Blokĉeno

El Vikipedio, la libera enciklopedio
Polurinda artikolo
 Ĉi tiu artikolo bezonas poluradon, ĉar ĝi montras stilajn kaj/aŭ gramatikajn kaj/aŭ strukturajn problemojn, kiuj ne konformas al stilogvido.
La priskribo de la problemo troviĝas ĉi tie. Bonvolu ŝanĝi la enhavon por plibonigi la artikolon.

Blokĉeno (angle Blockchain) estas disa libro kun kreskantaj listoj de registroj (blokoj), kiuj estas sekure ligitaj kune per kriptografiaj ĥaŝoj.[1][2][3][4] Ĉiu bloko enhavas kriptografian ĥaŝon de la antaŭa bloko, tempomarkon kaj transakciajn datumojn (ĝenerale reprezentitajn per Merkle-arbo, kie datumaj nodoj estas reprezentitaj per folioj). Ĉar ĉiu bloko enhavas informojn pri la antaŭa bloko, ili efektive formas ĉenon (komparu kun datenstrukturo de ligita listo), kie ĉiu aldona bloko ligas al la antaŭaj blokoj. Sekve, blokĉeno-transakcioj estas nereturneblaj, tio signifas ke unufoje kiam ili estas registritaj, la datumoj en ajna donita bloko ne povas esti retroakte ŝanĝitaj sen ŝanĝi ĉiujn posteajn blokojn.

Blokĉenoj kutime estas administrataj per komputilaj samtavola komunikado (P2P) retoj por uzi kiel publika disa libro, kie nodoj kolektive obeas konsentan algoritmon por aldoni kaj validigi novajn transakciajn blokojn. Kvankam blokĉeno-registroj ne estas neŝanĝeblaj, ĉar blokĉeno-forkoj estas eblaj, blokĉenoj povas esti konsiderataj sekuraj per dizajno kaj ekzemplas disdonitan komputan sistemon kun alta byzantinea erarotoleremo.[5]

Blokĉeno estis kreita de persono (aŭ grupo da homoj) uzante la nomon (aŭ pseŭdonimon) Satoshi Nakamoto en 2008 por servi kiel publika disa libro por transakcioj de kriptovaluto bitmono, bazita sur antaŭa laboro de Stuart Haber, W. Scott Stornetta kaj Dave Bayer.[6] La realigo de la blokĉeno ene de bitcoin faris ĝin la unua cifereca valuto solvi la problemon de duobla elspezo sen la bezono de fidinda aŭtoritato aŭ centra servilo. La desegno de bitcoin inspiris aliajn aplikaĵojn.[3][2] kaj blokĉenoj kiuj estas legeblaj de la publika kaj estas larĝe uzataj de kriptovalutoj. La blokĉeno povas esti konsiderata kiel speco de paga fervojo.[7]

Privataj blokĉenoj estis proponitaj por komerca uzo. Computerworld nomis la merkaton de tiaj privatigitaj blokĉenoj sen adekvata sekurmodelo "Snake oil";[8] Tamen, aliaj argumentis ke permesitaj blokĉenoj, se atente dizajnitaj, povas esti pli decentralizitaj kaj tial pli sekuraj en praktiko ol senpermesaj.[4][9]

Historio[redakti | redakti fonton]

Bitmono, Ethereum, kaj Litecoin transakcioj en unu tago (januaro 2011 - januaro 2021)

Kriptografo David Chaum unue proponis protokolon similan al blokĉeno en sia disertaĵo de 1982 "Komputilaj Sistemoj Establataj, Konservataj, kaj Konfidataj de Mutualsuspektaj Grupoj".[10] Pli posta laboro pri kriptografie sekurigita ĉeno de blokoj estis priskribita en 1991 de Stuart Haber kaj W. Scott Stornetta.[4][11] Ili deziris realigi sistemon, en kiu tempmarkoj de dokumentoj ne povus esti falsitaj. En 1992, Haber, Stornetta, kaj Dave Bayer enkorpigis Merkle arbojn en la dizajnon, kio plibonigis efikecon per permesado de kolektado de pluraj dokumentaj atestiloj en unu bloko.[4][12] Sub ilia firmao Surety, la ĥaŝkodoj de iliaj dokumentaj atestiloj estis publikigitaj en The New York Times ĉiusemajne ekde 1995.[13]

La unua decentraligita blokĉeno estis konceptita de persono (aŭ grupo da personoj) konata kiel Satoshi Nakamoto en 2008. Nakamoto plibonigis la dizajnon en grava maniero, uzante metodon similan al Hashcash por tempstempligi blokojn sen postulado, ke ili estu subskribitaj de fidata partio. Li ankaŭ enkondukis malfacilecparametron por stabiligi la rapidecon, je kiu blokoj estas aldonataj al la ĉeno.[4] La dizajno estis realigita la sekvantan jaron de Nakamoto kiel ĉefa komponanto de la kriptovaluto bitmono, kie ĝi funkcias kiel publika libro de ĉiuj transakcioj en la reto.[3]

En aŭgusto 2014, la grandeco de la bitmono blokĉeno, kiu enhavas registraĵojn de ĉiuj transakcioj okazintaj en la reto, atingis 20 GB (gigabajtoj).[14] En januaro 2015, la grandeco kreskis preskaŭ al 30 GB, kaj de januaro 2016 ĝis januaro 2017, la grandeco de la bitcoin blokĉeno kreskis de 50 GB al 100 GB. La grandeco de la libro superis 200 GB-n frue en 2020.[15]

La vortoj "bloko" kaj "ĉeno" estis uzataj aparte en la originala papero de Satoshi Nakamoto, sed poste populariĝis kiel unu vorto, "blokĉeno" (aŭ "blockchain" en la angla), ĝis 2016.[16]

Laŭ Accenture, apliko de la teorio de disvastiĝo de inovoj montras, ke blokĉenoj atingis adoptadon je 13.5% en la sektoro de financaj servoj en 2016, kaj do atingis la fazon de fruaj adoptantoj.[17] Industriaj komercaj grupoj aliĝis por krei la Tutmondan Blokĉenan Forumon en 2016, kiu estis iniciato de la Ĉambro de Digebla Komerco.

