Saltu al enhavo

Hindeŭropa pralingvo

El Vikipedio, la libera enciklopedio
(Alidirektita el Prahindeŭropa lingvo)
Supozata naskoteritorio de la hindeŭropa pralingvo ĉirkaŭ la jaro 3500 a.K.

Oni supozas, ke la hindeŭropa lingvaro evoluis de unu lingvo, kiu nomiĝas la hindeŭropa pralingvo (HIP). Oni kredas ĝin parolata en la kvara jarmilo a.K. en Centra Azio (laŭ la Kurgana hipotezo), aŭ eble jam dum la sepa jarmilo a.K. en Anatolio (laŭ la Anatolia hipotezo). Lingvistoj ĝenerale akceptas la ekziston de tia lingvo, kvankam oni ne interkonsentas pri multaj detaloj. Laŭ kelkaj lingvistoj, la hindeŭropa pralingvo devenas el la lingvofamilio de la nostratika lingvo.

Substantivoj

[redakti | redakti fonton]
(Beekes 1995) (Ramat 1998)
Atemata Temata
Vira kaj Ina Neŭtra Vira kaj Ina Neŭtra Vira Neŭtra
Sing. Pluralo Dualo Sing. Pluralo Dualo Sing. Pluralo Dualo Sing. Pluralo Sing. Pluralo Dualo Sing.
Nominativo -s, 0 -es -h₁(e) -m, 0 -h₂, 0 -ih₁ -s -es -h₁e? 0 (coll.) -(e)h₂ -os -ōs -oh₁(u)? -om
Akuzativo -m -ns -ih₁ -m, 0 -h₂, 0 -ih₁ -m̥ -m̥s -h₁e? 0 -om -ons -oh₁(u)? -om
Genitivo -(o)s -om -h₁e -(o)s -om -h₁e -es, -os, -s -ōm -os(y)o -ōm
Dativo -(e)i -mus -me -(e)i -mus -me -ei -ōi
Instrumentalo -(e)h₁ -bʰi -bʰih₁ -(e)h₁ -bʰi -bʰih₁ -bʰi -ōjs
Ablativo -(o)s -ios -ios -(o)s -ios -ios
Lokativo -i, 0 -su -h₁ou -i, 0 -su -h₁ou -i, 0 -su, -si -oi -oisu, -oisi
Vokativo 0 -es -h₁(e) -m, 0 -h₂, 0 -ih₁ -es (coll.) -(e)h₂
Personaj pronomoj (Beekes 1995)
Unua persono Dua persono
Singularo Pluralo Singularo Pluralo
Nominativo h₁eǵ(oH/Hom) wei tuH yuH
Akuzativo h₁mé, h₁me nsmé, nōs twé usmé, wōs
Genitivo h₁méne, h₁moi ns(er)o-, nos tewe, toi yus(er)o-, wos
Dativo h₁méǵʰio, h₁moi nsmei, ns tébʰio, toi usmei
Instrumentalo h₁moí ? toí ?
Ablativo h₁med nsmed tued usmed
Lokativo h₁moí nsmi toí usmi
Buck 1933 Beekes 1995
Atemata Temata Atemata Temata
Singularo Unua -mi -mi -oH
Dua -si -esi -si -eh₁i
Tria -ti -eti -ti -e
Pluralo Unua -mos/mes -omos/omes -mes -omom
Dua -te -ete -th₁e -eth₁e
Tria -nti -onti -nti -o

Numeraloj

[redakti | redakti fonton]

Oni ĝenerale rekonstruas la numeralojn kiel sekvas :

Sihler 1995, 402–24 Beekes 1995, 212–16
unu *Hoi-no-/*Hoi-wo-/*Hoi-k(ʷ)o-; *sem- *Hoi(H)nos
du *d(u)wo- *duoh₁
tri *trei- (plen-grada)/*tri- (nul-grada) *treies
kvar *kʷetwor- (o-grada)/*kʷetur- (nul-grada),
vidu ankaŭ na la regulo de kʷetwóres
*kʷetuōr
kvin *penkʷe *penkʷe
ses *s(w)eḱs; origine eble *weḱs *(s)uéks
sep *septm̥ *séptm
ok *oḱtō, *oḱtou aŭ *h₃eḱtō, *h₃eḱtou *h₃eḱteh₃
naŭ *(h₁)newn̥ *(h₁)néun
dek *deḱm̥(t) *déḱmt
dudek *wīḱm̥t-; unue eble *widḱomt- *duidḱmti
tridek *trīḱomt-; unue eble *tridḱomt- *trih₂dḱomth₂
kvardek *kʷetwr̥̄ḱomt-; unue eble *kʷetwr̥dḱomt- *kʷeturdḱomth₂
kvindek *penkʷēḱomt-; unue eble *penkʷedḱomt- *penkʷedḱomth₂
sesdek *s(w)eḱsḱomt-; unue eble *weḱsdḱomt- *ueksdḱomth₂
sepdek *septm̥̄ḱomt-; unue eble *septm̥dḱomt- *septmdḱomth₂
okdek *oḱtō(u)ḱomt-; unue eble *h₃eḱto(u)dḱomt- *h₃eḱth₃dḱomth₂
naŭdek *(h₁)newn̥̄ḱomt-; unue eble *h₁newn̥dḱomt- *h₁neundḱomth₂
cent *ḱm̥tom; unue eble *dḱm̥tom *dḱmtóm
mil *ǵheslo-, *tusdḱomti *ǵʰes-l-

Lehmann (1993, 252-255) kredis ke la numeraloj pli grandaj ol dek estis konstruitaj aparte de la dialektgrupoj kaj ke *ḱm̥tóm unue signifis "granda nombro" anstataŭ specife "cent".

Ekzemplaj tekstoj

[redakti | redakti fonton]

Eldonitaj ekzemplotekstojn en HIP:

Planlingvoj

[redakti | redakti fonton]

Almenaŭ unu planlingvo enradikigas sin en la hindeŭropa pralingvo, tamen kun aldono de pli modernaj terminoj: temas pri sambahsa-mundialect.

Referencoj

[redakti | redakti fonton]
  • Winfred Philipp Lehmann kaj Ladislav Zgusta, 1979: Schleicher's tale after a century. In Festschrift for Oswald Szemerényi on the Occasion of his 65th Birthday, eld. B. Brogyanyi, 455–66. Amsterdamo.

Vidu ankaŭ

[redakti | redakti fonton]

Kaj imageblaj pliaj temoj estus

[redakti | redakti fonton]
  • Prahindeŭropanoj
  • Ŝemida pralingvo
  • Listo de hindeŭropaj radikoj

Eksteraj ligiloj

[redakti | redakti fonton]