La drapoindustrio de la Malaltaj Landoj
La drapoindustrio de la Malaltaj Landoj estis industrio kiu temis pri farado de lanaj drapoŝtofoj. Inter 1150 kaj 1400 la ĉefa produktado okazis en diversaj flandraj urboj, sed post 1400 la drapoindustrio de Leiden kaj Gouda kreskis por iĝi la plej grava en Eŭropo.
En la marbordaj regionoj de la Malaltaj Landoj, la loĝantoj tradicie bredis ŝafojn. La ŝtofoj el lano kaj kotono estis tradicie prilaboritaj en vestaĵon kaj litkovrilojn kiel hejmindustrio, por persona uzo kaj foje por malgranda klientaro.
Historio[redakti | redakti fonton]
En romiaj tempoj, grava lanindustrio laŭdire jam ekzistis en la Civitas Atrebatum (kiu jarcentojn poste iĝus la Distrikto de Artois). En 301, imperiestro Diokleciano emisiis la Edictum de pretiis rerum venalium ("Edikto sur la Prezoj de Varoj") kiel prezkontroloj, kiuj provis prezigi longan liston de krudvaroj; en la ĉapitro pri diversaj specoj de lano, "lano de la Atrebates" estis fiksata je 200 denaroj por funto. En la tria jarcento romiaj fontoj skribis pri la kvalito de la manteloj de Turnacum (Tournai) kaj Nemetocenna (Arras/Atrecht).
La drapa industrio baldaŭ iĝis afero por specialigitaj metiistoj. La drapa industrio emis koncentriĝi en certaj lokoj, kiel norda Francio (graflando de Artois, franca Flandrio), la graflando de Flandrio kaj poste la duklando de Brabanto kaj la graflando de Holando. Ĝis meze de la 13-a jarcento, la nura eksport-orientita drapa industrio en la Malaltaj Landoj estis trovebla en la plej gravaj flandraj grandurboj. De 1250, la drapa industrio ankaŭ aperis en la pli malgrandaj flandraj grandurboj, atingis Brabant-urbojn kiel ekzemple Bruselo kaj Loveno kaj ankaŭ evoluis aliloke kiel ekzemple Meĥleno kaj Mastriĥto. Kvankam jam ekzistas signoj de teksaĵa fabrikado en urboj kiel Mastriĥto en la 11-a kaj 12-a jarcentoj, oni parolas pri urba teksa industrio nur kiam la labordivido inter urbo kaj kamparo unuflanke kaj ene de la urbo mem aliflanke estas. sufiĉe evoluinta (en Mastriĥto de proksimume 1276). Produktadcentroj ofte specialiĝis pri unu aŭ kelkaj kvalitoj kaj koloroj por pliigi rekoneblecon.
Graflando de Holando[redakti | redakti fonton]
Lejdeno
En Lejdeno, produktado estis plibonigita grandskale en komerca maniero kaj farita pli efika por la unuan fojon. Ŝanĝo okazis de fabrikado kiel hejmindustrio al dividado en la malsamajn ŝtupojn de la produktada procezo. Tio signifas, ke produktado ne plu okazis ene de unu firmao, sed laŭ strikta divido de taskoj, per kio duonprilaboritaj produktoj estis produktitaj en diversaj paŝoj. Ekde la dektria jarcento, la drapŝtofoj estis inspektitaj kaj provizitaj per markosigelo gisita el plumbo. "Drapa plumbaĵo" ĝenerale konsistas el du ligitaj rondaj diskoj. Post inspektado, tiuj estis batitaj ĉirkaŭ la rando de la ŝtofo fare de stampmajstroj, unuflanke karakterizaĵo por la grandurbo, aliflanke informoj pri la kvalito, koloro kaj grandeco de la drapo. La tuta produktada procezo estis do sub strikta kontrolo. Tio rezultigis konstante altan kvaliton de la ŝtofo, kiu igis Leiden-drapon tre populara. En 1417, la Hansa Ligo, eŭropa faka asocio, decidis ke nur inspektita Lejden-drapo povus esti vendita.
Post 1500 konkurenco de aliaj partoj de Eŭropo pliiĝis, precipe Anglio, kiu origine nur liveris la lanon kaj aĉetis la drapon. La produktadprocezo, kontrolo kaj inspektado estis kopiitaj kaj plibonigitaj kie eble. Lejdeno iom post iom perdis sian gvidan pozicion en drapoproduktado. En Italio, Florenco iĝis grava centro de drapa industrio.
Gouda
Gouda havis gravan drapoindustrion kaj komercon en la dek-kvara jarcento. Mencioj de fulistoj kaj "tinkturfaristoj" estis trovitaj en Gouda skribaĵoj originantaj de 1331 kaj 1338, indikante ke drapo estis teksita en Gouda tiam, sed verŝajne eĉ pli frue. La plej malnovaj konataj norminspektoj originas de 1391, kio indikas ke ekzistis grava branĉo de industrio en tiu tempo. En la kurso de la dekkvina jarcento, la drapoindustrio de Gouda prosperis, kvankam ĝi neniam estis same grava kiel tiu de Leiden. En la deksesa jarcento komenciĝis malfacila periodo, kiam la liverado de lano kaj la komerco de drapo estis malhelpitaj de milito.
Post la Falo de Antverpeno en 1585 dum la Okdekjara Milito en la Habsburga Nederlando, flandraj laboristoj ekloĝis en Gouda. La flandroj estis permesitaj fari sian laboron en Gouda laŭ la Bruĝa normo, kiu estis malpermesita en Leiden. Kelkaj konstruaĵoj de la monaĥejo "Maria-Magdalena" eĉ estis disponigitaj al ili tiucele. Laborejoj, kompletaj kun fornoj, ankaŭ estis starigitaj. Ĉi tio iom plibonigis la situacion. La flandroj produktis pli malpezan kvaliton kaj tial pli malmultekostan ŝtofon. Tiuj pli konkurencaj produktoj ĉefe iris al la landoj en la sudo de Eŭropo. Ĉirkaŭ 1620, la drapoindustrio en Gouda fariĝis la plej grava loka industrio.
