
|
|
|
|-
| colspan="2" |r, rr
|{{IFA|/ʁ/}}
|{{H:title|/ʁa/|'''r'''at}} , ba'''rr'''e
|
|
|Ø monsieu'''r''', ga'''r'''s<br />
|-
| rowspan="3" |s
|komence<br />meze proksime de konsonanto <br />aŭ post naza vokalo
|{{IFA|/s/}}
|{{H:title|/sakʁ/|'''s'''acre}} , e'''s'''time, pen'''s'''er, in'''s'''tituer
|{{IFA|/z/}}
|Al'''s'''ace, tran'''s'''at, tran'''s'''iter
|{{IFA|/ʃ/}} e'''s'''que
|-
|aliloke inter du vokaloj
|{{IFA|/z/}}
|{{H:title|/ʁoz/, /ʁɔz/|ro'''s'''e}}, pay'''s'''age
|{{IFA|/s/}}
|anti'''s'''èche, para'''s'''ol, vrai'''s'''emblable
|
|-
|fine
|Ø
|{{H:title|/dɑ̃/|dan'''s'''}} , repa'''s'''
|{{IFA|/s/}}
|fil'''s''', sen'''s''' <small>(o-vorto)</small>, o'''s''' <small>(singulare)</small>, our'''s'''
|
|-
| rowspan="2" |sc
|antaŭ e, i, y
|{{IFA|/s/}}
|{{H:title|/sjɑ̃s/|'''sc'''ience}}
|
|
|{{IFA|/ʃ/}} fa'''sc'''iste <small>(ankaŭ {{IFA|/s/}})</small>
|-
|aliloke
|/{{IFA|s}}{{IFA|k}}/
|{{H:title|/skʁipt/|'''sc'''ript}}
|
|
|
|-
| colspan="2" |sch
|{{IFA|/ʃ/}}
|{{H:title|/ʃlaɡ/|'''sch'''lague}} , ha'''sch'''i'''sch''', e'''sch'''e
|/{{IFA|s}}{{IFA|k}}/
|'''sch'''izoïde, i'''sch'''ion, æ'''sch'''ne
|
|-
| colspan="2" |ss
|{{IFA|/s/}}
|{{H:title|/be.se/, /bɛ.se/|bai'''ss'''er}}, pa'''ss'''er
|
|
|
|-
| rowspan="2" |t, tt
|aliloke
|{{IFA|/t/}}
|{{H:title|/tu/|'''t'''out}} , a'''tt'''en'''t'''e
|{{IFA|/s/}}
|na'''t'''ion <small>(vidu ti + vokalo)</small>
|
|-
|fine
|Ø
|{{H:title|/tɑ̃/|tan'''t'''}} , raffu'''t'''
|{{IFA|/t/}}
|es'''t''' <small>(direkto)</small>, bru'''t''', yaour'''t'''
|
|-
| colspan="2" |tch
|{{IFA|/t͡ʃ/}}
|{{H:title|/tʃat/|'''tch'''at}}, ma'''tch'''
|
|
|
|-
| colspan="2" |th
|{{IFA|/t/}}
|{{H:title|/tɛm/|'''th'''ème}}, '''th'''ermique, ane'''th'''
|
|
|Ø as'''th'''me, bizu'''th'''<br />{{IFA|/s/}} '''th'''read
|-
| colspan="2" |v
|{{IFA|/v/}}
|{{H:title|/vil/|'''v'''ille}}, '''v'''anne
|
|
|{{IFA|/f/}} leitmoti'''v'''
|-
| colspan="2" |w
|{{IFA|/w/}}
|{{H:title|/ki.wi/|ki'''w'''i}} , '''w'''eek-end, '''w'''hisky
|{{IFA|/v/}}
|'''w'''agon, sch'''w'''a
|{{IFA|/s/}} [[:fr:John Law de Lauriston|La'''w''']]<br /><small>(vidu ankaŭ ow, ew)</small>
|-
| rowspan="3" |x
|komence<br />proksime de senvoĉa konsonanto<br /> fonologifine
|/{{IFA|k}}{{IFA|s}}/
|{{H:title|/ɡzi.lɔ.fɔn/, /ksi.lɔ.fɔn/|'''x'''ylophone}}, e'''x'''pansion, conne'''x'''e
|/{{IFA|ɡ}}{{IFA|z}}/
|'''x'''énophobie, '''X'''avier
|{{IFA|/k/}} '''x'''hosa, '''x'''érès <small>(ankaŭ /{{IFA|k}}{{IFA|s}}/)</small>
|-
|meze aliloke
|/{{IFA|ɡ}}{{IFA|z}}/
|{{H:title|/ɛɡ.zi.ʒɑ̃s/|e'''x'''igence}} , e'''x'''ulter
|{{IFA|/s/}}<br /><br />{{IFA|/z/}}<br /><br />/{{IFA|k}}{{IFA|s}}/
|soi'''x'''ante, Bru'''x'''elles<br /><br />deu'''x'''ième<br /><br /> gala'''x'''ie, ma'''x'''imum
|
|-
|fine
|Ø
|{{H:title|/pɛ/|pai'''x'''}} , deu'''x'''
|/{{IFA|k}}{{IFA|s}}/
|inde'''x''', pharyn'''x'''
|{{IFA|/s/}} si'''x''', di'''x''', coccy'''x'''
|-
| rowspan="2" |xc
|antaŭ e, i, y
|/{{IFA|k}}{{IFA|s}}/
|{{H:title|/ɛk.si.te/|e'''xc'''iter}}
|
|
|
|-
|aliloke
|/{{IFA|k}}{{IFA|s}}{{IFA|k}}/
|{{H:title|/ɛk.ska.va.sjɔ̃/|e'''xc'''avation}}
|
|
|
|-
| rowspan="2" |z
|aliloke
|{{IFA|/z/}}
|{{H:title|/zɛ̃/|'''z'''ain}} , ga'''z'''ette
|
|
|
|-
|fine
|Ø
|{{H:title|/ʃe/|che'''z'''}}
|
|
|{{IFA|/z/}} ga'''z'''<br /> {{IFA|/s/}} quart'''z'''
|-
|}

