Vidi fonton por Paralimpiko

[[Dosiero:IPC logo (2019).svg|alternative=Paralympic Agitos|eta|emblemo de la internacia paralimpika komitato kaj la emblemo sur la paralimpika flago]]
La '''Paralimpiaj''' '''Ludoj''' (aǔ '''Paralimpikoj''') estas la [[Olimpiaj Ludoj]] por [[sportisto]]j kun [[Malkapablo|korpa malkapablo]]. La unuaj mondaj sportaj konkursoj por [[Rulseĝo#Por sporto|rulseĝaj sportistoj]] okazis en [[1948]] paralele al la Someraj Olimpikaj Ludoj. Ekde la jaro [[1960]] la Mondaj Konkursoj por malkapabluloj estas regule organizataj kaj ekde [[1992]] la Paralimpiaj Ludoj estas organize ligataj al la [[Someraj Olimpiaj Ludoj]] kaj okazas samloke kiel la Olimpiaj Ludoj tri semajnon poste. La unuaj [[Vintra Paralimpiko| Vintraj Paralimpiaj Ludoj]] okazis dum [[1976]] en [[Svedio]]. Krom la Olimpiaj kaj Paralimpiaj Ludoj okazas ankaŭ sporta evento nomata [[Surdolimpiko|Surdolimpiaj Ludoj]] (angle ''Deaflympics'') por [[surdeco|surduloj]] kaj [[Specialaj Olimpikoj|Specialaj Olimpikaj Ludoj]] (angle ''Special Olympics'') por homoj kun mensa malkapablo respektive retardiĝo.

== Pri la vorto ==
La esprimo „Paralimpiaj Ludoj“ komence kreiĝis kiel kunmetaĵoj de la esprimoj [[paraplegio]] kaj [[Olimpiaj Ludoj]]. Por reprezenti ankaŭ sportistojn kun aliaj malkapabloj ol [[paraplegio]], la vorto poste novdefiniĝis kaj nun konsistas el la [[greka]] vortero παρά- (para-, "apud") kaj Olimpiaj Ludoj, por esprimi la proksimecon al la Olimpika movado kaj la apudecon de la Olimpiaj kaj Paralimpiaj Ludoj. La vorto unuafoje oficiale uziĝis dum [[1988]] en [[Sud-Koreio]] okaze de la tiamaj Someraj Olimpiaj kaj Paralimpiaj Ludoj.

== Historio ==
[[Dosiero:RUSMARKA-1777.jpg|eta|{{centre|sinjoro [[Ludwig Guttmann]]}}]]
[[Dosiero:Oscar_Pistorius-2.jpg|eta|{{centre|[[Oscar Pistorius]] kuras ĉe trako la 8-an de julio 2007}}]]
Somere de la jaro 1948 proksime de [[Aylesbury]] en la vilaĝo ''Stoke Mandeville'' (Anglio) 26 kilometrojn nordokcidente de [[Londono]] la unuaj mondaj konkursoj por rulseĝaj sportistoj komenciĝis samtage kiel la [[Someraj Olimpiaj Ludoj 1948]] en Londono. La germandevena neŭrologo ''[[Ludwig Guttmann]]'', kiu gvidis la britian Nacian Centron pri Spinaj Vunditoj en Stoke Mandeville, iniciatis la eventon por ligi la sportajn konkursojn de la malkapabluloj kun tiuj de la nemalkapabluloj. Ok fojojn la konkursoj okazis en Stoke Mandeville.

En [[1960]] la konkursoj okazis unuafoje ekster Anglio, en [[Romo]], ne paralele al la Someraj Olimpiaj Ludoj sed malmultajn semajnojn poste, kaj unuafoje ne nur por paraplegiaj sportistoj, sed por pli granda grupo de korpe malkapablitaj atletoj. Ĝenerale la konkursoj de 1960, oficiale nomataj "Mondaj konkursoj de paralizitoj" konsideratas la unuaj Paralimpiaj Ludoj. Sekve la Paralimpiaj Ludoj okazas ĉiun kvaran jaron, ĉiam samjare kiel la Olimpikaj Ludoj. Ekde [[1976]] aldoniĝis Vintraj Paralimpiaj Ludoj, unuafoje okazigitaj en [[Svedio]].

En [[1984]] la komerca organiza teamo de la [[Somera Olimpiko 1984|Someraj Olimpiaj Ludoj]] de [[Los-Anĝeleso]] rifuzis organizi la Somerajn Paralimpiajn Ludojn, asertante ke la evento "ne respondas al la profesieca reputacio de la Ludoj de Los-Anĝeleso". Sekve la municipo Champagne, antaŭurbo de [[Ĉikago]], pretis organizi la tiujarajn Paralimpiajn Ludojn, sed malmultajn monatojn antaŭ la evento tamen rezignis, asertante ke tro mankas financoj. Sekve la ludoj estis dividitaj: la paraplegiaj sportistoj lastfoje havis siajn konkursojn en Stoke Mandeville, dum ĉiuj aliaj Paralimpiaj sportistoj konkursis en la komunumo Hempstead en [[Novjorkio]].

