Barba irido
La barba irido (Iris-Barbata-Hybrida, Iris × conglomerata L.F.HEND.) estas kultura formo el pluraj specioj de la genro Irido (Iris). Ĝi ekestis el la kruciĝo inter Iris pallida kaj Iris variegata (ambaŭ diploidaj) kaj pluraj tetraploidaj, aziaj iridoj.
Priskribo[redakti | redakti fonton]
La barba irido estas multjara herba planto, kiu havas rizomon. La floro konsistas el tri pendantaj petaloj, kiuj havas randojn similajn al barboj. La aliaj tri petaloj estas starantaj.
Bredistoj[redakti | redakti fonton]
Ekde la mezepoko ekzistas jam kruciĝoj el Iris pallida kaj Iris variegata (Germana irido, Iris × germanica). El ambaŭ diploidaj specioj ekestas dum la jaroj la tetraploida selekto.
Fine de la 19a jarcento la angla kuracisto Michael Foster (1836–1907) krucigis en sia ĝardeno Nine Wells apud Cambridge Iris pallida kaj Iris variegata kun la tetraploidaj aziaj specioj, inter ili Iris cypriana, Iris trojana kaj Iris macrantha el Turkujo, Iris kaschmiriana, Iris cengialti kaj Iris mesopotamica. Ankaŭ inter la aziaj plantoj, kiujn Foster uzis verŝajne estis malnovaj kulturaj hibridoj.
La novaj hibridoj havis pli grandajn petalojn, pli da koloroj kaj pli dikajn tigojn. ‘Catharina’, kruciĝo inter Iris pallida kaj Iris cypriana estis enkondukita en 1909. Ĝi ricevis la nomon de la lasta reĝino de Kipro, Katerina Kornaro. La malhelblua kultivaro ‘Crusader’ kun intensa odoro estas ankaŭ Iris-Cypriana-Hibrido. ‘Amas’ estas kruciĝo inter Amasja kiu estas trovita en Turkujo 1885 kun Iris pallida x variegata. Precipe George Yeld plubredis tiun linion.
En Francujo estis precipe la familia firmao Vilmorin, Andrieux et Cie aktiva en la bredado de la barba irido. Ili komencis vendi la duploidan kultivaron ‘Caprice’ ekde 1898, kiu ekzistas ĝis hodiaŭ. Ankaŭ ‘Isoline’ estas diploida. ‘Tamerlan’ estis la unua tetraploida kultivaro. La fama ‘Oriflamme’ el la jaro 1904 ankoraŭ nur estas en herbarioj. La 1910 enkondukita hibrido ‘Alcazar’ intertempe kreskas sovaĝe en la Pariza regiono. ‘Ambassadeur’ (1920) estis unu el la plej sukcesaj bredaĵoj.
Ferdinand Cayeux bredis 1938 la varion de irido ‘Louvois’ kun malhelruĝaj pendantaj folioj, rozroloraj starantaj florfolioj kaj brilanta flava barbo.
La angla artisto Cedric Morris (1889–1982) bredis ‘Storrington’ kaj ‘Benton Ankaret’ kun rozkoloraj starantaj florfolioj.
Ankaŭ en Usono ekzistas tre aktivaj bredistoj.
Ekde la 1960-aj jaroj estis breditaj plejparte ruŝitaj varioj kun tre grandaj floroj (vidu la supran bildon).
Oni dividas la kultivarojn de irido laŭ la kreskoalton. Klasika estas la engrupigo en la tri grupoj „Barbata-Nana“-grupo, „Barbata-Media-grupo kaj „Barbata-Elatior”-grupo.
Societoj[redakti | redakti fonton]
- Gesellschaft der Staudenfreunde e.V. (societo de la staŭdoŝatantoj)
- American Iris Society (Usona irida societo), Usono
- Historic Iris Preservation Society, (historia irida protekta societo), Usono
- Species Iris Group of North America (Societo de Iridoj de Norda Ameriko)
Literaturo[redakti | redakti fonton]
- Claire Austin: Iris: The Classic bearded Varieties (Photos von Clay Perry). Quadrille 2004. ISBN 978-1844000807
- Michael Loftus: Classic bearded Iris. Garden Illustrated, Mai 2012, 70–77.
- Eckehart J. Jäger, Friedrich Ebel, Peter Hanelt, Gerd K. Müller: Exkursionsflora von Deutschland, volumo 5. Krautige Zier- und Nutzpflanzen. Springer. Berlin Heidelberg. 2008. Paĝoj 709–710. ISBN=978-3-8274-0918-8
Eksteraj ligiloj[redakti | redakti fonton]
- Deutsche Iris-Züchter
- Foster
- Internationales Sortenregister Arkivigite je 2017-06-05 per la retarkivo Wayback Machine