=== Vokaloj kaj vokalkombinoj ===
{| class="wikitable"
! colspan="2" |Literumo
!Ĉefa valoro<br />([[IFA]])
!Ekzemplo de ĉefa valoro
!Malĉefa valoro<br />([[IFA]])
!Ekzemplo de malĉefa valoro
!Esceptoj
|-
| colspan=2 | a, à || {{IFA|/a/}} || p'''a'''tte, '''a'''r'''a'''ble, l'''à''', déj'''à''' || {{IFA|/ɑ/}} || ar'''a'''ser, b'''a'''se, cond'''a'''mner || {{IFA|/ɔ/}} y'''a'''cht<br />{{IFA|/o/}} footb'''a'''ll<br />{{IFA|/e/}} l'''a'''dy
|-
| colspan=2 | â || {{IFA|/ɑ/}} || ch'''â'''teau, p'''â'''té || {{IFA|/a/}} || dég'''â'''t <small>(ankaŭ {{IFA|/ɑ/}})</small>, parl'''â'''mes, li'''â'''tes, men'''â'''t <small>(verboformoj de simpla is-tempo kaj imperfekta subjunktivo finiĝantaj en ''-âmes'', ''-âtes'', kaj ''-ât'')</small> ||
|-
| colspan=2 | ae, æ || {{IFA|/e/}} || ex-'''æ'''quo, c'''æ'''cum, regg'''ae''' || || || /{{IFA|a}}{{IFA|ɛ}}/ m'''ae'''stro<br />/{{IFA|a}}{{IFA|e}}/ p'''ae'''lla
|-
| colspan=2 | ai || {{IFA|/ɛ/}}<br />({{IFA|/e/}}) || vr'''ai''', f'''ai'''te<br />'''ai''', '''ai'''guille, b'''ai'''sser, g'''ai''', qu'''ai''' || {{IFA|/e/}} || lanç'''ai''', manger'''ai''' <small>(verbaj formoj de os-tempo kaj simpla is-tempo finiĝantaj en ''-ai'' aŭ ''-rai'')</small> ||{{IFA|/ə/}} f'''ai'''san, f'''ai'''sons,<ref>{{citaĵo el la reto|url=http://www.languageguide.org/french/grammar/pronunciation/index.html|titolo=French Pronuncation: Vowel Sounds I -LanguageGuide|accessdate=10 October 2017}}</ref> <small>(kaj aliaj konjugaciaj formoj de ''faire'' literumataj ''fais-'' kaj sekvataj de prononcata vokalo)</small>
|-
| colspan=2 | aî || {{IFA|/ɛ/}} || m'''aî'''tre, ch'''aî'''ne || || ||
|-
| colspan=2 | aï || /{{IFA|a}}{{IFA|.}}{{IFA|i}}/ || n'''aï'''f, h'''aï'''r || /{{IFA|a}}{{IFA|j}}/ || '''aï'''e, '''aï'''eul, h'''aï'''e, p'''aï'''en ||
|-
| colspan=2 | aie || {{IFA|/ɛ/}} || b'''aie''', monn'''aie''' || /{{IFA|ɛ}}{{IFA|j}}/ || p'''aie''' ||
|-
| rowspan=2 | ao, aô || aliloke || /{{IFA|a}}{{IFA|.}}{{IFA|ɔ}}/ || '''ao'''rte, extr'''ao'''rdinaire <small>(ankaŭ {{IFA|/ɔ/}})</small> || /{{IFA|a}}{{IFA|.}}{{IFA|o}}/ || b'''ao'''bab || {{IFA|/a/}} f'''ao'''nne, p'''ao'''nneau<br />{{IFA|/o/}} S'''aô'''ne
|-
| fonologie fine || /{{IFA|a}}{{IFA|.}}{{IFA|o}}/ || cac'''ao''', ch'''ao'''s || || ||{{IFA|/o/}} curaç'''ao'''
|-
| colspan=2 | aou, aoû || /{{IFA|a}}{{IFA|.}}{{IFA|u}}/ || c'''aou'''tchouc, '''aoû'''tien, y'''aou'''rt || {{IFA|/u/}} || s'''aou'''l, '''aoû'''t ||
|-
| rowspan=2 | au || aliloke || {{IFA|/o/}} || h'''au'''t, '''au'''gure || || ||
|-
| antaŭ r || {{IFA|/ɔ/}} || dinos'''au'''re, '''Au'''rélie, L'''au'''rent <small>(ankaŭ {{IFA|/o/}})</small> || || ||
|-
| rowspan=2 | ay || aliloke || /{{IFA|ɛ}}{{IFA|j}}/ || '''ay'''ons, ess'''ay'''er <small>(ankaŭ /{{IFA|e}}{{IFA|j}}/)</small> || || || /{{IFA|e}}{{IFA|i}}/ p'''ay'''s <small>(ankaŭ /{{IFA|ɛ}}{{IFA|i}}/)</small><br />/{{IFA|a}}{{IFA|j}}/ m'''ay'''onnaise, pap'''ay'''e, '''ay'''oye
|-
| fine || {{IFA|/ɛ/}} || Gam'''ay''', marg'''ay''', railw'''ay''' || || ||{{IFA|/e/}} ok'''ay'''
|-
| colspan=2 | -aye || /{{IFA|ɛ}}{{IFA|.}}{{IFA|i}}/ || abb'''aye''' || /{{IFA|ɛ}}{{IFA|j}}/ || p'''aye''' || {{IFA|/ɛ/}} La H'''aye''' <br /> /{{IFA|a}}{{IFA|j}}/ b'''aye'''
|-
| rowspan=4 | e || aliloke ||{{IFA|/ə/}} || r'''e'''p'''e'''ser, g'''e'''noux || || || {{IFA|/e/}} r'''e'''volver<br />{{IFA|/i/}} b'''e'''cause
|-
