Vidi fonton por Fungoj

{{Taksonomio
|nomo = Fungoj
|troveblo de fosilioj = meza [[ordovicio]] - ĉi-epoke
|dosiero = Fungi Diversity.jpg
|dosiero larĝo = 300px
|priskribo de dosiero = 
|domajno = [[Eŭkariotoj]] ''Eukaryota''
|subdomajno = [[Opisthokonta]]
|regno = '''Fungoj''' ''Fungi''
|regno aŭtoritato = [[Carolus Linnaeus|L.]], 1753
|regno2 = fungo
|specioj de subdivizio = Divizioj
|subdivizio2 = ''[[Mikrosporidoj|Microsporidia]]''<br />
[[Chytridiomycota|Kitridiomikotoj]] ''[[Chytridiomycota]]''<br />
[[Blastokladomikotoj]] ''Blastocladiomycota''<br />
''[[Neocallimastigomycota]]''<br />
[[Mukoromikotenoj]]<br />
''[[Glomeromycota]]''<br />
[[Askofungoj]] ''Ascomycota''<br />
[[Bazidiomicetoj]] ''Basidiomycota''<br />
|vikispecio = 
|komunejo = 
}}
[[Dosiero:Smardz-Morchella-Ejdzej-2006.jpg|eta|''Morchella conica'']]
'''Fungoj'''<ref name="PIV fungoj">[https://vortaro.net/#fungoj_kd artikolo ''fungoj'' en la] [[Plena Ilustrita Vortaro de Esperanto]] (PIV), eldono de 2020, reta versio; en la unua eldono de 1970 sur paĝo 325</ref>, arkaike ĝis 2020 ankaŭ '''micetoj'''<ref name="PIV micetoj">[https://vortaro.net/#micetoj_kd artikolo ''micetoj'' en la] [[Plena Ilustrita Vortaro de Esperanto]] (PIV), eldono de 2020, reta versio, en la unua eldono de 1970, paĝo 693, ankoraŭ ne nomata arkaika formo</ref> ({{lang-la|'''fungi'''}}, [[singulare]] ''fungus'', origene de la greka vorto σφόγγος ''sfóngos'', do [[spongo]]; {{lang-el|'''μύκητες'''}}, ''mýkētes'', [[singulare]] ''μύκης, mýkēs'')<ref>[http://www.zeno.org/Pape-1880/A/%CE%BC%CF%8D%CE%BA%CE%B7%CF%82 artikolo "μύκης, mýkēs" el Wilhelm Pape: ''Handwörterbuch der griechischen Sprache'', [[Braunschweig]], 1914 ({{de}})]</ref> estas kreskaĵoj, kiuj havas veran [[ĉelkerno]]n, sed male al [[plantoj]] ne havas klorofilon kaj nutras sin [[Heterotrofo|heterotrofe]] (el aliaj organikaj materialoj), kaj reproduktas sin per sporoj. Ili havas – simile al la bestoj – [[ĥitino]]n kiel strukturantan [[molekulo]]n kaj [[glikogeno]]n kiel nutrorezervon. Kvankam ili tradicie estas studataj de la plantistoj, oni nun scias ke ili estas pli proksimaj al bestoj ol al plantoj.

Oni malkovris ankaŭ, ke [[mukofungoj]] kaj [[oomikotoj]] similas al fungoj sed ne apartenas al la regno fungoj.

La fungoj vivas per malkonstruo de vivaj kaj nevivaj plantoj, bestoj aŭ fungoj. Ili povas kunlabori kun plantoj ([[mikorizo]]) aŭ paraziti ilin.

Plimulto de la fungoj havas ne-sinmovajn korpojn ('''[[talo]]j'''), kunmetitajn el kresk-kapablaj filamentoj ('''[[hifo]]j'''). Ne estas [[centriolo]] sed ŝpinila polusa korpo.

Esceptoj pri ĉi-priskribo de fungoj inkluzivas la jenajn: plejparto de la specioj de [[Kitridiomikotoj]] havas ĉelojn kun sola, mola, post-flanke insertita [[flagelo]] je iu stadio en la viv-ciklo, kaj la centrioloj asociiĝas kun la nuklea dividiĝo. La viv-cikloj de plejparto de la Kitridiomicetoj estas malamplekse studitaj, sed kelkaj (''Blastocladiales'') konatiĝas pro zigota meiozo (do, alternado inter haplojda kaj diplojda generacioj). Al specifaj membroj de [[Mukoromikotenoj]], [[Askofungoj]] kaj [[Bazidiofungoj]] povas manki hifa kresko dum parto aŭ entuto de ties viv-ciklo, kaj anstataŭe, produktante ĝermemajn "gistofungo"-ĉelojn. La plejparto de fungaj specioj kies membroj prezentas gistofungo-similan kreskon enhavas nur malgrandajn kvantojn da ĥitino en la gistofungo-ĉel-muroj. Kelkaj specioj de [[Askomicetoj]] (''Ophiostomataceae'') havas celulozon en siaj muroj, kaj al kelkaj membroj de Kitridiomiketoj (''Coelomomycetales'') mankas muroj.

