Lipiany
| Lipiany | |||
|
| |||
| Blazono | |||
 | |||
| urbo | |||
|---|---|---|---|
| |||
|
| |||
| Genitivo de la nomo | Lipian | ||
| Provinco | Okcidenta Pomerio | ||
| Distrikto | Distrikto Pyrzycki | ||
| Komunumo | Komunumo Lipiany | ||
| Speco de komunumo | Urbo-kampa | ||
| Urborajtoj | Havas | ||
| Koordinatoj | 53° 0′ N, 14° 58′ O (mapo)53.00027777777814.958611111111Koordinatoj: 53° 0′ N, 14° 58′ O (mapo) | ||
| Areo | 5,5 km² | ||
| Loĝantaro | 5000 (en 2004) | ||
| Loĝdenso | 755,6 loĝ./km² | ||
| Poŝtkodo | 74-240 | ||
| Telefona antaŭkodo | 91 | ||
| Aŭtokodo | ZPY | ||
| TERYT | 4324312034 | ||
| Estro | Krzysztof Boguszewski | ||
| Titolo de estro | Urbestro | ||
| Adreso de estraro | pl. Wolności 1 | ||
| Poŝtkodo de estraro | 74-240 | ||
| Telefono de estraro | 91 564-10-49 | ||
| Fakso de estraro | 91 564-13-85 | ||
| Ĝemelaj urboj | Wietzendorf | ||
| Komunuma retejo | http://www.lipiany.pl | ||
Lipiany (kaŝube: Lëpienié; latine:castrum Lipene 1249, Lipen 1265, terra Lipene 1269, Lippene, Leppene 1276, Lippen 1290, Wendenburg, Lipenitz 1303, Lippen 1337, Lippehne, Lippeen, germane: Lippehne) estas urbo en Okcidenta Pomerio en Pollando.
Ĝi apartenas al komunumo Lipiany en distrikto Pyrzycki.
Historio[redakti | redakti fonton]
Historio de Lipiany en la Mezepoko[redakti | redakti fonton]
Lipiany estas rande de la Lagaro de Myślibórz en la loko kun la naturaj defend-valoroj, t.e. Lago Wądół kaj Lago Kościelne, la lagoj ĉirkaŭas la urboj de la nordo, oriento kaj sudo. We wczesnym średniowieczu, już w IX wieku powstał na półwyspie jeziora Wedyjskiego (obecnie Wądół i Kościelne) warowny gród Pomorzan, wchodzący w skład systemu obronnego plemienia Pyrzyczan, stanowiąc ich południową strażnicę. Wokół grodu powstała osada podgrodowa, której mieszkańcy zajmowali się rolnictwem, rybołówstwem, a także częściowo handlem i rzemiosłem. Osada dała początek późniejszemu miastu lokacyjnemu. Na przełomie XII i XIII wieku pełniły funkcję ośrodka okręgu grodowego i centrum ziemi lipiańskiej. Do XIII wieku tereny te należały do księstwa pomorskiego. W dniu 18 sierpnia 1276 roku biskup kamieński Herman sprzedał ziemię lipiańską za 3000 srebrnych marek margrabiom brandenburskim Ottonowi, Johannowi i Konradowi, którzy włączyli ją do Nowej Marchii (zgermanizowana nazwa Wendenburg). Po wygaśnięciu dynastii askańskiej (1320 rok), czyli rodu niemieckiego panującego w Brandenburgii, a także po długotrwałych sporach o sukcesję w 1337 roku jako lenno biskupa kamieńskiego miasto pozostało ostatecznie przy Brandenburgii. De la jaro 1402 ĝis la 1454 la urbo estis sub la regado de Teŭtona Ordeno. W tym czasie rozwój miasta został zahamowany przez liczne najazdy zbrojne. Najpierw Lipiany zostały spustoszone przez husytów w 1433 roku, a następnie przez Pomorzan w 1467 roku. Miejscowość uzyskała prawa miejskie na początku XIV wieku. Prawdopodobnie Lipiany stały się miastem przed 1302 rokiem. Pierwsza wzmianka o tym grodzie pochodzi z 1269 roku. W pierwszych dekadach XIV wieku wykształciła się rada miejska. W 1344 roku mieszczanie z Lipian otrzymali przywilej, wedle którego mogli być sądzeni tylko w obrębie murów obronnych, a rajcy przed sądem dworskim margrabiego. Lipiany havis la rajton organizi 4 foirojn (kermesojn) jare.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)
