Lipogramo
Lipogramo estas vortludo en kiu oni limigas al si la uzadon de certaj literoj.
Anekdota ekzemplo: estas tute bone imageble ke esperantistoj pro teknikaj kialoj evitis uzi la literojn kun supersignoj, do uzis vortojn sen ĉ, ĝ, ĥ, ĵ, ŝ, ŭ. Tia frazo aŭ eĉ tuta teksto estas lipogramo. La malo de tiu ĉi vortspeco estas ĉiuliteraĵo, frazo en kiu ĉiuj literoj estas uzataj.
Esperanto
En Esperanto verki tutan lipograman poemon aŭ libron estas malfacile pro la strukturo de Esperanto mem kaj ĝiaj finaĵoj -is, -as, -os, -a, -e, -i kaj -o.
Kelkaj ekzemploj:
- Vere, ekstere en heĝ'! (e-lipogramo)
- Post komodojn, Jorgo fotos domojn. (o-lipogramo)
- Mi insistis ĝiskisi ilin. (i-lipogramo)
Hungara lingvo: Eszperente
El la hungara lingvo, eszperente estas vortludo en kiu oni uzu nur la vokalon „e”. Tio povas okazi en poemo, sed ankaŭ en la (amuza) difino de konataj konceptoj. Ekzemple:
- Étterem = Kellemetes hely, melyben kedvedre ehetsz eleget, ellenben e nevezetes helyen teljes keresetedet elverheted.
Laŭvorta traduko: Restoracio = Agrabla loko, en kiu vi povas manĝi sufiĉe laŭ via plaĉo, sed en tiu fama loko vi povas elspezi vian tutan salajron.
Alia vortludo, inspirita de infankanto:
- Boci, boci tarka, se füle, se farka (komenco de infankanto) / "Bovido, bovido bunta, [havas] nek orelon, nek voston" = Tehenek gyermeke, tehenek gyermeke fekete pettyes, se szerve, mellyel zengezeteket fejbe vehetne, se szerve, mellyel legyeket elhessegethetne.
Laŭvorta traduko: Infanoj de bovinoj, infano de bovinoj kun nigraj punktoj, havas nek organon, per kiu ĝi povus preni en kapon sonoraĵojn, nek organon, per kiu ĝi povus forpeladi muŝojn.
Unu el la plej riĉaj kolektoj de eszperente-difinoj troveblas en la libro "Sicc – Szórakoztató időtöltések, cseles csalafintaságok" verkita de József Grätzer (kiu cetere estis persona sekretario de la lanĉinto de la lingvo, Frigyes Karinthy).
Frigyes Karinthy kreis la lingvon Eszperente, surbaze de Esperanto, kun kies lingvo kaj movado li simpatiis. Li estis prezidanto de la Hungara Esperanto-Societo ekde 1932. Pluraj el liaj verkoj estas tradukitaj al Esperanto.
Kiel variaĵoj de la ludo estas konataj ankaŭ „aszparanta” kaj „oszporonto”, en kiuj oni rajtas uzi nur la nomdonantajn vokalojn.
Franca lingvo
En la franca la sama vortludo ekzistas, hazarde ankaŭ kun la e-litero, sed ne nur.
Lingva virtuozulo Georges Perec post ofta ludado de tiu ludo, verkis romanon La disparition (1969) (La malapero) en kiu la litero „e” 'malaperis'. Kelkajn jarojn poste li verkis alian romanon, Revenente (Revenante) - kun ioma fonetikaj libereco, en kiu aperas - kiel jam denuncas la titolo - nur la vokalo „e”.
Eksteraj ligiloj
- Ttt-ejo de Eszperente, poemtradukaĵoj al eszperente (hungare)
- Notoj pri Eszperente (hungare)