Vidi fonton por Kronika obstrukca pneŭmonopatio

{{Informkesto malsano}}
[[Dosiero:Emphysema (4857845813).jpg|eta|Pulma histo kun emfizemo]]
'''Kronika obstrukca pneŭmonopatio''' (KOP) estas kronika malsano de la [[pulmo]], karakterizata de ŝtopiĝo ([[obstrukco (medicino)|obstrukco]]) de la [[bronko]]j limiganta la spiran aerfluon. En [[Eŭropo]] kaj [[Usono]] ĝi estas konsiderata kiel la kvara plej ofta mortokaŭzo<ref>{{Citaĵo el libro | aŭtoro=Joseph C. Segen | titolo=Concise Dictionary of Modern Medicine | loko=New York | eldonejo=McGraw-Hill | jaro=2006 | paĝoj=98 | ISBN=978-88-386-3917-3}}</ref>. En 2005 pro ĝi monde mortis 3 milionoj da homoj, tio estas 5&nbsp;% el ĉiuj mortoj tiujaraj<ref>{{Citaĵo el la reto | url=http://www.copdcoalition.eu/about-copd/key-facts | titolo=European COPD coalition, key facts | lingvo=en | formato=HTML | alirdato=2016-06-12 | arkivurl=https://web.archive.org/web/20150713060516/http://www.copdcoalition.eu/about-copd/key-facts | arkivdato=2015-07-13 }}</ref>

Kronikan obstrukcan pneŭmonopation kaŭzas kronika [[inflamo]] de la spirvojoj kaj de la pulma [[parenkimo (medicino)|parenkimo]]; precipaj formoj estas la kronika obstrukca [[bronkito]] kaj la [[emfizemo]]. Ĝi estas apenaŭ aŭ ne plibonigebla kaj iom post iom pligraviĝas. Precipaj simptomoj estas [[tuso]], ekspektorado kaj [[dispneo]]. La pliparto de la homoj suferantaj pro [[bronkito]] havas kronikan obstrukcan pneŭmonopation.<ref>{{Citaĵo el libro | aŭtoro=John J. Reilly, Edwin K. Silverman, Steven D. Shapiro | ĉapitro=Chronic Obstructive Pulmonary Disease | redaktinto=Dan Longo, [[Anthony Fauci]], Dennis Kasper, Stephen Hauser, J. Jameson, Joseph Loscalzo | titolo=Harrison's Principles of Internal Medicine, 18-a eldono | eldoninto=McGraw Hill | jaro=2011 | paĝoj=2151–2159 | isbn=978-0-07-174889-6.}}</ref>

Signifaj kaŭzoj de la malsano estas precipe [[tabakfumado]], krome [[poluo|malpurigo de aero]]; kontribuas ankaŭ [[genetiko|genetika]] dispozicio<ref name=Lancet2012>{{Citaĵo el gazeto | lingvo=en |aŭtoro=Decramer M., Janssens W., Miravitlles M. | titolo=Chronic obstructive pulmonary disease | gazeto=Lancet | volumo=379 | numero=9823 | pagoj=1341–51 | jaro=2012 |monato=aprilo | pmid=22314182 | doi=10.1016/S0140-6736(11)60968-9}}</ref>. En [[evolulando]]j al aermalpurigo kontribuas fajroj uzataj por kuiri kaj hejti, ĉar homoj pasigas multe da tempo proksime al ili.