| antaŭ du aŭ pluraj konsonantoj<br />(inkluzive de duoblaj konsonantoj),<br />x (ajnkaze), aŭ<br /> fina konsonanto (muta aŭ malmuta) || |{{IFA|/ɛ/}} || '''e'''st, '''e'''stival, voy'''e'''lle, '''e'''xaminer, '''e'''xécuter, qu'''e'''l, chal'''e'''t ||{{IFA|/e/}}<br />{{IFA|/ə/}}||'''e'''ssence, '''e'''ffet, h'''e'''nné<br />r'''e'''cherche, s'''e'''crète, r'''e'''pli <small>(antaŭ ch+vokalo aŭ 2 malsamaj konsonantoj kiam la dua estas l aŭ r)</small>|| {{IFA|/e/}} mang'''e'''z, <small>(kaj ajna verbomo en dua plurala persono kun finiĝas per ''-ez'')</small>.<br />{{IFA|/a/}} f'''e'''mme, sol'''e'''nnel, fréqu'''e'''mment, <small>(kaj aliaj e-vortoj kiuj finiĝas per -'''e'''mment)</small><ref>{{citaĵo el la reto|url=http://www.languageguide.org/french/grammar/pronunciation/vocalos2.html|titolo=French Pronuncation: vocalo Sounds II -LanguageGuide|accessdate=10 October 2017}}{{404|date=March 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref><br />{{IFA|/œ/}} G'''e'''nnevilliers
|-
| en unusilabaj vortoj antaŭ muta konsonanto || {{IFA|/e/}} || '''e'''t, l'''e'''s, n'''e'''z, cl'''e'''f || || || {{IFA|/ɛ/}} '''e'''s
|-
| fine<br />en pozicio kie<br />ĝi facile elizieblas || Ø || caiss'''e''', uniqu'''e''', ach'''e'''ter <small>(ankaŭ {{IFA|/ə/}})</small>, franch'''e'''ment || {{IFA|/ə/}} (fine en unusilabaj vortoj) || qu'''e''', d'''e''', j'''e''' ||
|-
| colspan=2 | é, ée || {{IFA|/e/}} || cl'''é''', '''é'''chapper, id'''ée''' || {{IFA|/ɛ/}} (en fermitaj silaboj) || év'''é'''nement, c'''é'''derai, v'''é'''nerie ||
|-
| colspan=2 | è || {{IFA|/ɛ/}} || rel'''è'''ve, z'''è'''le || || ||
|-
| colspan=2 | ê || {{IFA|/ɛ/}} || t'''ê'''te, cr'''ê'''pe, for'''ê'''t, pr'''ê'''t || {{IFA|/e/}} || b'''ê'''tise ||
|-
| colspan=2 | ee || {{IFA|/i/}} || w'''ee'''k-end, spl'''ee'''n || || || {{IFA|/e/}} pedigr'''ee'''
|-
| colspan=2 | eau || {{IFA|/o/}} || '''eau''', ois'''eau'''x || || ||
|-
| colspan=2 | ei || {{IFA|/ɛ/}} || n'''ei'''ge, r'''ei'''ne, g'''ei'''sha <small>(ankaŭ /{{IFA|ɛ}}{{IFA|j}}/)</small> || || || /{{IFA|a}}{{IFA|j}}/ l'''ei'''tmotiv <small>(ankaŭ /{{IFA|/ɛ/}}/)</small>
|-
| colspan=2 | eî || {{IFA|/ɛ/}} || r'''eî'''tre || || ||
|-
| colspan=2 | eoi || /{{IFA|w}}{{IFA|a}}/ || ass'''eoi'''r || || ||
|-
| rowspan=2 | eu || komence<br />fonologie fine<br />antaŭ {{IFA|/z/}} || {{IFA|/ø/}} || '''Eu'''rope, heur'''eu'''x, p'''eu''', chant'''eu'''se || || || {{IFA|/y/}} '''eu''', '''eu'''ssions, <small>(kaj ajna formo de ''avoir'' literumita ''eu''-)</small>, gag'''eu'''re <small>(en nova ortografio, gageüre)</small>
|-
| aliloke || {{IFA|/œ/}} || b'''eu'''rre, j'''eu'''ne || {{IFA|/ø/}} || f'''eu'''tre, n'''eu'''tre, pl'''eu'''voir ||
|-
| colspan=2 | eû || {{IFA|/ø/}} || j'''eû'''ne || || || {{IFA|/y/}}, '''eû'''mes, '''eû'''t, <small>(kaj ajna verboformo de ''avoir'' literumita ''eû-'')</small>
|-
| rowspan=2 | ey || antaŭ vocalo || /{{IFA|ɛ}}{{IFA|j}}/ || goul'''ey'''ant, voll'''ey'''er || || ||
|-
| fine || {{IFA|/ɛ/}} || hock'''ey''', troll'''ey''' || || ||
|-
| rowspan=2 | i || aliloke || {{IFA|/i/}} || '''i'''c'''i''', proscr'''i'''re || || || Ø bus'''i'''nessman
|-
| antaŭ vokalo || {{IFA|/j/}} || f'''i'''ef, '''i'''onique, r'''i'''en || {{IFA|/i/}} (en kunmetitaj vortoj) || ant'''i'''oxydant ||
|-
| colspan=2 | î || {{IFA|/i/}} || g'''î'''te, ép'''î'''tre || || ||
|-
| colspan=2 | ï (komence aŭ inter vokaloj) || {{IFA|/j/}} || '''ï'''ambe, a'''ï'''eul, pa'''ï'''en || || || {{IFA|/i/}} ou'''ï'''e
|-
| colspan=2 | -<nowiki>ie</nowiki> || {{IFA|/i/}} || rég'''ie''', v'''ie''' || || ||
|-
| rowspan=2 | o || fonologie fine<br /> antaŭ {{IFA|/z/}} ||{{IFA|/o/}} || pr'''o''', m'''o'''t, ch'''o'''se, dép'''o'''ses || || || {{IFA|/ɔ/}} s'''o'''sie
|-
| aliloke || {{IFA|/ɔ/}} || car'''o'''tte, '''o'''ffre || {{IFA|/o/}} || cycl'''o'''ne, f'''o'''sse, t'''o'''me||
|-
| colspan=2 | ô || {{IFA|/o/}} || t'''ô'''t, c'''ô'''ne || || || {{IFA|/ɔ/}} h'''ô'''pital <small>(ankaŭ {{IFA|/o/}})</small>