Historio de Lipiany de la 16a ĝis la 19a jc[redakti | redakti fonton]
En la 16a jc oni daŭrigis la konstruadon de Lipiany laŭ la pli frua setlado. Śladami osady o metryce przedlokacyjnej są czytelne do dziś zarysy eliptycznej kompozycji planu miasta. Budynki mieszkalne i gospodarcze aż po XVIII wiek wznoszono przeważnie z drewna. Historia Pomorza znacząco wpływała na rozwój miasta. Lipiany wielokrotnie były burzone przez maszerujące wojska niemieckie, austriackie, szwedzkie, czeskie, rosyjskie i francuskie. Liczne pożary i epidemie od XVI do XIX wieku dokonały spustoszenia miasta. Jedne z największych zniszczeń dotknęły miasto dum Tridekjara milito (1618-1648). W tamtym czasie głównym zajęciem mieszkańców była uprawa roli, hodowla bydła i rybołówstwo. Z rzemiosł najlepiej rozwijało się browarnictwo. Od 1701 roku miasto znalazło się w Prusach. Do większego rozwoju gospodarczego miasta doszło dopiero w XIX wieku. Wzniesiono wówczas fabrykę rur (1890 rok), odlewnię żeliwa, a także zmodernizowano szlaki drogowe. Po 1840 roku wybudowano drogę łączącą Lipiany z Pyrzycami i Myśliborzem, w 1882 roku miasto uzyskało połączenie kolejowe z Kostrzynem, a rok później ze Stargardem. En la jaro 1881 urbo ricevis la fervojan ligon kun Stargard-Kostrzyn.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)
Historio de Lipiany dum la 20a jc[redakti | redakti fonton]
Antaŭ la Dua Mondmilito Lipiany, krom la agrikulturaj servoj plenumis la rolon de kuracloko por la loĝantoj de Berlino. W czasie II wojny miasto i okolice poniosły tylko nieznaczne straty w zabudowie. Zachowały pierwotny układ przestrzenny, fragmenty murów, kościół, ratusz oraz prawie cała zabudowę z XIX i początku XX wieku.
W 1945 roku miasto zostało zajęte przez Armię Czerwoną. Wkrótce Lipiany przekazane zostały administracji polskiej. Post la fino de Dua Mondmilito la urbo eniris Pollandon laŭ la decido de la Potsdama konferenco kaj ankaŭ laŭ la decidoj de la konferenco komenciĝis la procedo de translokiĝo de la germana popolo kaj anstataŭigo de ili per poloj de la centra Pollando kaj de orienta Pollando de post la Curzon-linio (vidu la apudan mapon).
Przejściowo funkcjonowały nazwy Lipiny oraz Lipiana . Obowiązującą do dziś nazwę wprowadzono formalnie 7 maja 1946 roku. Post la milito disvolviĝis la konsumad-industrio (pri legomoj kaj fruktoj), la ligna industrio kaj fabriko de akcesoraĵoj kaj kranaro.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)
Bibliografio[redakti | redakti fonton]
- Tadeusz Białecki, Słownik współczesnych nazw geograficznych Pomorza Zachodniego z nazwami przejściowymi z lat 1945-1948, Szczecin: Książnica Pomorska w Szczecinie, 2002.
- Józef Dobosz, Maciej Serwański, Ilona Czamańska, Słownik dynastii Europy, Poznano: Wydawnictwo Poznańskie, 1999.
- Wojciech Jankowski, Mały przewodnik po Polsce, Varsovio: Wydawnictwo Sport i Turystyka, 1983.
- Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-hist, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2007.
- Edward Rymar, Chronologia ważniejszych wydarzeń z dziejów powiatu pyrzyckiego, „Zeszyty Pyrzyckie”, z. 3, 1970.
- Edward Rymar, Przywrócenie i nadanie nazw miejscowościom powiatu pyrzyckiego w latach 1945-1947,
„Zeszyty Pyrzyckie”, z. 1, 1968.