== Epidemiologio ==
La tutmonda [[prevalenco]] de la KOP gamas inter 5 kaj 10&nbsp;% de la plenkreska loĝantaro inter 40 kaj 80 jaroj. Se konsideri la totalon de la tutmonda loĝantaro, la prevalenco estas de proksimume 1 % en ĉiuj aĝoj.<ref>[ http://www.guiasalud.es/egpc/EPOC/completa/apartado04/epidemiologia.html Guía de Práctica Clínica para el Tratamiento de Pacientes con Enfermedad Pulmonar Obstructiva Crónica (EPOC)] Alirita la 26an de Aprilo 2022. Arkivita en [https://web.archive.org/web/20150227200452/http://www.guiasalud.es/egpc/EPOC/completa/apartado04/epidemiologia.html] la 27an de Februaro 2015 </ref> La KOP pliigis sian prevalencon en la lastaj jardekoj kaj estas 3-4 fojojn pli ofta ĉe viroj ol ĉe virinoj (15&nbsp;% ĉe fumantoj, 12,8&nbsp;% ĉe eksfumantoj kaj 4,1&nbsp;% ĉe nefumantoj)<ref>[http://www.archbronconeumol.org/es/datos-epidemiologicos-epoc-espana/articulo/13100985/]</ref> logike konsiderante la pli grandan prevalenco de tabakismo ĉe viroj, kvankam oni esperas, ke tio ŝanĝiĝos en la venontaj jardekoj, ĉar la konsumo de tabako ĉe junaj virinoj estas klare pli granda ol ĉe la junaj viroj.<ref>Pride NB. Chronic obstructive pulmonary disease. Epidemiology, aetiology and natural history. En: Brewis MAL ''et al'' editores. Respiratory Medicine. London: Baillière Tindall, 1990.</ref> Kvankam la prevalenco fakte dependas grandparte de la fiziologia difino uzata, la valoro kaj plej simpla kaj kun plej granda [[diagnozo|diagnozoprobablo]] konsistas en la uzado de la rilato FEV1/FVC <0,7 (<70 %).<ref>[http://erj.ersjournals.com/cgi/content/full/22/2/268?maxtoshow=&HITS=10&hits=10&RESULTFORMAT=1&author1=celli&andorexacttitle=and&andorexacttitleabs=and&andorexactfulltext=and&searchid=1&FIRSTINDEX=0&sortspec=relevance&fdate=1/1/2003&tdate=12/31/2003&resourcetype=HWCIT Celli ''et al.'' «Population impact of different definitions of airways obstruction.» ''Eur Respir J.'' 2003; 22: 268-273.]</ref> En Hispanio oni faris kelkajn epidemiologiajn studojn kun bazo sur la loĝantaro, kaj oni atingis ĝeneralan prevalencon de 9,1&nbsp;% (14,3 % ĉe viroj kaj 3,9&nbsp;% ĉe virinoj) de la loĝantaro de plenkreskuloj pli aĝaj ol 40 jaroj.<ref>Sobradillo V. ''et al'': Estudio IBEREPOC en España: prevalencia de síntomas respiratorios habituales y de limitación crónica al flujo aéreo. ''Arch Bronconeumol.'' 1999; 35:&nbsp;159-166.</ref><ref>Brotons B. Perez J.&nbsp;A. ''et al'': «Prevalencia de la enfermedad pulmonar obstructiva crónica y del asma. Estudio trasversal.» ''Arch. Bronconeumol''. 1994; 30:&nbsp;149-52.</ref>

La projekto Plateno, realigita de la ALAT (''Asociación Latinoamericana del Tórax''), ebligis koni la prevalencon de la KOP en kvin ladnoj de Iberoameriko (nome [[Brazilo]], [[Ĉilio]], [[Meksiko]], [[Urugvajo]] kaj [[Venezuelo]]), kaj el tio rezultis granda variado inter la procentoj de unu landoj kaj alia, inter 7,8&nbsp;% en Meksikurbo kaj 17 % en [[Montevideo]].<ref>{{Citaĵo el la reto |url=http://www.platino-alat.org/ |titolo=Proyecto Platino |alirdato=2022-04-26 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20121209124118/http://www.platino-alat.org/ |arkivdato=2012-12-09 }}</ref>

=== Mortindico ===
La tutmonda [[mortindico]] de la KOP estis en la sesa rango kun 2,2 milionoj de mortoj en 1990, kaj oni antaŭtimas tendencon ascensantan ĝis atingi la trian plej gravan mortotialon en 2020.<ref>Murray et al. Mortality by cause for eight regions of the world: Global Burden of Disease Study. ''Lancet'' Murray et al. Alternative projections of mortality and disability by cause 1990-2020:Global Burden of Disease Study.''[[Lancet]]'' 1997;349:1498-504</ref> Studo farita en Usono en la periodo 1971-2000 montris, ke la plej grava ŝanĝo dum tiu periodo estis la pliigo de la mortindico ĉe virinoj, kiu pasis de 20,1/100&nbsp;000 en 1980 ĝis 56,7/100&nbsp;000 en 2000.<ref>Mannino DM et al. Chronic obstructive pulmonary disease surveillance-United Sates, 1971-2000. Repir Care 2002;47:1148-9</ref>