Sigelo[redakti | redakti fonton]
.jpg)
Grava elemento en la sukceso de la nederlanda drapoindustrio estis la ekzisto de devigaj laŭleĝaj regularoj por kvalitkontrolo. Kontrolo estis metita en la manojn de inspektistoj, la "Waardijns", kiuj estis maldungitaj se ili ne faris sian taskon konvene. Firmaoj, kiuj liveris malsuperan laboron, pagis por la kostoj. La inspektisto kontrolis malgrandan pecon de aro de drapo, la specimenon, kaj se la drapo estis bonkvalita, ĝi ricevis testan sigelon, kiel signon ke la aro estis aprobita. La Gouda regularo "Inspekto de la drapaĵo" efike esprimas la funkcion de la drapaj sigeloj kaj la inspektistoj. Ĉe ilia enoficigo, la inspektisto devis ĵuri: "alle laeckenen, die qualick gheverwet zijn, alle laeckenen, die te groff van hair zijn, ende alle onghelijcke laeckenen (...) onghesegelt te laeten." (Ĉiuj drapoj, kiuj estas malbone teksitaj, ĉiuj drapoj , kiuj estas tro maldelikata de haro, kaj ĉiuj ne egalaj drapoj (...) lasi nesigelitaj) . La plumba sigelo do servis por garantii bonan kvaliton. La plej bona kvalito estis la bonega, la antaŭdrapo estis de malpli kvalito. La plumbaĵo indikis en kiu kategorio apartenis la koncerna drapo. La rigore reguligita kontrolo certigis, ke aĉetantoj havu kompletan fidon je la datumoj provizitaj de la ĉefo sen devi "testi" la drapon mem. Tiel konstruiĝis bona reputacio, kiu forte akcelis la internacian komercon. Ĉe la fino de la deksesa jarcento, unu plumbaĵo jam ne estis sufiĉa por enhavi ĉiujn gravajn informojn, kiel ekzemple longo, kvalito, loko de produktado, kaj la tinktura procezo. Se la specimena plumbaĵo estis fiksita al la drapo, oni ne plu rajtis prilabori ĝin. Do la specimena plumbaĵo estis la lasta sigelo sur la drapo, sed ĝi certe ne estis la unua. La drapo estis inspektita post ĉiu parta operacio. Post lia laboro, "Die wever of volre of verwer of droechscherer" (La teksisto aŭ fulisto aŭ farbisto aŭ sekrazisto) metis antaŭecon kun sia propra marko sur la drapon por havi ĝin inspektita fare de la inspektistoj. Post aprobo, ili alfiksis plumbon kun la urba blazono kaj la drapo povis iri al la sekva prilaborado, aŭ reen al tiu kiu ne faris sian taskon ĝuste. En tiu kazo la antaŭeco ricevis frapon - stampon -, el kiu la prilaboristo povis dedukti kio estas malbona je ĝi. Ekzemple, la D indikis tro maldikan drapon. Devus esti klare, ke la juĝistoj ne estis trompitaj. Oni do ne alvenu kun malbona kvalito. En la inspekta libro, (privata juro) mezuroj kaj monpunoj estis fiksitaj por tiu kazo. Se la 'laecken an den raem' geen lood 'creech by sculde van den verwer' (drapo je la kadro ne ricevis plumbaĵon pro la kulpo de la farbisto) , tio 'poene' (punmonon) kostus al li. Se li ne ricevis eĉ malgrandan plumbaĵon - la grandeco de la plumbaĵo rolis en la ranglisto - tiam la tinkturisto devis transpreni la drapon kontraŭ la prezo de drapo kun 'plena' -legu: granda- plumbaĵo. La subprilaboristo estis do avertita. La inspektistoj uzis malsamajn specojn de plumbaĵo. Malsama en grandeco, en kontraŭstampo kaj en bildo. Ĉiu karakterizaĵo de la drapo povus esti indikita sur la sigelo. La sekva ekzemplo estas ilustra. Se oni volis fari frontdrapon el 'griza lano', la juĝistoj devis 'die laeckenen teyckenen mit een sonderlinge loot' (tiuj drapoj marki per neordinara plumbaĵo) . La partaj prilaboristoj ankaŭ kontribuis al la gamo da aspektoj de la plumbaĵo. La tubo kaj stiftoplumbaĵoj povas esti distingitaj per formo. La tubplumbaĵoj estas longformaj plumbaĵoj kiuj estis fiksitaj ĉirkaŭ kelkaj fadenoj ŝpinitaj de volboj kiuj eliris el la ŝpinejo. Ĉi tiu tipo de plumbaĵo estis precipe grava por la teksistoj por povi fari bonan elekton dum aĉetado. Tubplumbaĵo farita en Gouda ne estas konata. La plej oftaj plumbaĵoj estas la stiftaj. Tiuj konsistas el du rondaj diskoj, ligitaj per langeto, kiuj estis kunpremitaj. La stifto de unu disko konformas en la truon de la alia. La gravan lokon, kiun la inspektistoj okupis en la drapokomerco, pruvas la fakto ke en la 17-a jarcento la Amsterdama drapogildo komisiis la loke faman pentriston Rembrandt van Rijn fari grupportreton de la Amsterdamaj inspektistoj, konataj kiel "De Staalmeesters" (La Specimenmastroj) .