Referencoj[redakti | redakti fonton]

  1. ↑ Morris, David Z. (15 May 2016). "Leaderless, Blockchain-Based Venture Capital Fund Raises $100 Million, And Counting". Fortune. Archived from the original on 21 May 2016. Retrieved 23 May 2016.
  2. ↑ 2,0 2,1 Popper, Nathan (21 May 2016). "A Venture Fund With Plenty of Virtual Capital, but No Capitalist". The New York Times. Archived from the original on 22 May 2016. Retrieved 23 May 2016.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 "Blockchains: The great chain of being sure about things". The Economist. 31 October 2015. Archived from the original on 3 July 2016. Retrieved 18 June 2016. The technology behind bitcoin lets people who do not know or trust each other build a dependable ledger. This has implications far beyond the crypto currency."
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 Narayanan, Arvind; Bonneau, Joseph; Felten, Edward; Miller, Andrew; Goldfeder, Steven (2016). Bitcoin and cryptocurrency technologies: a comprehensive introduction. Princeton, New Jersey: Princeton University Press. ISBN 978-0-691-17169-2.
  5. ↑ Iansiti, Marco; Lakhani, Karim R. (Januaro 2017). "The Truth About Blockchain". Harvard Business Review. Cambridge, Massachusetts: Harvard University. Archived from the original on 18 January 2017. Retrieved 17 January 2017. The technology at the heart of bitcoin and other virtual currencies, blockchain is an open, distributed ledger that can record transactions between two parties efficiently and in a verifiable and permanent way.
  6. ↑ Oberhaus, Daniel (27 August 2018). "The World's Oldest Blockchain Has Been Hiding in the New York Times Since 1995". Vice. Retrieved 9 October 2021.
  7. ↑ Lunn, Bernard (10 February 2018). "Blockchain may finally disrupt payments from Micropayments to credit cards to SWIFT". dailyfintech.com. Archived from the original on 27 September 2018. Retrieved 18 November 2018.
  8. ↑ Hampton, Nikolai (5 September 2016). "Understanding the blockchain hype: Why much of it is nothing more than snake oil and spin". Computerworld. Archived from the original on 6 September 2016. Retrieved 5 September 2016.
  9. ↑ Bakos, Yannis; Halaburda, Hanna; Mueller-Bloch, Christoph (February 2021). "When Permissioned Blockchains Deliver More Decentralization Than Permissionless". Communications of the ACM. 64 (2): 20–22. doi:10.1145/3442371. S2CID 231704491
  10. ↑ Sherman, Alan T.; Javani, Farid; Zhang, Haibin; Golaszewski, Enis (January 2019). "On the Origins and Variations of Blockchain Technologies". IEEE Security Privacy. 17 (1): 72–77. arXiv:1810.06130. doi:10.1109/MSEC.2019.2893730. ISSN 1558-4046. S2CID 53114747.
  11. ↑ Haber, Stuart; Stornetta, W. Scott (January 1991). "How to time-stamp a digital document". Journal of Cryptology. 3 (2): 99–111. CiteSeerX 10.1.1.46.8740. doi:10.1007/bf00196791. S2CID 14363020.
  12. ↑ Bayer, Dave; Haber, Stuart; Stornetta, W. Scott (March 1992). Improving the Efficiency and Reliability of Digital Time-Stamping. Sequences. Vol. 2. pp. 329–334. CiteSeerX 10.1.1.71.4891. doi:10.1007/978-1-4613-9323-8_24. ISBN 978-1-4613-9325-2.
  13. ↑ Oberhaus, Daniel (27 August 2018). "The World's Oldest Blockchain Has Been Hiding in the New York Times Since 1995". www.vice.com. Retrieved 9 October 2021.
  14. ↑ Nian, Lam Pak; Chuen, David LEE Kuo (2015). "A Light Touch of Regulation for Virtual Currencies". In Chuen, David LEE Kuo (ed.). Handbook of Digital Currency: Bitcoin, Innovation, Financial Instruments, and Big Data. Academic Press. p. 319. ISBN 978-0-12-802351-8.
  15. ↑ "Blockchain Size". Archived from the original on 19 May 2020. Retrieved 25 February 2020.
  16. ↑ Johnsen, Maria (12 May 2020). Blockchain in Digital Marketing: A New Paradigm of Trust. Maria Johnsen. p. 6. ISBN 979-8-6448-7308-1.
  17. ↑ "The future of blockchain in 8 charts". Raconteur. 27 June 2016. Archived from the original on 2 December 2016. Retrieved 3 December 2016.
Elŝutita el "https://eo.wikipedia.org/w/index.php?title=Blokĉeno&oldid=8570160"