|-
| colspan=2 | œ || {{IFA|/œ/}} || '''œ'''il || {{IFA|/e/}}<br />{{IFA|/ɛ/}} || '''œ'''sophage, f'''œ'''tus<br />'''œ'''strogène || {{IFA|/ø/}} l'''œ'''ss
|-
| colspan=2 | oe ||/{{IFA|ɔ}}{{IFA|.}}{{IFA|e}}/ || c'''oe'''fficient || || || /{{IFA|w}}{{IFA|a}}/ m'''oe'''lle, m'''oe'''llon<br />/{{IFA|w}}{{IFA|ɛ}}/ m'''oe'''lleux <small>(ankaŭ /{{IFA|w}}{{IFA|a}}/)</small><br />{{IFA|/ø/}} f'''oe'''hn
|-
| colspan=2 | oê ||/{{IFA|w}}{{IFA|a}}/ || p'''oê'''le || || ||
|-
| colspan=2 | oë ||/{{IFA|ɔ}}{{IFA|.}}{{IFA|ɛ}}/ || N'''oë'''l || || || /{{IFA|ɔ}}{{IFA|.}}{{IFA|e}}/ can'''oë''', g'''oë'''mon<br />/{{IFA|w}}{{IFA|ɛ}}/ f'''oë'''ne
|-
| rowspan=2 | œu || fonologie fine || {{IFA|/ø/}} || n'''œu'''d, '''œu'''fs, b'''œu'''fs, v'''œu''' || || ||
|-
| aliloke || {{IFA|/œ/}} || s'''œu'''r, c'''œu'''r, '''œu'''f, b'''œu'''f || || ||
|-
| colspan=2 | oi, oie || /{{IFA|w}}{{IFA|a}}/ || r'''oi''', '''oi'''seau, f'''oie''', qu'''oi'''|| /{{IFA|w}}{{IFA|ɑ}}/ || b'''oi'''s, n'''oi'''x, p'''oi'''ds, tr'''oi'''s || {{IFA|/ɔ/}} '''oi'''gnon<br />/{{IFA|ɔ}}{{IFA|j}}/ séqu'''oi'''a<br />/{{IFA|o}}{{IFA|.}}{{IFA|i}}/ aut'''oi'''mmuniser
|-
| colspan=2 | oî || /{{IFA|w}}{{IFA|a}}/ || cr'''oî'''s, Ben'''oî'''t || || ||
|-
| colspan=2 | oï || /{{IFA|ɔ}}{{IFA|.}}{{IFA|i}}/ || c'''oï'''t, astér'''oï'''de || /{{IFA|ɔ}}{{IFA|j}}/ || tr'''oï'''ka ||
|-
| colspan=2 | oo || /{{IFA|ɔ}}{{IFA|.}}{{IFA|ɔ}}/ || c'''oo'''pération, '''oo'''cyte, z'''oo'''logie || {{IFA|/u/}} || baz'''oo'''ka, c'''oo'''l, f'''oo'''tball || {{IFA|/ɔ/}} alc'''oo'''l, Bosk'''oo'''p, r'''oo'''ibos<br />{{IFA|/o/}} spécul'''oo'''s, m'''oo'''ré, z'''oo'''<br /> {{IFA|/w/}} shamp'''oo'''ing
|-
| rowspan=2 | ou, où || aliloke || {{IFA|/u/}} || '''ou'''vrir, s'''ou'''s, '''où''' || || || /{{IFA|o}}{{IFA|.}}{{IFA|y}}/ pseud'''ou'''ridimycine<br />/{{IFA|a}}{{IFA|w}}/ '''ou'''t, knock-'''ou'''t
|-
| antaŭ vokalo aŭ h+vokalo || {{IFA|/w/}} || '''ou'''est, c'''ou'''iner, '''ou'''i, s'''ou'''hait <small>(ankaŭ {{IFA|/u/}})</small> || || ||
|-
| colspan=2 | oû || {{IFA|/u/}} || c'''oû'''t, g'''oû'''t || || ||
|-
| colspan=2 | -oue || {{IFA|/u/}} || r'''oue''' || || ||
|-
| colspan=2 | oy || /{{IFA|w}}{{IFA|a}}{{IFA|j}}/ || m'''oy'''en, r'''oy'''aume || /{{IFA|w}}{{IFA|a}}/ || Fourcr'''oy''' || /{{IFA|ɔ}}{{IFA|j}}/ '''oy'''ez (kaj ajna formo de ouïr literumita oy-), g'''oy'''ave, cow-b'''oy''', ay'''oy'''<br />/{{IFA|ɔ}}.{{IFA|i}}/ M'''oy'''se
|-
| rowspan=2 | u || aliloke || {{IFA|/y/}} || t'''u''', j'''u'''ge || || || {{IFA|/u/}} tof'''u''', p'''u'''dding<br />{{IFA|/i/}} b'''u'''siness<br />{{IFA|/œ/}} cl'''u'''b, p'''u'''zzle
|-
| antaŭ vokalo || {{IFA|/ɥ/}} || h'''u'''it, t'''u'''er || {{IFA|/y/}} || poll'''u'''eur || {{IFA|/w/}} cacah'''u'''ète <small>(ankaŭ {{IFA|/ɥ/}})</small>
|-
| colspan=2 | û || {{IFA|/y/}} || s'''û'''r, fl'''û'''te || || ||
|-
| rowspan=2 | ue, üe|| aliloke || /{{IFA|ɥ}}{{IFA|ɛ}}/ || act'''ue'''l, r'''ue'''lle || {{IFA|/œ/}} (vidu sube) || org'''ue'''il, c'''ue'''illir ||
|-
| fine || {{IFA|/y/}} || aig'''üe''', r'''ue''' || Ø || cliq'''ue''' ||
|-
| colspan=2 | uy || /{{IFA|ɥ}}{{IFA|i}}{{IFA|j}}/ || br'''uy'''ant, enn'''uy'''é, f'''uy'''ons, G'''uy'''enne || /{{IFA|y}}.{{IFA|j}}/ || gr'''uy'''ère, th'''uy'''a || /{{IFA|ɥ}}{{IFA|i}}/ p'''uy'''
|-
| rowspan=2 | y || aliloke || {{IFA|/i/}} || c'''y'''clone, st'''y'''le || || || /{{IFA|a}}{{IFA|j}}/ sk'''y'''
|-
| antaŭ vokalo || {{IFA|/j/}} || '''y'''eux, '''y'''ole || {{IFA|/i/}} || pol'''y'''ester, Lib'''y'''e ||
|-
| ÿ || (uzita nur en propraj nomoj) || {{IFA|/i/}} || L'Ha'''ÿ'''-les-Roses, Fre'''ÿ'''r || || ||
|-
|}

