Konjugacio
Konjugacio estas la sistemo de la diversaj verbaj formoj, per kiu lingvo esprimas la cirkonstancojn de ago. Konjugacii signifas varii la formon de la verbo, ekzemple per ŝanĝo de la vortradiko, per apliko de fleksiaj finaĵoj aŭ per almeto de afiksoj al la radiko de la verbo. Tiel oni esprimas, depende de la lingvo, ekz-e la ŝanĝojn de persono, nombro, tempo, modo kaj voĉo.
Kelkaj lingvoj, precipe hindeŭropaj kaj ŝemidaj, krome uzas ablaŭton por modifi verbojn.
Sed ekzistas lingvoj, kiel ekz. la ĉina, kiuj ne modifas la verbojn, sed uzas por la distingo de la supre menciitaj trajtoj, partiklojn aŭ sintakson.
Kelkaj lingvoj, kiel ekz. la persa kaj tibeta lingvoj kaj Navaho[1], uzas diversajn verbajn radikojn por krei la verbajn formojn. Tiuj radikoj laŭ certaj reguloj parte similas unu al la alia, sed kelkfoje estas tute apartaj.
Plia ebleco modifi verbojn estas la variado per ŝanĝo de la tonemo, kiel faras afrikaj lingvoj.
En Esperanto
[redakti | redakti fonton]Kompare al multaj lingvoj en Esperanto ne estas esprimata la persono rekte en la verbo. Krome nur ekzistas kelkaj kombinoj el tempoj, modoj kaj voĉoj. En Esperanto por tio estas uzataj diversaj sufiksoj kaj finaĵoj.
- Tempoj
Esperanto distingas la tri tempojn prezenco, preterito kaj futuro per la jenaj finaĵoj en la indikativa modo.[2]
- Modoj
Krome ĝi havas la jenajn modojn.[2]
- -i (infinitivo resp. sendifina modo; ekz. dormi)
- -u (imperativo resp. modo ordona; ekz. manĝu)
- -us (kondicionalo resp. modo kondiĉa; ekz. li aĉetus, se li havus monon)
- Participoj
Esperanto havas ses participojn, tri aktivajn kaj tri pasivajn. Ĉiuj povas esti uzataj kun adjektivaj aŭ adverbaj finaĵoj.
| [2] | Aktivaj | Pasivaj |
|---|---|---|
| estantaj | -ant- | -at- |
| estintaj | -int- | -it- |
| estontaj | -ont- | -ot- |
« Esti » en kelkaj lingvoj
[redakti | redakti fonton]Hindeŭropaj - latinidaj
[redakti | redakti fonton]| Formo/Persono | Latina | Itala[3] | Rumana[4] | Franca[5] | Hispana[6] | Portugala[7] | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| infinitivo | esse | essere | a fi | être | ser | estar | ser | estar |
| unua singularo | ego sum | io sono | eu sunt | je suis | yo soy | yo estoy | eu sou | eu estou |
| dua singularo | tu es | tu sei | tu ești | tu es | tú eres | tú estás | tu és | tu estás |
| tria singularo | is/ea/id est | lui/lei è | el/ea este | il/elle est | él/ella/usted es | él/ella/usted está | ele/ela/você é | ele/ela/você está |
| unua pluralo | nos sumus | noi siamo | noi suntem | nous sommes | nosotros/nosotras somos | nosotros/nosotras estamos | nós somos | nós estamos |
| dua pluralo | vos estis | voi siete | voi sunteți | vous êtes | vosotros/vosotras sois | vosotros/vosotras estáis | vós sois | vós estais |
| tria pluralo | ei/eae/ea sunt | loro sono | ei/ele sunt | ils/elles sont | ellos/ellas/ustedes son | ellos/ellas/ustedes están | eles/elas/vocês são | eles/elas/vocês estão |
Hindeŭropaj - ĝermanaj
[redakti | redakti fonton]| Formo/Persono | Angla | Germana | Sveda | Islanda[8] | Gota[9] |
|---|---|---|---|---|---|
| infinitivo | to be | sein | vara | vera | 𐍅𐌹𐍃𐌰𐌽 (wisan) |
| unua singularo | I am | ich bin | jag är | ég er | 𐌹𐌺 𐌹𐌼 (ik im) |
| dua singularo | thou art (arĥaika) | du bist | du är | þú ert | 𐌸𐌿 𐌹𐍃 (þu is) |
