Iberio

Por la antikva lando en Kaŭkazio, vidu Iberio (Kaŭkazio).

Iberio (ankaŭ nomata Iberujo aŭ Iberia duoninsulo) estas granda duoninsulo en Eŭropo sude de la Pireneoj norde de Afriko, inter Atlantiko kaj Mediteraneo, enhavanta la reĝlandon Hispanio kaj respublikon Portugalio, kaj la Britan kolonion Ĝibraltaro.

Ne certas, ĉu la nomo venas el rivero Ebro (latine Iberus) aŭ la praloĝantoj iberoj.

Iberia duoninsulo estas en sudokcidenta Eŭropo, disigita de la kontinento per natura landlimo, nome montoj Pireneoj. Aktuale en ĝi estas du ĉefaj ŝtatoj, nome Hispanio kaj Portugalio, krom eta ŝtato, nome Andoro kaj brita mezkolonio Ĝibraltaro. Tamen tiu disigo ne estis ĉiama historie.

Historio

Dum prahistorio, romiana, visigota kaj araba epokoj la landlimoj estis aliaj. Dum la mezepoko la portugala landlimo jam ekzistis, sed same kiel aliaj landlimoj inter la diversaj hispanaj regnoj, nome Kastilio, Leono, Aragono, ktp. Poste ĉiuj kuniĝis ja la fino de la 15a jarcento, escepte Portugalio. Militoj estis oftaj inter la du ŝtatoj kaj eĉ antaŭe inter la diversaj hispanaj regnoj. Komence de la 19a jarcento la Napoleona armeo invadis ambaŭ ŝtatojn. Komence de la 20a jarcento ambaŭ regnoj iĝis respubliko, sed Hispanio post intercivitana milito kaj diktaturo iĝis denove monarkio. Ambaŭ ŝtatoj eniris kune en Eŭropa Unio.

Geografio

Spite la diversan historion, la tuta duoninsulo montras saman geografian aspekton, klimaton, bestaron, vegetalaron, ktp. Tiele escepte la ununura grava valo de rivero Ebro kiu fluas al Mediteranea Maro, ĉiuj aliaj iberiaj riveroj fluas okcidenten, tio estas el Hispanio al Portugalio, nome Minjo, Duero, Tajo kaj Gvadiano. Rivero Gvadalkiviro ne atingas Portugalion.

Urbe principale

Madrid, Barcelona, Valencia, Lisbono (Lisboa), Sevilla, Zaragoza, y Porto.

Popoloj

Pro menciita historio multaj kontraŭstarigoj kreskis inter hispanaj kaj portugalaj popoloj, instigitaj de la respektivaj tiamaj registaroj. Tamen post restarigo de demokratio en ambaŭ ŝtatoj kaj eniro en Eŭropa Unio, oni konstatas plikajplian alproksimiĝon. Spite politikan disigon, fine de 19a jarcento kaj komence de la 20a multaj intelektuloj defendis unuiĝon de ĉiu ŝtato iberia; tiu politika sinteno estis nomita iberiismo.

• Dosiero:IberianPeninsula.png
• 

Aliaj uzoj

Iberio (Kaŭkazia) estis antikva lando en Kaŭkazio.

Eksteraj ligiloj

greke http://www.travel-images.com/iberian.html greke http://www.arqueotavira.com/Mapas/Iberia/Populi.htm greke http://www.iberianature.com greke http://es.wikipedia.org/upload/5/5b/Peninsula_iberica_fisico.png