Prezidanto de Finnlando

El Vikipedio, la libera enciklopedio
Alexander Stubb
Alexander Stubb, prezidanto de la respubliko Finnlando
Alexander Stubb, prezidanto de la respubliko Finnlando
Alexander Stubb, prezidanto de la respubliko Finnlando
Prezidanto de Finnlando
Komenco de oficeco marto 2024
Antaŭulo Sauli Niinistö (2012–2024)
Biografiaj datoj
Naskiĝo la  1-an de aprilo 1968(nun 1968-04-01) (55‑jara)
Salo (Finnlando)
Nacieco finno
Vidu ankaŭ biografian portalon
vdr
La standardo de prezidanto de Finnlando

Prezidanto de la respubliko (finne tasavallan presidentti; svede republikens president) estas la titolo de la ŝtatestro de Finnlando. La prezidanton elektas la popolo en ĝenerala balotado por oficperiodo sesjara. Nur denaska civitano de Finnlando povas esti elektita. Finnlando havis plejparton de sia sendependeco duonprezidantan sistemon kaj speciale prezidanto Urho Kekkonen en 1960-aj kaj 1970-aj jaroj havis grandan politikan forton, sed en konstituciaj reformoj en la jaroj 1991, 2000 kaj 2012 la forto de la prezidanto de Finnlando malpliiĝis, kaj nun la pozicio de la prezidanto estas plejparte simbola – Tarja Halonen, kiu estis elektita kiel prezidanto en 2000 kaj denove 2006 kaj Sauli Niinistö, kiu estis elektita kiel prezidanto en 2012 kaj denove 2018 ne ricevis tradician pozicion de prezidanto de la respubliko de Finnlando. Li ne tamen plu estas do pure nur simbola ol ekzemple la reĝo de Svedio kaj la federacia prezidanto de Germanio, sed li ankoraŭ uzas eksterpolitikan forton kune la registaro, elektas altajn oficistojn kaj estas ĉefo de la armeo. Oficaj loĝejoj de la prezidanto estas Presidentinlinna kaj Mäntyniemi en Helsinko kaj somera loĝejo Kultaranta en Naantali. La nuna prezidanto de la respubliko estas Alexander Stubb.

Funkcioj de la prezidanto[redakti | redakti fonton]

Laŭ la nuna konstitucio la prezidanto kaj la registaro estas institucioj de la plenuma (rega kaj administra, ekzekutiva) povo de la ŝtato. La prezidanto kondukas la politikon pri eksterlandaj aferoj en kunlaboro kun la registaro, kiu tamen sola respondecas pri aferoj ligitaj al la Eŭropa Unio. Li aŭ ŝi nomumas ofichavantojn de iuj plej altaj ŝtataj postenoj kaj ĉiujn juĝistojn kaj oficirojn, povas dekreti pri aferoj leĝe indikitaj por la prezidanto kaj rajtas pardoni (nuligi aŭ mildigi punojn) en individuaj kazoj. Krome, ŝi havas multajn taskojn koncerne aferojn transdonatajn de la registaro al la parlamento kaj de tiu al la registaro. Ŝi havas prokrastan vetoon pri leĝoj aprobitaj de la parlamento; tio tamen nur revenigas la leĝon por nova pritrakto parlamenta, kaj post dua aprobo fare de ĝi ne plu eblas prokrasto. Ŝi estas ankaŭ la supera komandanto de la armeo.

En la komencaj jaroj de la sendependa Finnlando la parlamento disputis pri la regosistemo kaj konstitucio de la nova suverena ŝtato. Kaj monarkia kaj respublika regad-formoj havis subtenantojn kaj en 1918 eĉ estis elektita reĝo por la lando, germana princo, kiu tamen neniam surtroniĝis, kaj la lando akceptis respublikan konstitucion. La pormonarkia frakcio favoris fortan povon por la respublikestro, kaj tiel la decidpovo de la prezidanto iĝis tre potenca, li estis unu el la plej fortaj demokratie elektitaj ŝtatestroj en Eŭropo. La situacio iom post iom ŝanĝiĝis en la jaroj 1990–2000, kiam reformoj en la konstitucio grave ŝovis la potencon en la lando al la parlamento kaj la registaro.

