Azia citruspsilido
 | ||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Azia citruspsilido, Diaphorina citri
| ||||||||||||||||
| Biologia klasado | ||||||||||||||||
| ||||||||||||||||
| Diaphorina citri Kuwayama, 1908 | ||||||||||||||||
Aliaj Vikimediaj projektoj
| ||||||||||||||||
Diaphorina citri, la azia citruspsilido, estas sukosuĉanta, hemiptera insekto en la familio de Liviedoj. Ĝi estas unu el du konfirmitaj vehikloj de la malsano hŭanglongbingo.[1][2] Ĝi havas larĝan distribuon en suda Azio kaj disvastiĝis al aliaj citrusaj regionoj.
Priskribo[redakti | redakti fonton]
La adolta psilido longas ĉirkaŭ kvar milimetrojn kun flavbruna kaj bruna makulita korpo kaj helbruna kapo. Ĝi estas kovrita per blankeca, vaksa sekrecio, kiu aspektigas ĝin kiel polva. La antaŭflugiloj estas plej larĝaj malantaŭe kaj havas malhelan randon ĉirkaŭ la periferio kun pala interspaco proksime al la apekso. La antenoj estas palbrunaj kun nigraj pintoj. Ĉi tiuj trajtoj distingas ĝin de la preskaû simila afrika citrusa psilido. Ĝi kutime tenas la kapon malsupren, vostan pozon dum ĝi suĉas sukon. Afidoj ofte ĉeestas ankaŭ sur citrusoj kaj psilidoj distingiĝas de ili per pli aktivaj, saltantaj insektoj, dum afidoj estas restemaj. Krome, la antenoj de psilido havas dek segmentojn dum tiuj de afidoj kutime havas kvar aŭ ses segmentojn. Plej multaj afidoj havas kornikojn sur la abdomeno kaj al psilidoj mankas ĉi tiuj.[1]
La psilida nimfo ŝanĝigas haŭton kvin fojojn. Ĝi estas flav-oranĝa koloro kaj havas neniujn abdomenajn makulojn. La flugilkusenetoj estas elstaraj, precipe en la pli postaj instaroj.[1]
La ovoj longas ĉirkaŭ 0,3 milimetrojn, migdalformaj, pli dikaj ĉe la bazo kaj mallarĝiĝantaj al la supro. Ili havas dekomence palan kolorojn sed fariĝas flavaj kaj poste oranĝaj antaŭ ol ili elkoviĝas. La longa akso estas metita vertikale al la surfaco de la folio.[1]
Disvastigado[redakti | redakti fonton]
La azia citrusa psilido originis de Azio sed ĝi nun troviĝas ankaŭ en partoj de Mezoriento, Suda kaj Mezameriko, Meksiko kaj Karibio. En Usono, la psilido unue estis detektita en Florido en 1998 kaj nun troviĝas ankaŭ en Luiziano, Kartvelio, Arizono, suda Karolino kaj Teksaso.[1] En Suda Kalifornio, la valo San Joaquin, kaj centra marbordo, tiaj kiel San Luis Obispo, ekstermadprogramo estis starigita en provo malhelpi ĝin iĝi establita.[3][4] En la tuta Usono kaj ĝiaj teritorioj, areoj kie tiu psilido troviĝas estas sub kvarantenaj limigoj.[5]
Vivciklo[redakti | redakti fonton]
Ovoj estas demetitaj sur la pintoj de kreskantaj ŝosoj, inter kaj proksime de la disvolviĝantaj folioj. Ino povas demeti ĝis 800 ovojn dum sia vivo, kiuj povas esti kelkaj monatoj. La tuta disvolva ciklo daŭras de du ĝis sep semajnojn depende de la temperaturo kaj la sezono de la jaro.[6]
Predado[redakti | redakti fonton]
La vespoj Brachygastra mellifica kaj Tamariksia vespo (Tamarixia radiata) estas oftaj parazitoidoj de D. citri.[7] Kokcineloj ankaŭ estas gravaj predantoj.