== Etimologio ==
La vorto ''fungo'' estis rekte adoptita el la [[latina]] ''fungus'' (fakte kun la signifo fungo), uzita en la verkoj de [[Horacio]] kaj [[Plinio la pli Aĝa|Plinio]].<ref name=Simpson1979> Simpson DP (1979). Cassell's Latin Dictionary (5a eld.). London, UK: Cassell Ltd. p. 883. ISBN 978-0-304-52257-6. </ref> Tio siavice deriviĝis el la [[Antikva greka|greka]] vorto ''sfongos'' (σφόγγος '[[spongo]]'), kiu referencas al la makroskopaj strukturoj kaj morfologio de fungoj kaj [[ŝimo]]j;{{sfn|Ainsworth|1976|p=2}} tiu [[Radiko (lingvo)|radiko]] estas uzata ankaŭ en aliaj lingvoj, kiel ĉe la germana ''[[wikt:Schwamm#German|Schwamm]]'' ('spongo') kaj ''[[wikt:Schimmel#German|Schimmel]]'' ('ŝimo').<ref name="Mitzka1960"> Mitzka W, eld. (1960). Etymologisches Wörterbuch der deutschen Sprache [Etimologia vortaro de la germana] (en germana). Berlin: Walter de Gruyter. </ref>

La vorto ''[[mikologio]]'' deriviĝis el la greka {{lang|gr|mikes}} (μύκης 'fungo') kaj ''logos'' (λόγος 'diskurso').{{sfn|Alexopoulos|Mims|Blackwell|1996|p=1}} Ĝi referencas la sciencan studadon de fungoj. La latinlingva adjektiva formo de "mikologio" (nome ''mycologicæ'') aperis tiom frue kiom je 1796 en libro pri la fako fare de [[Christiaan Hendrik Persoon]].<ref>{{cite book |last1=Persoon |first1=Christiaan Hendrik |title=Observationes Mycologicae: Part 1 |date=1796 |publisher=Peter Philipp Wolf |location=Leipzig, (Germanio) |language=la |url=http://bibdigital.rjb.csic.es/ing/Libro.php?Libro=5680 |access-date=30 March 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131219091343/http://bibdigital.rjb.csic.es/ing/Libro.php?Libro=5680 |archive-date=19a de Decembro 2013 |url-status=dead }} {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20131219091343/http://bibdigital.rjb.csic.es/ing/Libro.php?Libro=5680 |date=2013-12-19 }}</ref> La vorto aperis en angla tiom frue kiom je 1824 en libro de [[Robert Kaye Greville]].<ref>{{cite book |last1=Greville |first1=Robert Kaye |title=Scottish Cryptogamie Flora: Or Coloured Figures and Descriptions of Cryptogamic Plants, Belonging Chiefly to the Order Fungi |date=1824 |publisher=Maclachland and Stewart |location=Edinburgh, Scotland |volume=2 |page=65 |url=https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=nyp.33433008943957;view=1up;seq=45}} From p. 65: "This little plant will probably not prove rare in Great Britain, when mycology shall be more studied."</ref> En 1836 ankaŭ la publikaĵo de la angla naturalisto [[Miles Joseph Berkeley]] nome ''The English Flora of Sir James Edward Smith, Vol. 5.'' referencas mikologion kiel la studo de fungoj.{{sfn|Ainsworth|1976|p=2}}<ref>{{cite book |last1=Smith |first1=James Edward |editor1-last=Hooker |editor1-first=William Jackson |editor2-last=Berkeley |editor2-first=Miles Joseph |title=The English Flora of Sir James Edward Smith |date=1836 |publisher=Longman, Rees, Orme, Brown, Green & Longman |location=London, England |series=Vol. 5, part II: "Class XXIV. Cryptogamia" |page=7 |url=https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=msu.31293010136830;view=1up;seq=403}} El p. 7: "This has arisen, I conceive, partly from the practical difficulty of preserving specimens for the herbarium, partly from the absence of any general work, adapted to the immense advances which have of late years been made in the study of Mycology."</ref>

Grupo de ĉiuj fungoj ĉeestaj en aparta regiono estas konata kiel ''mikobioto''.<ref>{{cite web |url=http://glossary.lias.net/wiki/Mycobiota |title=LIAS Glossary |access-date=14a de Aŭgusto 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131211113036/http://glossary.lias.net/wiki/Mycobiota |archive-date=11a de Decembro 2013 |url-status=live }}</ref> La termino ''mikoto'' estas ofte uzata tiucele, sed multaj aŭtoroj uzas ĝin kiel sinonimo de Fungoj. La termino ''funga'' (fungaro) estis proponita kiel malpli ambigua termino morfologie simila al [[faŭno]] kaj [[flaŭro]].<ref name="Kuhar et al. 2018"> Kuhar F, Furci G, Drechsler-Santos ER, Pfister DH (2018). "Delimitation of Funga as a valid term for the diversity of fungal communities: the Fauna, Flora & Funga proposal (FF&F)". IMA Fungus. 9 (2): A71–A74. doi:10.1007/BF03449441. hdl:11336/88035. </ref> La Komisiono por Specisurvivado de la [[Internacia Unio por la Konservo de Naturo]] (IUCN) en Aŭgusto 2021 petis, ke la frazo ''faŭno kaj flaŭro'' estu anstataŭata per ''faŭno, flaŭro, kaj fungaro''.<ref>{{cite web |url=https://www.iucn.org/sites/dev/files/statement-3f.pdf |title=IUCN SSC acceptance of Fauna Flora Funga |publisher=Fungal Conservation Committee, [[IUCN]] SSC |date=2021 |quote=The IUCN Species Survival Commission calls for the due recognition of fungi as major components of biodiversity in legislation and policy. It fully endorses the Fauna Flora Funga Initiative and asks that the phrases '''animals and plants''' and '''fauna and flora''' be replaced with '''animals, fungi, and plants''' and '''fauna, flora, and funga'''. |access-date=11a de Novembro 2021 |archive-date=11a de Novembro 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211111141833/https://www.iucn.org/sites/dev/files/statement-3f.pdf |url-status=dead }}</ref>

