Kvarko
Kvarkoj estas partikloj el kiuj hadronoj estas konstruitaj. Ili formas strukturnivelon de materio sub tiu de – ekzemple – neŭtrono kaj protono. Ĉiuj kvarkoj havas spinon ½, kaj rilate elektran ŝargon, kelkaj kvarkoj havas 1/3 kaj aliaj 2/3 (se −1 estas la ŝargo de elektrono). Kvarkoj estas influataj de forto nomata kolorforto, studata en la Kvantuma kromodinamiko.
Historio
[redakti | redakti fonton]En 1964 la fizikistoj Murray Gell-Mann kaj George Zweig, sendepende unu de la alia, elpensis modelon kiu klarigas la hadronojn, bazite sur partikloj, kiujn Gell-Mann nomis "kvarkoj". Komence temis pri nur tri specoj de kvarkoj, nomataj tri "gustoj" far la fizikistoj, sed nun estas ses specoj de "gustoj" (vidu ĉi-malsupre). En la modelo de kvarkoj, mezonoj estas komprenataj kiel konsistantaj el kombino de kvarko kaj kontraŭkvarko, dum barionoj estas komprenataj kiel konsistantaj el kombino de tri kvarkoj de diferaj kolorŝargoj.
Laŭdire Gell-Mann kreis la nomon "kvarko" laŭ frazo el la verko Finnegans Wake de James Joyce (three quarks for Muster Mark).
Specoj de kvarkoj kaj iliaj kombinoj
[redakti | redakti fonton]Kvarkoj havas du proprecojn nomatajn gusto kaj kolorŝargo, kaj laŭ tiuj proprecoj ekzistas kvarkoj en ses variantoj laŭ gusto kaj en 3 variantoj laŭ kolorŝargo.
Specoj de kvarkoj laŭ gusto
[redakti | redakti fonton]U-kvarko aŭ "supra"; d-kvarko aŭ "suba"; s-kvarko aŭ "stranga"; c-kvarko aŭ "ĉarma"; b-kvarko aŭ "bela"; kaj t-kvarko aŭ "vera" (iam nomita "timida", ĉar ĝi estis la lasta eltrovita kvarko).
Elektraj ŝargoj kaj masoj de kvarkoj
[redakti | redakti fonton]Kvarko | Elektra ŝargo Unuo = protona ŝargo (e) | Maso |
u | + 2/3 | inter 1,5 kaj 4 MeV/c2 |
d | − 1/3 | inter 4 kaj 8 MeV/c2 |
c | + 2/3 | inter 1,15 kaj 1,35 GeV/c2 |
s | − 1/3 | inter 80 kaj 130 MeV/c2 |
t | + 2/3 | inter 174,3 ± 5,1 GeV/c2 |
b | − 1/3 | inter 4,1 kaj 4,4 GeV/c2 |
Specoj de kvarkoj laŭ kolorŝargo
[redakti | redakti fonton]"Ruĝa", "verda" kaj "blua".
Kombinoj
[redakti | redakti fonton]Neŭtrono estas bariono de kvarka formulo "udd" (tio estas: konsistanta el unu u-kvarko plus du d-kvarkoj, kaj protono estas bariono de kvarka formulo "uud" (tio estas: konsistanta el du u-kvarkoj plus unu d-kvarko; kaj simile por aliaj barionoj, ĉiu estas triopo de kvarkoj: Ekzemple, bariono Σ+ havas kvarkan formulon "uus" (du u-kvarkoj plus unu s-kvarko); bariono Σ− havas kvarkan formulon "dds" (du d-kvarkoj plus unu s-kvarko); mezono K+ konsistas el unu u-kvarko plus unu anti-s-kvarko); mezono K− konsistas el unu anti-u-kvarko plus unu s-kvarko), kaj tiel plu.
Eksteraj ligiloj
[redakti | redakti fonton]- france Ekzisto de la kvarkoj (de Pierre-Erik Isabelle, Philippe MacKay, Laurie Rousseau-Nepton kaj Simon Viel , Universitato Laval, Kanado) Arkivigite je 2009-10-17 per la retarkivo Wayback Machine