Damaĝo[redakti | redakti fonton]
Psilidaj nimfoj troviĝas sur novaj ŝosoj de citrusarboj. Dum ili suĉas, ili produktas toksinon, kiu kaŭzas plantajn pintojn velkiĝon aŭ ĝiaj tordiĝoj, malhelpante normalan foliajn disvolviĝoj.[3] Tamen rekta damaĝo pro manĝado de la psilido estas konsiderata negrava kompare kun la rolo, kiun la psilido ludas, kiel la sola konata nehoma vehiklo de HLB.
Regaj rimedoj[redakti | redakti fonton]
La azia citruspsilido havas kelkajn naturajn malamikojn inkluzive de ŝvebmuŝoj, Krizopedoj, pluraj specioj de kokcinelo kaj kelkaj specioj de parazita vespo.[8] Unu el ĉi tiuj vespoj, Tamarixia radiata, montriĝis tre efika por kontroli la plagon kaj estis sukcese liberigita kaj establita en kelkaj citrokultivaj areoj inkluzive de Florido.[9][10] Kaj adolto kaj nimfoj de la psilido povas esti kontrolitaj per la uzo de vasta gamo de insekticidoj.[11] HLB estas plej bone regata per integra strategio pri uzo de sana plantado, kontrolo de vehikloj kaj senprokrasta forigo de infektitaj arboj kaj branĉoj.[12]
Lastatempaj klopodoj temigis komprenon de la diversaj sensaj signaloj, kiujn la psilido uzas por lokalizi sian gastigantan planton. Scioj pri la konduto de la insekto povas konduki al pli bonaj metodoj por ĝia regado. Unu studo pruvis, ke percepto de reflektitaj ultraviolaj ondolongoj plibonigis altiron al flava kaptilo.[13] Provoj montri altiron de la psilido al volatilaj (aeraj) odoroj ne sukcesis produkti efikan alloganton.[14] Ŝajnas, ke ĉi tiu eta insekto estas altirata de koloro (flavaj kaj UV-ondolongoj) kaj decidas resti kaj nutriĝi per aparta planto nur post surteriĝo sur folio kaj gustumado de ĝi per sondado per siaj buŝpartoj (stiletoj). Malgrandaj molekuloj kiel formika acido kaj acetacido stimulas esploran agadon.[15] Ĉi tiuj povas esti uzataj en novaj novigaj kaptiloj aŭ aliaj aparatoj.
Lastatempa streboj montris, ke la spaca distribuado de ovoj kaj nimfoj estas rezulto de la movadaj modeloj de gravidaj inoj en respondo al la ovdemetaj lokoj. La dispersaj indicoj estis uzataj por konfirmi la agregitan aŭ kontaĝan distribuan modelon de D. citri-populacio sur la internaj kreskaĵoj de la arbo kaj povus esti esprimitaj per la negativa dunoma distribuo. Mezureblaj testoj montris, ke distribuoj de ovoj kaj nimfoj en nature aperantaj psilidaj populacioj estis tre agregitaj, post komence agregitaj migradoj de adoltoj kaj kontaĝa disvastiĝo de adolto sur la internaj kreskaĵoj de la arboj dum populacia denseco pliiĝis.[16] Pliigita amasiĝo en la kampa kondiĉoj rezultigis pli grandan disvastiĝon de populacio kiu estis la sekvo de la disvastiĝo de inoj kaj ilia selektado de ovdemetaj lokoj. Ĉar la eksponenta pliiĝo de dispersado povas esti antaŭvidata de la populacio de nematuraj stadioj, specimena plano estis evoluigita el la rilato inter la disvastiĝa konduto kaj populacio prefere ol la rilato inter ekonomia damaĝo kaj populacia denseco.[17]
Referencoj[redakti | redakti fonton]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Asian citrus psyllid - Diaphorina citri Kuwayama. Alirita 3-a de aprilo 2020.