En 1998, en Hispanio, la KOP estis la kvina mortotialo ĉe viroj (56,3/100&nbsp;000 loĝantoj) kaj la oka ĉe virinoj (12,3/100&nbsp;000 loĝantoj).<ref>[http://cne.iscii.es/mortal/mortal98/Cau8098.htm Centro Nacional de Epidemiología. Instituto de Salud Carlos III. ''Mortalidad. España y Comunidades Autónomas]</ref>

=== Mortokazigo ===
Je tutmonda nivelo, la mortokazigo fare de la KOP estas tre alta, pliiĝas samtempe kun la aĝo kaj estas pli supera ĉe viroj ol ĉe virinoj en la aktualo.

== Etiologio ==
La KOP estas fundamente asocia al tabakismo, ĉefe en disvolvigitaj landoj. En kelkaj socioj tre malaltnivelaj, pro la ekspono al venenaj fumoj, la KOP povas disvastiĝi. Okazas ankaŭ, kvankam malpli iom post iom ĉe disvolvigitaj landoj, ke suferigas KOP-on personoj kiuj devas kuiri per fajro el [[ligno]] aŭ [[karbo]] en malgrandaj lokoj malbone aerumitaj.

== Riskofaktoroj ==
Ĉe disvolvigitaj landoj, [[tabakismo]] kontribuas al 95&nbsp;% de la kazoj de kOP, kaj tiu estas la riskofaktoro plej prevalenca.<ref>P.J.Barnes, S.D.Shapiroby R.A.Pauwels. [https://web.archive.org/web/20090201123650/http://external.doyma.es/pdf/271/271v5n2a13064650pdf001.pdf «Enfermedad pulmonar obstructiva crónica: mecanismos moleculares y celulares.»] ''Eur Respir J.'' (hispana eldono) 2004;5(2):76-95.]</ref> Aliaj faktoroj ofte asociaj al KOP estas la jenaj:<ref> Postma, Dirkje S.; Bush, Andrew; Berge, Maarten van den (7a de Marto 2015). [https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(14)60446-3/fulltext «Risk factors and early origins of chronic obstructive pulmonary disease».] The Lancet (en angla) 385 (9971): 899-909. ISSN 0140-6736. PMID 25123778. doi:10.1016/S0140-6736(14)60446-3. Konsultita la 4an de Novembro 2021. </ref>
[[Dosiero:PiZZ Europe.png|eta|Distribuado de la geno PiZZ en Eŭropo.]]

=== Faktoroj ĉe la paciento ===
* '''Genetikaj faktoroj''': Ekzistas nombraj informoj kiuj asertas, ke en la patogenezo de la KOP estas aŭ eble estas kelkaj genetikaj faktoroj rilataj al la medio. Konsiderinte, ke ''nur'' 15-20&nbsp;% de fumantoj disvolvigas la malsanon, estas logika pensi, ke la [[genetiko]] devas ludi gravan rolon en la individua kapablo disvolvigi la malsanon. Tamen, la studo Framingham sugestas, ke, en la ĝenerala loĝantaro, la genetikaj faktoroj malmulte kontribuas al la perdo de la pulma funkcikapablo,<ref>[http://ajrccm.atsjournals.org/cgi/content/full/164/9/1655?maxtoshow=&HITS=10&hits=10&RESULTFORMAT=&author1=Gottlieb+DJ&searchid=1&FIRSTINDEX=0&resourcetype=HWCIT Gottlieb DJ, ''et al.'' «Heritability of longitudinal change in lung function. The Framinghan Study.» ''Am J Crit Care Med.'' 2001;164:1655-9.]</ref> kaj la spira fluo en unua sekundo (FEV1) estas influita ĉefe de fiksa "lokuso" en la [[kromosomo]] 5 branĉo q. Genetika faktoro establita de la KOP estas la manko de α1-antitripsino (α1-AT) aŭ inhibilo de la [[proteazo]] (α1-PI), kvankam la manko de α1 (alelo ZZ de la geno α1-antitripsino-PiZZ) okazas ĉe malpli ol 1&nbsp;% de la kazoj (vidu bildon).<ref>Dowson LJ, ''et al.'' «Longitudinal changes in physiological, radiological, and health status measurement in alpha(1)-antytripsin deficiency and factors associated with decline.» ''Am J Respir Crit Care Med'' 2001;164:1805-9.</ref>