== Precipaj karakteroj kaj evoluo ==
[[Dosiero:Omphalotus nidiformis Binnamittalong 2 email.jpg|eta|maldekstre|220ra|''Omphalotus nidiformis'', biolumineska fungo.]]
* Ili estas [[Heterotrofo|heterotrofaj]]; male al plantoj, ili ne havas [[klorofilo]]n.
* Ili havas [[talo]]n; male al plantoj estas nenia distingo inter membroj kiel [[tigo]], [[folio]]j kaj [[radiko]]j.
* Ili produktas ĥitinon kaj iliaj hifoj havas ĥitinan [[Ĉela muro|ĉelmuron]]. La karakterizaj mur-konsistaĵoj estas [[ĥitino]] (beta-1,4-interligaj homopolimeroj de N-acetilglukozamino je la mikrokristal-stato) kaj [[glukano]]j ĉefe alfa-glukanoj (alfa-1,3- kaj alfa-1,6- interligoj).
* Ili estas [[Osmotrofa|ensorbotrofaj]] (ne [[fagocitado|fagotrofaj]]). Por nutriĝi, ili produktas [[enzimo]]jn, kiujn ili sekrecias eksteren de la ĉelo. Tiel ili povas aliigi [[polimero]]jn al monomeroj, kiujn ili ensorbas danke al [[Transporto (biologio)|transportantoj]].
* Krestoj de iliaj [[mitokondrio]]j estas plataj.

Fakte en la [[klado]] oni vidas, ke malnovaj formoj vivis en akvo, estis unucelaj kaj moviĝis per flagelo.
La kapablo formi [[hifo]]jn estis grava eco, kiu permesis al fungoj sed ankaŭ [[oomikotoj]] trovi manĝaĵon en tera medio. Havi [[Ĉela muro|ĉelmuron]], trudis perdi fagocitadon kaj aperigi gravajn [[enzimo]]jn por malkonstrui kompleksajn [[molekulo]]jn. [[Adaptado]] al la vivo en tera kondiĉo kondukis al perdo de flagelo.