=== Kombinoj de vokaloj kaj konsonantaj ===
{| class="wikitable"
! colspan="1" |Literumo
!Ĉefa valoro<br />([[IFA]])
!Ekzemplo de ĉefa valoro
!Malĉefa valoro<br />([[IFA]])
!Ekzemplo de malĉefa valoro
!Esceptoj
|-
| am, an (antaŭ konsonanto aŭ fine) || {{IFA|/ɑ̃/}} || '''am'''biance, Fr'''an'''ce || || || /{{IFA|a}}{{IFA|m}}/ Viêt-N'''am'''<br />/{{IFA|a}}{{IFA|n}}/ tennism'''an'''<br />{{IFA|/a/}} d'''am'''né
|-
| aen (antaŭ konsonanto aŭ fine) || {{IFA|/ɑ̃/}} || C'''aen''' || || ||
|-
| aim, ain (antaŭ konsonanto aŭ fine) || {{IFA|/ɛ̃/}} || f'''aim''', s'''ain'''t, b'''ain'''s || || ||
|-
| aon (antaŭ konsonanto aŭ fine) || {{IFA|/ɑ̃/}} || p'''aon''', f'''aon''' || /{{IFA|a}}{{IFA|.}}{{IFA|ɔ̃}}/ || phar'''aon''' ||
|-
| cqu || {{IFA|/k/}} || a'''cqu'''it, a'''cqu'''éreur || || ||
|-
| -cte (ina a-vorta finaĵo por vortoj kiuj finiĝas per muta "ct" (vidu supre)) || {{IFA|/t/}} || succin'''cte''' || || ||
|-
| em, en (antaŭ konsonanto aŭ fine aliloke) || {{IFA|/ɑ̃/}} || '''em'''baucher, v'''en'''t || {{IFA|/ɛ̃/}} || exam'''en''', b'''en''', p'''en'''sum, p'''en'''tagone || /{{IFA|ɛ}}{{IFA|n}}/ week-'''en'''d, lich'''en'''<br />/{{IFA|ɛ}}{{IFA|m}}/ ind'''em'''ne, tot'''em'''
|-
| em, en (antaŭ konsonanto aŭ fine post é, i, aŭ y) || {{IFA|/ɛ̃/}} || europé'''en''', bi'''en''', doy'''en''' || {{IFA|/ɑ̃/}} (antaŭ t aŭ mola c) || pati'''en'''t, quoti'''en'''t, sci'''en'''ce, audi'''en'''ce ||
|-
| eim, ein (antaŭ konsonanto aŭ fine) || {{IFA|/ɛ̃/}} || pl'''ein''', s'''ein''', R'''eim'''s || || ||
|-
| -ent (verba finaĵo por 3a plurala persono) || Ø || parl'''ent''', finissai'''ent''' || || ||
|-
| -er || {{IFA|/e/}} || all'''er''', transport'''er''', premi'''er''' || /{{IFA|ɛ}}{{IFA|ʁ}}/ || hiv'''er''', sup'''er''', éth'''er''', fi'''er''' ||
|-
| -es || Ø || Nant'''es''', fait'''es''' || {{IFA|e}}, {{IFA|ɛ}} ||l'''es''', d'''es''', c'''es''', '''es''' ||
|-
| eun (antaŭ konsonanto aŭ fine) || {{IFA|/œ̃/}} || j'''eun''' || || ||
|-
| ew || /{{IFA|j}}{{IFA|u}}/ || n'''ew'''ton, st'''ew'''ard <small>(ankaŭ {{IFA|i}}{{IFA|w}})</small> || || || {{IFA|/w/}} ch'''ew'''ing-gum
|-
| ge (antaŭ a, o, u) || {{IFA|/ʒ/}} || '''ge'''ai, man'''ge'''a || || ||
|-
| gu (antaŭ e, i, y) || {{IFA|/ɡ/}} || '''gu'''erre, din'''gu'''e || /{{IFA|ɡ}}{{IFA|y}}/, /{{IFA|ɡ}}{{IFA|ɥ}}/|| ar'''gu'''e (kaj ajna konjugacia formo de ''arguer''), ai'''gu'''ille, lin'''gu'''istique, ambi'''gu'''ïté ||
|-
| -il (post kelkaj vokaloj)<ref name=refjpostvokalo />|| {{IFA|/j/}} || a'''il''', conse'''il''' || || ||
|-
| -il (ne postvokale)|| /{{IFA|i}}{{IFA|l}}/ || '''il''', f'''il''' || {{IFA|/i/}} || out'''il''', f'''il'''s, fus'''il''' ||
|-
| -ill- (post kelkaj vokaloj) <ref name=refjpostvokalo />|| {{IFA|/j/}} || pa'''ill'''e, nou'''ill'''e || || ||
|-
| -ill- (ne postvokale) || /{{IFA|i}}{{IFA|j}}/ || gr'''ill'''age, b'''ill'''e|| /{{IFA|i}}{{IFA|l}}/ || m'''ill'''e, m'''ill'''ion, b'''ill'''ion, v'''ill'''e, v'''ill'''a, v'''ill'''age, tranqu'''ill'''e<ref>{{citaĵo el la reto|url=http://french.about.com/od/pronunciation/a/ll.htm|titolo=Is LL Pronounced Like an L aŭ like a Y in French?|website=French.about.com|accessdate=10 October 2017}}</ref> ||
|-
| im, in, în (antaŭ konsonanto aŭ fine) || {{IFA|/ɛ̃/}} || '''im'''porter, v'''in''', v'''în'''t || || || /{{IFA|i}}{{IFA|n}}/ spr'''in'''t
|-
| oin (antaŭ konsonanto aŭ fine) || /{{IFA|w}}{{IFA|ɛ̃}}/ || bes'''oin''', p'''oin'''t || || ||
|-
| om, on (antaŭ konsonanto aŭ fine) || {{IFA|/ɔ̃/}} || '''om'''bre, b'''on''' || || || /{{IFA|ɔ}}{{IFA|n}}/ cany'''on'''<br />{{IFA|/ə/}} m'''on'''sieur<br />{{IFA|/ɔ/}} aut'''om'''ne
|-
| ow || {{IFA|/o/}} || c'''ow'''-boy, sh'''ow''' || || || {{IFA|/u/}} cl'''ow'''n<br />/{{IFA|o}}{{IFA|.}}{{IFA|w}}/ K'''ow'''eït
|-
| qu || {{IFA|/k/}} || '''qu'''and, pour'''qu'''oi, lo'''qu'''ace ||/{{IFA|k}}{{IFA|ɥ}}/ <br /> /{{IFA|k}}{{IFA|w}}/ || é'''qu'''ilatéral <br /> a'''qu'''arium, lo'''qu'''ace, '''qu'''atuor || /{{IFA|k}}{{IFA|y}}/ pi'''qu'''re, '''qu'''
|-
| ti + vokalo (komence aŭ post s aŭ x) || /{{IFA|t}}{{IFA|j}}/ || bas'''ti'''on, ges'''ti'''onnaire, '''ti'''ens, aquae-sex'''ti'''en || || ||
|-
| ti + vokalo (aliloke) || /{{IFA|s}}{{IFA|j}}/, /{{IFA|s}}{{IFA|i}}/ || fonc'''ti'''onnaire, ini'''ti'''a'''ti'''on, Croa'''ti'''e, haï'''ti'''en || /{{IFA|t}}{{IFA|j}}/, /{{IFA|t}}{{IFA|i}}/ || la sufikso ''-tié'', la konjugaciformoj de <br />verboj kies radiko finiĝas per ''-t''<br />(augmen'''ti'''ons, par'''ti'''ez, etc.) aŭ devenantaj de <br />'''tenir''', kaj ĉiuj o-vortoj kaj participoj deventantaj <br />de tiaj verboj kaj finiĝantaj per ''-ie'' (sor'''ti'''e, diver'''ti'''e, etc.)||
|-
| um, un (antaŭ konsonanto aŭ fine) || {{IFA|/œ̃/}} || parf'''um''', br'''un''' || /{{IFA|ɔ}}{{IFA|m}}/ || alb'''um''', maxim'''um'''|| {{IFA|/ɔ̃/}} p'''un'''ch, sec'''un'''do
|-
| ym, yn (antaŭ konsonanto aŭ fine) || {{IFA|/ɛ̃/}} || s'''ym'''pa, s'''yn'''drome || /{{IFA|i}}{{IFA|m}}/ || g'''ym'''nase, h'''ym'''ne||
|}