{|class="wikitable" border="1" align="center" width="31%"
|'''Genoj kandidatoj asociitaj al disvolvigo de KOP'''
* α1 antitripsino (AAT)
* α1-antikemiotripsino (AACT)
* Hidrolasa epoksida mikozoma (EPHX)
* Glutati-S-transferasa (GSTs)
* Hemooksigenaza-1 (EPHx)
* Faktoro de tumora nekrozo (TNF-α)
* Regulilo de transmembrano de [[mukoviskozeco]] (CFRT)
|}

* '''Dieto''': Malriĉa engluto de kontraŭoksidigaj [[vitamino]]j (A, C, E) estis asociita en kelkaj okazoj al pli granda risko de KOP<ref>Britton JR et al Dietary antioxidant vitamin intake and lung function in the general population. ''Am. J. Respir Crit Care Med'' 1995;151:1383-7</ref><ref> Morabia A. ''et al.'' «Vitamin A, cigarette smoking and airway obstruction.» ''Am Rev Respir Dis.'' 1989;1312-16.</ref> kaj en pli ĵusaj studoj oni konstatis la gravon de la [[vitamino C]] kaj de la [[magnezio]].<ref>McKeever TM ''et al.'' «Propsective study of diet and decline in lung function in a general population.» ''Am Rev Respir Crit Care Med'' 2002;165:1299-303.</ref> Estas ioma pruvaro ke la dietoj abundaj je fiŝoleo estas ligataj al pli malgranda prevalenco de KOP, kvankam similaj studoj ne konfirmis tiujn trovojn. Kelkaj aliaj pruvoj indikis, ke dieto malabunda je karbohidratoj kun pli granda enhavo de sanigaj grasoj en la ĉiutaga postulo de la individuo malpliigas la produktadon de CO2, kaj povus estis ege profita por la pacientoj kun KOP. La [[flavonoido]]j de la fruktoj kaj legomoj ja aspektas profitaj.<ref>Tabak C ''et al.'' «Chronic obstructive pulmonary disease and intake of catechins, flavonols and flavones: the MORGEN Study.» ''Am Repir Crit Care Med'' 2001;164:61-4.</ref> Taŭga nutrado ekde la unuaj jaroj de la vivo estas tre grava kaj la beboj kiuj havas tro malmultan pezon por sia frua aĝo havas pli grandan riskon disvolvigi KOP en postaj vivetapoj.

* '''Atopio kaj bronka hiperreaktiveco''': En neŭmologio la nomita ''nederlanda hipotezo'' kiu proponis, ke la [[atopio]] kaj la [[Antikorpo|imunoglobulino E]] estis engaĝiĝintaj en la disvolvigo de la KOP.<ref>Orie NGM ''et al.'' «The host factor in bronchitis.» In Orie NGM, Sluiter HJ eds. ''Bronchitis, an international symposium'' Assen, Netherland: Royal Vangorcum, 1961.</ref> La KOP povas havi pli grandan reaktivecon de la aera vojo al la [[histamino]] kaj al la [[metakolino]]. Oni scias, ke la [[mortindico]] pro KOP pliiĝas je pli grava atopio kaj kun hiperreaktiveco de la aera vojo.<ref>Hospers JJ ''et al.'' «Histamine airways hyper-responsiveness and mortality from chronic obstructive pulmonary disease:a cohort study.» ''Lancet'' 2000;356:1313-17</ref><ref>Vestbo J ''et al.'' «Airways hiperresponsiveness and COPD mortality.» ''Thorax'' 2001;56(Suppl 2) 11-14.</ref> Longitudina studo indikis asocion inter eozinofilio kaj mortindico pro KOP nur en grupoj de individuoj kiuj estis suferintaj atakoj de [[astmo]].<ref>Hospers JJ. ''et al.'' «Asthma attacks with eosinophilia predictor mortality from chronic obstructive pulmonary disease in general population sample.» ''Am J Respir Crot Care Med''. 1999; 160:1869-74.</ref>