| tria singularo | he / she / it is | er / sie / es ist | han / hon / den är | hann / hún / það er | 𐌹𐍃 / 𐍃𐌹 / 𐌹𐍄𐌰 𐌹𐍃𐍄 (is / si / ita ist) |
| unua dualo | — | — | — | — | 𐍅𐌹𐍄 𐍃𐌹𐌾𐌿 (wit siju) |
| dua dualo | — | — | — | — | 𐌾𐌿𐍄 𐍃𐌹𐌾𐌿𐍄𐍃 (jut sijuts) |
| tria dualo | — | — | — | — | — |
| unua pluralo | we are | wir sind | vi är | við erum | 𐍅𐌴𐌹𐍃 𐍃𐌹𐌾𐌿𐌼 (weis sijum) |
| dua pluralo | you are | ihr seid | ni är | þið eruð | 𐌾𐌿𐍃 𐍃𐌹𐌾𐌿𐌸 (jus sijuþ) |
| tria pluralo | they are | sie sind | de är | þeir / þær / þau eru | 𐌴𐌹𐍃 / 𐌹𐌾𐍉𐍃 / 𐌹𐌾𐌰 𐍃𐌹𐌽𐌳 (eis / ijos / ija sind) |
Hindeŭropaj - slavaj
[redakti | redakti fonton]| Formo/Persono | Ĉeĥa[10] | Slovaka[11] | Pola[12] | Slovena[13] | Suprasoraba[14] | Malsuprasoraba[15] | Malnovrusa[16] [17] | Rusa[16] | Bulgara[18] |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| infinitivo | být | byť | być | biti | być | byś | быть | быть | — |
| unua singularo | já jsem | ja som | ja jestem | jaz sem | ja sym | ja som | я есмь | я есть | аз съм |
| dua singularo | ty jsi | ty si | ty jesteś | ti si | ty sy | ty sy | ты еси | ты есть | ти си |
| tria singularo | on/ona/ono je | on/ona/ono je | on/ona/ono jest | on/ona/ono je | wón/wona/wono je | wón/wóna/wóno jo | он/она/оно есть | он/она/оно есть | той/тя/то е |
| unua dualo | — | — | — | midva sva | mój smój | mej smej | — | — | — |
| dua dualo | — | — | — | vidva sta | wój staj/stej | wej stej | — | — | — |
| tria dualo | — | — | — | onadva/onidve/onidve sta | wonaj/wonej staj/stej | wónej stej | — | — | — |
| unua pluralo | my jsme | my sme | my jesteśmy | mi smo | my smy | my smy | мы есмы, есмь | мы есть | ние сме |
| dua pluralo | vy jste | vy ste | wy jesteście | vi ste | wy sće | wy sćo | вы есте | вы есть | вие сте |
| tria pluralo | oni/ony/ona jsou | oni/ony sú | oni/one są | oni/one/ona so | woni/wone su | wóni su | они суть | они есть | те са |
Hindeŭropaj - baltaj
[redakti | redakti fonton]| Formo/Persono | Litova[19] | Latva[20] |
|---|---|---|
| infinitivo | būti | būt |
| unua singularo | àš esù | es esmu |
| dua singularo | tù esì | tu esi |
| tria singularo | jìs/jì yrà | viņš/viņa ir |
| unua pluralo | mes esame | mēs esam |
| dua pluralo | jūs esate | jūs esat |
| tria pluralo | jie/jos yrà | viņi/viņas ir |
Hindeŭropaj - hindiranaj
[redakti | redakti fonton]| Persono | Persa[21] [22] [23] | Sanskrita[24] [25] | Romna[26] |
|---|---|---|---|
| infinitivo | بودن (bwdan) | भू (bhū) | — |
| unua singularo | من هَستم (mān hāstām) | अहम अस्मी (aham asmi) | me sim/sjum |
| dua singularo | تُو هَستي (to hāsty) | त्वम असि (tvam asi) | tu san/sal/sjan |
| tria singularo | او هَست (u hāst) | त आस्ति (ta asti) | vo/voj si/isi |
| unua dualo | — | आवम स्वह (āvām svah) | — |
| dua dualo | — | युवाम स्थह (yuvām sthah) | — |
| tria dualo | — | तौ/ते स्थह (tau/te stah) | — |
| unua pluralo | ماهَستيم (mā hāstym) | वयम स्मस (vayam smas) | amé sam/sjam |
| dua pluralo | شُما هَستيد (šwmā hāstyd) | यूयम स्थ (yūyam stha) | tumé san/sen/sjen |
| tria pluralo | آنها هَستاند (ānhā hāstānd) | त सन्ति (ta santi) | von si/isi |
Uralaj - finno-ugraj
[redakti | redakti fonton]| Formo/Persono | Hungara[27] | Finna[28] | Estona[29] |
|---|---|---|---|
| infinitivo | lenni | olla | olema |
| unua singularo | én vagyok | minä olen | mina olen |
