Commons
Commons (angla por komunaj bonoj) konsistas el rimedoj uzeblaj de ĉiuj membroj de grupo aŭ socio. Ĉi tiuj povas esti naturaj rimedoj, kiel historie komuna teritorio (komuna tero) en aŭ proksime al vilaĝo, nuntempe ankaŭ en metafora senco (puraj) akvo kaj aero, sed ankaŭ informfontoj, scio kaj kulturo, kiel tekstoj kaj ilustraĵoj. En 2009, ekonomikisto Elinor Ostrom, kune kun Oliver E. Williamson, ricevis la Nobel-premion pri ekonomiko "pro sia analizo de ekonomia regado, precipe la commons"[1]. Ostrom montris, ke la komuna uzado de rimedoj ne ĉiam kondukas al troo kaj elĉerpiĝo, kiel ekonomiistoj jam delonge supozis ("Tragedy of the Commons ")[2].
Estas subtila sed grava diferenco inter la commons kaj la publika havaĵo (angle public domain). Kie publika havaĵo rilatas al ĝenerale kundividita posedrajto kaj uzorajto (neniu estas ekskludata de aliro, ne malofte ĉar tio estas praktike ne farebla, kiel ekzemple en la kazo de aero), en la kazo de commons tiu ne nepre rilatas al kundividita posedo. Esenca estas la distingo inter posedo-rajtoj kaj uzo-rajtoj. La posedanto de rimedo (ekzemple posedanto de tero aŭ posedanto de kopirajto) povas doni al aliaj (al specifaj personoj aŭ al ĉiuj) formojn de uzo. La personoj al kiuj estis konceditaj uzo-rajtoj estas nomitaj "commoners". En verkoj kun kopirajto, ĉi tiu diferenco estas evidenta en la terminologio "iuj rajtoj rezervitaj" (commons) kontraŭ "neniuj rezervitaj rajtoj" (publika havaĵo), dum "ĉiuj rajtoj rezervitaj" estas uzata kiam la posedanto de rajtoj ne liberigis uzo-rajtojn.
Referencoj[redakti | redakti fonton]
- ↑ (en) The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel 2009, NobelPrize.org
- ↑ (en) Hardin, Garrett (1968-12-13). The Tragedy of the Commons. Science 162: 3859, 1243-1248.
Literaturo[redakti | redakti fonton]
- James Boyle, The Public Domain, Enclosing the Commons of the Mind, New Haven / London, Yale University Press, 2008, ISBN 978-0-300-13740-8
- Charlotte Hess & Elinor Ostrom (red. ), Kompreni Scio kiel Komunejo, De Teorio al Praktiko, 2007, ISBN 978-0-262-08357-7
- Lawrence Lessig, La Estonteco de Ideoj, La sorto de la komunumoj en konektita mondo, New York, Hazarda Domo, 2001, ISBN 978-0-375-72644-6
- Mancur Olson, La Logiko de Kolektiva Agado. Publikaj varoj kaj la teorio de grupoj, Cambridge MA / Londono, 1971, ISBN 0-674-53751-3