Litorina Maro
Litorina Maro estis saleta akva marbaseno en la Balta Maro depresio antaŭ proksimume 7500-4000 jaroj,[1] kiam la altiĝo de la marnivelo restarigis la ligon de la Lago Ancilus kun Atlantiko kaj pli sala akvo fluis en ĝin tra la nuna Kategato.
La maro ekzistis en la atlantikaj kaj subborealaj klimataj periodoj kaj havis varman kaj humidan klimaton komence de sia ekzisto kaj varman kaj relative sekan klimaton fine. La Balta Maro poste estis formita de la Litorina Maro. La nomo de la maro estas derivita de la heliko Littorina littorea kiu vivas tie.
Historio[redakti | redakti fonton]
Litorina maro ne havas precizajn tempolimojn, ĝi evoluis iom post iom kaj estas kutime difinita kiel maro, kies akvonivelo estis pli alta kaj la akvo pli sala ol antaŭ kaj post la antaŭaj etapoj. Tamen ekzistas ankaŭ aliaj opinioj, ekzemple, ke la Litorina Maro ne estas ĝusta termino kaj ke la Balta Maro komenciĝas tuj post kiam Lago Ancilus kuniĝas al la oceano sen mezaj etapoj. Ĝi estis priskribita kiel sendependa stadio en la historio de la Balta Maro ekde la fino de la 19-a jarcento.[2]
Antaŭ ĉirkaŭ 9000 (laŭ aliaj fontoj, 10 000) jaroj, mondvarmiĝo kaŭzis degelon de grandaj kvantoj de glaĉeroj en la Arkto kaj Antarkto,[3][4] kaj la oceanaj niveloj altiĝis. La sala akvo inter nuna Danio kaj Svedio trarompiĝis al la dolĉakva Lago Ancilus en la loko de la nuna Balta Maro. La akva interŝanĝo komenciĝis. Komence, la akvonivelo en la lago Ancilus estis plurajn metrojn pli alta kaj la drenaĵo formiĝis ĉefe direkte al la oceano, sed la oceannivelo konstante altiĝis je 2-2,5 centimetroj jare kaj post kelkaj jarcentoj, pli granda enfluo de sala akvo komencis en la iaman lagon.
Antaŭ proksimume 8,500 jaroj, la Øresund markolo iĝis sufiĉe profunda kaj larĝa por la kvanto de sala akvo en la Balta baseno por iĝi signifa. Tiu ĉi stadio ofte estas nomita la Mastogloia Maro, sed kelkaj verkintoj atribuas ĝin al la Litorina Maro.[5] Marnivelo kontraŭ la tero estis tiam en la plej multaj lokoj iomete pli alta ol ĝi estas nun, sed ĝia pliiĝo komencis malpliiĝi kaj praktike ĉesis en la sekvaj jarmiloj, kaj la ofta terlevo en la regiono iom post iom preterpasis ĝin.
Kiel en la moderna Balta Maro, la saleco de la Litorina Maro malpliiĝis de okcidento al oriento de 20‰ en la regiono de la Dania markoloj ĝis 5‰ en la orienta parto de la Finna golfo.[6] En la sudo de la baseno (en la Golfo de Gdansko), saleco pliiĝis de 9‰ komence de la Litorina stadio ĝis 17‰ dum la maksimuma salecperiodo.[7] Sala akvo eniris la nordajn akvojn iom poste, tamen eĉ en la norda parto de Botnia Golfo la saleco atingis 8‰ (en nia tempo - 2‰).[8]
Antaŭ 6,000 jaroj, saleco komencis malpliiĝi pro pluraj faktoroj: la levado de lando reduktis la enfluon de atlantikaj akvoj, la klimato iĝis pli malvarmeta, kaj la regiono ricevis pliiĝon de precipitaĵo.[3] Antaŭ ĉirkaŭ 4500 jaroj, la areo de la maro estis ankoraŭ 26,5% pli granda ol ĝi estas hodiaŭ, kaj la akvokvanto en ĝi estis duoble pli granda. La transiro de la maro al la Balta Maro estas taksita de iuj antaŭ 4400 jaroj,[9] el aliaj fontoj antaŭ 2750 jaroj.[9][10]
Ĉe la fino de la Litorina stadio, la plej multaj el la modernaj baltaj marbordaj pejzaĝformoj estis formitaj, kiel ekzemple lagunlagoj, marbordaj kaj enlandaj dunoj.
Homoj vivantaj ĉirkaŭ la maro en tiu tempo plejparte vivis en la mezolitika stadio de evoluo, kio permesis al ili fiŝkapti sur la marbordo kun ekzistantaj fiŝkaptaj iloj.[11]
Referencoj[redakti | redakti fonton]
- ↑ Latvijas PSR Mazā Enciklopēdija - Latva Malgranda Enciklopedio, v. 2, p. 402.
- ↑ Rößler D. Reconstruction of the Litorina Transgresion in the Western Baltic Sea // Meereswissenschaftliche Berichte. - Warnemünde, 2006. - Vol. 67
- ↑ 3,0 3,1 Björck, S. The late Quaternary development of the Baltic Sea Arkivigite je 2017-08-09 per la retarkivo Wayback Machine // Assessment of Climate Change for the Baltic Sea Basin : compendium. - Springer , 2008. - ISBN 978-3-540-72786-6
- ↑ Andrén, T , Björck, S , Andrén, E , Conley, D , Zillén, L , Anjar, J. The Development of the Baltic Sea Basin Per the Last 130 ka // The Baltic Sea Basin / editors Harff, J , Björck , S , Hots, P . — Berlin Heidelberg: Springer-Verlag , 2011. — 75.-97. lpp. — ISBN 978-3-642-17220-5.
- ↑ Hyttinen, O. Sedimentological and chronological aspects of the Younger Dryas – Holocene transition record in southern Finland and northern Baltic Arkivigite je 2014-12-05 per la retarkivo Wayback Machine. — Helsinki: Unigraphia, 2012. — 38. lpp. — ISBN 978-952-10-6324-4
- ↑ Miettinen, A. Holocene sea-level changes and glacio-isostay in the Gulf of Finland, Baltic Sea // Quaternary International : Journal. — Helsinki, 2004. — vol. 120 . - 91.-104. p.
- ↑ Late-glacial and Holocene palaeoenvironments in the Baltic Sea based on a sedimentary record from the Gdansk Basin Andrey Grigoriev, Vladimir Zhamoida, Mikhail Spiridonov, Alla Sharapova, Vadim Sivkov, Darya Ryabchuk
- ↑ Tikkanen, M , Oksanen, J. Late Weichselian and Holocene shore displacement history of the Baltic Sea in Finland . — Helsinki, 2002. 1-2_ _ — ISSN 0015-0010
- ↑ 9,0 9,1 Saarse L. , Vassiljev J. Holocene shore displacement in the around the around Tallinn, North Estonia (English) // Estonian Journal of Earth Sciences : Journal. - 2010. - Vol. 59(3) . - 207.-215. p.
- ↑ Latvijas Padomju Enciklopēdija - Latva Soveta Enciklopedio, v. 6, p. 215.
- ↑ Latvijas PSR vēsture - Historio de la Latva SSR, 1. vol, 8. p. Rigo, "Zinātne", 1986.