| dua singularo | te vagy | sinä olet | sina oled |
| tria singularo | ő van | hän on | tema on |
| unua pluralo | mi vagyunk | me olemme | meie oleme |
| dua pluralo | ti vagytok | te olette | teie olete |
| tria pluralo | ők vannak | he ovat | nemad on |
Vidu ankaŭ
[redakti | redakti fonton]Notoj
[redakti | redakti fonton]- ↑ Heinz-Jürgen Pinnow: Studie zur Verbstammvariation im Navaho, ISBN 3-7861-3020-5
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Gramatiko de Esperanto#Fundamenta Gramatiko de Esperanto
- ↑ Kauderwelsch Band 22, Italienisch Wort für Wort, 19a eldono 2007, ISBN 978-3-89416-482-9, paĝo 28
- ↑ Kauderwelsch Band 52, Rumänisch für Globetrotter, 9a eldono 2008, ISBN 978-3-89416-535-2, paĝoj 32 (pronomoj), 45 (verbo esti)
- ↑ Kauderwelsch Band 40, Französich Wort für Wort, 7a eldono 1999, ISBN 3-89416-492-1, paĝo 43
- ↑ Kauderwelsch Band 16, Spanisch Wort für Wort, 18a eldono 2008, ISBN 978-3-89416-480-5, paĝoj 29, 31 (verbo esti), 38 (pronomoj)
- ↑ Kauderwelsch Band 11, 6a eldono 1996, ISBN 3-89416-024-1, paĝoj 23 (pronomoj), 28 (verboj)
- ↑ Kauderwelsch Band 13, Isländisch für Globetrotter, 1a eldono 1993, ISBN 3-89416-266-X, paĝo 38
- ↑ Gotische Grammatik, 19a eldono 1981, ISBN 3-484-10394-9, paĝo 129, § 204
- ↑ Kauderwelsch Band 32, Tschechisch Wort für Wort, 7a eldono 2004, ISBN 3-89416-058-6, paĝoj 29 (pronomoj), 30 (verbo esti)
- ↑ Kauderwelsch Band 81, Slowakisch Wort für Wort, 4a eldono 2002, ISBN 3-89416-272-4, paĝoj 27 (pronomoj), 31 (verbo esti)
- ↑ Kauderwelsch Band 35, Polnisch Wort für Wort, 7a eldono 2002, ISBN 3-89416-527-8, paĝoj 39 (pronomoj), 42 (verbo esti)
- ↑ Kauderwelsch Band 69, Slowenisch Wort für Wort, 5a eldono 2003, ISBN 3-89416-259-7, paĝoj 40-41
- ↑ Słownik Hornjoserbko-němski, Wörterbuch Obersorbisch-deutsch, ISBN 3-7420-0419-0, paĝoj 35, 36
- ↑ Dolnoserbsko-nimski słownik, Niedersorbisch-deutsches Wörterbuch, ISBN 3-7420-1096-4, paĝo 57
- ↑ 16,0 16,1 Уроки державної мови[rompita ligilo]
- ↑ Этимологический словарь русского языка, Том II (volumo 2), paĝo 28, Том III (volumo 3), paĝo 812
- ↑ Kauderwelsch Band 51, Bulgarisch Wort für Wort, 4a eldono 2003, ISBN 3-89416-240-6, paĝo 31 (pronomoj), 34 (verbo esti; sed en latina skribo)
- ↑ Kauderwelsch Band 54, Litauisch Wort für Wort, 5a eldono 2001, ISBN 3-89416-244-9, paĝo 39
- ↑ Kauderwelsch Band 82, Lettisch Wort für Wort, 3a eldono 2002, ISBN 3-89416-273-2, paĝo 39 (pronomoj), 43 (verbo esti
- ↑ Leciono pri la persa en la germana lingvoArkivigite je 2009-01-06 per la retarkivo Wayback Machine
- ↑ Kauderwelsch Band 49, Persisch Wort für Wort, 9a eldono 2007, ISBN 978-3-89416-046-3, paĝo 43, sed tie anstataŭ st staras germaneca ßt
- ↑ Artikolo pri la persa en la germana vikipedio
- ↑ Georges Kersaudy Langues sans frontières. À la découverte des langues de l'Europe ps 118-119
- ↑ Kauderwelsch Band 187, 1a eldono 2005, ISBN 3-89416-475-1, paĝoj 29, 31 (pronomoj), 49 (verbo)
- ↑ Kauderwelsch Band 177, 1a eldono 2004, ISBN 3-89416-356-9, paĝo 34
- ↑ Kauderwelsch Band 31, Ungarisch Wort für Wort, 3a eldono 1994, ISBN 3-922376-53-3, paĝo 23
- ↑ Kauderwelsch Band 15, Finnisch Wort für Wort, 7a eldono, ISBN 3-89416-014-4, paĝo 55
- ↑ Kauderwelsch Band 55, Estnisch Wort für Wort, 3a eldono 2002, ISBN 3-89416-245-7, paĝo 38