En Marto de 2012, okaze de enposteniĝo de nova prezidanto, ekvalidos kelkaj ŝanĝoj en la konstitucio, kiuj daŭrigas la transdonadon de decidpovo de la prezidanto al la registaro. Iom malkreskas la nomumrajto de la la prezidanto. Samtempre klariĝas la situacio pri aferoj de la eksterlanda politiko, kiujn la konstitucio difinas kunlabore decidotaj de la prezidanto kaj la registaro: okaze de malkonsento de la du ŝtatorganoj, la aferon ekde tiam decidas la parlamento. La prezidanto de Finnlando restas grava decidfaranto en la lando, ne pure ceremonia figuro kiel la ŝtatestroj en iuj landoj, sed la povo konsiderinde malkreskis dum la du jardekoj ĉirkaŭ la jaro 2000.

Evoluo de la elekta sistemo[redakti | redakti fonton]

Post la sendependiĝo el Rusio, deklarita la 6-an de decembro 1917, Finnlando plu estis formale monarkio, al kiu tamen mankis regnestro. Pro tio la parlamento unue elektis regenton por la lando. Du tiaj, P. E Svinhufvud kaj C. G. E. Mannerheim, plenumis la oficon antaŭ ol la lando akceptis respublikan konstitucion en 1919. La unua respublika prezidanto ekoficis la 26-an de julio 1919, elektita de la parlamento.

Ĝis la jaro 1988 la regula elekta sistemo estis nerekta: en ĝenerala balotado oni elektis 300 elektantojn (ekde 1982 tiuj estis 301), kiuj poste kunvenis en la ĉefurbo por elekti ŝtatestron. En la balotado de 1994 estis unuafoje aplikata la nuna proceduro, kiu estas rekta, laŭbezone duŝtupa: Se en la unua balotado neniu kandidato akiras pli ol duonon de la voĉoj, okazas dua elektado inter la du plej sukcesaj kandidatoj de la unua balotado.

Dum la historio okazis kelkaj neregulaj elektoj: La unuan ŝtatprezidanton elektis la parlamento. Dum kaj tuj post la dua mondmilito la elekton dufoje (1940 kaj 1943) plenumis la elektantoj de la jaro 1937, dufoje (1944 kaj 1946) la parlamento. En 1973 la oficperiodo de Urho Kekkonen, finiĝonta en 1974, estis plilongigita per 4 jaroj, do ĝis 1978. Ĉiujn ĉi esceptojn la parlamento sankciis per portempaj ŝanĝoj en la valida konstitucio.

En 1991 ekvalidis la regulo, ke unu persono povas plenumi la oficon sinsekve maksimume du ses-jarajn periodojn.

La prezidantoj 1919–2012[redakti | redakti fonton]

La nuna prezidanto de la respubliko estas Alexander Stubb. Li ekoficis la 1-an de marto 2024 por la periodo 2024–2030.

Klopodoj estis faritaj por redukti la potencojn de la Prezidanto de la Respubliko de Finnlando ekde la malfruaj 1980-aj jaroj. Almenaŭ en granda mezuro, tion iniciatis Mauno Koivisto (Prezidanto de la Respubliko en 1982–1994). Ĉe la Dieto de 1987, la rilato inter ŝtatkorpoj estis ŝanĝita por redukti la potencon de la prezidanto. En 1991, la konstitucio estis ŝanĝita tiel ke la prezidanto povis dissolvi la parlamenton kaj ordoni novajn elektojn esti okazigitaj nur laŭ iniciato de la ĉefministro. En la sama tempo, la sinsekvaj prezidentaj esprimoj de unu persono estis limigitaj al du. Post la Dieto de 1987, dum la prezidanteco de Koivisto, estis faritaj ankaŭ tridek etaj ŝanĝoj, kiuj malfortigis la pozicion de la prezidanto rilate al la parlamento kaj la registaro, kiuj bezonas tiun ĉi konfidon. Jam en la 1990-aj jaroj, registaroj estis formitaj sub la gvidado de la prezidanto, sed male al antaŭe, kiam formante novan registaron, la prezidanto de la respubliko devis konsulti la prezidanton de la parlamento kaj parlamentajn grupojn.