* '''Sekso''': Kelkaj studoj trovis pli grandan prevalencon de KOP en virinoj ol ĉe viroj.<ref>Feinleib M. et al. Trends in COPD morbidity and mortality in the United States. ''Am. Rev Respir Dis'' 1989;140:S9-18</ref><ref> Prescott E. et al ''Gender diffrerence in smoking effects on lung function and risk of hospitalization for COPD: results from a Danish longitudinal population study. ''Eur Respir J'' 1997;10:822-7</ref> Kvankam oni diskutas ĉu virinoj estas pli suferkapablaj je la efikoj de [[tabako]], ekzistas pruvaro, kiu konfirmas, ke la fumantaj junulinoj atingas pli malgrandan pulman kapablon,<ref>Gold DR. et al.Effects of cigarrete smoking on lung function in adolecents boys and girls.''N Eng J Med'' 1996;335:931-7</ref> kaj ke ĉe la sama kvanto de ekspono al tabako, la risko ekhavi obstrukcon de la spiraj vojoj estas pli granda ĉe virinoj.<ref> Amaral, André F. S.; Strachan, David P.; Burney, Peter G. J.; Jarvis, Deborah L. (1a de Majo 2017). [https://www.atsjournals.org/doi/10.1164/rccm.201608-1545OC «Female Smokers Are at Greater Risk of Airflow Obstruction Than Male Smokers. UK Biobank».] American Journal of Respiratory and Critical Care Medicine 195 (9): 1226-1235. ISSN 1073-449X. doi:10.1164/rccm.201608-1545OC. Konsultita la 5an de Novembro 2021. </ref> En la disvolviĝantaj landoj, la virinoj povas estis pli eksponitaj ol viroj pro la media poluo el uzado de maltaŭgaj brulaĵoj por kuirado.<ref> Dennis RJ. et al. Woodsmoke exposure and risk for obstructive airways disease among wome. ''Chest'' 1996;109:115-9</ref>