- ↑ Lallemand, J., A. Fos, and J. M. Bové. 1986. Transmission de la bacterie associé à la forme africaine de la maladie du "greening" par le psylle asiatique Diaphorina citri Kuwayama. Fruits 41: 341-343.
- ↑ 3,0 3,1 Center for Invasive Species Research
- ↑ Citrus Blight Triggers Alarm; California Confronts Incurable, Insect-Borne Tree-Killer That Makes Fruit Bitter April 15, 2012
- ↑ Citrus Greening Regulatory Updates. USDA APHIS. Arkivita el la originalo je 21-a de marto 2010.
- ↑ Husain MA, Nath D. 1927. The citrus psylla (Diaphorina citri, Kuw.) (Psyllidae: Homoptera) Memoirs of the Department of Agriculture India 10: 1-27.
- ↑ (2013) “Brachygastra mellifica (Hymenoptera: Vespidae): Feeding Behavior and Preferential Predation on Diaphorina citri (Hempitera: Liviidae) Life Stages in México”, Florida Entomologist 96 (4), p. 1588–1594. doi:10.1653/024.096.0443.
- ↑ Waterston J. 1922. On the chalcidoid parasites of psyllids (Hemiptera, Homoptera). Bulletin of Entomological Research 13: 41-58.
- ↑ Hoy MA, Nguyen R. 2001. Classical biological control of Asian citrus psylla. Citrus Industry 81: 48-50.
- ↑ (November 2019) Asian citrus psyllid biological control release program. Beltsville, MD: United States Department of Agriculture, Animal and Plant Health Inspection Service, Plant Protection and Quarantine.
- ↑ (1974) “Note on the comparative efficacy of some contact and systemic insecticides for the control of citrus psylla in Punjab”, Indian Journal of Agricultural Science 43, p. 1087–1088.
- ↑ (2004) “Citrus Huanglongbing: Review, Present status and Future Strategies”, Diseases of Fruits and Vegetables Volume I, p. 229–245. doi:10.1007/1-4020-2606-4_4.
- ↑ George, J., T.M. Paris, S.A. Allan, S.L. Lapointe and L.L. Stelinski. 2020. UV reflective properties of magnesium oxide and barium sulfate increase the attraction and probing behavior by Asian citrus psyllids (Hemiptera: Liviidae). Scientific Reports 10, 1890. https://doi.org/10.1038/s41598-020-58593-4
- ↑ George, J., P.S. Robbins, R.T. Alessandro, L.L. Stelinski and S.L. Lapointe. 2016. Formic and acetic acids in degradation products of plant volatiles elicit olfactory and behavioral responses from an insect vector of a major plant pathogen. Chemical Senses 41(4):325-338
- ↑ George, J., D.G. Hall, S.L. Lapointe. 2016. A phagostimulant blend for the Asian citrus psyllid. Journal of Chemical Ecology 42(9):941-951
- ↑ Leong, S.S., S.C.T. Leong, F. Abang, G.A.C. Beattie and R.J.H. Kueh. 2018. Distribution patterns of Diaphorina citri Kuwayama (Hemiptera: Psyllidae) eggs, nymphs and adults in a Malaysian citrus orchard. Israel journal of entomology 48: 49–62.
- ↑ Leong, S.S., S.C.T. Leong and G.A.C. Beattie. 2019. Dispersion pattern and sampling plan for Asian citrus psyllid, Diaphorina citri Kuwayama (Hemiptera: Psyllidae) in a citrus orchard. Serangga 24: 25-40.
Eksteraj ligiloj[redakti | redakti fonton]
- Species Profile-Asian Citrus Psyllid (Diaphorina citri), National Invasive Species Information Center, United States National Agricultural Library. Lists general information and resources for Asian Citrus Psyllid.
- Featured Creature: Diaphorina citri; University of Florida article on the biology of the organism.
- En tiu ĉi artikolo estas uzita traduko de teksto el la artikolo Diaphorina citri en la angla Vikipedio.