Komunaj trajtoj:
* Kun aliaj [[eŭkariotoj]]: Fungaj ĉeloj enhavas [[Biologia membrano|membran-ligitajn]] [[ĉelkerno|kernojn]] kun [[kromosomoj]] kiuj enhavas [[DNA]] kun nekodigantaj regionoj nomitaj [[introno]]j kaj kodigantaj regionoj nomitaj [[ekzono]]j. Fungoj havas membran-ligitajn citoplasmajn [[organeto]]jn kiel [[mitokondrio]]j, [[Sterolo|sterol]]-enhavantaj membranoj, kaj [[ribosomo]]j de tipo 80S.{{sfn|Deacon|2005|p=4}} Ili havas karakteran gamon de solveblaj karbohidratoj kaj stokkomponantoj, kiel glicitoloj (ekz., [[manitolo]]), [[disaĥarido]]j, (ekz., trehalozo), kaj [[polisaĥarido]]j (ekz., [[glikogeno]], kiu troviĝas ankaŭ en animaloj{{sfn|Deacon|2005|pp=128–129}}).
* Kun animaloj: Al fungoj mankas [[kloroplasto]]j kaj estas [[heterotrofo|heterotrofaj]] organismoj kaj tiel ili postulas antaŭformitajn [[Organika kombinaĵo|organikajn kombinaĵojn]] kiel energifontoj.{{sfn|Alexopoulos|Mims|Blackwell|1996|pp=28–33}}
* Kun plantoj: Fungoj havas ĉelmuron{{sfn|Alexopoulos|Mims|Blackwell|1996|pp=31–32}} kaj [[vakuolo]]jn.<ref name=Shoji2006> Shoji JY, Arioka M, Kitamoto K (2006). [https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.4161/auto.2695 "Possible involvement of pleiomorphic vacuolar networks in nutrient recycling in filamentous fungi".] ''Autophagy''. 2 (3): 226–7. doi:10.4161/auto.2695. PMID 16874107. </ref> Ili reproduktiĝas pere de kaj seksaj kaj neseksaj rimedoj, kaj kiel bazaj plantogrupoj (kiel [[filiko]]j kaj [[muskoj]]) produktas [[sporo]]jn. Simile al muskoj kaj algoj, fungoj tipe havas [[Ploido|haploidajn]] kernojn.{{sfn|Deacon|2005|p=58}}
* Kun eŭglenoidoj kaj bakterioj: Plej altaj fungoj, eŭglenoidoj, kaj kelkaj bakterioj produktas la [[aminoacido]]n <small>L</small>-lizinon en specifaj paŝoj de [[biosintezo]], nomite la α-aminoadipate vojo.<ref name=Zabriskie2000> Zabriskie TM, Jackson MD (Februaro 2000). "Lysine biosynthesis and metabolism in fungi". ''Natural Product Reports''. 17 (1): 85–97. doi:10.1039/a801345d. PMID 10714900. </ref><ref name=Xu2006> Xu H, Andi B, Qian J, West AH, Cook PF (2006). "The alpha-aminoadipate pathway for lysine biosynthesis in fungi". ''Cell Biochemistry and Biophysics''. 46 (1): 43–64. doi:10.1385/CBB:46:1:43. PMID 16943623. S2CID 22370361. </ref>
[[Dosiero:PanellusStipticusAug12 2009.jpg|300ra|eta|dekstra|''Panellus stipticus'', unu de ĉirkaŭ 112 konataj specioj de biolumineskaj fungoj.]]
* La ĉeloj de plimultaj fungoj kreskas kiel tuboformaj, longecaj, kaj fadenformaj (filamentaj) strukturoj nomitaj [[hifo]]j, kiuj povas enhavi multajn kernojn kaj etendiĝis kreskante je siaj pintoj. Ĉiu pinto enhavas serion de agregataj [[veziketo|veziketoj]] — ĉelaj strukturoj konsistantaj je [[proteino]]j, [[lipido]]j, kaj aliaj organikaj molekuloj — nomitaj ''Spitzenkörper''.{{sfn|Alexopoulos|Mims|Blackwell|1996|pp=27–28}} Kaj fungoj kaj [[oomicetoj]] kreskas kiel filamentaj hifoĉeloj.{{sfn|Alexopoulos|Mims|Blackwell|1996|p=685}} Kontraste, similaspektaj organismoj, kiel filamentaj [[Verda algo|verdaj algoj]], kreskas pere de ripetita ĉeldividado ene de ĉelĉenoj.{{sfn|Deacon|2005|pp=128–129}} Estas ankaŭ sol-ĉelaj fungoj ([[gisto]]j) kiuj ne formas hifojn, kaj kelkaj fungoj havas kaj hifajn kaj gistajn formojn.{{sfn|Alexopoulos|Mims|Blackwell|1996|p=30}}
* Komune kun kelkaj plantaj kaj animalaj specioj, pli ol cent fungospecioj montras [[biologia luminesko|biologian lumineskon]].<ref name="Desjardin 2010"> Desjardin DE, Perry BA, Lodge DJ, Stevani CV, Nagasawa E (2010). [https://web.archive.org/web/20181111043819/http://www.producao.usp.br/handle/BDPI/16784 "Luminescent Mycena: new and noteworthy species".] ''Mycologia''. 102 (2): 459–77. doi:10.3852/09-197. PMID 20361513. S2CID 25377671. Arkivita el la originalo la 11an de Novembro 2018. Alirita la 11an de Novembro 2018. </ref>

Unikaj trajtoj:
* Kelkaj specioj kreskiĝas kiel unuĉelaj gistoj kiuj reproduktiĝas pere de [[burĝonado]] aŭ disdisiĝo. Duformaj fungoj povas ŝanĝiĝi inter gista fazo kaj hifa fazo reage al mediaj kondiĉoj.{{sfn|Alexopoulos|Mims|Blackwell|1996|p=30}}
* La funga ĉelmuro estas farita de [[Ĥitino|ĥitin]]-[[glukano|glukana komplekso]]; dum [[glukano]]j troviĝas ankaŭ en plantoj kaj [[ĥitino]] en la [[ekzoskeleto]] de [[artropodoj]],{{sfn|Alexopoulos|Mims|Blackwell|1996|pp=32–33}} fungoj estas la nuraj organismoj kiuj kombinas tiujn du strukturajn molekulojn en sia ĉelmuro. Malkiel tiuj de plantoj kaj oomicetoj, fungaj ĉelmuroj ne enhavas [[celulozo]]n.{{sfn|Alexopoulos|Mims|Blackwell|1996|p=33}}<ref name="Gow et al. 2017"> Gow NA, Latge JP, Munro CA, Heitman J (2017). "The fungal cell wall: Structure, biosynthesis, and function". ''Microbiology Spectrum''. 5 (3). doi:10.1128/microbiolspec.FUNK-0035-2016. hdl:2164/8941. PMID 28513415. S2CID 5026076. </ref>