<ref name=refjpostvokalo> Tiuj kombinoj estas prononcataj {{IFA|/j/}} post ''a'', ''e'', ''eu'', ''œ'', ''ou'', kaj ''ue'', kies prononcon normale ''i'' ne influas. Ekzemple, en ''rail'', la ''a'' prononcatas {{IFA|/a/}}; en ''mouiller'', la ''ou'' prononcatas {{IFA|/u/}}. ''Ue'', tamen, nur okazas en tia kombino post ''c'' kaj''g'', prononcatas {{IFA|/œ/}} anstataŭ /{{IFA|ɥ}}{{IFA|ɛ}}/: org'''ueil''', c'''ueill'''ir, acc'''ueil''', ktp. Tiaj kombinoj neniam prononcatas {{IFA|/j/}} post ''o'' aŭ ''u'' (krom -uill-, kiu sonas /{{IFA|ɥ}}{{IFA|i}}{{IFA|j}}/: aig'''uill'''e, j'''uill'''et); tiukaze, la kombino je vokalo + ''i'' samkiel la ''l'' prononcatas normale, kvankam kiel kutime, la prononco de ''u'' post ''g'' kaj ''q'' estas iel neantaŭvidebla: p'''oil''', h'''uil'''e, éq'''uil'''ibre {{IFA|[ekilibʁ]}} sed éq'''uil'''atéral {{IFA|[ekɥilateʁal]}}, ktp. </ref>

