Irana Soveta Respubliko: Malsamoj inter versioj
| [nekontrolita versio] | [nekontrolita versio] |
e roboto aldono de: fr:Mouvement constitutionnaliste du Gilan |
Keldan (diskuto | kontribuoj) e "Teherano" ĝustigita al "Tehrano" |
||
| Linio 4: | Linio 4: | ||
Dum la [[Junpersa revolucio]] (1905-1911), en 1909 aperis en Rascht la unua persa traduko de la [[Komunista Manifesto]]. Ekde 1915 agadis en nordirano la ĝangali-ribeluloj de [[Ĥano Mirza Kuĉek]], kiuj estis aktivaj jam inter 1905-1911. Ili forpelis per germana kaj osmana helpo dum la unua mondmilito la trupojn de la cara [[Rusio]] kaj la kozak-brogadon de [[Reza Pahlavi|Reza Ŝaĥ Pahlavi]]. |
Dum la [[Junpersa revolucio]] (1905-1911), en 1909 aperis en Rascht la unua persa traduko de la [[Komunista Manifesto]]. Ekde 1915 agadis en nordirano la ĝangali-ribeluloj de [[Ĥano Mirza Kuĉek]], kiuj estis aktivaj jam inter 1905-1911. Ili forpelis per germana kaj osmana helpo dum la unua mondmilito la trupojn de la cara [[Rusio]] kaj la kozak-brogadon de [[Reza Pahlavi|Reza Ŝaĥ Pahlavi]]. |
||
Ĝi 1917, ekregis Kuĉek kun 3.000 ĝangali-ribeluloj tutan Gilan-on, kiam post la venko de la oktobra revolucio, la fortirintaj rusoj lasis siajn armilojn por la ribeluloj. Anstataŭ la rusoj alvenis la britoj, kiuj apogis la blankan generalon [[Denikin]]. Generalo [[Dunsterville]] kaj siaj ''Dunsterforces'' venkis la ĝangaliojn en 1918. Ĥano Kuĉek rekonis la britojn, sed ne la centran registaron de |
Ĝi 1917, ekregis Kuĉek kun 3.000 ĝangali-ribeluloj tutan Gilan-on, kiam post la venko de la oktobra revolucio, la fortirintaj rusoj lasis siajn armilojn por la ribeluloj. Anstataŭ la rusoj alvenis la britoj, kiuj apogis la blankan generalon [[Denikin]]. Generalo [[Dunsterville]] kaj siaj ''Dunsterforces'' venkis la ĝangaliojn en 1918. Ĥano Kuĉek rekonis la britojn, sed ne la centran registaron de Tehrano. Kiam Persio iĝis en 1919 - post protektorata traktato kun Britio - militirejo kontraŭ Sovet-Rusio, la britaj, persaj trupoj forpelis la ĥanon al Sovet-[[Azerbajĝano]]. |
||
| Linio 10: | Linio 10: | ||
Per la kontraŭatako de la [[Ruĝa Armeo]] en 1920, okazis kontraŭbrita ribelo en norda Irano. En junio de 1920, oni fondis la ''Komunistan partion de Irano'' (pli poste [[Tudeh-partio]]) sub gvido de ekstrem-maldekstra Piŝevari kaj socialista ĉefskretario [[Agajev]]. La unuiĝintaj fortoj de ĝangalioj kaj la KP konkeris per rusa helpo (05.06.1920) [[Raŝt]]-on (same [[Mazandaran]]-on) kaj proklamis la ''Persan Socialistan Sovetrespublikon'', apogitan fare de la rusa kaspia floto kaj 2.000 ruĝ-gvardianoj sub rusa militara guberniestro. Aldoni oni establis ''Iranan Ruĝan Armeon'', kies komandanto iĝis ĥano Ehŝanollaĥ. |
Per la kontraŭatako de la [[Ruĝa Armeo]] en 1920, okazis kontraŭbrita ribelo en norda Irano. En junio de 1920, oni fondis la ''Komunistan partion de Irano'' (pli poste [[Tudeh-partio]]) sub gvido de ekstrem-maldekstra Piŝevari kaj socialista ĉefskretario [[Agajev]]. La unuiĝintaj fortoj de ĝangalioj kaj la KP konkeris per rusa helpo (05.06.1920) [[Raŝt]]-on (same [[Mazandaran]]-on) kaj proklamis la ''Persan Socialistan Sovetrespublikon'', apogitan fare de la rusa kaspia floto kaj 2.000 ruĝ-gvardianoj sub rusa militara guberniestro. Aldoni oni establis ''Iranan Ruĝan Armeon'', kies komandanto iĝis ĥano Ehŝanollaĥ. |
||
Post retiro de la rusaj fortoj, sukcese puĉis Ehŝanollah per helpo de Piŝevari (21.07.1920) kaj gvidis avneturajn militriojn kontraŭ [[ |
Post retiro de la rusaj fortoj, sukcese puĉis Ehŝanollah per helpo de Piŝevari (21.07.1920) kaj gvidis avneturajn militriojn kontraŭ [[Tehrano]], kiuj kaŭzis gravajn perdojn. Finde de 1920, la kozakaj brigadoj de Tehrano (helpe de la britoj) okupis denove 1920 Raŝt-on. |
||
En la ekzilo (en [[Bakuo]]) splitiĝis la KP, post kiam la rusoj anstataŭigis Piŝevari per iama socialdemokrata Hajdar Ĥan Amu Ogli. Nur en majo de 1921 unuigis la fortojn Ehŝanollah, Kuĉek kaj Hajdar. En junio de 1921 Ehŝanollah militiris kun 2.000 homoj kontraŭ |