== Diverseco ==
[[Dosiero:Fungus in a Wood.JPG|eta|maldekstre|Poliporoj sur arbostumpo.]]
Fungoj havas tutmondan distribuadon, kaj kreskas en ampleksa gamo de habitatoj, inkludante ekstremajn mediojn kiel [[dezerto]]j aŭ areoj kun altaj salkoncentraĵoj<ref name=Vaupotic2008> Vaupotic T, Veranic P, Jenoe P, Plemenitas A (Junio 2008). "Mitochondrial mediation of environmental osmolytes discrimination during osmoadaptation in the extremely halotolerant black yeast Hortaea werneckii". ''Fungal Genetics and Biology''. 45 (6): 994–1007. doi:10.1016/j.fgb.2008.01.006. PMID 18343697. </ref> aŭ [[joniga radiado]],<ref name=Dadachova2007> Dadachova E, Bryan RA, Huang X, Moadel T, Schweitzer AD, Aisen P, et al. (2007). [https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0000457 "Ionizing radiation changes the electronic properties of melanin and enhances the growth of melanized fungi".] PLOS ONE. 2 (5): e457. Bibcode:2007PLoSO...2..457D. doi:10.1371/journal.pone.0000457. PMC 1866175. PMID 17520016. </ref> same kiel en [[sedimento]]j de [[profunda maro]].<ref name=Raghukumar1998> Raghukumar C, Raghukumar S (1998). [https://www.int-res.com/abstracts/ame/v15/n2/p153-163/ "Barotolerance of fungi isolated from deep-sea sediments of the Indian Ocean".] ''Aquatic Microbial Ecology''. 15 (2): 153–163. doi:10.3354/ame015153. </ref> Kelkaj povas survivi la intensajn [[Ultraviola radiado|ultraviolan radiadon]] kaj [[Kosma radiado|kosman radiadon]] trafitajn dum kosmoveturado.<ref name=Sancho2007> Sancho LG, de la Torre R, Horneck G, Ascaso C, de Los Rios A, Pintado A, et al. (June 2007). "Lichens survive in space: results from the 2005 LICHENS experiment". ''Astrobiology''. 7 (3): 443–54. Bibcode:2007AsBio...7..443S. doi:10.1089/ast.2006.0046. PMID 17630840. S2CID 4121180. </ref> Plimulto kreskas en surteraj medioj, kvankam kelkaj specioj vivas parte aŭ nure en akvaj habitatoj, kiel la [[Chytridiomycota|ĥitridaj]] fungoj ''Batrachochytrium dendrobatidis'' kaj ''Batrachochytrium salamandrivorans'', [[parazito]]j kiuj kulpas pro tutmonda dekadenco en la populacioj de [[amfibioj]]. Tiuj organismoj pasigas parton de sia vivociklo kiel movebla zoosporo, kio ebligas ilin moviĝi tra akvo kaj eniri en sia amfibia gastiganto.<ref name="Fisher et al. 2020"> Fisher MC, Garner TW (2020). [https://discovery.ucl.ac.uk/id/eprint/10092667/ "Chytrid fungi and global amphibian declines".] ''Nature Reviews Microbiology''. 18 (6): 332–343. doi:10.1038/s41579-020-0335-x. hdl:10044/1/78596. PMID 32099078. S2CID 211266075. </ref> Aliaj ekzemploj de akvaj fungoj estas tiuj kiuj vivas en hidrotermaj areoj de oceanoj.<ref name="Vargas-Gastélum & Riquelme 2020"> Vargas-Gastélum L, Riquelme M (2020). [https://www.mdpi.com/2075-1729/10/11/292 "The mycobiota of the deep sea: What omics can offer".] ''Life''. 10 (11): 292. Bibcode:2020Life...10..292V. doi:10.3390/life10110292. PMC 7699357. PMID 33228036. </ref>

[[Dosiero:White fungus in wood chips.jpg|eta|desktre|Disvastigitaj blankaj fungoj en ligneroj ĉe ĝardeno de [[Oklahomo]]<ref>{{cite web |title=Fungi in Mulches and Composts |url=https://ag.umass.edu/landscape/fact-sheets/fungi-in-mulches-composts |website=[[University of Massachusetts Amherst]] |date=6a de Marto 2015 |access-date=15a de Decembro 2022}}</ref>]]
Je 2020, ĉirkaŭ 148 000 specioj de fungoj estis [[Unua priskribo|priskribitaj]] de [[Taksonomio|taksonomoj]],<ref name="Cheek et al. 2020"> Cheek M, Nic Lughadha E, Kirk P, Lindon H, Carretero J, Looney B, et al. (2020). [https://nph.onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/ppp3.10148 "New scientific discoveries: Plants and fungi".] ''Plants, People, Planet''. 2 (5): 371–388. doi:10.1002/ppp3.10148. hdl:1854/LU-8705210. </ref> sed la tutmonda biodiverseco de la funga regno ne estas ankoraŭ tute komprenata.<ref name=Mueller2006> Mueller GM, Schmit JP (2006). "Fungal biodiversity: what do we know? What can we predict?". ''Biodiversity and Conservation''. 16 (1): 1–5. doi:10.1007/s10531-006-9117-7. S2CID 23827807. </ref> Ĉirkaŭkalkulo de 2017 sugestis, ke povas esti inter 2.2 kaj 3.8&nbsp;milionoj da specioj.<ref name=Lucking2017> Hawksworth DL, Lücking R (Julio 2017). "Fungal Diversity Revisited: 2.2 to 3.8 Million Species". ''Microbiology Spectrum''. 5 (4): 79–95. doi:10.1128/microbiolspec.FUNK-0052-2016. ISBN 978-1-55581-957-6. PMID 28752818. </ref> La nombro de novaj fungospecioj malkovritaj jare pliiĝis el 1 000 ĝis 1 500 jare dum ĉirkaŭ antaŭ 10 jaroj, ĝis ĉirkaŭ 2 000 kun pinto de pli ol 2 500 specioj en 2016. En la jaro 2019, oni priskribis 1 882 novajn speciojn de fungoj, kaj oni ĉirkaŭkalkulis, ke pli ol 90% de fungoj restas nekonataj.<ref name="Cheek et al. 2020"/> La sekvan jaron, oni priskribis 2 905 novajn fungospeciojn — nome la plej alta jara registro de novaj fungonomoj.<ref name="Wang et al. 2021"> Wang K, Cai L, Yao Y (2021). [https://www.biodiversity-science.net/EN/10.17520/biods.2021202 "Overview of nomenclature novelties of fungi in the world and China (2020)".] ''Biodiversity Science''. 29 (8): 1064–1072. doi:10.17520/biods.2021202. S2CID 240568551. </ref> En mikologio, specio estis historie distingitaj pere de vario de metodoj kaj konceptoj. Klasigo bazita sur [[Morfologio (biologio)|morfologiaj]] karakteroj, kiel la grando kaj la formo de sporoj aŭ de la fruktostrukturoj, tradicie hegemoniis en la funga taksonomio.{{sfn|Kirk|Cannon|Minter|Stalpers|2008|p=489}} Specioj povas esti distingitaj ankaŭ pere de sia [[Biokemio|biokemiaj]] kaj [[fiziologio|fiziologiaj]] karakteroj, kiel ilia kapablo metaboli kelkajn biokemiaĵojn, aŭ ilia reakcio al kemiaj testoj. La [[Specio#Historio kaj evoluo de la speciokoncepto|biologia specikoncepto]] diskriminacias speciojn bazite sur ilia kapablo [[pariĝado|pariĝi]]. La aplikado de [[Molekula biologio|molekulaj]] rimedoj, kiel la [[DNA-vicrivelado]] kaj la filogenetika analizo, por studi diversecon ege plibonigis la rezultojn kaj aldonis pravecon al la ĉirkaŭkalkuloj de la [[genetika diverseco]] ene de variaj taksonomiaj grupoj.<ref name=Hibbett2007> Hibbett DS, Binder M, Bischoff JF, Blackwell M, Cannon PF, Eriksson OE, et al. (Majo 2007). [https://web.archive.org/web/20090326135053/http://www.clarku.edu/faculty/dhibbett/AFTOL/documents/AFTOL%20class%20mss%2023%2C%2024/AFTOL%20CLASS%20MS%20resub.pdf "A higher-level phylogenetic classification of the Fungi" (PDF).] ''Mycological Research''. 111 (Pt 5): 509–47. CiteSeerX 10.1.1.626.9582. doi:10.1016/j.mycres.2007.03.004. PMID 17572334. S2CID 4686378. Arkivita el la originalo (PDF) la 26an de Marto 2009. Alirita la 8an de Marto 2007. </ref>

