Liso (Fuencalderas)
| Liso | |
|---|---|
| forlasita vilaĝo [+] | |
Liso estas neloĝata loko apud la urbeto Fuencalderas, en la nuna municipo Biel, kiu apartenas al komarko Cinco Villas de provinco Zaragozo, en la hispana historia regiono Aragono.
Geografio[redakti | redakti fonton]
La malnova vilaĝo "Liso" situas ĉe la piedo de la montaro "Santo Domingo" (42° 23' 23.41" N, 0° 51' 51.38" U), post natura montpasejo, kiu transiras tiun ĉi montaron laŭ norda direkto, por atingi la urbetojn "Salinas de Jaca" kaj "Villalangua".
La Kastelo "Liso" kaj la ermitejo "San Miguel de Liso" (Sankta Miĥaelo el Liso), estas en sovaĝa kaj soleca loko iom pli ol 9 kilometrojn de la urbo Fuencalderas. En la urbeto estas vojmontriloj, kiuj indikas klare kiel atingi la ermitejon "San Miguel" (Sankta Miĥaelo). Kelkajn cent metrojn post forlasado de la urbo estas vojo (kun indikilo), kiu kondukas en ĉirkaŭ 8 kilometroj al la ermitejo de San Miguel kaj la restaĵoj de la kastelo. [1]
La malnova urbeto "Liso", nune ruinigita, estas egaldistanca, en rekta linio, inter Biel kaj Agüero. Hodiaŭ ŝajnas stranga loko rilate al la nuna vojo; sed oni devas pensi, ke la natura vojo de komunikado inter Murillo de Gállego - Agüero - San Felices - Liso - Biel estis ĉi tiu vojo. [2]
Kiel progresinta defenda linio de la fortikaĵo de "Biel" al la valo de la rivero Gállego, ne estas mirinde, ke oni trovas restaĵojn de grandioza preĝejo de komenco de la 12-a jarcento, kun defenda turo alkroĉita al sia norda flanko. [3]
Demografio[redakti | redakti fonton]
En la 11-a kaj 12-a jarcentoj, kio nun estas la loko "Liso" estis "nenieslando", malamika teritorio, la objekto de punatakoj inter la du defiantoj: kristanoj kaj islamanoj. Tiuj konvulsioj tradukiĝis al kelkaj malpliigitaj demografiaj kontingentoj, kiuj ĝis hodiaŭ, daŭre estas konservataj pro totale malsamaj kialoj. Fakte, la urbeto Liso restis neloĝata antaŭ jarcentoj. [4]
Historio[redakti | redakti fonton]
La loko de Liso havas tre antikvan originon, eble romian, kaj estas menciita en pluraj dokumentoj el la jaro 938. En dokumento de la jaro 944, la reĝo de Pamplono (kaj grafo de Aragono) García Sánchez la 1-a konfirmis la pagon de dekonaĵoj fare de Eliso al la monaĥejo de Leire. La urbo certe estis okupita de islamanoj ekde la antaŭeniĝo de Almanzor al aragonaj teroj en la jaro 999 kaj ilia rekonkero de reĝo Sancho el Mayor de Navaro ĉirkaŭ la jaro 1016. [5]
La reĝo Ramiro la 1-a de Aragono menciis la lokon en la jaro 1042 kiel "la nobla privilegia urbeto Eliso". [6]
En 1050 ĝi estas menciita en la testamento de reĝo Ramiro la 1-a de Aragonio kaj en 1090 reĝo Sancho Ramírez donacas San Pedro de Liso al la monaĥejo de San Juan de la Peña. Dum la 10-a ĝis la 12-a jarcentoj, Liso formis gravan parton de la defenda linio de la Reĝlando Aragono en la areo, ĉar ĝi havis fortan kastelon, kaj ĝi atingis juran rangon. [7]
La malkresko de Liso okazis de la 13-a ĝis la 15-a jarcentoj, ĉar la armea limo de la rekonkero iĝis malproksima de iliaj teroj, kaj samtempe Fuencalderas kreskis, situanta sur pli favora tereno. Ekde la 15-a jarcento, la loĝantoj de Liso ade malkreskiĝis, ĝis nur malmultaj homoj, kaj ĉirkaŭ 1530, la paroĥo de Liso estis transdonita al Fuencalderas. [8]
La antikva vilaĝo "Liso" restis neloĝata fine de la 16-a jarcento, ĝiaj lastaj loĝantoj descendis por vivi en la proksima urbeto Fuencalderas, kies originoj devenas de la 14-a jarcento. [9]
Monumentoj[redakti | redakti fonton]
- Ermitejo "San Miguel de Liso" (Sankta Miĥaelo el Liso):
