Rātana
La Rātana movado estas eklezio kaj transtriba politika movado fondita fare de Tahupōtiki Wiremu Rātana en komenco de la 20-a jarcento en Nov-Zelando. La Rātana Eklezio havas sian ĉefsidejon ĉe la loĝejaro de Rātana Pā apud Whanganui.
Simboloj[redakti | redakti fonton]
La ĉefsimbolo (tohu) de la eklezio estas la kvin-pinta stelo kaj lunarka luno, la whetū mārama (luma stelo), eluzita sur la refaldoj de mōrehu (la disa resto, Rātanaj sekvantoj) kaj ĉe pivotaj punktoj sur preĝejoj. La ora lunarka luno (simbolante klerigon) povas alfronti malsamajn partojn de la kolora stelo: blua reprezentas Te Matua (La Patro), blanka estas Te Tama (La Filo), ruĝa estas Te Wairua Tapu (La Sankta Spirito) kaj purpura estas Ngā Anahera Pono (La Fidelaj Anĝeloj) kaj ora/flava estas Te Māngai (La Buŝaĵo (de Jehovo), Ture Wairua) tamen iu foje ĉi tiu koloro estas anstataŭita de la koloro roza, reprezentante PiriWiriTua (La Kampanjanto (de Politikaj Aferoj), Ture Tangata). Te-whetū Mārama reprezentas la regnon de lumo aŭ Māramatanga, eltenante firme kontraŭ la fortoj de mallumo (mākutu).
Ture Wairua (spirita misio)[redakti | redakti fonton]
La 8-an de novembro 1918 Rātana vidis vizion, kiun li opiniis inspirita de Dio, vokante al li anonci la evangelion al la Maorioj, detrui la potencon de la tohunga, kaj kuraci la spiritojn kaj korpojn de la homoj.
Ĝis 1924 li predikis al grandaj nombroj de Maorioj kaj establis nomon por li mem kiel la "Māoria Viro Kiu Faras Miraklojn". Komence, la movado estis vidita kiel kristana reviviĝo, sed ĝi baldaŭ moviĝis foren de ĉefaj eklezioj. La 31an de majo 1925, Te Haahi Rātana (La Rātana Eklezio) estis formale establita kiel aparta eklezio kiu estis formale aligita la 21an de julio 1925,[1] kaj ĝia fondinto estis agnoskita kiel la portanto de Te Mangai aŭ Vorto de Dio kaj Saĝeco.
Malamikaj sintenoj farigis la eklezion esti zorgema pri sia instruado kaj fondinto.
Ture Tangata (laika movado)[redakti | redakti fonton]
La Rātana Eklezio konsistas el la Ture Wairua (spiritaj leĝoj) kaj la Ture Tangata (fizikaj leĝoj). La spiritaj leĝoj estas specifitaj kiel (la Patro, la Filo, la Sankta Spirito) (en la maoria, Te Matua, Te Tama me Te Wairua Tapu), kaj Ngā Anahera Pono (la Sankta kaj Fidelaj Anĝeloj) kaj ankaŭ aldonante Te Māngai (Vorto de Dio kaj Saĝeco) al preĝoj. Ĝia centra libro estas la Biblio, kvankam la Blua Libro, verkita en maoria kaj enhavanta preĝojn kaj himnojn (multaj kunmetitaj fare de Rātana), estas utiligita en ĉiuj diservoj.
En ordo ke tiuj aĵoj iĝus elmontraj, prezo estis pagita fare de la filoj de Tahupotiki Wiremu Rātana: Te Arepa, Te Omeka, PiriWiriTua, kaj Hamuera. Rātana diris ke li dividus sian korpon en kvar partojn: en la Okcidento estis Te Arepa, en la Sudo estis Te Omeka, en la Nordo estis PiriWiriTua, kaj en la Oriento estis Hamuera. Tiuj nomoj reprezentis la kvar sidlokojn por kiuj la maorioj estis permesitaj voĉdoni. Tiuj sidlokoj estis ĉiuj tenitaj fare de la Novzelanda Laborista Partio.