== Graveco ==
Oni priskribis nur {{formatnum:150000}} [[specio]]jn sed oni taksas ke 1,5 milionoj povas ekzisti ankoraŭ nekonataj. Fungoj konstituus unu kvaronon de la maso da vivuloj. Ili produktas 85 miliardojn da tunoj de CO<sub>2</sub> jare<ref name=Silar>{{citlibro
 | Titolo=Les champignons redécouverts
 | Aŭtoro=Philippe Silar kaj Fabienne Malagnac
 | Eldonejo=Belin
 | Jaro=2013
 | ISBN=978-2-7011-50902-7
}}</ref>.

Pri la ekologia signifko vidu la sekcion pri [[#Ekologio|ekologio]].

== Reproduktado ==
La viv-ciklo inkluzivas kaj seksan kaj ne-seksan reprodukton, ĝenerale el
komuna talo; haplojdaj/haploidaj taloj rezultas el zigota meiozo/meioso, kaj heterotrofa sinnutrado. La ŝpinilaj polusaj korpoj, ne la [[centriolo]]j, ĝenerale asociiĝas kun la nuklea tegaĵo dum ĉel-dividiĝo.

=== Ne-seksa reproduktado ===
[[Dosiero:Synchytridium endobioticum.jpg|eta|dekstre|220ra|''Synchytrium endobioticum'' (''Chytridiomycota'') sur terpomo (''Solanum tuberosum'').]]
Fungoj produktas sporojn (vidu [[konidio]]). Ĉe la pli arkaikaj oni trovas zoosporojn (vidu artikolon ''[[Chytridiomycota]]'').

=== Seksa reproduktado de la fungoj ===
En idealaj kondiĉoj la fungoj kontentiĝas je subtera vivo kaj etendas sian korpon ([[micelio]]) ĉiudirekte. Sed kiam ili estas ŝokataj, eĉ brutale traktataj per subita ŝanĝo de temperaturo aŭ procenta enteno de akvo, ili vekiĝas kaj pariĝas kondiĉe ke ili amasigis sufiĉe da nutraĵo. Kiam ili estas tutsataj, ili ekmontras sian seksorganon ([[Sporokarpo|fruktkorpo]]), kiun ili fabrikis tiucele, supersatigante kelkajn filamentojn. Tial aperas [[Ĉapelo (mikologio)|ĉapelo]] aŭ ombrelo, en kiu ili abundege produktas sian semon. Ekzemple la [[agariko]] produktas 40 milionojn da sporoj hore, te. 10 miliardojn en kelkaj tagoj.
La elĵetitaj sporoj tuj ĝermas en la tero. Iuj naskas virfilamenton, aliaj in-filamenton. Post la sekskuniĝo de du filamentoj de kontraŭaj seksoj, naskiĝas nova filamento. Tiu ĉi generas micelion, t.e. novan fungon, kapablan reproduktiĝi siavice.