Ekde la Someraj Paralimpiaj Ludoj [[1988]] la ludoj regule okazas samloke kiel la Someraj Olimpiaj Ludoj. En interkonsento kun la [[Internacia Paralimpika Komitato|Internaciaj Paralimpika]] kaj [[Internacia Olimpika Komitato|Olimpika Komitatoj]] de [[1991]] tia loka ligo fiksiĝis por ĉiuj konkursoj ekde la jaro [[1992]]. Laŭ tiu interkonsento la Paralimpiaj Ludoj ĉiam komenciĝu tri semajnojn post la fino de la Olimpiaj Ludoj. En la Someraj Olimpiaj kaj Paralimpiaj Ludoj de [[1996]] malgraŭ tiu interkonsento okazis embarasiga fuŝo: la organizantoj en [[Atlanta]] post la fino de la Olimpiaj Ludoj jam komencis malkonstrui la instalaĵojn, tiel ke la Paralimpiaj Ludoj okazis parte kvazaŭ en ruinoj.

En [[2020]], unuafoje, la Someraj paralimpiaj ludoj de [[Tokio]] estis prokrastitaj al [[2021]] pro la [[Kronvirusa pandemio de 2019-2022]].

== Lokoj ==
=== Someraj Paralimpikoj ===
{{Ĉefartikolo|Someraj Paraolimpikoj}}
[[Dosiero:DBP 1972 733 Weltspiele der Gelähmten.jpg|eta|<center>germana poŝtmarko pri la "Mondaj konkursoj de la paralizitoj" de [[1972]] en [[Hajdelbergo]]]]
{| class="prettytable"
|- bgcolor="#DDDDDD"
! jaro
! loko
! ŝtato
|-
|[[1960]]
|[[Romo]]
|{{Italio}}
|-

|[[1964]]
|[[Tokio]]
|{{Japanio}}
|-

|[[1968]]
|[[Tel-Avivo]]
|{{Israelo}}
|-

|[[1972]]
|[[Hajdelbergo]]
|{{Germanio}}
|-

|[[1976]]
|[[Toronto]]
|{{Kanado}}
|-

|[[1980]]
|[[Arnhem]]
|{{Nederlando}}
|-

|[[1984]]
|Stoke Mandeville, [[Buckinghamshire]] kaj Hempstead, [[Novjorkio]]
|{{Britio}} kaj {{Usono}}
|-

|[[1988]]
|[[Seulo]]
|{{Sud-Koreio}}
|-

|[[1992]]
|[[Barcelona]]
|{{Hispanio}} ({{Katalunio}})
|-

|[[1996]]
|[[Atlanta]]
|{{Usono}}
|-

|[[2000]]
|[[Sidnejo]]
|{{Aŭstralio}}
|-

|[[2004]]
|[[Ateno]]
|{{Grekio}}
|-

|[[2008]]
|[[Pekino]]
|{{Ĉinio}}
|-

|[[2012]]
|[[Londono]]
|{{Britio}}
|-

|[[2016]]
|[[Rio-de-Ĵanejro]]
|{{Brazilo}}
|-
|[[Somera Paralimpiko 2020|2021]]
|[[Tokio]]
|{{Japanio}}
|-
|[[Somera Paralimpiko 2024|2024]]
|[[Parizo]]
|{{Francio}}
|-
|[[2028]]
|[[Los-Anĝeleso]]
|{{Usono}}
|-
|[[2032]]
|[[Brisbano]]
|{{Aŭstralio}}
|}

=== Vintraj Paralimpikoj ===
{|class="prettytable"
|- bgcolor="#DDDDDD"
! jaro
! loko
! ŝtato
|-

|[[1976]]
|[[Örnsköldsvik]]
|{{Svedio}}
|-

|[[1980]]
|[[Geilo]]
|{{Norvegio}}
|-

|[[1984]]
|[[Innsbruck]]
|{{Aŭstrio}}
|-

|[[1988]]
|Innsbruck
|{{Aŭstrio}}
|-

|[[1992]]
|[[Albertville]] -Tignes
|{{Francio}}
|-

|[[1994]]
|[[Lillehammer]]
|{{Norvegio}}
|-

|[[1998]]
|[[Nagano]]
|{{Japanio}}
|-

|[[2002]]
|[[Salt Lake City]]
|{{Usono}}
|-

|[[2006]]
|[[Torino]]
|{{Italio}}
|-

|[[2010]]
|[[Vankuvero]]
|{{Kanado}}
|-

|[[2014]]
|[[Soĉi]]o
|{{Rusio}}

|-

|[[2018]]
|[[Pyeongchang]]
|{{Suda Koreio}}

|-

|[[2022]]
|[[Pekino]]
|{{Ĉinio}}

|-

|[[2026]]
|[[Milano]]- [[Cortina d'Ampezzo]]
|{{Italio}}
|-
|}

<!-- ankoraŭ daŭrigota -->

== En Esperanto ==
En facillingva unupaĝa artikolo en la revuo [[Kontakto (revuo)|Kontakto]] oni skizas la historion de la Paralimpiko ekde la unuaj klopodoj fare de milithandikapuloj en Britio en 1948.<ref>"Sporto estas por ĉiuj", [[Kontakto (revuo)|Kontakto]], nº 304, aprilo 2021, p. 20.</ref>

== Referencoj ==
{{Referencoj}}

== Vidu ankaŭ ==
* [[Specialaj Olimpikoj]]
* [[Surdolimpiko]]

{{Projektoj}}
{{Bibliotekoj}}

[[Kategorio:Paralimpikoj| ]]