== Grekdevenaj vortoj ==
La literumo de grekdevenaj francaj vortoj komplikas pro la kvanto da literduopoj kiuj devas de la [[Latina lingvo|latinaj]] transskriboj. La literduopoj ⟨ph⟩, ⟨th⟩ kaj ⟨ch⟩ normale reprezentas respektive la sonojn {{IFA|/f/}}, {{IFA|/t/}} kaj {{IFA|/k/}} en la grekaj pruntoj. La ligaturoj ⟨æ⟩ kaj ⟨œ⟩ en la greka pruntoj reprezenti la saman vokalon kiel ⟨é⟩ (/e/). Cetere, multaj vortoj en la internacia scienca vortenhavo estis konstruitaj en la franca el la grekaj radikoj kaj gardis siajn literduopojn (ekz., ''stratosphère'', ''photographie'').

== Historio ==
La [[Ĵuroj de Strasburgo]] de [[842]] estas la plej frua teksto skribita en la frua formo de la franca nomata gaŭlo-latinido.

=== Latinido ===
La [[Gaŭla lingvo]] de la loĝantoj de [[Gaŭlujo]] malaperis iom post iom post la Romia konkero dum latinoj ekanstataŭis ĝin: skriba ([[Klasika latino|klasika]]) latino kaj parola ([[Vulgara latina|vulgara]]) latino. Klasika latino, instruita en lernejoj, restis la lingvo de religio, de scienco, de juro kaj de literaturo. [[Vulgara latina|Vulgara latino]], parolata de la Romiaj soldatoj kaj komercistoj, kaj adoptita de la indiĝenoj, evoluis malrapide al malsamaj dialektoj laŭ la regionoj de la lando. Tiuj dialektoj grupigeblas en du branĉoj de la [[Gaŭlo-latinida lingvaro|Ga]][[Gaŭlujo|ŭ]]<nowiki/>lo-latinida lingvaro, la [[lingvoj de oïl]] norde de la [[Luaro]] kaj la [[Okcitana lingvo|lingvoj de oc]] sude.<ref name="fwiki">Traduko de [[:fr:Littérature française du Moyen Âge#Évolution_de_la_langue_française_du_ve_au_xve_siècle|Évolution de la langue française du Ve au XVe siècle]]. Vidu ankaŭ [[:fr:Langue romane|Langue romane]] (france) kaj [[:en:Romance languages|Romance languages]] (angle).</ref>

=== Malnovfranca lingvo ===
En la 9a jarcento, la latinidaj dialektoj estis signife for de latino. Ekzemple, por kompreni la [[Biblio|Biblion]], skribita en [[Latina lingvo|latino]], piednotoj estis necesaj. La firmigo de la reĝa potenco, ekde la 13a jarcento, la ''Francien'' dialekto, uzata tiam en [[Francilio]], disvastiĝis iom post iom kaj evoluis klasikfranclingven.

La lingvoj trovitaj en la [[Manuskripto|manuskriptoj]] kiuj datas de la 9a jarcento ĝis la 13a jarcento konsistigas tion kio konatas kiel [[malnovfranca lingvo]] aŭ ''ancien français.'' Ĉi tiuj lingvoj pluevoluis ĝis, inter la 14a jarcento kaj la 16a jarcento, la [[Mezfranca lingvo|mezfranca]] [[Mezfranca lingvo|lingvo]] (''moyen français'') aperis.<ref name="fwiki"/>

=== Mezfranca lingvo ===
[[Dosiero:Romant_de_la_Rose,_f._1,_ms._National_Library_of_Wales,_14th_century.png|eta|''[[Romano de la Rozo]]'', 14a jarcento]]
Dum la mezfranca periodo (ĉ. 1300–1600), la plejparto de la modernaj literumoj fiksiĝis. Tio okazis precipe dum la 16a jarcento pro presado. La entuta tendenco estis kontinueco kun la [[Malnova franca|malnovfranca]] literumo, kvankam kelkaj ŝanĝoj okazis pro ŝanĝiĝo de prononcaj kutimoj; ekzemple, la malnovfranca distingo inter la diftongoj ''eu'' kaj ''ue'' malaperis favore al ''eu'' ĉar ambaŭ diftongoj estis prononcataj {{IFA|/ø/}} aŭ {{IFA|/œ/}} (laŭ la ĉirkaŭaj sonoj). Tamen, plurestis multaj aliaj distingoj kiuj superfluiĝis, ekz. inter ''s'' kaj mola ''c'' aŭ inter ''ai'' kaj ''ei''. Verŝajne tio okazis pro la etimologio: la distingoj ''s''/''c'' kaj ''ai''/''ei'' respegulas la distingojn en la literumo de la originaj latinaj vortoj, dum ne ekzistas tia distingo inter ''eu'' kaj ''ue''.

Tiam ankaŭ evoluis kelkaj eksplicite etimologiaj literumoj, ekz. ''temps'' ("tempo"), ''vingt'' ("dudek") kaj ''poids'' ("pezo") (rimarkindas ke la etimologiigo foje estis fuŝa aŭ tute malĝusta; ''vingt'' venas de la latina ''viginti'', kun la ''g'' en malĝusta loko kaj ''poids'' venas de la latina ''pensum'', kun neniu ''d''; la literumo ''poids'' estas pro malĝusta deveno de latina ''pondus''). La etimologiigemo foje produktis absurdajn (kaj ĝenerale malakceptitajn) literumojn kiel ''sçapvoir'' por ''savoir'' ("scii"), kiu provis kombini latinan vorton ''sapere'' ("saĝi", la ĝusta deveno de ''savoir'') kun ''scire'' ("scii").