Se la sporoj estas grandakvante produktitaj, malmulte da ili ĝermos, se ili ne falas sur riĉan grundon. Tial kelkaj specioj uzas inĝeniajn artifikojn por malgrandigi la perdojn. Ekzemple ''[[Pilobolus]]'' vivas sur [[bova flano|bovfekaĵoj]]. Por malebligi al siaj sporoj fali sur sekan fekaĵon, sur kiu ili malfacile ĝermus, ĝi elĵetas sian ĉapelon je du metroj for; ĝia celo: demeti la valoran kargon sur herbo trunketojn por ke tiu estu certe manĝita anstataŭ eble disperdita en fekalo de bovino.

La [[Boletus|boleto]] uzas sian moskodoron por altiri la insektojn, kiuj demetas ovojn en ĝian ĉapelon kaj sur ĝian piedon. Tial la larvoj forlasos sian nestaĉon kun sporoj gluitaj al la dorso.
Aliaj fungoj uzas alian taktikon por redukti la seksan malŝparadon. Ili "dormigas" siajn sporojn (ĝis 25 jarojn la "kario de tritiko"). Tial la sporoj povas trankvile atendi bonajn kondiĉojn por ĝermi.
La polvofungo estas vera "seksa bombo". Kiam ĝi atingas sian pienkreskecon, sub la premo de akvogutoj, ĝi eksplodas kaj liberigas milionojn da sporoj. La rekordulo estas giganta polvofungo, kiu elĵetis 2000 miliardojn da ili.

== Ekologio ==
Klasado laŭ vivmaniero estas ne absoluta, ekzemple simbiozaj fungoj povas iĝi parazitoj, se iliaj gastigintoj malfortas aŭ parazitaj fungoj necesas saprofitan fazon en ilia viv-ciklo.

=== [[Saprofitismo]] ===
Multaj fungoj ensorbas nevivan organikan materion, kiel mortan [[ligno]]n aŭ [[humo]]n. Helpe de taŭgaj enzimoj ili kapablas malkombini ekzemple ligninon, [[keratino]]n aŭ [[celulozo]]n kaj nutri sin per ili. Parte individuaj fungoj specialiĝas pri certa fazo en la malkombina procezo, tiel ke pluraj individuoj devas kunlabori.

Kune kun bakterioj, fungoj estas la plej gravaj malkomponantoj de morta organika materialo.

=== [[Parazito|Parazitismo]] ===
Multaj fungoj ensorbas vivan organikan materion el [[plantoj]], sed ankaŭ aliaj vivuloj kiaj [[insekto]]j aŭ [[nematodo]]j.

Ĉirkaŭ 180 fungaj specioj kaŭzas malsanojn de homoj.

=== [[Simbiozo]] ===
Multaj ''[[symbiomycota]]'' fungoj rolas gravan simbiozon kun kreskaĵoj. Ili helpas kreskaĵojn asimili nutraĵojn kaj kolekti akvon, ĉar ilia [[mikorizo]] etendiĝas pli vaste ol la radikaro de planto. Supozeble granda parto de la plantoj forte aŭ tute dependas de la kunekzistado kun fungoj.

== [[Sistematiko]]<ref>Hibbett kaj 66 aŭtoroj interalie [[Klaŭdo Roux]]: A higher-level phylogenetic classification of the Fungi. In: Mycological research 111 509-547, 2007</ref> ==
[[Dosiero:Haeckel Basimycetes.jpg|eta|250ra|[[Bazidiomicetoj]] de ''[[Kunstformen der Natur]]''<br />([[Ernst Haeckel]]), 1904.]]
{{Klado
|label1='''Fungi'''
 |1={{Klado
 |label1=
    |1={{klado
    |1={{klado
    |1={{klado
    |1={{klado
    |label1=''[[Symbiomycota]]''
    |1={{klado
    |label1=[[Dikarya]]
    |1={{klado
    |1=[[askofungoj]] : ''Ascomycota''
    |2=[[bazidiofungoj]] : ''Basidiomycota''
    }}
    |2=[[Glomeromycota]]
    }}
    |2=[[Mortierellomycotina]]
    }}
    |label2=
    |2={{klado
    |1={{klado
    |1=[[Kickxellomycotina]]
    |2=[[Zoopagomycotina]]
    }}
    |label2=[[Entomophthoromycota]]
    |2={{klado
    |1=[[Basidiobolomycetes]]
    |2=[[Neozygitomycetes]]
    |3=[[Entomophthoromycetes]]
    }}
    |3=[[Mukoromikotenoj]]: ''Mucoromycotina''
    }}
    }}
    |2=[[Blastocladiomycota]]
    }}
    |2={{klado
    |1=[[Chytridiomycota]]
    |2=[[Neocallimastigomycota]]
    }}
    }}
 |2={{klado
     |label1=[[Opisthosporidia]]
   |1={{klado
   |1={{klado
     |1={{klado
       |1=[[Microsporidia]]
       |2=[[Rozellomycota]]
      }}
}}
   |2=[[Aphelida]]
   }}
}}
}}
}}

=== Aliaj taksonoj ===
* Ordo ''[[Onygenales]]''

== Uzo ==
La fungoj estas uzataj kiel [[nutraĵo]]j kaj kiel [[kuracilo]]j. En agrokulturo, ili estas uzataj por lukti kontraŭ malamikoj de kreskaĵoj kaj por helpi kreskaĵojn asimili nutraĵojn.