En la ekzilo (en [[Bakuo]]) splitiĝis la KP, post kiam la rusoj anstataŭigis Piŝevari per iama socialdemokrata Hajdar Ĥan Amu Ogli. Nur en majo de 1921 unuigis la fortojn Ehŝanollah, Kuĉek kaj Hajdar. En junio de 1921 Ehŝanollah militiris kun 2.000 homoj kontraŭ Tehrano, sed la plej bonaj fortoj de la irana rufĝa armeo iĝis neniigitaj. |
||
La revolucia soveto ekskludis lin la 30-an de julio 1921 kaj la 4-an de aŭgusto Kuĉek kaj Hajdar denove okupis Raŝt-on, sed la 3-an de novembro 1921, la registaro reokupis tion. Mirza Kutĉek froostis dum la fiĝo, oni detranĉis lin kapon kaj portis al |
La revolucia soveto ekskludis lin la 30-an de julio 1921 kaj la 4-an de aŭgusto Kuĉek kaj Hajdar denove okupis Raŝt-on, sed la 3-an de novembro 1921, la registaro reokupis tion. Mirza Kutĉek froostis dum la fiĝo, oni detranĉis lin kapon kaj portis al Tehrano. Ĥano Ehŝanollah beturis al la Sovetunio, la ĝangalioj ne agadis plu. |
||
==Autonomia movado en Azerbajĝano== |
==Autonomia movado en Azerbajĝano== |
||
Kiel registrite je 21:27, 19 jan. 2008
La Irana sovetrespubliko aŭ Persa socialista sovetrespubliko estis sovetrespubliko ĉe la Kaspia maro, establita en 1920 en la nordpersa provinco Gilan, tiel ĝi havas ankaŭ la nomon Sovetrespubliko de Gilan.
Antaŭhistorio
Dum la Junpersa revolucio (1905-1911), en 1909 aperis en Rascht la unua persa traduko de la Komunista Manifesto. Ekde 1915 agadis en nordirano la ĝangali-ribeluloj de Ĥano Mirza Kuĉek, kiuj estis aktivaj jam inter 1905-1911. Ili forpelis per germana kaj osmana helpo dum la unua mondmilito la trupojn de la cara Rusio kaj la kozak-brogadon de Reza Ŝaĥ Pahlavi.
Ĝi 1917, ekregis Kuĉek kun 3.000 ĝangali-ribeluloj tutan Gilan-on, kiam post la venko de la oktobra revolucio, la fortirintaj rusoj lasis siajn armilojn por la ribeluloj. Anstataŭ la rusoj alvenis la britoj, kiuj apogis la blankan generalon Denikin. Generalo Dunsterville kaj siaj Dunsterforces venkis la ĝangaliojn en 1918. Ĥano Kuĉek rekonis la britojn, sed ne la centran registaron de Tehrano. Kiam Persio iĝis en 1919 - post protektorata traktato kun Britio - militirejo kontraŭ Sovet-Rusio, la britaj, persaj trupoj forpelis la ĥanon al Sovet-Azerbajĝano.
Respublika kontraŭregistaro en Gilan
Per la kontraŭatako de la Ruĝa Armeo en 1920, okazis kontraŭbrita ribelo en norda Irano. En junio de 1920, oni fondis la Komunistan partion de Irano (pli poste Tudeh-partio) sub gvido de ekstrem-maldekstra Piŝevari kaj socialista ĉefskretario Agajev. La unuiĝintaj fortoj de ĝangalioj kaj la KP konkeris per rusa helpo (05.06.1920) Raŝt-on (same Mazandaran-on) kaj proklamis la Persan Socialistan Sovetrespublikon, apogitan fare de la rusa kaspia floto kaj 2.000 ruĝ-gvardianoj sub rusa militara guberniestro. Aldoni oni establis Iranan Ruĝan Armeon, kies komandanto iĝis ĥano Ehŝanollaĥ.
Post retiro de la rusaj fortoj, sukcese puĉis Ehŝanollah per helpo de Piŝevari (21.07.1920) kaj gvidis avneturajn militriojn kontraŭ Tehrano, kiuj kaŭzis gravajn perdojn. Finde de 1920, la kozakaj brigadoj de Tehrano (helpe de la britoj) okupis denove 1920 Raŝt-on.
En la ekzilo (en Bakuo) splitiĝis la KP, post kiam la rusoj anstataŭigis Piŝevari per iama socialdemokrata Hajdar Ĥan Amu Ogli. Nur en majo de 1921 unuigis la fortojn Ehŝanollah, Kuĉek kaj Hajdar. En junio de 1921 Ehŝanollah militiris kun 2.000 homoj kontraŭ Tehrano, sed la plej bonaj fortoj de la irana rufĝa armeo iĝis neniigitaj.
La revolucia soveto ekskludis lin la 30-an de julio 1921 kaj la 4-an de aŭgusto Kuĉek kaj Hajdar denove okupis Raŝt-on, sed la 3-an de novembro 1921, la registaro reokupis tion. Mirza Kutĉek froostis dum la fiĝo, oni detranĉis lin kapon kaj portis al Tehrano. Ĥano Ehŝanollah beturis al la Sovetunio, la ĝangalioj ne agadis plu.
Autonomia movado en Azerbajĝano
La 7-an de aprilo 1920, la rusa ruĝa armeo enmarŝis eĉ Iran-Azerbajĝanon, kie la 23-an de junio 1920, en Tabriz establis sovetrespublikon. Ĝi ekzistis nur ĝis 14-an de septembro 1920.