En 1999, la parlamento aprobis novan konstitucion, kiu ekvalidis la 1-an de marto 2000, komence de la unua prezidenta periodo de la unua ina prezidento de Finnlando, Tarja Halonen. La nomumo de la registara revizoro estis transdonita de la prezidanto al la parlamento. Eksterpolitika potenco estis dividita inter la prezidanto kaj la registaro, dum antaŭe ĝi apartenis nur al la prezidanto. La kapablo de la prezidanto vetoi leĝojn ankaŭ malpliiĝis: eĉ antaŭe, la vetorajto de la prezidanto estis nur obeema, sed la parlamento povis nur revizii leĝon malakceptitan de la prezidanto post la venonta parlamenta balotado, tiel ke ĝi ekvalidis sen la konfirmo de la prezidanto. Anstataŭe, ekde la validiĝo de la konstitucio de 2000, la parlamento povis fari tion eĉ antaŭ la venontaj parlamentaj balotoj. La vetorajto de la prezidanto iĝis plejparte formala. La parlamento estis devigita difini la validigajn datojn de la leĝoj kiujn ĝi realigis, kaj tio kondukis al tio, ke ne plu povas ekzisti situacioj, kie la prezidanto aprobas leĝon sed ordonas, ke ĝi ekvalidu nur post multaj jaroj.

La nomumrajtoj de la prezidanto ankaŭ estis limigitaj. La potenco nomumi la Ĉefon de Police estis transdonita de la Prezidanto de la Respubliko ĝis la Registaro-Konsilio en la konstitucia reformo en 2000. La rajto de la prezidanto nomumi episkopojn ankaŭ estis nuligita. En la pasinteco, la prezidanto de la respubliko nomumis guberniestrojn laŭ rekomendo de la registaro, sed en 2009 la unuaj ĝeneralaj direktoroj de regionaj administraj agentejoj, kies devoj inkluzivas grandan parton de la devoj de iamaj guberniestroj, estis nomumitaj de la registaro kaj ne de la prezidanto (la provincoj de Finnlando kaj la postenoj de la guberniestroj kun ili estis aboliciitaj la 1-an de januaro 2010). Post 2009, la prezidanto de la respubliko ne plu nomumis la kancelierojn de universitatoj kaj altlernejoj al siaj postenoj, sed la universitatoj nomumis siajn kancelierojn mem. En 2010, la rajto de la Prezidanto de la Respubliko nomumi finnajn membrojn al la Permanenta Tribunalo de Arbitracio en Hago estis nuligita, kvankam la oficejo de la prezidanto kontraŭbatalis tion. Anstataŭe, en Finnlando la prezidanto daŭre nomumas juĝistojn al iliaj postenoj.

La Prezidanto de la Respubliko ne plu povas doni diversajn sendevigojn de la aplikado de leĝoj, aŭ, ekzemple, sendevigojn al la Geedziĝa Leĝo.

Sekve de la konstituciaj amendoj kiuj ekvalidis la 1-an de marto 2012, la prezidanto ne plu havas ajnan formalan rolon en la prezento de la proponoj de la registara al la parlamento, sed ili estas donitaj al la parlamento fare de la Registaro sole. En la sama kunteksto, oni ankaŭ emfazis, ke aferoj rilataj al Eŭropa Unio apartenas nur al la Ŝtata Konsilio kaj ne al la prezidanto, kvankam ekstera politiko alie apartenas al la prezidento. Krome, se la prezidanto kaj la registaro malkonsentas pri la decido, la parlamento decidas la aferon. En la pasinteco, la prezidanto ankaŭ nomumis la estrojn de ministerioj.

Estis dirite ke la nova finna prezidenta institucio similas la rolon de la prezidanto de Germanio kaj Irlando.

Vidu ankaŭ[redakti | redakti fonton]

Novjara parolo de la prezidanto de Finnlando