=== Klasika franca ===
La moderna franca literumo estis kodigita en la fino de la 17a jarcento de la [[Franca Akademio|Franca akademio]], plejparte surbaze de la antaŭaj literumaj konvencioj. Ekde tiam kelkaj reformoj okazis, tamen plejparte malgrave. La plej gravaj ŝanĝoj estis:

* Ekuzo de ''j'' kaj ''v'' por reprezenti konsonantojn, anstataŭ ''i'' kaj ''u''.
* Aldono de supersigno por marki la historian vokallongon. Dum la mezfranclingva periodo, ekestis distingo inter longaj kaj mallongaj vokaloj plejofte rezulto de perdita /s/ antaŭ konsonanto, kiel en ''même'' ([[Hispana lingvo|hispane]] ''mismo''), sed foje el kunigo de similaj vokaloj, kiel en ''âge'' el pli fruaj ''aage, eage'' (el [[Malnovfranca lingvo|malnovfranca]] ''*edage'' < [[Vulgara latina|vulgarlatino]] ''*aetaticum'', hispane ''edad'' < ''aetate(m)''). Historie tiuj vortoj havis aliajn literumojn (ekz. ''mesme'' and ''age''). Ironie, kiam tiu konvencio ekaplikiĝis en la 19a jarcento, la distingo inter la mallongaj kaj longaj vokaloj estis jam malaperinta, krom en la plej konservaj prononcoj, kaj la vokaloj estas aŭtomate prononcataj longe aŭ mallonge laŭ la fonologia kunteksto.
* Uzo de ''ai'' anstataŭ ''oi'' por marki la prononcon {{IFA|[ɛ]}} kaj ne {{IFA|[wa]}}. La ĉefa konsekvento estis la literumo de ĉiuj imperfektaj formoj (iame literumitaj ''-ois, -oit, -oient'' anstataŭ ''-ais, -ait, -aient''), samkiel la nomo de la lingvo, de ''françois'' al ''français''.

=== Moderna franca ===
En oktobro 1989, [[Michel Rocard]], tiama [[Ĉefministro (Francio)|Ĉefministro de Francujo]], starigis la [[Altan Konsilion pri la Franca Lingvo]] ({{Lang|fr|Conseil supérieur de la langue française}}) en Parizo. Li nomumis fakulojn — inter kiuj lingvistoj, reprezentantoj de la [[Franca Akademio|Franca akademio]] kaj [[Vortaristo|vortaristoj]] — kiuj proponu plurajn normigojn, inter kiuj:

* La unuiga streketo en ĉiuj kunmetitaj numervortoj

:: T.e. ''trente-et-un''

* La pluralo de kunmetitaj vortoj, la ''s'' ĉiam aldoniĝas al la dua radiko:

:: Ekzemple ''un après-midi'', ''des après-midis''

* La [[Ĉapelo (supersigno)|ĉapelo]] ⟨ˆ⟩ malaperas de ĉiuj ''u''-j kaj ''i''-j krom en tiuj vortoj kie ĝi estas deviga por diferencigi

:: Kiel en coût (kosto) → ''cout'', ''abîme'' (abismo) → ''abime'' sed ''sûr'' (certe) pro ''sur'' (sur)

* La is-participo de ''laisser'' sekvita de infinitiva verbo ne ŝanĝiĝas (nun ĝi funkcias samkiel la verbo ''faire'')

:: elle s'est laissée mourir → elle s'est laissé mourir

Rapide, la fakuloj eklaboris. Iliaj konkludoj estis submetitaj al la belga kaj la kebekia lingvopolitikaj organizoj samkiel al la [[Franca Akademio]], kiu aprobis ilin unuanime.

La ŝanĝoj estis publikigitaj en la ''[[Journal officiel de la République française]]'' en decembro 1990. Tiam oni taksis la farotajn ŝanĝojn kiel sugestoj. En 2016, lernolibroj en Francujo ekuzis la novrekomendajn literumojn, kun instrukcio al instruistoj ke ambaŭ la malnovaj kaj novaj literumoj estu konsiderataj kiel ĝustaj.<ref>{{Citaĵo el novaĵo|url=https://www.bbc.co.uk/news/world-europe-35496893|titolo= End of the circumflex? Changes in French spelling cause uproar}}</ref>

== Interpunkcio ==
En [[Francujo]], [[krisigno]], [[demandosigno]], [[punktokomo]], [[dupunkto]], elcentosigno, valutaj simboloj, [[Krado (signo)|krado]] kaj [[citiloj]] postulas ĉiuj spacon antaŭ kaj post la interpunkcia marko. Ekster Francujo, ĉi tiu regulo estas ofte ignorata. [[Softvaro|Komputila programaro]] povas helpi aŭ malhelpi la aplikadon de ĉi tiu regulo, laŭ la nivelo de [[Internaciigo|lokigo]], tial ke ĝi malsamas ol plejparto de la aliaj [[Okcidenta civilizo|Okcidenta]]j interpunkcioj.

== Notoj kaj Eksteraj Ligiloj ==
{{Referencoj}}

== Bibliografio ==
* ''Fouché, Pierre (1956). Traité de prononciation française. Parizo: Klincksieck.''
* ''Tranel, Bernard (1987).The Sounds of French: An Introduction. Kembriĝo, Nov-Jorko. Cambridge University Press.'' ISBN 0-521-31510-7.

[[Kategorio:Franca lingvo]]
[[Kategorio:Ortografio]]