- Konstruita en la 12-a jarcento laŭ la romanika stilo, nuntempe ĝi estas en ruinoj, nur la komenco de la absido, ĝia centra parto kaj bona parto de la navo de la preĝejo restas, ĉio bone solidigita, danke al la persistemo de homoj el "Fuencalderas", kiu malhelpis ĝian malaperon. Konstruaĵo pli posta (19-a-jarcento) je la piedo de la navo recikligas multon da materialo de la ruinigita preĝejo. [10]
- La nuna ermitejo estas konstruaĵo de la 19-a jarcento, situanta ĉe la piedo de la navo de la malnova romanika preĝejo. En ĝia konstruo, multe da materialo el la romanika preĝejo estis recikligita. En ĉi tiu ermitejo estas fenestro inter du kapiteloj kaj kiel fenestrobreto ŝtona sekcio ĉizita laŭ stilo el "Jaca", kio estas vera luksaĵo. La grandeco de la moderna ermitejo estas proksimume 23,60 x 10,30 metroj. [11]
- La centra arkado kun ĝia fenestro estas konservita de la kapo de la templo kaj parto de la norda aneksaĵo havas la kornicon. La cetero de la preĝejo kaj la korusejo estas en ruinoj. La romanika navo estis fermita en pligrandigita ortangula plano, ene de la nuna ermitejo. [11]
- Krismono el la timpano de la portalo de la romanika preĝejo estas en la okcidenta muro kaj funkcias kiel lintelo por fenestro; parto de ĝi estas kaŝita. Ĝi estas cirkla kaj havas ok bocelajn brakojn kaj bareliefan kadron. Alia fragmento estas konservita en la malsupra parto de la turo. [12]
- En la moderna ermitejo estas pluraj murapogiloj, kaj la pordejo estas malfermita suden tra duonronda arko protektita per alia pli granda. Apud la antaŭmuro, iom aparte, konserviĝis parto de la absido el la 12-a jarcento, kun duonronda plano kun reliefarkoj, en kiu troviĝas la presbitera fenestro. [13]
- Kastelo "Liso":
- La kastelo "Liso" ekzistis en la tempo de Sancho la 3-a el Mayor de Pamplono, kun la nomo "Eliso", kvankam ĝiaj unuaj dokumentaj referencoj datiĝas de 1041, dum la regado de Ramiro la 1-a, la unua monarko de la Reĝlando Aragono. La kastelo estis parto unue de la kristanaj landlimaj fortikaĵoj de la regno Pamplono, kaj ekde la mezo de la 11-a jarcento, ĝi estis loko de gvatado kaj defendo de la regno Aragono kontraŭ la islamaj teritorioj de la Supera Marko de Al-Andalus. [14]
- Eliso estis ŝlosila punkto en la kristana lima defensiva linio, estante krucpunkto inter la fortika kristana lacoko de Biel, en direkto al Murillo de Gállego, tra San Felices kaj Agüero. Estas dokumentitaj la nomoj de kelkaj el la regintoj de la kastelo, kiujn la fortikaĵo havis dum la 11-a jarcento, kiel Fortún Sánchez, aŭ García Iñíguez. [15]
- De la kastelo restas nuntempe nur kvadrata defenda turo, kvarmetra alta, kiu estas alkroĉita al la romanika ermitejo "San Miguel de Liso", de la 12-a jarcento. Ĝi estas parte en ruinoj, kaj parto de ĝiaj materialoj estis utiligitaj en la konstruado de pli moderna ermitejo. [16]
- Restas nur la unua etaĝo de la turo, markita ekstere per bevelita imposto sur la okcidenta vizaĝo la komenco de la sekva korpo. La malsupra etaĝo estas volbita kaj alirebla de ene de la romanika preĝejo. Ĝi havas kaŝpasejon al la ekstero kaj verŝis enen. Sur la okcidenta kanvaso malfermiĝas kurba fenestro kun duonronda arko. [17]
Pilgrimado[redakti | redakti fonton]
La loĝantoj de Fuencalderas faras sian tradician pilgrimadon al la ermitejo de San Miguel, 10 kilometrojn de la municipo la 30-an de majo. Antaŭe ĝi estis festita la 8-an de majo, sed ĝi estis ŝanĝita, por ke pli da homoj povu ĉeesti. [18]
Vidu ankaŭ[redakti | redakti fonton]
- Aragona regioneto Cinco Villas. [19]
Referencoj[redakti | redakti fonton]
Eksteraj ligiloj[redakti | redakti fonton]