Kaldero
Kaldero (el la hispana caldera, signifanta "kaldrono") estas vulkana formacio, kreita pro trafalo de la muroj de vulkano.
La estiĝo de kaldero estas plej ofte ekstartita per malplenigo de magma kameno sub la vulkano, kio estas ofte kaŭzita per granda erupcio. La muroj de magma kameno ne kapablas porti premon de superbazaj mineraloj kaj tiuj ĉi (iam en unu fojo, alifoje iom post iom) deŝoviĝos en la internon de vulkano, kreante trafalejon proksime de ronda profilo, ofte kelke da centoj de metroj profunda. Iam kaldero estiĝas ankaŭ pro forta eksplodo, kiam la tuta supraĵo de vulkano estas forĵetita, eventuale ankaŭ per erozia agado. La unuopaj mekanismoj ankaŭ povas kombini sin.
Danĝeraj estas eksplodemaj erupcioj (ekz. erupcio de vulkano Krakatoa en la jaro 1883 aŭ Pinatubo en 1991), kiam la kaldero estas plenigita de diversaj vulkanoklastoj, kio kaŭzos plialtigon de premo de la vulkanaj gasoj, ke okazas neniiga eksplodo, ofte kun tutplaneda sekvo. Neskribita regulo parolas, ke ju pli granda estas la diametro de kaldero, des pli neniiga la erupcio estas.
El la neniigaj eksplodoj en pli antaŭa historio de Tero estas interesa eksplodo de vulkano Santorino en Egea Maro. Kelkaj teorioj klarigas per ĝi dek egiptajn batojn priskribataj en Biblio, eventuale ili konsideras ĝin kiel reskribon de pereo de Atlantido de Platono.
Eksplodo de kaldero en Yellowstone antaŭ 650.000 jaroj kovris duonon de surfaco de Nord-Ameriko per dumetra tavolo de cindro kaj elsputis proksimume 1000 km3 da materialo.
La plej granda erupcio en kvaternaro okazis antaŭ 75.000 jaroj en Indonezio. Ĝi elsputis en atmosferon proksimume 2800 km3 da materialo kaj postlasis post si lagon Toba. Fine de la jaro 1990 arkeologo Stanley Ambrose elparolis konjekton, ke la sekvanta malvarmiĝo kaŭzis grandan malkreskon de homa populacio.
Absolute la plej granda dokumentita eksplodo okazis antaŭ 27,8 milionoj da jaroj en Koloradio - volumeno proksimume 5000 km3 da elsputita materialo.
Kelkaj kalderoj (ekz. kaldero de vulkano Kilauea sur Havajo) estas neeksplodemaj kaj ili estadas plenigitaj per lafa lago.