Rātana Preĝejo apud Raetihi[redakti | redakti fonton]
Te Mangai estas spirito, kaj lia orda de aferoj estis la spiritaj leĝoj, kiuj estis subtenitaj kaj aprobitaj fare de liaj elektitaj popoloj - la Morehu. La Morehu firme decidis ke ili devus subteni kaj aprobi Rātana. La rajto estis donita per Ihoa (Jehovo). PiriWiriTua portis la ordon de aferoj, kiu devis trakti la malsanojn de la tero, la Rātana movado. Li bezonis ke la maorioj estu kunigitaj por ke la Traktato fariĝu fortika en leĝo. De la traktato venas la leĝoj de homo: du popoloj sed unu tero. En 1924 grupo inkluzive de Rātana vojaĝis al Eŭropo por malsukcese transdoni peticion al Georgo la 5-a kaj la Ligo de Nacioj en terokonfiskoj kaj la Traktato de Waitangi. Pli postaj ekskursetoj estis faritaj al Usono kaj Kanado. Tiuj ekskursetoj ne estis sen konflikto. La Nov-Zelanda Registaro agis por malhelpi la peticion estante prezentita al la monarko, kaj la vizito al Japanio sur la vojo reen de Eŭropo kreis akuzojn de mallojaleco kaj de svingado de la japana flago super la eklezia loĝantejaro de Rātana Pā.
Kiam la Rātana templo (Te Temepara Tapu o Ihoa (La Sankta Templo de Jehovo)) kiujn Ratana vidis kiel enkarnigante en ĝia arkitekturo profundajn Bibliajn verojn (aparte la du grandiozaj sonorilaj turoj) estis malfermitaj la 25an de januaro 1928 fare de japana episkopo Juji Nakada (kun kiu Ratana kaj partio loĝis en 1924), Rātana deklaris ke lia spirita laboro estis kompleta kaj ekleziaj apostoloj kaj oficiroj akceptus la laboron.[2] Li poste kontaktis por politika laboro kun la maorioj en Nov-Zelando. Nomante sin Piri Wiri Tua (la kampanjanto), li vokis la kvar sidlokojn en parlamento rezervita por maorioj la koata (kvaronoj) de lia korpo. Tiu esprimo estas el la maoria lingvo kaj estas aplikita al ĉiu el la kvar Nov-Zelandaj maoriaj sidlokoj kaj al la Membroj de la Parlamento de la Rātana movado (parlamentano) kiuj tenis ilin.
Koata (politika movado)[redakti | redakti fonton]
Tiel frue kiel 1923, Rātana montris intereson en politikaj partioj, kaj lia plej maljuna filo Haami Tokouru Rātana estis starita por la Okcidenta Maori balotantareo kiel sendependa kandidato. Tiam Rātana estis firme decidita kapti la Māori-balotantarejojn por doni voĉon por sia movado.
En januaro 1928, Rātana nomis sin Piri Wiri Tua kaj vokis sur kvar sekvantoj esti la kvaronoj de sia korpo kaj regi la teron. La "unua tranĉo" estis Paraire Karaka Paikea en la nordo, Haami Tokouru Rātana en la okcidento, Pita Moko en la oriento, kaj Eruera Tirikatene en la sudo. Pita Moko estis anstataŭigita poste per Tiaki Omana en la "dua tranĉo". La interkonsento subskribita fare de la viroj promesis ke ili ne ripozos, kaj iliaj edzinoj aparte konsentis ke ili irus nudpiede kaj en ĉifonoj por reprezenti la Rātana movadon. Ĉiuj kvar daŭriĝis por kapti la maoriajn sidlokojn inter 1932 kaj 1943.
Rātana kandidatoj staris en la 1928 kaj 1931 ĝenerala balotado kaj en la krombaloto (1930) en okcidenta maoriujo post la morto de Maui Pomare, sed ili ne sukcesis. La unua Rātana movado parlamentano estis Eruera Tirikatene, elektita en kromelekto por Suda Maoriujo en junio 1932. Li estis sekvita fare de Haami Tokouru Rātana (konata kiel Toko) en Okcidenta Maoriujo en la ĝenerala balotado en 1935. En la balotado, (1938) la tria Māori balotantaro de Norda Maoriujo estis kaptita fare de Paraire Karaka Paikea, kaj la lasta (Orienta Maoriujo) estis gajnita fare de Tiaki Omana en la 1943 balotado.
La Rātana Sendependaj Membroj de Parlamento estis la unuaj kiuj reprezentis partion en kiu la plej multaj partianoj estis Māori. Gravaj celoj de la movado estis laŭleĝa agnosko de la Traktato de Waitangi, korektante la konfiskoplendojn de la Māoria popolo, kaj egalecon en sociala subteno por Māori.
