Ĉappartio
La Ĉappartio aŭ Ĉapoj influis la politikon de Svedio de la 1730-aj jaroj ĝis 1772. Ĝia plej forta rivalo estis la Ĉapelpartio.
La naskiĝhistorio de la Ĉappartio[redakti | redakti fonton]
En la jaroj 1720-1738 la sveda politiko estis gvidata de la prezidanto de la kancelario Arvid Horn. Lia ekstera politiko estis konsiderita tro singarda, tiel ke liaj subtenantoj komencis esti moknomitaj "Noktmiĉjoj". Tiel kreiĝis la bildo de dormetantaj, senmotivaj politikistoj. Kontraŭuloj de "noktaj miĉjoj", aliflanke, komencis esti nomitaj "ĉapoj", ĉar viroj portis ĉapelon kiam ili estis nedormaj dumtage. Tiuj nomoj iĝis establitaj, kvankam "noktmiĉjoj" baldaŭ komencis esti nomitaj "miĉjoj" mallonge.
Ĉapoj kaj miĉjoj ne estis partioj en la nuna signifo de la vorto, sed prefere interesgrupoj, kies tasko estis kunordigi la uzadon de voĉoj en la leĝdonaj periodoj por sekurigi plimulton en certaj gravaj voĉoj. Ĉapeloj kaj ĉapoj do ne havis la organizon kun partiaj kunvenoj kaj programoj karakterizaj de nunaj partioj. Ĉar nur la nobelaro havis altedukon kaj sperton en administraj aferoj, la nobeloj facile akiris dominan pozicion en kaj ĉapoj kaj miĉjoj. Politikaj ŝablonoj ankaŭ estis fuŝitaj de senbrida korupto ĉie: tro da tiamaj politikistoj estis aĉeteblaj, kaj mono ankaŭ estis volonte akceptita de la ĉefmalamiko de Svedio, Rusio.
Ĉapoj estis plej popularaj inter la nobelaro kaj burĝaro. La subteno de tiuj du bienoj sufiĉis por doni al la ĉapoj fortan potencopozicion, ĉar nur reprezentantoj de la nobelaro, pastraro kaj burĝaro povis iĝi membroj de la influa sekreta komisiono. Do la Ĉapoj sufiĉe facile akiris dutrionan plimulton en la sekreta komitato.
Ĉapojregado 1738–1765[redakti | redakti fonton]
Ĉe la Dieto de 1738-1739, la Ĉapoj sukcesis forigi Horn kaj okupi la potencokonsilion kun siaj propraj viroj. En tiu tempo, la bazŝtono de la ekstera politiko de Ĉapoj estis forta kontraŭ-rusa sinteno: en Paco de Nystad 1721, la teritorioj perditaj al Rusio estis serĉataj reen. Financa subteno por realigi ĉi tiun celon ricevis de Francio, kiu volis malfortigi la ŝancojn de Rusio enmiksiĝi en la t.n. Milito de la Aŭstra Sinsekvo Do Svedio deklaris militon al Rusio en 1741.
La milito batalita en la jaroj 1741-1743 estas konata en la historio kiel la "Milito de la Ĉapeloj". Ĝi ankaŭ estas konata kiel unu el la plej grandaj fiaskoj en sveda milita historio. Tamen, kun lertaj politikaj manovroj, la Ĉapeloj povis konservi sian politikan gvidadon, precipe ĉar la Ĉapeloj en la opozicio estis nebone organizitaj. En la ŝtata parlamento de 1746, la ĉapeloj sukcesis silentigi la ĉapelojn tiel efike ke tio poste estis interpretita kiel puĉo fare de la ĉapeloj. Nek estis la reĝoj kontraŭ ili: reĝo Fredrik I estis maljuna kaj indiferenta viro, kaj Aadolf Fredrik, kiu supreniris la tronon en 1751, estis tro milda en naturo por povi. sukcesi pri malfacilaj politikaj intrigoj.
Post la perdanta "Milito de la Ĉapeloj", la ĉapeloj provas ripari la difekton faritan plifortigante la defendon de Finnlando. Estis decidite konstrui la Sveaborg marfortikaĵon, kaj Augustin Ehrensvärd, unu el la plej grandaj talentoj de la Ĉapeloj, estis metita en pagendaĵon de la konstrulaboro.
Ĉapeloj rekomendis merkantilismo komercajn politikojn kiuj protektis la svedan burĝaron kontraŭ nebonvena eksterlanda konkurado. En la 1750-aj jaroj, ili apogis hejman industrion kaj eble kaŭzintus ekonomian kreskon se ili ne faris ankoraŭ alian pezegulpolitikan eraron. En 1757, Svedio decidis iri al milito denove, ĉi-foje kontraŭ Prusio. Tiu ĉi milito estas konata en sveda historio kiel la "Pomera Milito", kaj estis parto de la pli granda tutmonda "Sepjara Milito". Por Svedio, la milito plejparte signifis grandajn perdojn de viroj kaj grandajn elspezojn. La trezorejo de Svedio estis malplena, tial oni devis akiri pli da mono per presado de multaj (nesekurigitaj) monbiletoj. Tio rezultigis altan inflacion, kaj poste populara malkontento kondukis al ĉapeloj perdi sian dominecon al kapotoj en 1765. La 27-jara regado de Hats venis al fino.
La finaj stadioj de la Ĉapa Partio 1765–1772[redakti | redakti fonton]
Miĉjoj ne kapablis plibonigi la financan situacion de la ŝtato, sed pelis la ŝtaton al la rando de bankroto. Do ilia regado daŭris nur kvar jarojn: en la Dieto de 1769, la Ĉapoj revenis al potenco. Tamen, estis signoj de ŝanĝo en la aero. La tradicia divido en ĉapoj kaj miĉjoj komencis perdi sian signifon, kaj la fikso de nobeluloj kontraŭ ne-nobeluloj prenis sian lokon.
La puĉo de Gustavo la 3-a en 1772 ĉesigis kaj ĉapelojn kaj ĉapojn. Unu el la kialoj de la sukceso de la puĉo de Kusta estis ke la subnobelaro ruinigis sian reputacion per siaj senfinaj politikaj kvereloj. La homoj bezonis fortan gvidanton.