[[Gisto|Gistaj fungoj]] fermentigas sukeron al [[etanolo]] kaj tiel ebligas produkti alkoholajn trinkaĵojn. Tiu procezo estas utiligata ankaŭ industrie.

Kelkaj fungoj estas manĝeblaj:

=== Precipaj kultivataj specioj por kuirarto ===
[[Dosiero:Поход за грибами 007.jpg|eta|dekstre|220ra|''[[Nobla boleto|Boletus edulis]]''.]]
* ''[[Nobla boleto|Boletus edulis]]''
* ''[[Ĉampinjono|Agaricus bisporus]]''
* ''[[Lentinula edodes]]'' (椎茸)
* ''[[Ostrofungo|Pleurotus ostreatus]]''
* ''[[Pleurotus eryngii]]'' (エリンギー)
* ''[[Grifola frondosa]]'' (舞茸 マイタケ)
* ''[[Hypsizygus tessulatus]]'' (ブナシメジ)
* ''[[Auricularia auricula-judae]]'' (木耳)
* ''[[Flammulina velutipes]]'' (エノキダケ)
* ''[[Volvariella volvacea]]'' (袋竹)
* ''[[Agrocybe aegerita]]'' (柳松茸 ヤナギマツタケ)
* ''[[Pholiota nameko]]'' (舐子　ナメコ)
* ''[[Phallus indusiatus]]'' (竹笙, pinjine: ''zhúshēng'', aŭ 竹荪; pinjine: ''zhúsūn''

=== Precipaj specioj uzataj por prepari nutraĵojn ===
* ''[[Saccharomyces cerevisiae]]''
* ''[[Penicillium roqueforti]]''
* ''[[Penicillium nalgiovense]]''

== Referencoj ==
{{Referencoj|2}}

== Bibliografio ==
=== En Esperanto ===
* Mario Simondetti, [[Kiamaniere Distingi la Fungojn]], [[Torino]], [[1961]]. 39 paĝoj.

=== Alilingve (citita) ===
* Ainsworth GC (1976). ''Introduction to the History of Mycology''. Cambridge, UK: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-11295-6.
* Alexopoulos CJ, Mims CW, Blackwell M (1996). ''Introductory Mycology''. John Wiley & Sons. ISBN 978-0-471-52229-4.
* Deacon J (2005). ''Fungal Biology''. Cambridge, Massachusetts: Blackwell Publishers. ISBN 978-1-4051-3066-0.
* Hall IR (2003). ''Edible and Poisonous Mushrooms of the World''. Portland, Oregon: Timber Press. ISBN 978-0-88192-586-9.
* Hanson JR (2008). ''The Chemistry of Fungi''. Royal Society of Chemistry. ISBN 978-0-85404-136-7.
* Jennings DH, Lysek G (1996). ''Fungal Biology: Understanding the Fungal Lifestyle''. Guildford, UK: Bios Scientific Publishers Ltd. ISBN 978-1-85996-150-6.
* Kirk PM, Cannon PF, Minter DW, Stalpers JA (2008). ''Dictionary of the Fungi'' (10a eld.). Wallingford, UK: CAB International. ISBN 978-0-85199-826-8.
* Taylor EL, Taylor TN (1993). ''The Biology and Evolution of Fossil Plants''. Englewood Cliffs, New Jersey: Prentice Hall. ISBN 978-0-13-651589-0.

== Vidu ankaŭ ==
{{Portalo|Biologio}}
* [[Gisto]]
* [[Likeno]]
* [[manĝeblaj fungoj]]
* [[mikozio]]
* [[sigelvaksa fungo]]
* [[Kiamaniere Distingi la Fungojn]]
* [[Boletinellus merulioides]] <!--mi mem dubas ĉu sencas listigi unuopajn artikolojn pri fungoj ĉi tie, sed se tiuj artikoloj alikaze estus tute orfaj... -->

== Eksteraj ligiloj ==
{{Projektoj}}
* [https://archive.is/20121220095940/www.xs4all.nl/~pilger/retoklubo/fungojl.html kelkaj fungoj]
* [http://www.uni-leipzig.de/esperanto/voko/revo/art/fung.html#fung.klab0oj ReVo] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20041224105057/http://www.uni-leipzig.de/esperanto/voko/revo/art/fung.html#fung.klab0oj |date=2004-12-24 }}
* [http://users.skynet.be/fa582651/naturo/fungoj.html pri fungoj en Eo] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20210214004029/http://users.skynet.be/fa582651/naturo/fungoj.html |date=2021-02-14 }}
* [http://www.actafungorum.org Acta Fungorum]
{{Artikolo voĉlegita}}
* [https://www.monato.be/2004/008448.html LAST: LITOVIO: Fungoj litova eksportvaro] el [[Monato (gazeto)|Monato]] (2004/11, p.&nbsp;13)
* [http://ac.els-cdn.com/S0966842X0900170X/1-s2.0-S0966842X0900170X-main.pdf?_tid=cd10acb2-6af5-11e3-9fee-00000aacb35e&acdnat=1387709149_0005a508177acfa35cc77e841b5655ac Esploro pri fungoj]
* [http://www.tintling.com La germana fakrevuo Tintling]

{{Havenda artikolo|Fungoj}}
{{Bibliotekoj}}

[[Kategorio:Fungoj| ]]