Alianco kun la Laborista Partio[redakti | redakti fonton]
Sekvante la 1935 Ĝeneralan Balotadon de la unua laborista registaro, la du Rātanaj parlamentanoj konsentis voĉdoni kun la Laborista Partio. Tiu alianco estis formaligita kun la Rātana movado aliĝante al la Laborista Partio en renkontiĝo inter Rātana kaj Ĉefministro Michael Savage la 22an de aprilo 1936. La ĉefministro ricevis kvar simbolajn donacojn: terpomon, rompitan oran horloĝon, pounamu hei-tiki, kaj huia plumo. La terpomo reprezentis perdon de Māoria tero kaj rimedojn da nutraĵo, la rompita brakhorloĝo reprezentis la rompitajn promesojn de la Traktato de Waitangi, kaj la pounamu reprezentis la reputacion de la Māoria popolo. Se Savage povus restarigi tiujn tri, li gajnus la rajton porti la huian plumon por signifi sian ĉefan rangon. La donacoj estis rigarditaj kiel tiel altvaloraj ke ili estis entombigitaj kun Savage ĉe lia ŝtata entombigo en 1940.
La kvar Māori-balotantaroj estis tenitaj fare de Rātan-filiigitaj membroj de la Laborista Partio dum jardekoj: ĝis 1963 por la Orienta Maoria balotantaro, 1980 por Norda Maoriujo, kaj 1996 por Okcidentaj kaj Suda Maori-balotantaroj.
Membroj de Parlamento el la Rātana Movado estis Tapihana Paraire Paikea, Haami Tokouru Rātana, Matiu Rātana, Iriakan Rātana, Koro Wētere, Paraone Reweti, Matiu Rata, kaj Whetu Tirikatene-Sullivan. Mita Ririnui, kiu estis parlamentano en 2006 kaj, kiu tenis la Māori sidejon de Waiariki de 1999 ĝis 2005, estas Rātana Apostolo.
Graveco en Nov-Zelanda politiko[redakti | redakti fonton]
En kaj la parlamentoj de 1946-1948 kaj de 1957-1960, la formado de Laborista Registaro dependis de la voĉoj de la anoj de la Rātana Movado. Ne ĉiuj Laboristaj Partiaj Māoriaj Membroj de Parlamento estis membroj de la Rātana Eklezio, sed la alianco kun Rātana permesis al la Laborista Partio teni ĉiujn kvar Māori-balotantarojn de la 1940-aj jaroj ĝis 1996.
Kvankam la domineco de la Rātana anoj, kiuj estis anoj de la Laborista Partio, super la Māori-balotantaroj estis rompita, la Rātana movado daŭre estas grava potenco en Nov-Zelanda politiko. Laboristpartiaj ministroj kaj parlamentanoj partoprenas la ĉiujarajn festadojn en Rātana Pā en la dato de la naskiĝo de Rātana. La festado (2006) estis partoprenita fare de laborista gvidanto kaj ĉefministro Helen Clark, gvidanto de la Nacia Partio Don Brash, kungvidantoj de la Māori Partio Tariana Turia kaj Pita Sharples, kaj gvidanto de Novzelando Unua Partio, Winston Peters.
Sub John Key, tio daŭris, kie la rimarkinda escepto estas en 2015, kie li estis transoceana kaj nekapabla ĉeesti. Tio invitis iun konflikton, kvankam la anstataŭa Ĉefministro, Bill English partoprenis en sia loko.
Ekleziestroj[redakti | redakti fonton]
- Tahupotiki Wiremu Rātana (1925-1939)
- Haami Tokouru Rātana (1939-1944)
- Matiu Rātana (1944-1950)
- Puhi o Aotea Ratahi (1950-1966)
- Maata "Te Reo" Hura (1966-1991)
- Raniera Te Aou Hou Rātana (1991-1998)
- Harerangi Meihana (1998- )
Referencoj[redakti | redakti fonton]
- ↑ Newman, Keith. "Te Haahi Rātana – the Rātana Church - Founding the Rātana Church". Te Ara-the Encyclopedia of New Zealand. NZ Department of Internal Affairs. Alirita la 4an de februaro 2019.
- ↑ Newman, Keith. [www.teara.govt.nz/en/te-haahi-ratana-the-ratana-church/2 "Te Haahi Rātana – the Rātana Church - Church growth".] Te Ara-the Encyclopedia of New Zealand. NZ Department of Internal Affairs. Alirita la 4an de februaro 2019.