=== Mediaj faktoroj ===
* '''Tabakismo'''
* '''Atmosfera poluo''': La [[aerpoluado]], speciale tiu okazigita de la [[sulfura dioksido]] kaj la poluado pro spireblaj partikloj (nigra fumo aŭ partikloj de materio <10&nbsp;μm [PM<sub>10</sub>]) estas asociata al simpla kronika bronkito kaj al la KOP.<ref>Abbey DE. ''et al.'' «Long-term particulate and other air pollutants and lunng function in nonsmokers.» ''Am J Respir Crit Care Med'' 1998;158:289-98.</ref> Povas okazi interagado inter la media poluado kaj la konsumo de tabako. Datoj de la studo BOLD ne subtenas la asocion inter PM<sub>2.5</sub> kaj kronika obstrukco de la spiraj vojoj karaktera de la KOP.<ref> Amaral, Andre F. S.; Burney, Peter G. J.; Patel, Jaymini; Minelli, Cosetta; Mejza, Filip; Mannino, David M.; Seemungal, Terence A. R.; Mahesh, Padukudru Anand et al. (10a de Majo 2021). [https://thorax.bmj.com/content/76/12/1236 «Chronic airflow obstruction and ambient particulate air pollution».] Thorax (en angla). ISSN 0040-6376. PMID 33975927. doi:10.1136/thoraxjnl-2020-216223. Konsultita la 5an de Novembro 2021. </ref>
* '''[[Polvo]] kaj kemiaj produktoj en labora medio''': La laboreja ekspono al la polvo ([[karbo]], [[siliko]], [[kvarco]]), al vaporoj de [[izocianatoj]] kaj dissolviloj povas estis faktoro asociita al la apero de KOP, ĉefe agante kun la konsumo de tabako.<ref>Hendrik DJ. et al. Occupational and chronic obstructive pulmonary diasease [COPD]. ''Thorax'' 1996;51:947-55</ref> Oni studis, ke la ekspono al [[kadmio]] kaj la ekspono al lutovaporoj povus esti asociata al la apero de [[emfizemo]].<ref>Davison AG. ''et al''. Cadmium fume inhalation and emphysema. ''Lancet'' 1988;1:663-7</ref>
* '''Infekto''': La spiraj infektoj dum la unuaj etapoj de la vivo estas asociataj al la KOP en postaj etapoj de la vivo.<ref>Barker DJ ''et al.'' The intrauterine an early postnatal origins of cardiovascular disease and chronic bronchitis. '' J Epidemiol Community Health 1989;237-40</ref><ref>Stracha DP. ''et al'' Chest illness in infancy and chronic respiratory disease in later life:an analisys by month of birth. ''Int Epidemiol'' 1994;23:1060-8</ref> Oni vidis, ke infektoj [[viruso|virusaj]] kaj latentaj (kiel tiu de adenoviruso) povas okazigi ampleksigon de la inflama reago en la emfizemo kaj antaŭdisponi la disvolvigon de KOP.<ref>Retamales I. ''et al''. Amplification of inflammation in emphysema and its association with latent adenoviral infection. Am J Repir Crit Med 2001;164:469-73</ref>
* '''Fumo de ligno kaj karbo''': la personoj kiuj kuiras aŭ varmigas la hejmon per brulaĵoj de biomaso havas grandan riskon disvolvigi KOP.

== Diferenc-diagnozo ==
Simptomojn de kronika obstrukca pneŭmonopatio povas kaŭzi ankaŭ aliaj malsanoj, ekzemple [[kora malsufiĉo]], [[pulma embolio]], [[pulmito]] kaj [[pneŭmotorako]]. Multaj suferantoj de kronika obstrukca pneŭmonopatio supozas ke ili havas [[astmo]]n; por distingi utilas, sed ne ĉiam sufiĉas spirmezurado.

Depende de la medio necesas konsideri ankaŭ la eblon de [[tuberkulozo]].

== Terapio ==
Ne ekzistas konata terapio kiu kuracus kronikan obstrukcan pneŭmonopation, sed ja eblas mildigi ĝiajn simptomojn kaj malrapidigi ĝian evoluon. Utilas ĉesigo de fumado kaj aplikado de [[oksigeno]]; ĉesigo de fumado reduktas la mortoriskon je 18&nbsp;%<ref name=Lancet2012/>. Por redukti aldonan streĉon de la pulmoj oni rekomendas ĉiujaran [[vakcinado]]n kontraŭ [[gripo]] kaj vakcinadon kontraŭ [[pneŭmokoko|pneŭmokoka]] infekto en ĉiu kvina jaro. Ĉe forte progresinta malsano oni aplikas [[paliativo]]jn, eĉ [[morfino]]n<ref name=Carl2012>{{Citaĵo el gazeto |lingvo=en | aŭtoro=Carlucci A, Guerrieri A, Nava S | titolo=Palliative care in COPD patients: is it only an end-of-life issue? | gazeto=Eur Respir Rev | volumo=21 |numero=126 | paĝoj=347–54 | jaro=2012 | monato=decembro | pmid=23204123 | doi=10.1183/09059180.00001512 }}</ref>.

Povas utili ankaŭ spir-ekzercoj kaj normaligo de la korpopezo, se ĝi estas tro aŭ maltro alta.

== Referencoj ==
{{Referencoj|2}}
{{Projektoj}}
{{Ĝermo|malsano|interna medicino}}
{{Medicinaj temoj}}
{{Havenda artikolo}}

* {{Tradukita|lingvo= es |artikolo=Enfermedad pulmonar obstructiva crónica|revizio=143155704}}
{{Bibliotekoj}}

[[Kategorio:Sindromoj en pneŭmonologio]]
[[Kategorio:Pulmo]]
[[Kategorio:Fumado]]